________________
તે કેમ? ચૌદ પૂર્વધર પડે ને નિગોદમાં જાય એમેય બને, તે કેમ? આ બધી વસ્તુઓ સમજ્જા જેવી છે.
મોહનો ઉદય એ બહુ કારમી વસ્તુ છે. મોટા મોટાઓને પણ મોહનો ઉદય મૂંઝવી નાંખે એ બનવાજોગ છે. ત્યાં કૈકેયીની શી વિસાત? કૈકેયી એ પ્રસંગે પણ પોતાના પતિને અને પૂત્રને આનંદભરી વિદાય આપી શકી હોત, તો એ મહા અભિનંદનને પાત્ર જરૂર ગણાત, પણ ‘મારે પતિ કે પુત્ર કાંઇપણ રહેશે નહિ' એવો વિચાર આવી જવો એ મોટી વાત નથી; તેમજ એ વિચારના યોગે ભય પામીને પોતાનો એકનો એક પુત્ર સંસારમાં રહી જાય એ માટે એક મોહમાં બેઠેલી સ્ત્રી પ્રયત્ન કરે, તો એટલા માત્રથી તેને અધમ ન જ કહી શકાય. પતિ અને પુત્ર બંનેયને એક સાથે ગુમાવવાના વિચારથી ભય પામેલી કૈકેયી, પોતાના એકના એક પુત્ર શ્રી ભરતને યુક્તિપૂર્વક રોકી લેવાનો નિર્ણય કરે છે; અને એ માટે એને એક જ ઉપાય સૂઝે છે.
કૈકેયીએ અજમાવેલી યુક્તિ શ્રી દશરથ રાજા સીધી રીતે તો શ્રી ભરતને સંસારમાં રહેવાનું કહે નહિ અને શ્રી ભરત બીજાના કહેવાથી સંસારમાં રહે નહિ, એમ હોવાથી કૈકેયી એવી યુક્તિ અજ્માવે છે કે દશરથ રાજાની આજ્ઞાથી જ શ્રી ભરતને રોકાઈ રહેવાનો પ્રસંગ ઉપસ્થિત થાય. કૈકેયી શ્રી દશરથ રાજાને કહે છે કે, ‘હે સ્વામિન્ ! મારા સ્વયંવરના ઉત્સવ સમયે મેં આપનું સારથીપણું કર્યું હતું અને એથી ખુશ થયેલા આપે મને એક વરદાન માગવાનું કહ્યું હતું એ આપને યાદ છે ? હે નાથ ! અત્યારે હું તે વરદાન માગું છું. આપ આપની પ્રતિજ્ઞાને સત્ય કરી બતાવનારા છો અને કાળ જવાથી કાંઇ મહાપુરૂષો કરેલી પ્રતિજ્ઞાની ઉપેક્ષા કરનારા બને નહિ; કારણકે મહાત્માઓની પ્રતિજ્ઞા પાષાણમાં કોતરેલી રેખા જેવી હોય છે.
તૈલપાત્ર ધારક-શ્રેષ્ઠીયુ...૯
રાજા શ્રી દશરથ જુએ છે કે કૈકેયીએ વરદાનની માંગણી કુવખતે કરી છે; છતાં મારે માંગણી તો સ્વીકારવી જ જોઇએ અને ૨૦૧
O OF
