________________
ઈચની દૂરીથી, તેઓ મુશ્કેલીથી વાંચી શકે છે, છતાં ગ્રંથસંપાદનના કામમાં પાછા પડવાનું કેવું ? કઈક અપ્રાપ્ય કે અપ્રગટ પ્રાચીન પુસ્તક જુએ છે અને એમને મનને મોરલે ગહેકી ઊઠે છે! આવી ઉત્કટ વિધાઉપાસનાને જેટે મળ દુર્લભ છે.
ઇતિહાસ-સંશોધનનું કામ તે ધૂળધાયાના ધંધા જેવું ચીકણું છે. શૈધની સામગ્રીને આખો ડુંગર ખેડ્યા પછી પણ શેધન નાને સરખે ઉંદર ન મળે તેય જે ન હારે, ન કટાળે તે જ એ ધંધે કરી શકે. મુનિજી ઇતિહાસના અભ્યાસ તરફ કેવી રીતે વળ્યા તે જાણવા માટે “પ્રેમી-અભિનંદનગ્રંથ'માંનું એમનું આ એક જ વાક્ય બસ થશે. તેઓ લખે છે:–“મરાતો રાત કી મેરી કટ અમિરાણાને મુ इतिहासके विषयकी ओर प्रेरित किया ।'
ઇતિહાસ એ તે ભૂતકાલીન સત્યની આરસી છે. મુનિજની વિદ્યાતપસ્યાએ એ આરસીને તેજસ્વી બનાવીને સૌ વિદ્યાપ્રેમીઓ, વિદ્વાને અને વિદ્યાર્થીઓને ખૂબ ઓશિંગણ બનાવ્યા છે. મુનિજી ઇતિહાસનું આલેખન માત્ર શુષ્ક હકીકતો આપીને જ નહીં પણ એમાં કવિની સંવેદનશીલતાનું માધુર્ય ઉમેરીને કરે છે, એ એની હૃદયસ્પર્શી વિશેષતા છે.
પણ હવે પૂરું કરે.
આ ગ્રંથ આ રીતે ઝડપથી તૈયાર થઈ શક્યો એમાં પુસ્તકોની અને લેખોની પસંદગીમાં તેમ જ પ્રફસંશોધન વગેરેમાં શ્રી દલસુખભાઈએ તાણ વેઠીને અને દેડાદોડી કરીને મને જે મદદ અને માર્ગદર્શન આપેલ છે, તે વીસ વીસરાય એવાં નથી. પણ એમને શબ્દોથી આભાર માનવાની ભૂલ નહીં કરું.
અને આ બધાના પાયામાં, આ પ્રવૃત્તિના પ્રવર્તક અને મારા મિત્ર શ્રીકાંતભાઈ કારા રહેલા છે, એમને નિર્દેશ કર્યા વગર કેમ ચાલે ? માદલપુર, અમદાવદ-૬
રતિલાલ દીપચંદ દેસાઈ તા. ૪-૯-૧૯૬૬
