________________
:૩૦
[ પરમપદનાં સાધના
આ માન્યતા આધ્યાત્મિક વિકાસ માટે કેવી ખતરનાક છે, તે આપણે ક્રમશઃ જોઈ એ.
પ્રથમ તે તે આત્માને જેવા અસ`ગ માને છે, તેવા એ અસંગ નથી. એ સ્વભાવે અસગ છે અને પરભાવે સંગવાળા છે. જો તે માત્ર અસ ંગ જ હાત તા તેને આત્મપ્રતીતિ પહેલેથી જ થતી હાત, પણ તેમ થતુ નથી. એને તે અનેક પ્રકારની શકાઓ અને તર્કવિર્તક થયા કરે છે, એટલે તે પરભાવે સગવાળા સાખીત થાય છે. વળી ઇશ્વરને કમના પ્રેરક માનવા એ પણ ચગ્ય નથી, કારણકે જે ઇશ્વર સ્વભાવે શુદ્ધ છે, તે અશુદ્ધ એવા કના પ્રેરક કેમ હાઈ શકે ? વળી સુખ અને દુઃખ ઈશ્વરની પ્રેરણાથી જ પ્રાપ્ત થતાં હોય તે સર્વને નિતાન્ત સુખ શા માટે નહિ ? કોઈ ને દુઃખ આપવાનું પ્રયાજન શુ' ? અહીં જો એમ કહેવામાં આવે કે એ તા ઈશ્વરની મરજીની વાત છે, તેા ઇશ્વર અન્યાયી, તરગી કે ગાંડા જઠરે કે જે કોઇ જાતના કારણ વિના સુખ–દુઃખની પ્રેરણા કરી રહ્યા છે. અને જો એમ કહેવામાં આવે કે તે પ્રાણીઓને અમુક કારણસર સુખની પ્રેરણા કરે છે અને અમુક કારણસર દુ:ખની પ્રેરણા કરે છે, તેા એ અમુક કારણ શું ? એ જાણવાની જરૂર રહે છે. એ કારણને જો કર્મ કહેવામાં આવે-કહેવું જ પડે–તા ઈશ્વર પણ બધા પ્રાણીઓને તેમનાં કર્મ અનુસાર સુખદુ:ખની પ્રેરણા કરે છે એમ માનવું પડે, એટલે આત્મા જ કર્મના કર્તા ઠરે. આથી આત્માને જ પુણ્યપાપના સારાં ખાટાં કર્મના કર્તા માનવા ઉચિત છે.
