________________
૨૦
હોંકારકલ્પતરુ કરવા માટે પુષ્કળ વાંચ્યું છે કે જૈન ધર્મે ભારતીય સંસ્કૃતિમાં આપેલે ફાળો ખરેખર અદ્ભુત છે. હું અંગત રીતે એમ માનું છું કે ભારત પર જે માત્ર જૈન ધર્મનું જ વર્ચસ્વ મજબૂત રહ્યું હોત, તે આપણને આજના ભારત કરતાં વધારે સંગઠિત અને વધારે વિસ્તૃત ભારત મળ્યું હોત.”
અઢારમી સદીના અંત ભાગમાં યુરોપિયન વિદ્વાનાએ ભારતના ઈતિહાસની સંકલન કરવા માંડી, ત્યારે તેમણે ઉપરછલાં અધ્યયનથી એમ જાહેર કર્યું કે જેના ધર્મ એ વૈદિક ધર્મને એક ભાગ છે અથવા તો બૌદ્ધ ધમની શાખા છે; પરંતુ આ વિધાન બ્રાંત હતું અને તેનું નિવારણ થતાં વાર લાગી નહિ. જર્મનીના સુપ્રસિદ્ધ વિદ્વાન ડે, હર્મન યાકેબીએ જેન અને બૌદ્ધ શાસ્ત્રોને અભ્યાસ કરીને જાહેર કર્યું કે-“Let me assert my" conviction that Jainism is an original system, quite distinct and independent from, all others and that, therefore, it is of great importance for the study of philosophical thought and religious life in ancient India.- H27715221dfa rollવવા દે કે જૈન ધર્મ એ મૂળ ધર્મ છે, બીજા બધા ધર્મોથી તદ્દન નિરાળ તથા સ્વતંત્ર છે અને તેથી તે પ્રાચીન ભારતના તાત્વિક વિચાર અને ધાર્મિક જીવનને અભ્યાસ કરવા માટે અતિ ઉપયોગી છે.'
