________________
પાંચ સમિતિ-ત્રણ ગુપ્તિ ] સાયંકાલીન પ્રતિકમણ–વખતે આલોચના કરી શુદ્ધ થવું જોઈએ તથા તે માટે ગુરુ જે પ્રાયશ્ચિત આપે તે ગ્રહણ કરવું જોઈએ. ૧૦-પાંચ સમિતિ-ત્રણ ગુપ્તિ
સાધુઓ મહાવ્રતને અનુરૂપ ચારિત્રનું ઘડતર પાંચ સમિતિ અને ત્રણ ગુપ્તિનાં પાલનવડે કરે છે, એટલે તેને પરિચય પણ આપણે મેળવી લેવું જોઈએ.
સમ્યક પ્રવૃત્તિ કે એકાગ્ર પરિણામવાળી સુંદર ચેષ્ટાને સમિતિ કહેવાય. તેના પાંચ પ્રકારે તે (૧) ઇસમિતિ, (૨) ભાષાસમિતિ, (૩) એષણસમિતિ, (૪) આદાનનિક્ષેપ સમિતિ અને (૫) પારિષ્ઠાપનિકાસમિતિ.
જેનાથી અનિષ્ટ સંપર્ક કે અનિષ્ટ પરિણામ રોકી શકાય અને શુભ પ્રવૃત્તિ થાય તેને ગુપ્તિ કહેવાય. તેના ત્રણ પ્રકારે તે (૧) મને ગુપ્તિ, (૨) વચનગુપ્તિ અને (૩) કાયગુપ્તિ.
આ પાંચ સમિતિ તથા ત્રણ ગુપ્તિ મહાવ્રતરૂપ પ્રવચનનું પાલન કરવામાં તથા તેની રક્ષા કરવામાં એક માતા જેવું કામ કરે છે, તેથી તેને અષ્ટપ્રવચનમાતા કહેવામાં આવે છે. તે અંગે જૈન મહર્ષિઓએ કહ્યું છે કે
एयाओ पञ्च समिइओ, चरणस्स य पवत्तणे । गुत्ती नियत्तणे वुत्ता, असुभत्थेसु सव्वसा ॥ एसा पवयणमाया, जे सम्म आयरे मुणी। खिप्पं सव्व संसारा विप्पमुच्चई पण्डिए ।
