________________
સંખ્યાતાદિનું સ્વરૂપ
૨૧૯
જઘન્ય સંખ્યાતુ છે અને બન્નેની વચ્ચેની સંખ્યા તે મધ્યમ સંખ્યાતુ છે. જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાતુ ફકત એક જ પ્રકારનું છે. જ્યારે મધ્યમ સંખ્યાતુ સંખ્યાતા ભેદવાળું અનેક પ્રકારનું છે શાસ્ત્રમાં જ્યાં જ્યાં સંખ્યાતુ કહેવામાં આવે ત્યાં ત્યાં સર્વત્ર મધ્યમ સંખ્યાતુ સમજવું. પરંતુ મધ્યમનો કયો પ્રકાર લેવો, તે કેવલીભગવંત જ જાણે.
रुवजुअं तु परित्ता संखं लहु अस्स रासि अब्भासे । जुत्ता संखिज्जं लहु आवलिआ समय परिमाणं ॥७८॥ શબ્દાર્થ
વનુમં – ઓછો કરેલો દાણો યુક્ત કરીએ તો
परित्तासंखं પરિત્ત અસંખ્યાતુ | નુત્તાસંવિષ્ન - યુક્ત અસંખ્યાતુ
आवलिया
-
रासि अब्भासे
કરવાથી
-
રાશિ અભ્યાસ
આવલિકાના
ગાથાર્થ :- ન્યૂન કરેલો દાણો ઉમેરતા જઘન્ય પરિત્ત અસંખ્યાતુ થાય છે તેનો રાશી અભ્યાસ કરવાથી જઘન્ય યુક્ત અસંખ્યાતુ થાય છે જે એક આવલિકાના સમય પ્રમાણ છે. (૭૮)
વિવેચન :- જઘન્ય મધ્યમ અને ઉત્કૃષ્ટ એમ ત્રણ પ્રકારનું સંખ્યાતુ કહ્યું હવે નવ અસંખ્યાતા અને નવ અનંતાનું વર્ણન આ પ્રમાણે
છે.
(૧) જઘન્ય પરિત્ત અસંખ્યાતુ :- ચાર પ્યાલાના સંપૂર્ણ ભરેલા દાણા અને આજ સુધીના જંબુદ્રીપથી માંડીને સર્વદ્વીપ સમુદ્રોમાં નંખાયેલા સરસવ એમ સર્વનો એક ઢગલો કરવામાં આવે અર્થાત્ ચાર પ્યાલાની પ્રરૂપણા દ્વારા જે સંખ્યા આવે તે પ્રથમ જઘન્ય પરિત્ત અસંખ્યાતુ અથવા ઉ સંખ્યાતામાં એક ઉમેરવાથી આવે તે.
(૨) મધ્યમ પરિત્ત અસંખ્યાતુ :- જઘન્ય પરિત્ત અસંખ્યાતામાં એક બે-ત્રણ વગેરે નાખતાં યાવત્ ઉત્કૃષ્ટ ન થાય ત્યાં સુધીનું બધું મધ્યમ પરિત્ત અસંખ્યાતુ.
