________________
માત્ર નામની જ વિચારણા કરીએ તો પણ આશ્ચર્ય થાય તેમ છે. નામની જેમજ તે તે માણસોની અટકો પણ નોંધપાત્ર છે.
આવા આવા પ્રબંધોની શબ્દઆંગળીએ આપણે વળગીએ તો આપણને ઠેઠ આઠસો - નવસો વર્ષના કાળના પડદાને હઠાવીને તે કાળને તે દેશના વાતાવરણમાં મૂકી દે છે. આજે તો તેની મૌલિક વાસ્તવિકતા છે. ઘણી વાર પ્રબંધોના પ્રસંગ કે ઘટનામાં બહુ મહત્ત્વની કે નોંધપાત્ર વાત ન પણ હોય છતાં તે નિરૂપણમાં જે તત્કાલીન સમાજનું વાતાવરણ ઝિલાયું હોય છે, પ્રતિબિંબિત થયું હોય છે તે આપણને તે વખતના દેશ-કાળને સમજવામાં ખૂબ મદદગાર બની રહે છે.
મુનિશ્રી જિનવિજયજીએ તો આ વ્યાખ્યાનમાં તેઓએ પોતાના જીવનમાં જે કાંઈ જોયું જાણ્યું તે બધું જ અહીં ઠાલવી દીધું છે.
અહીં આપેલા ગ્રન્થોનાં નામ-ઠામ, વિષયનિરૂપણ વગેરે જોતાં તેઓનું ઇતિહાસ વિષયક વાચન-નિરીક્ષણનો કેટલો વિશાળ વ્યાપ હશે તેની કલ્પના થઈ શકે છે.
હસ્ત લિખિત ભંડારની નાનામાં નાની ચબરખીમાંથી પણ તેમને ઇતિહાસની કોઈક કડી શોધવાનો પ્રયાસ કર્યો છે.
આવા વ્યાપક ઇતિહાસના મહાલયમાં પહોંચવામાં કામ લાગે તેવી સ્વચ્છ કેડી કંડારી આપીને તેઓએ ઈતિહાસ-પુરાતત્ત્વ અને સંસ્કૃતિના અભ્યાસીને ઉપકૃત બનાવ્યા છે.
આના મનનપૂર્વકના અધ્યયનથી અનેક નવોદિતો ઇતિહાસવિદ્યાનો તાજો પ્રાણવાયુ મેળવી, મળેલા છતાં વીસરાતાં વૈભવપૂર્ણ વારસાને સમૃદ્ધ બનાવે.
નવી નવી શોધખોળ કરીને ફરીથી એ પ્રાચીન પરંપરાને જીવંત બનાવવા વિદ્યાનું અનુસંધાન સાથે એવી શુભેચ્છા.
