________________
વિધિ આદિના રહસ્યને જાણનારાઓ ક્યાં કેવી શિક્ષા હોઈ શકે ? અને ક્યાં કેવી ઉપેક્ષા હોઇ શકે ? એ વગેરે વસ્તુને પણ સારામાં સારી રીતે સમજી શકે છે.
બન્નેય કિંમત વિનાના છે શ્રી લક્ષ્મણજીએ શ્રી રામચન્દ્રજીને લોકનું મોઢું બંધાએલું નથી એમ પણ કહ્યું અને સુરાજ્યમાં સુસ્થિત એવો પણ લોક જો રાજદોષમાં તત્પર બને, તો કાં તો શિક્ષણીય છે અને કાં તો ઉપેક્ષણીય છે એમ પણ કહ્યું. આ રીતે કહીને તેમણે, મહાસતી એવાં શ્રીમતી સીતાજીને લોકાપવાદને ખાતર ત્યાગ નહિ કરવાની વિનંતી કરી પણ યશના અતિશય અર્થી બની ગએલા શ્રી રામચન્દ્રજીએ કેવું અણછાજ્યું વર્તન ચલાવ્યું, તે આપણે જોઈ આવ્યા, ‘સદાકાળને માટે જ લોક એવો હોય છે' એ વાત શ્રી રામચન્દ્રજીએ કબૂલ કરી, કારણકે, એ વાત એટલી સાચી હતી અને વળી અનુભવસિદ્ધ પણ હતી કે એને કોઈ પણ રીતે ખોટી કહી શકાય નહિ પણ એ વાત કબૂલ કરીને ય શ્રી રામચન્દ્રજીએ બચાવ એવો કર્યો કે, ‘એવા પણ લોકથી જે કાર્ય વિરૂદ્ધ હોય. તેનો યશસ્વી બન્યા રહેવા ઇચ્છનારાઓએ ત્યાગ કરવો જોઇએ.’
ખરેખર, યશના અતિશય અર્થી બનેલા માણસો આવા વખતે એ વાતને ભૂલી જાય છે કે, ‘અજ્ઞાન લોકને પ્રિય બનવા જતાં આપણે, જેની ખરેખર પ્રિયતા પ્રાપ્ત કરવી જોઇએ, એવા શિષ્ટલોક્ની પ્રીતિને ગુમાવી બેસીએ છીએ.' વસ્તુત અજ્ઞાન લોકનો તિરસ્કાર જેમ કિંમત વિનાનો છે, તેમ અજ્ઞાન લોકને સત્કાર પણ કિંમત વિનાનો જ છે. જેની જીભને કશી જ મર્યાદા નથી, જે માણસોને અસત્ય અને અહિતકર બોલતાં કોઇ બન્ધન આડે આવતું નથી, તેવો લોક સત્કાર કરે એમાં રાચવું એય મૂર્ખતા છે અને તેવો લોક તિરસ્કાર કરે એથી ગભરાઇ જવું એ પણ મૂર્ખતા છે. એવા લોકોને જેમ સત્કાર કરવામાં સદ્ - અસદ્દો સાચો ખ્યાલ હોતો નથી, તેમ તિરસ્કાર કરવામાં પણ સદ્ - અસદ્દો સાચો ખ્યાલ હોતો નથી. ધ્વજા જેમ આ બાજુનો પવન આવે તો આમ ઉડે અને બીજી બાજુનો પવન આવે તો તેમ ઉડે, તેમ મુખના બન્ધન વિનાનો લોક
ઈર (
66
........જન માનસ અને ધર્મશાસન .........૧૦
૨૨૭
