________________
૧૬
જેને ઈતિહાસની ઝલક હકીક્તને સુસંગત અને સ્પષ્ટ બનાવી છે.
મગધના જે રાજા ઉપર ખારવેલે ચઢાઈ લઈ જઈ વિજય મેળવ્યાને આ લેખમાં ઉલ્લેખ કરે છે, પરંતુ ત્રુટિત પાઠના લીધે જેનું નામ સમજી શકાતું નથી તે, શ્રી કેશવલાલના વિચાર પ્રમાણે, બીજે કેઈ નહીં પણ પાટલીપુત્રને પ્રખ્યાત પુષ્યમિત્ર જ છે, કે જે છેલ્લા મૌયરાજ બૃહદ્રથને સેનાની હતા, અને જેણે રાજ્યભ વશ થઈ પિતાના રાજાનું વ્યાયામભૂમિમાં કપટથી ખૂન કરી તેના સિંહાસનને સ્વામી બન્યો હતો. પાછળથી એ જ પુષ્યમિત્ર અશ્વમેઘયજ્ઞ કરી ચક્રવર્તી બન્યો હતો. ભાષ્યકાર પતંજલિ અને સ્વપ્નવાસવદત્તાદિ નાટકકાર મહાકવિ ભાસ એ જ પુષ્યમિત્રને આશ્રિત હતા. આવી રીતે ખારવેલને પુષ્યમિત્રને વિજેતા બનાવી તેના લેખના બધા અવ્યવસ્થિત અંકોડાઓને યથાસ્થાને ગોઠવી ઈ. સ. પૂર્વેના બીજા સિકાની ખંડિત ઐતિહાસિક શૃંખલાને શ્રી કે. હ. ધ્રુવે અખંડ બનાવી છે. ખારવેલના સમય વિષે જોકે હજુ સુધી વિદ્વાનેમાં કેટલેક મતભેદ દષ્ટિગોચર થાય છે, તે પણ અધિકાંશ વિચારે પંડિત ભગવાનલાલના મતને જ મળતા થાય છે, અને તેમાં શ્રી કેશવલાલના નિર્ણયે સબળ પુષ્ટિ આપી છે તેથી હવે ઘણે ભાગે એ જ સમય નિશ્ચિતરૂપ લેશે. લેખ ઉપરથી ફલિત થતા કેટલાક મુદ્દા
ખારવેલના આ લેખે જૈનધર્મ અને તેના ઇતિહાસ ઉપર કેટલેક અપૂર્વ પ્રકાશ પાડ્યો છે. અનેક નવી બાબતો આ લેખ ઉપરથી જાણવામાં આવી છે, તથા વિચારવા જેવી જણાઈ છે. તેમાંની મુખ્ય મુખ્ય આ છે –
(૧) જેનધર્મ રાજ્યધર્મ હ–જે કેટલાક આધુનિક પાશ્ચાત્ય વિદ્વાને, અને તેમના સંસર્ગથી કેટલાક ભારતીય પંડિતો પણ, પ્રથમ એમ ધારતા હતા કે જૈનધર્મ કઈ પણ વખતે રાજ્યધર્મ તરીકે સ્વીકારાયો નહોતે, અથવા તો અશોક અને કનિષ્ક વગેરે રાજાઓએ
