________________
: $0:
આત્મવાદ :
माया सती चेद्वयतत्वसिद्धि - रथासती इन्त । कुतः प्रपञ्चः ॥ ' मायैव चेदर्थसहा च तत्किं माता च वन्ध्या च भवत्परेषाम् ॥
માટે પ્રપંચને વાસ્તવિક માનવા એ જ યુક્ત અને દોષ મુક્ત છે. પ્રપ`ચ માના એટલે તેમાં જે વૈવિધ્ય જણાય છે તે સવ અનેક આત્માએ માનવામાં આવે ત્યારે જ સભવે. અન્યથા એકબીજાનુ' સમ્મિશ્રણ, એકને દુ:ખે અન્ય દુઃખી, એકને સુખે બીજો સુખી થઇ જવા જોઇએ. ઇત્યાદિ દોષના નિવારણ માટે નવાનવા ઉપાયે ચિતવવા તે કેવળ બુદ્ધિની વિડમ્બના કરવા માત્ર છે. વસ્તુસ્થિતિથી વિરુદ્ધ જે કાંઇ કલ્પના કરવામાં આવે તે સવ પેાતાને જ 'ધનકર્તા થાય છે. માટે અમે આગળ બતાવીશું તે પ્રકારે આત્માનું સ્વરૂપ માનવું એ જ ઉચિત છે.
(૨)
નૈયાયિક—આત્મા વ્યાપક, મુક્તિમાં જડે અને પર માત્માને આધીન છે.
આત્મા એ પ્રકારના છે: એક પરમાત્મા અને ખીજો જીવાત્મા. ૧. તેમાં જગત્ અને જીવાત્મા પર પરમાત્માની પૂ સત્તા છે. તે પરમાત્મા એક જ છે. તેને આધીન વિશ્વનું સવ તંત્ર ચાલે છે. કોઇને સુખી કે દુ:ખી કરવા એ સવ ઇશ્વરને હાથ છે. આ દુનિયાના સર્જક પણ ઇશ્વર છે. વિશેષ તા શુ? પણ ઇશ્વરની શક્તિ કે ઈચ્છા સિવાય આનુ એક પાંદડું પણ ફરકી શકતુ નથી.
૨. જીવાત્મા અનેક છે. જેટલાં શરીરા દરેકમાં એકએક જીવાત્મા રહેલ છે. તે સર્વ વિશ્વને વ્યાપી રહ્યા છે, કારણ કે વિશ્વમાં
જણાય છે તે જીવાત્માએ આ કાઈ પણુકા
