________________
દુનિયાને સેથી પ્રાચિન ધર્મ નથી. વળી પાશ્ચાત્ય વિદ્વાને પણ એવું મત ધરાવે છે કે- આગળના મનુષ્યો તથા પ્રાણીઓ હમણાંના પ્રાણીઓ કરતાં કદમાં મોટાં હતાં, અને ભવિષ્યમાં પ્રાણીઓ હમણુનાં હૈયાત પ્રાણીઓ કરતાં કદમાં ઘટશે.”
ઇતિહાસ લખવાની ચાલ આપણા પૂર્વજેમાં મોટા પ્રમા ણમાં પ્રચલિત ન હોવાના સબબે, એલેકઝેન્દ્રીયામાં કિલપે દ્રાના રાજ્યમાં પુસ્તકોની મોટી સંખ્યા-લાખોની સંખ્યામાંનાશ થવાના સબબે, મહાન સીકંદરની ચડાઈ વખતે તથા ત્યાર પછી મુસલમાન ધર્મના ફેલાવા સમયે, ઈરાનનાં પુસ્તકને મોટી સંખ્યામાં નાશ થવાના સબબે, હિંદુસ્તાન અથવા ભરતખંડના લેકેની પ્રવૃત્તિ અસલના વખતથીજ, દેહિક સુખ તરફ નહિ પણ આત્મિક સુખ તરફ હેવાના સબબે, મોટા પ્રમાણમાં લખવાની છાપવાની કળા, તે વખતે નહિ ફેલાયેલી હોવાના સબબે, શાત્રે તથા ઇતિહાસીક બાબતે તે વખતના પંડિત તથા વિદ્વાનો મોહડ રાખી, તેનું વર્ણન મુખથી જ કર વામાં વિદ્વતા માનતા હોવાના સબબે, પુસ્તકે ઘણુંજ થોડાં પ્રમાણમાં હોવાથી તથા યવના હુમલા વખતે, તે થોડા પુસ્તકને પણ નાશ થવાના સબબે, પ્રાચિનકાળની માહિતી આપનાર, આપણું ઘણું સાક્ષીઓ નાશ પામ્યા છે. તે છતાં જૈન પુસ્તકના ભંડારે-જે પુસ્તકની સંખ્યા લાખની છે-એમ બ્રીટીશ સરકાર પણ કબુલ કરે છે-જેસલમેર, પાટણ, વગે રે સ્થળેના પ્રાચિન જૈન ભંડારો, તથા જૈનધર્મનાં કેટલાંક પુસ્તકે કે જે દુનિયામાં મોટા પ્રમાણમાં ફેલાયાં નથી તે, દુનિયા ઘણા કાળની-ઘણું જુની-લાખ કરોડ વર્ષની છે, એ બાબત પૂરી પાડે છે.
આટલું છતાં–આટલી સાબીતીઓ છતાં વિશ્વની સાથે જ મનુષ્ય તથા ધર્મ-કારણ કે વિશ્વની સાથે મનુષ્ય તથા ધર્મ પણ હોય છેજસવ અનાદિ છે ને અગાડીના મનુષ્યોનાં આયુષ્ય ઘણું લાંબાં તથા
