________________
૩૦
પ્રકરણ ૨ જું પડતે થઈ જાય છે – આવી નૈસર્ગિકતામાં જ પ્રેમનું સૌંદર્ય છે; સાધનાનું પણ તેમ જ છે.
કહેવાય છે કે ભવભૂતિ અને કાલિદાસ એક વાર રાતે પાટ રમવા બેઠા. રમતમાં ને રમતમાં રાત પસાર થઈને સવાર પડી.
ચપાટ ઉપરથી ઉઠતાં ભવભૂતિ બોલ્યા–“મિત્ર! ચોપાટની રમતમાં આપણે ઠીક રાત પસાર કરી ! ” કાલિદાસે કહ્યું, “મિત્ર ! તારી ભૂલ છે, રાત આપણે પસાર કરવી નથી પડી. ચોપાટની રમતના રસમાં રાત વહી ગઈ છે. મહાકવિનું અદ્ભુત દર્શન એ “વહી ગઈ” શબ્દપ્રયોગમાં જોવા મળે છે.
સાધના પણ પસાર કરવી પડતી નથી. સાધના પણ સંયમના રસ સંવેદના વેગમાં વહી જવી જોઈએ. નૈસર્ગિક વહેણવાળી સાધનાને વેગ દુર્દમ્ય છે. સ્થળ કાળની કૃત્રિમ દિવાલને તેડી નાખે છે. કશાથી તે રેકાતી નથી અને જ્યાં જવું છે ત્યાં શીધ્ર જઈ ચઢે છે. આનંદઘનજીની સાધનાનું વહેણ આવું નૈસર્ગિક હતું. સાધક શરૂઆતમાં પાપપુણ્ય, લાભાલાભ, નરકસ્વર્ગના તત્ત્વજ્ઞાનનું આલંબન લઈ ભક્તિને ખીલવે છે. પછી તે પ્રેમને હેતુ પ્રેમ જ બની રહે છે. પ્રેમ જ પ્રેમનું ચરમ લક્ષ્ય બને છે. દાસી અને રાણીમાં આ જ
