________________
કથાપ્રવેશ
આ ઐતિહાસિક નવલકથાની પરાકાષ્ટાને કાળ છે વિક્રમ સંવત ૧૩૧૫ની આસપાસ અથવા ઈસવીસન ૧૨૫ને.
કેઈ ભયંકર ભૂકંપમાં નાશ પામેલી નગરીને ભંગાર મેર વેરવિખેર પડ્યો હોય, ને એમાં ચારેકેર સર્વનાશનાં જ એંધાણ ઊભાં હિય, એવા ભંગારની વચમાં, એક હીરો – શાનદાર, પાસાદાર, ઊંચામાં ઊંચા પાણીને, ગુલાબી ઝાંયવાળો, કોઈ કાબેલમાં કાબેલ કારીગરની શરાણે ચડીને અજવાળાના સત્વ સમો – પ્રકાશને અર્ક સમ – પ્રકાશ હીર – પડ્યો હોય એમ ઇતિહાસમાં એ કાળનાં માણસેએ સજેલા ને કુદરતે સજેલા ભંગારની વચમાં જગતશેઠ જગડૂશાહનું નામ ચમકે છે.
આ ભંગાર ક્યાંથી આવ્યું, આ હીરે ક્યાંથી આવ્યું, એ ખરેખર એક રસિક વિષય છે.
જગડુશાહ સંબંધી આજે ઉપલબ્ધ સામગ્રીમાં આધારભૂત ગણાય એવી હકીકતે થોડીક છે; આધારભૂત ન ગણાય એવી હકીકત વિશેષ છે. લેકકથાઓ અનેક છે, દંતકથાઓ અનેક છે, ધર્મકથાએ અનેક છે, ને એ સહુને સમુચ્ચય એક એવી ભુલભુલામણી સરજે છે કે જેમાં એકવાર પેઠા પછી બહાર નીકળવાનું મુશ્કેલ બની જાય છે.
આમ છતાં આમાંથી આટલે સાર અવશ્ય નીકળે છે : જગશાહ નામને એક માનવી થઈ ગયે. એ કઈ રાજા નહોતે, રાજાને
