________________
ધમ પર થતા આક્ષેપનું નિવારણ એક જાતનું અફીણ છે કે અફીણને નશે ઉતારી દેનારું અમૃત છે? તે વ્યાખ્યા આ રહીઃ
दुर्गतिप्रसृतान् जन्तून्, यस्माद् धारयते पुनः। धत्ते चैतान् शुभस्थाने, तस्मादधर्म इति स्मृतः॥
દુર્ગતિ તરફ જઈ રહેલા જીને ઉદ્ધાર કરીને તેમને પુનઃ શુભ સ્થાને સ્થાપે છે, અર્થાત્ તેમને સદ્ગતિ તરફ લઈ જાય છે, તેથી તે ધર્મ કહેવાય છે.
જે પ્રવૃત્તિ દુર્ગતિમાંથી સગતિમાં લઈ જાય, અર્થાત પડતીમાંથી ચડતી તરફ લઈ જાય, અવનતિમાંથી ઉન્નતિ તરફ લઈ જાય અને તેની ટેચ ઉપર મૂકે તેને અફીણ કે નશે કહેવાનું સાહસ કયે બુદ્ધિમાન પુરુષ કરી શકે? ખૂનખાર યુદ્ધો ધર્મનાં કારણે થયાં નથી, કદાચ યુરોપમાં તેમ બન્યું હોય તે પણ ભારતવર્ષમાં તેમ બન્યું નથી. યુદ્ધો તે જર, જમીન અને જેરૂ એ ત્રણે પરના અતિ મેહનાં કારણે થયાં છે, સત્તાના શેખની ખુમારીનાં કારણે થયાં છે. ધર્મ તે નિત્ય અહિંસા, સત્ય, ક્ષમા, સહનશીલતા, ઉદારતા અને મૈત્રીના પાઠ પઢાવતે આવ્યું છે. ખાસ કરીને જૈન ધર્મે તો એમાં આગેવાની ભર્યો ભાગ ભજવ્યો છે, એટલે તેના ઉપર યુદ્ધો જગાડવાને કે જુદાઈની દિવાલ ઊભું કરવાને આરોપ કાલ્પનિક છે અને તે બિલકુલ ટકી શકે તેવું નથી. ૧૦-ધર્મારાધનને જ જીવનનું ધ્યેય બનાવવું જોઈએ.
ભેગમાર્ગ નિસાર છે, અપ્રશસ્ત છે, ત્યાજ્ય છે અને યેગમાર્ગ કે ધર્મમાગ સારભૂત છે, પ્રશસ્ત છે, ઉપાદેય છે,
