________________
મહા કવિ વિજયપાલ અને શ્રીપાલ
૧૫૭
આ છેલ્લા શ્લેાકના સંબંધમાં પ્રબન્ધચિન્તામણિકારે આ પ્રમાણે એક વિચિત્ર વૃત્તાન્ત આપ્યા છે:: જ્યારે આ પ્રશસ્તિ લખાઈને તૈયાર થઈ ત્યારે એની પરીક્ષા કરવા સિદ્ધરાજે સધળા મતાના પ્રખ્યાત વિદ્યાનાને તેડાવ્યા. સુપ્રસિદ્ધ હેમચન્દ્રાચાર્યંના શિષ્ય મહાકવિ રામચન્દ્ર પણ ત્યાં હાજર હતા. એ કવિ ઘણા સમદષ્ટિ તથા નિપુણુમતિ હતા. તેથી હેમચન્દ્રાચાયે` આગળથી એમને કહી રાખેલું હતું કે સધળા વિદ્વાનેા શ્રીપાલની પ્રશસ્તિની એકીસ્વરે પ્રશંસા કરશે. તારે કાંઈ ન મેલવું. અસ્તુ.
""
એકત્ર થયેલા વિદ્વાના શ્રીપાલની કૃતિની પ્રશંસા કરવા લાગ્યા, જુદા જુદા ક્ષેાકેામાં જુદા જુદા અલંકારા બતાવવા મંડયા. ખાસ કરીને ઉપર ટાંકેલા છેલ્લા શ્લાકની ધણી પ્રરાંસા થઈ. પર ંતુ રામચન્દ્ર તટસ્થ ભાવથી આ સધળા તાલ જોતા બેઠા હતા. સિદ્ધરાજે એમને ખેલવાના ઘણા આગ્રહ કર્યાં એટલે તેમણે કહ્યું કે એ શ્લોકમાં એ દોષ છે : (" લ શબ્દના બીજો અર્થ જે સૈન્ય ’કર્યાં છે તે કાવિરુદ્ધ છે, તથા કમલ ” શબ્દને નિત્યનપુ ંસક વ્યાકરણવિરુદ્ધ છે. પછી સિદ્ધરાજના આગ્રહથી “ તેમ કરીને સૈન્ય એવા અર્થે બેસાડી આપ્યા અને નિત્યનપુંસકત્વ દૂર કરવા માટે પાઠ પરિવર્તન કરી બતાવ્યું. રામચંદ્રની આવી સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિ જોઈને કવિઓ દિંગ થઈ ગયા. પણ સિદ્ધરાજની નજર લાગવાથી ઘેર પહેાંચતાવેંત જ તેમની આંખ જતી રહી.
::
કમલ શબ્દનુ
લ
'
કહ્યો છે તે
” શબ્દના જેમ
""
દેવસૂરિના ગુરુભાઈ આચાર્ય વિજયસિંહના શિષ્ય હેમચન્દ્રે નાભેયનેમિ-દ્વિસન્માન ' નામના એક પ્રબંધ રચ્યા હતા, જેનું સશાધન શ્રીપાલે કર્યું... હતુ, એવા તે કાવ્યના છેવટના ભાગમાં ઉલ્લેખ છે...... આબુ ઉપર દેલવાડા નામક સ્થાન પર વિમળશાહનું બંધાવેલુ જે જગપ્રસિદ્ધ જૈન મંદિર છે, તેના રંગમંડપમાં એક સ્ત ંભની બાજુમાં સંગમરમરની એક પુરુષ–પ્રતિમા છે, જે આ શ્રીપાલ કવિની લાગે
