________________
૨૦૬
જેનદર્શનના મહત્વના સિદ્ધાંતો શબ્દનયનો વિષય સમભિઢનયથી અધિક છે :
प्रतिपर्यायशब्दमर्थभेदमभीप्सतः समभिरुढाच्छब्दस्तद्विषया (द्विपर्यया) નુયાયિત્વાદુવિષય: 90) (નૈનતમHI)
અર્થ : પર્યાય શબ્દોના ભેદથી અર્થમાં ભેદ માનવાવાળા સમભિરૂઢ નય દ્વારા જે પ્રતીત થાય છે, તેના વિપરીત વિષયનો પ્રતિપાદક હોવાને કારણે શબ્દનય સમભિરૂઢનયની અપેક્ષાએ અધિક વિષયવાળો છે.
અહીંયાં કહેવાનો આશય એ છે કે, શબ્દનય અનુસાર ઈન્દ્ર, શુક્ર અને પુરંદર આદિ શબ્દ ભિન્ન ભિન્ન પર્યાય છે, પરંતુ ઈન્દ્ર એક અર્થ છે. અનેક પર્યાય શબ્દ, શબ્દનયના વિષય છે, સમભિરૂઢનય અનુસારે ઈન્દ્રને શક્ર નથી કહી શકતા અને શક્રને પુરંદર નથી કહી શકતા. શબ્દનય પ્રમાણે એક ઈન્દ્રના અનેક ધર્મોનું પ્રતિપાદન ભિન્ન પર્યાય કરે છે. સમભિરૂઢ મુજબ કોઈપણ એક શબ્દ ઈન્દ્રના અનેક ધર્મોનું પ્રતિપાદન નથી કરતો. પ્રત્યેક પર્યાય એક-એક ધર્મને જ કહે છે, તેથી સમભિરૂઢનો વિષય ન્યૂન છે અને શબ્દનો વિષય અધિક છે. હવે એવંભૂતથી સમભિરૂઢની વિષયાધિકતા જણાવતાં કહે છે કે,
સમભિરૂઢનો વિષય એવંભૂતનયથી અધિક છે :प्रतिक्रियं विभिन्नमर्थं प्रतिजानानादेवम्भूतात्समभिरूढः तदन्यार्थस्थापकવિષય: 91) નૈનતમાપા)
90. शब्दात्समभिरूढो महार्थ इत्यारेका पराकुर्वन्ति - प्रतिपर्यायशब्दमर्थभेदमभीप्सतः समभिरूढाच्छब्दस्तद्विपर्ययानुयायित्वात् प्रभूतविषयः ।।७-५१।। पर्यायशब्दानां व्युत्पत्तिभेदेन भिन्नार्थतामभ्युपगच्छतीति समभिरूढोऽल्पविषयः, शब्दनयस्तु पर्यायशब्दानां व्युत्पत्तिभेदेना
મિત્રાર્થતામફરોતીતિ વિષય: ITI (અ.ર.વા.) 91. समभिरूढादेवंभूतो बहुविषय इत्यप्याकूतं प्रतिक्षिपन्ति - प्रतिक्रियं विभिन्नमर्थं प्रतिजानानादेवंभूतात् समभिरूढस्तदन्यार्थस्थापकत्वाद् महागोचरः ।।७-५२) (प्र.न.तत्त्वा.) क्रियाभेदेनार्थभेदमभ्युपगच्छत एवंभूतात् क्रियाभेदेऽप्याऽभेदं प्रतिपादयन् समभिरूढोऽनल्पविषयः ।।५२।।
