SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 239
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ १५२ कातन्त्रव्याकरणम् एतेन ‘मधु+अत्र' इति विसन्धिरपि भवति । वध्वासनम् इत्यत्र सन्धिरेव, न समासान्तरङ्गयोरिति समासे विकल्पनिषेधविधानात् । पूर्वोक्तयुक्त्या वकारोऽयमस्वर इति । यवौ पुनरीषत्पृष्टतरौ ।। ३२। [समीक्षा] ‘मधु + अत्र, वधू + आसनम्' इस स्थिति में कलाप तथा पाणिनीय दोनों ही व्याकरणों के अनुसार असवर्ण स्वर के परवर्ती होने से पूर्ववर्ती उवर्ण के स्थान में वकारादेश होता है । मुख्य अन्तर सूत्ररचना का है, क्योंकि पाणिनि ने एक ही "इको यणचि" (पा०६।१।७७) सूत्र द्वारा चारों इक् के स्थान में यणादेश किया है और कलापकार ने चार सूत्रों द्वारा । एकत्र शब्दलाघव है तो अन्यत्र अर्थलाघव । अधिक विवेचना के लिए सूत्र सं० ३१ की समीक्षा द्रष्टव्य है। [रूपसिद्धि] १. मध्वत्र । मधु + अत्र (उ+अ) । असवर्ण स्वर अ के पर में रहने से पूर्ववर्ती उ के स्थान में व् आदेश तथा परवर्ती वर्ण के लोप का निषेध । २. वध्वासनम् । वधू + आसनम् (ऊ+आ)। असवर्ण स्वर आ के परवर्ती होने पर पूर्ववर्ती ऊ के स्थान में वकारादेश तथा परवर्ती वर्ण के लोप का निषेध ||३२ । ३३. रम् ऋवर्णः (१।२।१०) [सूत्रार्थ] असवर्ण स्वर के परवर्ती होने पर ऋवर्ण के स्थान में रकारादेश हो जाता है और परवर्ती वर्ण का लोप नहीं होता है ।।३३। [दु० वृ०] ऋवर्णो रम् आपद्यते असवणे, न च परो लोप्यः । पित्रर्थः, क्रर्थः ।।३३। [समीक्षा] पाणिनि तथा शर्ववर्मा दोनों के ही अनुसार 'पितृ + अर्थः' इस स्थिति में ऋकार के स्थान में रकारादेश होता है, परन्तु शर्ववर्मा ने अर्थलाघव का अवलम्बन लिया है - पृथक्-पृथक् सूत्र बनाकर । ऋवर्ण के भी स्थान में रकारादेश-विधायक स्वतन्त्र सूत्र है, जबकि पाणिनि ने ऋकारादि चारों इक् के स्थान में यकारादि चारों
SR No.023086
Book TitleKatantra Vyakaranam Part 01
Original Sutra AuthorN/A
AuthorJankiprasad Dwivedi
PublisherSampurnanand Sanskrit Vishva Vidyalay
Publication Year1997
Total Pages452
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size21 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy