________________
નમસ્કાર
૨-નમસ્કારના મુખ્ય બે પ્રકારે
નમસ્કાર મુખ્યત્વે બે પ્રકારને છે : એક દ્રવ્યનમસ્કાર અને બીજો ભાવ–નમસ્કાર. તેમાં મસ્તક નમાવવું, હાથ જોડવા, પંચાંગપ્રણિપાત કરે, સાષ્ટાંગ દંડવત્ કરવા કે નમસ્કારસૂચક અન્ય કઈ કાયિક ક્રિયા કરવી, એ દ્રવ્યનમસ્કાર છે અને મુખથી નમસ્કારસૂચક શબ્દો બેલવા એ પણ દ્રવ્ય-નમસ્કાર છે; જ્યારે ચિત્તની શુદ્ધિપૂર્વક ઉપાસ્ય દેવ પ્રત્યે અનન્ય શ્રદ્ધા, ભક્તિ, વિનય, આદર કે બહુમાનની લાગણી રાખવી તથા તેમના આદેશને શિરોધાર્ય કરવાની સેવકવૃત્તિ ધારણ કરવી, એ ભાવનમસ્કાર છે. આ બંને નમસ્કારે એકબીજાના પૂરક છે, એટલે કે ઉભયના સંયેાજનથી જ નમસ્કારની ક્રિયા પૂર્ણ થાય છે.
આને અર્થે એ સમજવાને કે બંને હાથ જોડીએ, માથું નમાવીએ કે ઘૂંટણે પડીને પાંચે અંગ ભેગા કરીએ, અથવા તે મોઢેથી “નમો” “નમામિ' એ ઉચ્ચાર કરીએ, એટલાથી જ નમસ્કારની ક્રિયા પૂર્ણ થતી નથી. એ વખતે ચિત્તની શુદ્ધિ પણ બરાબર રાખવી જોઈએ, એટલે કે મનને વિષય અને કષાયથી વારવું જોઈએ અને
* ઇન્દ્રિયોના અર્થને વિષય કહેવામાં આવે છે. તેના સ્પર્શ. રસ, ગંધ, વર્ણ અને શબ્દ એ પાંચ પ્રકારો છે.
* મનને કલુષિત કરનારી વૃત્તિઓને કષાય કહેવામાં આવે છે. તેના કોધ, માન, માયા, (કપટ ) અને લોભ એ ચાર મુખ્ય પ્રકારો છે.
