________________
જૈનધર્મ અને માંસાહાર પરિહાર લાવવાના ભગીરથ પ્રયત્ન માટે એ કટિબદ્ધ થયા. પશ્ચાત્તાપને અગ્નિ એમને ગરમી, શક્તિ અને હૂંફ આપી રહ્યો હતો. આ કારણે એમનામાં અપ્રતિમ વયતેજ ઊભરાવા લાગ્યું. સમગ્ર ભારતને ખૂણે ખૂણે ખૂંદી વળવાની મહેચ્છા સાથે એમના પગમાં કેઈ અનેરું બળ થનગનવા લાગ્યું. સાથે અજ્ઞાનતામાં અટવાયેલી જનતાને નવપ્રકાશ આપવાનો અદમ્ય ઉત્સાહ પણ ઊછળી રહ્યો હતો. આથી એમણે જાતે જ પોતાની વ્યવસ્થા ગોઠવી લીધી અને જુદા જુદા સમૂહરૂપે દેશના ભિન્ન ભિન્ન વિભાગમાં પોતાને સમજાયેલા સત્યનો અમર સંદેશ પ્રચારવા નીકળી પડ્યા. અત્યાર સુધી પૂર્વમાં મગધ, દક્ષિણમાં કૌશાંબી, પશ્ચિમમાં ગુણાવિય અને ઉત્તરમાં કેસલ–કુણલાવિસય સુધી જ આ દેશની સીમા ગણતી હૈઈ (નિ. ગા. ૫૭૩૩) અમુક પ્રદેશ પૂરતો જ એમનો વિહાર હતે. નવા નવા દેશોને અનુભવ નહોતે. મોટે ભાગે અજજડ, અજ્ઞાન અને અસંસ્કારી પ્રજા વચ્ચે માર્ગ કરવાનો હતો. મુનિધર્મના આચારવિચારના પાલનને પ્રશ્ન પણ મૂંઝવે તેવો હતે. ઉપરાંત ભાગમાં ઉત્તુંગ પહાડ, વિશાળ કાય નદીઓ અને અંધારી ગીચ અટવીઓ માર્ગ રોકી પડી હતી, પણ એ વીર મુનિઓનો સંકલ્પ દઢ હતો, મન મજબૂત હતું અને પગમાં સમગ્ર ધરતી ખૂંદી વળવાની તાકાત "ઊભરાઈ રહી હતી. એથી જુદા જુદા કાફલા રૂપે કઈ પૂર્વમાં, કેઈ પશ્ચિમમાં તે કઈ દક્ષિણ અને ઉત્તરમાં એમ સહુ કેઈ નવી જાગેલી તેજ પ્રતિભા સાથે નીકળી પડ્યા. એમણે
જ્યારે વિજય પ્રસ્થાન આરંભ્ય ત્યારે સર્વત્ર હિંસાનું પ્રાબલ્ય હતું. માંસાહાર ઘરઘર વ્યાપી રેગ હતે. અસંસ્કારિતાના જાળાં જામ્યાં હતાં. વળી સર્વત્ર ઊંડા મૂળ નાખીને પડેલી બ્રાહ્મણ સંસ્કૃતિ સામે ટક્કર લેવાની હતી તેમ જ બૌદ્ધોની સામે પણ હરીફાઈમાં ઊતરવાનું હતું. આમ છતાં એ પરાક્રમી મુનિઓ ન ગભરાયા, ન નિરાશ થયા કે ન ઢીલા પડથા. અદમ્ય ઉત્સાહ, અપાર આશા, અખૂટ ધૈર્ય અને અખંડ વિશ્વાસના બળે વિપ્રસ્થાન આરંભી બિહાર–અંગ–બંગ
