________________
૬૮
પર્યાય છે. દ્રવ્યની પરિણમન શક્તિ તે ગુણુ છે તે કારણ અને પર્યાય તે કાં છે. દ્રવ્યમાં શક્તિ રૂપે અન'તગુણુ છે જે આશ્રયભૂત દ્રવ્યથી અવિભાજય છે દ્રવ્યના પ્રત્યેક ગુણમાં સમયે સમયે પરિણમતા વૈકાલિક પાંચા પણઅન તા છે. દ્રશ્ય અને તેની અશભૂત શક્તિ અનાદિ અનંત છે.
કારણ કે તેની ઉત્પત્તિ કે નાશ નથી. કારણભૂત એક શક્તિ દ્વારા દ્રવ્યમાં થતા વૈકાલિક પર્યાય સજાતીય છે. દ્રવ્યની અનંત શક્તિના કારણે તજજન્ય પ્રવાહ પણ અનંત છૅ, ભિન્ન ભિન્ન શક્તિ જન્ય પર્યાય વિજાતિય છે. તે એક સમયમાં દ્રવ્યમાં જુદા જુદા રૂપે પ્રાપ્ત થઈ શકે છે, પરંતુ સજાતિય પર્યાય તા એક સમયમાં એક જ હોઈ શકે છે.
અને ભિન્ન ભિન્ન સમયમાં જુદા જુદા હાઈ શકે છે. ચેતન અને જડ એ દ્રવ્ય છે. એકમાં ચેતના આદિ અને ખીજામાં રૂપ આદિ અન`ત ગુણ છે. જીવ ચેતન શક્તિ દ્વારા ભિન્ન ભિન્ન ઉપયાગ રૂપે અને પુદ્ગલ રૂપ શક્તિ દ્વારા ભિન્ન ભિન્ન ઉપયેાગ રૂપે પરિણત થયા કરે છે. ચેતના શક્તિ આત્મદ્રવ્યથી અને આત્મગત અન્ય શક્તિએથી વિભક્ત કરી શકાતી નથી. જ્ઞાન દન આદિ ભિન્ન ભિન્ન સમયવતી વિવિધ ઉપયેાગના વૈકાલિક પ્રવાહના કારણભૂત એકલી ચેતન શક્તિ છે. અને તે શક્તિના કાર્ય ભૂત પ્રવાહ તે ઉપયાગાત્માક પુદ્ગલની રૂપ શક્તિ અને તેની અન્ય શક્તિઓને પણ પુદ્ગલથી વિભક્ત કરી શકાતી નથી.
