________________
૨૯૦ : મત્સ્ય-ગુલાલ તમે જ રાજમહિષીનું પદ ચરિતાર્થ કરી બતાવ્યું. દેશદેશમાં યુદ્ધ જગાવવા માટે નાટક ભજવાય છે. તમે શાંતિ સ્થાપવા માટે નાટક ભજવ્યું. અંતઃપુરમાં પટરાણી-પદનો વિખવાદ ભારે વિષભર્યો હોય છે, એ હું જાણું છું. એ પદ સહજભાવે તજી, એ પદ માટે અન્યને આમંત્રણ આપવા સ્વયં દાસભાવ સ્વીકારી, તમે ત્યાગનું એક નવીન દૃષ્ટાંત પૂરું પાડયું છે! અંત:પુરની શુદ્ધિનું પુનિત પ્રભાત તમે જ ખિલાવ્યું! તમે જ પટરાણી ! તમે જ મહારાણું ! દાસી જેવું વર્તન દાખવ્યા બદલ ક્ષમા મળશે કે!”
ક્ષમા મને મળવી ઘટે! હું કે સ્વાર્થી નીકળે!” વત્સરાજ પિતાની જાતને ઠપકે દઈ રહ્યા.
ગુનેગાર તે હું જ છું,” મંત્રીશ્વરે કહ્યું. “મેં જ આ નાટકનું દિગ્દર્શન કર્યું. મેં જ રાજાજીને વિયેગ ને શેકમાં નાખ્યા. મેં જ રાણી વાસવદત્તાને દાસી બનાવ્યાં! બીજું તે કંઈ કહેતા નથી, પણ જેના ખોળે અવતાર લેવાનું મન થાય, એવાં રાણું વાસવદત્તા છે! વત્સ દેશ માટે કેટલે આપગ !”
અને મગધ માટે પણ નહિ? આજથી મગધ સ્નેહની સાંકળે વત્સ સાથે જડાયું. એક ખૂનખાર મહાયુદ્ધ શેકાઈ ગયું !” રાણી પદ્માવતીએ કહ્યું.
મેં તે મારા સ્વાર્થે કર્યું છે, મંત્રીશ્વર !” વાસવદત્તાએ કહ્યું! “મારા પિતાશ્રી યુદ્ધ વિના સમજે તેવા નહેતા. મારે તે એક તરફ પતિદેવ, બીજી તરફ પિતૃદેવ! જય કે પરાજય બંનેમાં મને હાનિ હતી. યુદ્ધ-પ્રકારના જાણકાર
