________________
ખંડ પહેલો-પ્રકરણ -
-
પ્રકરણ ૧.
વિશ્વ તથા ધર્મને અનાદિ કાળ, જૈનધર્મની પ્રાચિનતાની સિથી જુની ને કયા વખતે થયેલી ધારવામાં આવે છે, તે બાબતની તપાસમાં ઉતરતાં પહેલાં દુનિયાની ઉત્પત્તિ કોઈ વખતે થઈ કે કેમ ? ને જે થઈ, તો તે ક્યારે થઈ અથવા તો આપણી જાણ પ્રમાણે તેને કેટલાં વર્ષો થયાં હોવાં જોઈએ એ તપાસવાની પહેલી જરૂર છે.
હમણાના સુધારા વધારાના કાળને શેધ બળને કાળ અથવા . વિચારકાળ કહેવામાં આવે છે. પોતાની મેળે પોતાને માટે નિય કર, પરંપરાગત સિદ્ધાન્તનું બનતે પ્રયાસે શાસ્ત્રીય અને તાત્વિક રીતિએ પરીક્ષણ કરવું, અને ન્યાયસિદ્ધ પ્રમાણોની કેસેટીએ કસાયેલી વાર્તા માત્ર સ્વિકારવી, એ વર્તમાન બુદ્ધિનું વિશેષ લક્ષણ છે. પાશ્ચાત્ય કેળવણીના પ્રતાપે હમણુના મનુષ્યની બુદ્ધિ એટલી તો તીવ્ર થઈ છે કે ગમે તેવી બાબત છે-સામાજીક, રાજકીય, નૈતિક, કે ધર્મ વિષેની, ગમે તેવી બાબત હોતે ઉપર સ્વતંત્ર વિચાર કરી, તેના પૂર્વ તથા ઉત્તર પક્ષની સાબીતીઓ જોયા તથા સાંભળ્યા વગર તેઓ કાંઈ પણ અનુમાન ઉપર આવી શકતા નથી. વધારે ખુલ્લા શબ્દોમાં કહીએ તો હમણાના વિચારશીલ મનુષ્યની પ્રકૃતિ, વિચાર–સ્વતંત્ર વિચાર–કરવાની પદ્ધતિ ઉપર વધુ દેરાઈ છે, અને તે માટે તેઓ ધર્મની શ્રદ્ધા ને પૂજ્ય બુદ્ધિને ન ગણકારતાં સ્વતંત્ર વિચારના હકને વધુ માન આપે છે. આવા મનુષ્યા, સમાજ કે કુટુંબ કબીલાની નિંદાથી, કે રાજ્ય તરફના દંડથી, કે લેક લાગણીથી નહી ડરતાં જે વિચારો તેઓના હદયને માન્ય ન હોય તે વિકારતા નથી, અને તેમ કરવામાંજ પિતાનું મેલું ડહાપણ, તથા ધર્માભિમાનીપણું માને છે.
આવા વિચારો પહેલાં પાશ્ચાત્ય પ્રજામાં ઉત્પન્ન થઈ આ દેશમાં અપાતી કેળવણીના પ્રતાપે હિંદુસ્તાનમાં અનુકરણરૂપે પ્રસાર પામ્યા છે તે છતાં
