________________
૨૦
ધર્મ-શ્રદા ગુમાવવાનું છે. મનુષ્યોના દરેક વ્યવહારો ભેદથી જ ચાલે છે. વિદ્યાર્થિઓના વર્ગો, પેટા-વર્ગો, અનુક્રમ-નંબર, ભેદથી જ ચાલે છે. ધંધાઓમાં, અમલદારેમાં, ઓફિસમાં, સંસ્થાઓમાં, તથા દાતારાના ફેટાઓ અને બાવલાંઓને બેઠવવામાં વર્ગો અને અનુક્રમ રાખવામાં આવે જ છે. ત્યારે માત્ર ધાર્મિક બાબતમાં જ એ ભેદ ટાળી દેવાની વાતે કેમ કરવામાં આવે છે? એવી વાતો પાછળ ગાઢ અજ્ઞાન અથવા ગુપ્ત સ્વાર્થ સમાયેલું છે. એ સ્વાર્થ કેઈ પણ પ્રકારના ધર્માચરણમાંથી છટકવાની બારી મેળવવા પૂરતું જ છે. પરંતુ એ રીતે ધર્મા ચરણમાંથી છટકબારી મેળવનારાઓનું ભવિષ્ય સારું નથી.
પ્રશ્ન ધર્મનું સત્યસ્વરૂપ શું?
ઉત્તર ધર્મના સ્વરૂપમાં અનેક મતમતાંતર છે. કઈ કહે છે કે વેદમાં જે કરવાનું કહ્યું છે તે કરવું, એ ધર્મ છે. કેઈ કહે છે કે સ્મૃતિમાં જે કરવાનું કહ્યું છે, તે કરવું, એ ધર્મ છે. કેઈ કહે છે કે પુરાણમાં જે કરવાનું કહ્યું છે, તે કરવું, એ ધર્મ છે. એ રીતે કેઈ ગીતા તે કઈ ભાગવત, કઈ કુરાન તે કઈ બાઈબલ, એમ ભિન્ન ભિન્ન શાસ્ત્રોની ભલામણ કરે છે અને એમાં બતાવ્યું હોય તે પ્રમાણે વર્તવું, એ ધર્મ છે, એમ પ્રતિપાદન કરે છે. શ્રી જેનશાસ્ત્રોએ એ માટે જે નિર્ણય આપ્યો છે, તે નીચે મુજબ છે.
"वचनाद्यदनुष्टान,-मविरुद्धाद्यथोदितम् । मैत्र्यादिभावसंयुक्तं, तद्धर्म इति कीर्त्यते ॥१॥"
પૂર્વીપર અવિરૂદ્ધ એવા વચનોથી પ્રતિપાદન કરાયેલ મૈયાદિ ભાવયુક્ત યક્ત જે અનુષ્ઠાન, તેને ધર્મ કહેવાય છે.”,
