________________
૧૧૮ નિધત્ત, પૃષ્ટ અને બદ્ધ પડે છે. એટલે ઉત્તરોત્તર ઓછો ગાઢ પડતાં માત્ર અડકવા જે જ પડે છે.
૯. મોક્ષ આત્માને કર્મથી સર્વથા છુટકારે થવે તેને મોક્ષ કહેવામાં આવે છે. મુક્તિ, સિદ્ધિ, શિવગતિ, નિર્વાણ, પરમપદ, પરમાત્મપદ એ તેના પર્યાય શબ્દ છે. સંસારમાં નરક, તિર્યંચ, મનુષ્ય અને દેવ એ ચાર પ્રકારની ગતિ હેાય છે, એટલે મેક્ષ પામવાની સ્થિતિને પંચમગતિ કહેવામાં આવે છે.
દીવા પરથી આવરણ ઉચકાઈ જતાં તેને પૂર્ણ પ્રકાશ પ્રકટ થાય છે, તેમ આત્મામાંથી કર્મની મલિનતા સર્વાશે દૂર થતાં તેના સર્વગુણે પૂર્ણ સ્વરૂપમાં પ્રકાશવા માંડે છે. કર્મ રહિત આત્માને સિદ્ધ કહેવામાં આવે છે.
આત્માની સ્વાભાવિક ગતિ ઊર્ધ્વ છે, એટલે તે સર્વ કર્મોથી રહિત થતાં જ ઊર્ધ્વગતિ કરતે લેકના અગ્રભાગે પહોંચી જાય છે અને સિદ્ધશિલામાં સ્થિર થાય છે. તેથી આગળ અલોક છે, એટલે ત્યાં આત્માની ગતિ સંભવતી નથી. કેઈ તુંબડાને કપડું વીટાળ્યું હોય અને તેના પર માટીને લેપ કર્યો હોય, વળી તેના પર બીજું કપડું વીંટાળ્યું હોય ને ફરી માટીને લેપ કર્યો હોય, એ રીતે આઠ વાર કપડું વીંટાળ્યું હોય ને આઠ વાર માટીને લેપ કર્યો હોય તે એ તુંબડું તરવાના સ્વભાવવાળું હોવા છતાં પાણીમાં નાખવાથી તેના તળિયે જઈને બેસે છે. પછી
