________________
૪
જૈન ઇતિહાસની ઝલક
અને જિનેશ્વરસૂરિએ ન્યાયાવતારનાં સટીક વાતિક રચીને જૈન તર્કશાસ્ત્રની બાબતમાં સિદ્ધસેનસૂરિના સૂત્રધારપણાનું ગૌરવપૂર્વક સમÖન કર્યુ” છે. પ્રચંડ તાર્કિક વાદી દેવસૂરિએ એમને પેાતાના માર્ગદર્શક કલ્યા છે. અને સર્વાંત ંત્રસ્વતંત્ર આચાર્ય હેમચન્દ્રે એમની કૃતિઓની સામે પેાતાની વિદ્વાનેાને પ્રસન્ન કરતી કૃતિઓને પણ ‘અશિક્ષિતની કાવ્યકળા’ [ અશિક્ષિતાત્કાપા] વાળી કહી છે.
જે રીતે શ્વેતાંબર સંપ્રદાયના પ્રસિદ્ આચાર્યાએ સિદ્ધસેન દિવાકરની પ્રશંસા કરી છે, એ રીતે દિગંબર સંપ્રદાયના સૂરિવરાએ પણ એમને અંગે પ્રશંસાત્મક ઉદ્બારા પ્રગટ કરીને એમનુ યાગ્ય ગૌરવ કર્યું છે. હરિવંશપુરાણુના કર્તા જિનસેનસૂરિએ ....... આદિ પુરાણુના કર્તા મહાકવિ જિનસેનાચાય' ( બીજા )એ........ એમના પ્રત્યે આદર દર્શાવ્યા છે..........ભટ્ટ અકલંકદેવના ગ્રંથામાં પણ સિદ્ધસેનસૂરિનાં વચને પ્રમાણરૂપે ઉદ્ધૃત કરેલાં જોવા મળે છે. આ ઉપરથી એમની પ્રામાણિકતાના પૂરા પરિચય મળી રહે છે; તેમ જ જૈનધર્મના અને સંપ્રદાયામાં એમની પ્રતિષ્ઠા એકસરખી સ્વીકારવામાં આવી છે એ પણ જાણી શકાય છે.
*
*
સિદ્ધસેન અને સમંતભદ્ર વચ્ચે સમાનપણું
શ્વેતાંબર સાહિત્યમાં જે સ્થાન સિદ્ધસેન દિવાકરને મળેલું છે એવું જ સ્થાન દિગમ્બર સાહિત્યમાં સ્વામી સમન્તભદ્રનું છે. શ્વેતાંબર સંપ્રદાયના તર્કશાસ્ત્રને લગતા સાહિત્ય ઉપર જેટલે પ્રભાવ સિદ્ધસેનસૂરિની કૃતિઓના પડયો છે, એટલા જ પ્રભાવ દિગંબર સંપ્રદાયના એ વિષયના સાહિત્ય ઉપર સ્વામી સમતભદ્રના ગ્રંથાને પડયો છે. જેમ શ્વેતાંબર સાહિત્યમાં સિદ્ધસેનની પહેલાંના તર્ક વિષયક કાઈ સ્વતંત્ર ગ્રંથ મળતા નથી, તે જ રીતે દિગ ંબર સાહિત્યમાં સમતભદ્ર પહેલાંના એવા કાઈ
