________________
CRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRLaris
૧૫૨
ફરજને ભૂલી જવી, એવી નીતિ અખત્યાર કરવામાં આવે તો પરિણામ પ્રાયઃ એ જ આવે કે, બેઉ માર્ગભ્રષ્ટ બને. પરિણામે પરસ્પરનો સંબંધ કડવો બની જાય અને પરસ્પર વૈમનસ્ય ભાવ વધી જાય.
રાજા, પિતા અને પતિ સાથેનો પ્રજા,
પુત્ર અને પત્નીનો ઝઘડો આજે આનાથી ઉધી જ વિચારણા ઘર કરી ગઈ છે. પોતાની ફરજ તરફ જોવાની દરકાર નથી અને સામો લેશ પણ ફરજ ચૂક કરે, તો તેને ખમી ખાવાની ટેવડ નથી. પોતાની ફરજ અદા કરવાનું બિલક્લ લક્ષ્ય નહિ રાખનાર આદમી પણ, સામો પોતા પ્રત્યેની
ફરજને જરા પણ ચૂકે નહિ એમ ઈચ્છે છે. પ્રજા, પુત્ર કે પત્ની, રાજા | પિતા કે પતિ તરફની પોતાની ફરજ શી છે ? એનો વિચાર સરખો પણ ન કરે તેમજ પોતપોતાની ફરજોને સમજી એનો અમલ કરવામાં બેદરકાર રહે; આમ છતાંપણ તે પ્રજા આદી રાજા, પિતા કે પતિ પોતાના તરફની ફરજ જરા પણ ચૂક્યા વિના અદા કર્યા જ કરે એમ ઈચ્છે, એ શું વ્યાજબી છે? વસ્તુતઃ તો સામો આપણા તરફની ફરજ કેટલે અંશે અદા કરે છે, એ જોવાની બહુ પંચાતમાં પડવું જ નહિ; આપણે તો આપણી ફરજ શી છે તેનો વિચાર કરવો તેના અમલને માટે શક્ય એટલો પ્રયત્ન કરવાનું ચૂકવું નહિ. આપણે જો આવું એકધારુ વર્તન રાખી શકીએ, તો વહેલો યા મોડો, પણ સામો ન જ સુધરે એ શક્ય છે ? સામાએ આપણા પ્રત્યેની તેની ફરજ અદા કરે છે કે નહિ એ તરફ નહીં જોતાં, સામા પ્રત્યેની પોતાની ફરજ અદા કરવામાં પ્રસાદી ન બનાય, તો નિષ્ફરમાં નિષ્ફર હદયવાળો પણ સામો પોતાની ફરજનો પાલક બન્યા વિના પ્રાય: રહે નહિ છતાં પણ માનો કે, સામો બહુ જ અયોગ્ય હોય અને ન સુધર્યો, તોય આપણને નુકસાન શું છે? આપણે આપણી ફરજ અદા કરીએ એથી, આપણને તો એકાજે લાભ જ છે. આ વસ્તુ નથી સમજાઈ, માટે જ આજે તુચ્છમાં તુચ્છ કોટિના પણ ઝઘડાઓ ઠેર ઠેર ઉત્પન્ન થાય છે. આજે તો પ્રજા રાજાને રંજાડે, પુત્ર પિતાને સંતાપે અગર પત્ની પતિને દુ:ખ
સિતાને કલંક....ભાગ-૬
