________________
૪૪
બીજા પણ સર્વેએ મદિરાપાનથી મત્ત થઈને પોતપોતાની સમૃદ્ધિ પ્રગટ કરી. તે સર્વ જાણીને પછી જ્યારે તેઓ સ્વસ્થ થયા ત્યારે તે સર્વેની પાસેથી જેટલું ઘટતું હતું તેટલું ધન ચાણક્યે રાજભંડા૨ માટે લીધું.
એકાદ સુવર્ણ ઉપાર્જન કરવાના હેતુથી ચાણક્યે કોઈ દેવની આરાધના કરી. તે દેવે તુષ્ટ થઈ તેને જય આપનારા પાસા આપ્યા, પછી ચાણક્યે સોનામહોરનો ભરેલો એક થાળ પોતાના સેવકને આપી તેને શીખવીને નગરમાં મોકલ્યો. તે ચોતરફ ફરતો કહેવા લાગ્યો કે—‘‘ચાણક્ય મંત્રીને જે તેની પાસેના પાસા વડે રમતાં જીતે તેને આ સોનામહોરોનો થાળ આપે, અને જો તે જીતે તો તેની પાસેથી માત્ર એક જ સોનામહોર લે.’ તે સાંભળી લોભ પામેલા ઘણા લોકો ચાણક્યની સાથે રમવા લાગ્યા, પરંતુ ઘૂતક્રીડામાં નિપુણ માણસ પણ પેલા દેવતાઈ પાસાના પ્રભાવથી તેને જીતી શકતા નહોતા. તેથી તે પાસાઓ વડે સર્વ લોકોને જીતી જીતીને એકેક સોનામહોર લઈને ચાણક્યે રાજાનો કોશ ભરી દીધો. ચાણક્યને જીતવા માટે બીજા ખજાનો બીજા નગરોમાંથી પણ સંખ્યાબંધ મનુષ્યો આવતા હતા, પરંતુ તે સર્વે હારીને સોનામહોર આપી જતા હતા, પણ કોઈ તેને જીતી શકતું નહીં. હવે કર્તા કહે છે કે કદાચ કોઈ દિવ્ય પ્રભાવ વડે આ ચાણક્યના પાસાને પણ જીતી શકે, પરંતુ પ્રમાદ વડે મનુષ્ય જન્મને હારી જનાર જીવ ફરીથી આ મનુષ્ય ભવ પામી શકે નહીં એવો દુર્લભ છે. ૨.
ધાન્ય દૃષ્ટાંત ૩.
આખા ભરતક્ષેત્રમાં સારી વૃષ્ટિ થવાથી સર્વ જાતનાં ધાન્ય ઉપદ્રવ રહિતપણે પુષ્કળ પાડ્યાં હોય. તે સર્વ ધાન્યનો કોઈ એક ઠેકાણે મોટો ઢગલો કરે, તેમાં એક પ્રસ્થ સરસવ નાંખી તેને ભેળસેળ કરે પછી એક અતિ વૃદ્ધા સ્ત્રીને કહે કે—‘‘આ સર્વ ધાન્યથી એક-એક સરસવને જુદા કરી આપ.’’ તો તે વૃદ્ધા કોઈ કાળે પણ તેમ કરી શકે નહીં. પરંતુ કદાચ તે પણ કોઈ દિવ્ય પ્રભાવથી તેમ કરી શકે, પણ આ મનુષ્ય જન્મને હારી ગયેલો જીવ ફરીથી મનુષ્ય ભવ મેળવી શકે નહીં. ૩.
