________________
સ્વાભાવિક છે. આથી પ્રજાને ન્યાય આપવાને તત્પર એવા પ્રજાના સાચા રક્ષક રાજાઓ, અગ્રગણ્ય પ્રજાજનોને, રાજ્યની સઘળી જ હકીકતો યથાર્થસ્વરૂપે જણાવવાના અધિકાર પદે નીમે, એ રાજા-પ્રજા ઉભયને માટે હિતાવહ જ ગણી શકાય, ન્યાયપ્રિય પ્રજારક્ષક રાજા પોતાની પ્રજા પ્રત્યે એવા વત્સલભાવને ધરનારો હોય છે કે, પોતાનો એકનો એક દીકરો પણ જો પ્રજાને પીડતો હોય, તો તેને પણ તે સહી શકતો નથી. સજ્જનોનું સંરક્ષણ કરવું અને દુર્જનોને દંડવા, એ વ્યાયી પ્રજાવત્સલ રાજાની એક રાજકર્તા તરીકેની અગત્યની ફરજ છે. એ જ રીતે પ્રજાની પણ રાજાને દરેક રીતે સહાયક થવાની ફરજ છે. એ ફરજને સમજનારી પ્રજા એવા રાજાને પણ પૂજ્ય માનતી અને એથી ક્વચિત્ અન્યાય થઈ જતો, તો પણ ક્ષમાશીલ દૃષ્ટિએ જોતી. રાજા પ્રજાવત્સલ બન્યો રહેતો અને પ્રજા રાજભક્ત બની રહેતી, એથી ઉભયને શાંતિ હતી. સૌ પોતપોતાની ફરજ અદા કરનારા બને
એ જ શાંતિનો માર્ગ છે આજે તો લગભગ એથી વિપરીત દશા છે અને એ વિપરિત દશામાં વધારો જ થયા કરે એવી પ્રજા સેવાના નામે પ્રવૃત્તિઓ થઈ રહી છે. રાજા પ્રજાવત્સલ નથી રહો, તો પ્રજા ભક્તિવાળી ક્યાં રહી છે છે ? રાજા અને પ્રજા ઉભય પોતપોતાની ફરજને ચૂકે, તો રાજ્યમાં 6 કારમી અશાંતિ પ્રસર્યા વિના રહે નહિ. એમાં મોટેભાગે ગરીબ પ્રજાનો ઘાણ નીકળી જાય. રાજા-પ્રજા, પિતા-પુત્ર, પતિ-પત્ની આદિમાં પરસ્પર ફરજ રહેલી હોય છે. સુખનો માર્ગ એ છે કે, સૌ પોતપોતાની ફરજ અદા કરવા તત્પર બને. પતિ પોતાની ફરજ અદા કરવાની કાળજીમાં રહે અને પત્ની પોતાની ફરજ અદા કરવાની કાળજીમાં રહે “એ જ રીતે પિતા-પુત્ર પણ પોતપોતાની ફરજ અદા કરવાની કાળજી રાખ્યા કરે. આમ થાય તો, સંયોગાદિને વશ થઈને ફરજને ચૂક્નાર, પ્રાય: પોતાની ભૂલને સમજી સુધાર્યા વિના રહે નહિ. આને બદલે, સામો ફરજથી જરાક ચૂક્યો એટલે આપણે પણ આપણી
..આધ્યત્તિમાં શરણરુ એક ધર્મ જ છે......૬
இஇஇஇஇஇஇஇஇஇஇது
૧૫૧
