________________
૬o
શ્રી જિનભક્તિ-કાતર તીર્થકરને અર્થ જે તીર્થને કરે–સ્થાપે, તે તીર્થકૃત , તીર્થકર કે તીર્થંકર કહેવાય. વિશેષતાથી કહીએ તે જે ધર્મરૂપી તીર્થની અથવા ચતુર્વિધ શ્રીસંઘરૂપી તીર્થની સ્થાપના કરે, તે તીર્થકર કહેવાય.
ધર્મ એ તીર્થ છે–સંસારસાગર તરવાનું સુંદર સાધન છે, એમ માનીને જ જિને—અ —તીર્થકરે કેવલજ્ઞાન અને કેવળદર્શનની પ્રાપ્તિ થયા પછી ધર્મની દેશના દે છે, ધર્મને ઉપદેશ આપે છે અને ધર્મનું સામ્રાજ્ય ફેલાવે છે. અન્ય શબ્દોમાં કહીએ તે તીર્થંકર પરમાત્માના ધર્મોપદેશથી અનીતિ, અન્યાય અને અધર્મનું ઉમૂલન થાય છે અને નીતિ, ન્યાય તથા ધર્મની-સુધર્મની સ્થાપના થાય છે, જેને લીધે એક ધર્મયુગ પ્રવર્તે છે અને તે માનવ-ઈતિહાસનાં અનેક પૃષ્ઠો સુવર્ણાક્ષરે લખે છે. જે યુગે યુગે એટલે કે અમુક અમુક સમયના અંતરે તીર્થંકર પરમાત્માઓ દ્વારા ધર્મનું પ્રવર્તન થતું ન હોત, ધર્મતીર્થની સ્થાપના થતી ન હેત, તે આ જગતને-આ દુનિયાના શા હાલ-હવાલ થાત, એ કલ્પવું મુશ્કેલ છે.
તીર્થકર ધર્મનું પ્રવર્તન ઘણા વિશાળ પાયે કરી શકે છે. તેનાં મુખ્ય કારણે ત્રણ છેઃ એક તે તેઓ કેવલ જ્ઞાની એટલે પૂર્ણજ્ઞાની હોય છે, બીજું તેઓ યથાખ્યાત ચારિત્રવાળા હોય છે અને ત્રીજું તેઓ અભુત વસ્તૃત્વ
