________________
૧૯ આ જીવ નવીન કર્મનો બંધ કરતો રહે છે. આ મોહથી ઉત્પન્ન થતી કલ્પનાઓ જ છે. અથવા તે મોહથી કલ્પેલી છે તાત્ત્વિક નથી.
ઉપકારીનો ઉપકાર અનુભવતાં અથવા ઉપકાર કે અપકારનો બદલો લેતાં દેતાં મોહને લઈને આ જીવ અનેક પ્રકારની મિથ્યા કલ્પનાઓ કર્યા કરે છે, પણ જ્યારે આત્મતત્ત્વનું ભાન થાય છે, તેનો મોહ તેને લઈને દૂર થાય છે, ત્યારે તે એમ સમજવા લાગે છે કે- “હું તો કેવળ ચિદાનંદ સ્વરૂપ છું. મારામાં કે બીજામાં રાગ-દ્વેષાદિ વિકારો જે ઉત્પન્ન થાય છે તે જ્ઞાનાવરણાદિ કર્મોને લઈને જ છે. અત્યાર સુધીની મારી આ વિવિધ કલ્પનાઓ કેવળ તાત્ત્વિક સ્વરૂપના અભાવને જ આભારી હતી” આવી જાગૃતિ આવતાં આત્મા પોતાના નિર્વિકલ્પ સ્વભાવના આનંદમાં સ્થિર થાય છે.
કોઈપણ જીવ કોઈપણ જીવને ઉપકાર કે અપકાર કરતું નથી. હું બીજાને ઉપકાર કરું છું કે નુકશાન કરૂં છું એ મિથ્યા બુદ્ધિ છે. હા ! સહકારી કારણ-નિમિત્ત કારણરૂપે એક મનુષ્ય બીજાને સુખ આપે છે, અને બીજાને નિમિત્તે સુખી-દુઃખી થાય છે, પણ તાત્ત્વિક દૃષ્ટિએ વિચારતાં જેટલાં જેટલાં સંકલ્પ વિકલ્પો કરાય છે તે બધા તે જીવના કર્મ બંધનમાંથી જ ઉત્પન્ન થાય છે.
માટીનો ઘડો બનાવવામાં ચાકડો, કુંભાર, દોરી, દંડ વિગેરે સહકારી કારણ મનાય છે. માટી ઉપાદાન કારણ-મૂળ કારણ છે, તેમ જીવને સુખદુઃખ જન્મ-મરણ આદિ જે કાંઈ થાય છે તેની ઉત્પત્તિમાં મૂળ કારણઉપાદાન કારણ કર્મ છે. અને તેને સુખી-દુઃખી કરનાર બીજા જીવો તે સહકારી કારણ-નિમિત્ત કારણ છે. આ ખરા કારણના જ્ઞાનના અભાવને લીધે આ જીવ એમ માને છે કે-હું બીજાને ઉપકાર કરું કે નુકશાન કરૂં છું, પણ આ વિચાર સર્વથા ભ્રાંતિવાળો અને મિથ્યા છે. ઉપાદાન કારણરૂપે ઉપકાર કે અપકાર કરનારા તો તેના શુભાશુભ કર્મ જ છે.
જેમ મેલ કપડાંને પોતાની સોબતથી મલિન કરે છે અને બીજાને પણ મલિન દેખાડે છે, તેમ મિથ્યાજ્ઞાન આત્માના જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર ગુણને પોતાની સોબતથી મલિન કરે છે. અને વિશ્વના જીવો તે જીવના જ્ઞાનાદિમાં
