________________
૧૮૬
પડશતિ નામા ચતુર્થ કર્મગ્રંથ મોહનીયનો જ હોય છે. બીજા કર્મોનો ન હોય.
(૨) ક્ષાયિકભાવ:- “કર્મના ક્ષયથી આત્મામાં જે ગુણ ઉત્પન્ન થાય છે તેને ક્ષાયિકભાવ કહેવાય છે.” તેના નવ ભેદ છે. કર્મોનો સત્તામાંથી સર્વથા નાશ (ક્ષય) કરવો તે ક્ષાયિકભાવ કહેવાય. એટલે જ્ઞાનાવરણીય આદિ ચાર ઘાતકર્મનો સંપૂર્ણ નાશ કરવાથી ક્ષાયિક ભાવ થાય છે. તથા શેષ અઘાતી કર્મોનો પણ ક્ષાયિકભાવ હોય છે. આ ભાવ જીવમાં જ હોય છે અને તે ચોથાથી ચૌદમા ગુણસ્થાનક સુધી અને મોક્ષમાં પણ હોય છે.
(૩) મિશ્ર (ક્ષાયોપથમિક) ભાવ :- કર્મના ક્ષયોપશમથી આત્મામાં જે ગુણ પ્રગટ થાય તે ક્ષાયોપશમ ભાવ અથવા ઉદયમાં આવેલ કર્મ દળિયાને ભોગવીને લય અને નહીં ઉદયમાં આવેલ સત્તામાં રહેલા કર્મના દળિયાની સ્થિતિ અને રસને મંદ કરી ઉદયને અયોગ્ય બનાવવું તે ઉપશમ એટલે કે ક્ષય અને ઉપશમથી જે ગુણ ઉત્પન્ન થાય તે ક્ષયોપશમ ભાવ. તે જ્ઞાનાવરણીયાદિ ચાર ઘાતી કર્મોનો હોય છે અને તે જીવને જ હોય છે તેના ૧૮ ભેદ છે.
(૪) ઔદાયિક ભાવ - “પૂર્વે બાંધેલા કર્મના ઉદયથી ઉત્પન્ન થયેલી આત્માની અવસ્થા તે ઔદાયિક ભાવ.” અથવા કર્મોના ઉદયથી ઉત્પન્ન થયેલા આત્માનો પરિણામ તે, આ ભાવના ૨૧ ભેદો છે. આ ભાવ આઠે કર્મોનો હોય છે. આ ભાવ મુખ્યત્વે જીવમાં છે છતાં પુદ્ગલના કેટલાક સ્કંધો જીવના સંબંધને કારણે અથવા વિગ્નસા પરિણામથી બને તેને પણ ઔદયિક ભાવ કહેવાય છે માટે આ ભાવ જીવ અને પુદ્ગલ એમ બે દ્રવ્યમાં છે.
(૫) પારિણામિક ભાવ :- ““અનાદિ સિદ્ધ એવી જીવની સ્થિતિ-હોવાપણું તે” અથવા “અનાદિથી ઉત્પન્ન થયેલી દ્રવ્યોની અવસ્થા તે પરિણામિક ભાવ” અનાદિકાળથી જીવમાં જીવત્વપણું, ભવ્યત્વપણું, કેટલાકમાં અભવ્યત્વપણું છે, જોકે અહીં જીવ દ્રવ્યને મુખ્ય રાખીને તે અપેક્ષાએ પરિણામિક ભાવ બતાવ્યો છે. તો પણ અજીવદ્રવ્યમાં પણ પરિણામિક ભાવ હોય છે જેમકે ધર્માસ્તિકાયમાં
