________________
[૧] મહામુનિ જંબુસ્વામી
જે જમ્મૂ મહામુનિના જીવનને અનુલક્ષીને આ ચરિતની ( મુનિવર ગુણપાલ વિરચિત ‘ જ ખુચરિય' ’ની ) રચના થઈ છે, એમની આ જીવનકથા જૈન સાહિત્યમાં ખૂબ પ્રસિદ્ધ છે. આ કથાનું વર્ષોંન કરનારી સેંકડા કૃતિ જૈન સાહિત્યના વિપુલ ભંડારમાં મળી આવે છે. પ્રાકૃત, સંસ્કૃત, અપભ્રં’શ, પ્રાચીન હિંદી, ગુજરાતી, રાજસ્થાની વગેરે ભારતની આય`કુળની કેટલીય પ્રાચીન–અર્વાચીન ભાષાઓમાં આ કથાને લગતી નાની–મોટી અનેક કૃતિ મળે જ છે; ઉપરાંત, કન્નડ અને તામિળ જેવી દ્રાવિડ ભાષાના સાહિત્ય—ભંડારમાં પણ જમ્મૂ મુનિની અનેક કયા મળી
આવે છે.
શ્રમસામુદાયના નાયડું; અંતિમ કેવલી
જૈન ઇતિહાસના અવલેાકનથી એ નિશ્ચિત થાય છે કે આ જ ભૂ મુનિ એક ઐતિહાસિક વ્યક્તિ છે. અને તે શ્રમણ ભગવાન મહાવીર દેવના વિશિષ્ટ તેમ જ ઉત્તરાધિકારી ગણધર સુધર્મના મુખ્ય શિષ્ય હતા. નાતપુત્ર શ્રમણ તીર્થંકર વĆમાન મહાવીરના નિર્વાણ બાદ, એમના અનુગામી નિ ́થ શ્રમણુસમુદાયના નાયક તરીકે જથ્થુ મુનિ સર્વોચ્ચ સ્થાને બિરાજ્યા હતા. મહાવીર દેવના હજારા શ્રમણુ-શિષ્યામાં જંબૂ મુનિ અંતિમ કેવલી ગણાય છે, અને એમની પછી કાઈ પણુ શ્રમણને નિર્વાણપદની પ્રાપ્તિ નથી થઈ, એવું વિધાન કરવામાં આવ્યું છે. તીર્થંકર મહાવીરના નિર્વાણુ બાદ ૬૪ વર્ષ પછી જ. મુનિ નિર્વાણપદને પામ્યા હતા. એ સમયથી લઈને તે આજ સુધી જૈનધર્મના પ્રવાહ
