________________
રાજર્ષિ કુમારપાલ
૧૪૫
ઓનું રાજ્ય હતું, જેની રાજધાની ગોપાપટ્ટન એટલે હાલનું પિતુંગીઝ બંદર ગોવા હતી. સિદ્ધરાજની માતા મયણલ્લાદેવી એ રાજવંશની કન્યા હોવાથી કર્ણાટક અને ગુજરાત વચ્ચે ગાઢ સગાઈને સંબંધ હતું. એટલે બે સંબંધી રાજ્ય વચ્ચે આવેલું કેકનું રાજ્ય ગુજરાત સાથે બાથ ભીડી શકે તેમ ન હોવાથી સિદ્ધરાજના સમયમાં તે તે આ દેશ સાથે મૈત્રીભાવે વર્તતું હતું. સિદ્ધરાજના મૃત્યુ પછી
જ્યારે કુમારપાલ ગાદીએ આવ્યું ત્યારે એ મૈત્રીસંબંધ વિછિન્ન થયું હતું અને મારવાડના અને માલવાના રાજાઓને કુમારપાલ સામે માથું ઊંચક્તા જોઈ એ કાંકણુના ગર્વિષ્ઠ મહિલકાર્જુન રાજાને પણુ ગુજરાત ઉપર આક્રમણ કરવાને મનોરથ થઈ આવ્યું. કુમારપાલે તેના એ મનોરથને નિષ્ફળ કરવા માટે મંત્રીરાજ ઉદયનના પુત્ર દંડનાયક આંબડભટને સેનાની બનાવી એક લશ્કર કેકણ ઉપર રવાના કર્યું. મારવાડ અને માલવા વગેરેના પ્રદેશોની રક્ષામાં ગુજરાતનું ઘણું ખરું સૈન્ય શેકાયેલું હોવાથી આંબડ પાસે પૂરતું સૈન્યબળ ન હતું અને તેથી પહેલી વારની ચઢાઈમાં ગુજરાતના સૈન્યને કેટલીક હાર ખમીને પાછા ફરવાની ફરજ પડી. પણ પાછળથી જ્યારે ભારવાડ વગેરે તરફથી મેટી સંખ્યામાં સૈન્ય આવી પહોંચ્યું, ત્યારે ફરી વાર એ જ દંડનાયકના અધિકાર નીચે ગુજરાતની એક પ્રબળ સેના તે કાંકણુચક્રવર્તીના દર્પને ચૂર્ણ કરવા માટે બમણુ ઉત્સાહથી રવાના થઈ રણભૂમિમાં બંને લશ્કરે વચ્ચે ખૂનખાર લડાઈ થઈ અને તેમાં છેવટે ગુજરાતીઓનો જય થવાથી વિજયદેવીએ સેનાનાયક અબડના ગળામાં વરમાળા પહેરાવી. રાજપિતામહ બિરદધારક મહિલકાજુનનું માનેન્નત મસ્તક ગુજરાતના એક દયાધમ વણિક સુભટે પિતાની તીણ તરવારથી, કમળપુષ્પની માફક, કાપી લીધું અને તેને સુવર્ણપત્રમાં વીંટાળી, શ્રીફળની માફક, પોતાના સ્વામીના. ચરણમાં ભેટ કર્યું ! કુમારપાલે તેના પરાક્રમના પ્રભાવને સત્કારવા માટે, એ નિહત રાજાનું પ્રિય બિરુદ, આબંડભટ્ટને અર્પિત કરી તેને “રાજ
૧૦
