________________
રાજર્ષિ કુમારપાલ
૧૨૯
અને અનેક અનાથ અબળા આ ક્રૂર રાજનીતિથી પીડિત થઈ જીવતી મૂઆ સમાન થઈ જતી હતી—દાઝયા ઉપર ડામ દેવા જેવી એ અતિ નિષ્ઠુર રાજનીતિનેા કુમારપાલે પેાતાના રાજ્યમાં સથા પ્રતિષેધ કર્યાં હતા. કુમારપાલને આ નીતિની નિષ્ઠુરતાના કેવી રીતે ભાસ થયા અને કયા કારણે એણે એ નીતિનેા બહિષ્કાર કર્યાં તેનું વન હેમાચા ‘દ્વાશ્રય 'માં આ પ્રમાણે કરે છેઃ
*
એક રાત્રે રાજા પેાતાના મહેલમાં સૂતા હતા ત્યારે દૂરથી એક સ્ત્રીનુ બહુ જ કરુણ રુદન તેના કાનને સંભળાયું. રાજા એ હકીકત જાણવા માટે, જાતે રાતના ચાકીદારનાં નીલવર્ણાં વસ્ત્ર પહેરી, મહેલમાંથી બહાર નીકળ્યા અને કાઈ ન જાણે તેવી રીતે ફરતા ફરતા જ્યાંથી એ અવાજ આવતા હતા ત્યાં ગયા. જુએ છેતેા એક ઝાડની નીચે એક સ્ત્રી કાંસા ખાઈ મરી જવાની તૈયારી કરી રહી છે અને રડી રહી છે. રાજા ધીમેથી એની પાસે જઈ મીઠા અને આદર ભરેલા શબ્દોથી શી વાત છે તે પૂછવા લાગ્યા. વિશ્વાસ પામીને સ્ત્રીએ કહ્યુ` કે · મારા પતિ યુવાવસ્થામાં પરદેશથી આ શહેરમાં વ્યાપાર કરવા અર્થે આવ્યા હતા અને મને પણ સાથે લાવ્યા હતા. આ સુરાજ્યવાળા શહેરમાં વ્યાપાર કરતાં કરતાં ધણી મેાટી મિલકત મારા પતિએ મેળવી. મને તેનાથી પુત્ર થયા. પાળીપેાષીને અમે એ પુત્રને માટે કર્યા અને ભણાવી-ગણાવીને હુશિયાર કર્યાં. યાગ્ય ઉંમરે સારા ખાનદાન કુટુંબની કન્યા સાથે તેનું લગ્ન કરી દીધું. એ મારેા પુત્ર વીસ વર્ષોંની ઉંમરના થયા ત્યારે તેના પિતા મરી ગયા. પિતાના શાકના એવા સખત આધાત લાગ્યા કે જેથી ઘેાડા દિવસ પછી એ પુત્ર પણ સ્વગે ગયે અને તેથી હું અનાથ અને નિરાધાર થઈ પડી ! રાજ્યના નિયમ પ્રમાણે હવે મારે બધી સંપત્તિ રાજા લઈ લેશે અને મારું જીવન ધૂળધાણી થઈ જશે; તેથી એ દશા નજરે જોવી પડે તેના પહેલાં જ મરી જવું એ વધારે સારું છે એમ વિચાર કરીને હું હવે મરવા માટે તૈયાર છું.
ર
