________________
જ્યારે આપણે સુખ અનુભવીએ ત્યારે તેમાં સુખ પર્યાય છે, અને એ સુખનું જ્ઞાન પણ પર્યાય છે.
ક્ષણાત્તર પછી આપણે દુઃખ અનુભવીએ ત્યારે તેમાં દુઃખ પણ પર્યાય છે, અને એ દુઃખનું જ્ઞાન પણ પર્યાય છે.
આમાં પ્રથમ ક્ષણે જે સુખ પર્યાય હતો તે દ્વિતીય ક્ષણે દુઃખ|| પર્યાય થયો.
આથી જ સુખ-દુઃખ ક્રમભાવી પર્યાય ગણાય છે. અનુભવવા પર્યાય તો સુખ-દુઃખ બન્નેમાં તે રૂપ જ છે, માટે સહભાવી પર્યાય મનાય છે.
વળી બીજી રીતે પણ પર્યાયના બે ભેદ છે. અર્થપર્યાય અને વ્યંજનપર્યાય.
તેમાં અર્થપર્યાયને ગ્રહણ કરનાર દ્રવ્ય માત્ર છે, અને વ્યંજનપર્યાયને ગ્રહણ કરનાર જીવ ને પુદ્ગલ છે.
અર્થ પર્યાય સૂક્ષ્મ સૂક્ષ્મ વર્તમાન કાલસ્પર્શિ છે, અને વ્યંજનપર્યાય ત્રિકાળવર્તી છે. વળી પર્યાય ચાર પ્રકારે છે. તે આ પ્રમાણે(૧) સવભાવદ્રવ્ય વ્યંજનપર્યાય
જીવ દ્રવ્ય આશ્રયીને-ચરમ શરીરથી કિંચતુ ન્યૂન સિદ્ધ પર્યાય. તથા પુદ્ગલ દ્રવ્ય આશ્રયીને-અવિભાગિ પુગલ પરમાણુ. (૨) સ્વભાવ ગુણ વ્યંજન પર્યાય
જીવદ્રવ્ય આશ્રયીને-જીવની જ્ઞાનાદિક અનંત ચતુષ્ટયી તથા પુદ્ગલ દ્રવ્ય આશ્રયીને-પુગલ પરમાણુના એક રસ, એક ગંધ, એક વર્ણ અને બે અવિરુદ્ધ સ્પર્શ.
