Book Title: Jain Darshanna mahattvana siddhanto
Author(s): Sanyamkirtivijay
Publisher: Samyaggyan Pracharak Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022526/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAda10nA 0 cAlaka 0 pramANa O Gya 0 samagI 0 nikopayojana saMpAdaka : pU.mu. zrI saMyamakIrti vi. ma.sA. prakAzaka: zrI sabhya jJAna pracAraka samiti Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto * divyakRpA : tapAgacchAdhirAja pU.A.bha.zrI.vi. rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA suvizAla gacchAdhipati pU.A.bha.zrI.vi. mahodayasUrIzvarajI mahArAjA suvizAla gacchAdhipati pU.A.bha.zrI.vi. hemabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA |H AzIrvAda : suvizAla gacchAdhipati pU.A.bha.zrI.vi. puNyapAlasUrIzvarajI mahArAjA pravacana prabhAvaka pU.A.bha.zrI.vi. kIrtiyazasUrIzvarajI mahArAjA : saMpAdaka : tapAgacchAdhirAja pUjyapAda AcAryadeveza zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna samatAnidhi pU. munirAja zrI darzanabhUSaNavijayajI ma.sA.nA ziSyaratna pU. paMnyAsa pravara zrIdivyakIrtivijayajI gaNivaryazrInA ziSyaratna pU. paMnyAsapravara zrI puNyakIrtivijayajI gaNivaryazrInA ziSyaratna pU. munirAja zrI saMyamakIrti vi.ma.sA. 2na -: prakAzaka :zrI samyajJAna pracAraka samiti amadAvAda, Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustakanuM nAma saMpAdaka : jainadarzananA mahattvanA siddhAMto : pU. munirAja zrI saMyamakIrti vijayajI ma.sA. : zrIsamyajJAna pracAraka samiti prakAzaka TAIpa seTIMga : vikrama kampyUTa2 senTa2 mudraNa vyavasthA : sanmArgaprakAzana AvRtti prakAzana mUlya : 100 rU. sUcanA : A pustaka jJAnanidhimAMthI prakAzita thayuM hovAthI gRhasthavarge AnI mAlikI karavI hoya to saMpUrNa mUlya jJAnanidhimAM jamA karavuM. mAlikI na karavI hoya to suyogya nakaro jJAnanidhimAM ApIne A pustakano upayoga karavo. H prathama : vi.saM. 2068 (1) zrI sabhyajJAna pracAraka samiti bIjala gAMdhI -: prApti sthAna : (5) 401, opsanja, nesTa hoTalanI sAme, saradAra paTelanagara roDa, sI.jI. roDa, navaraMgapurA amadAvAda-9. (2) bharatabhAI gulAbacaMda jhaverI dezamukha bilDIMga, 501, pAMcame mALa, dezamukha lena, vI.pI. roDa sIkkAnagara pAse, muMbaI-4. phona : 23887956 mo.: 9029020014 (3) sevaMtIlAla vI. jaina ajayabhAI DI-52, sarvodayanagara, grAunDa phlora, pahelI pAMjarApoLa galI, muMbaI-4. phonaH 22404717 (4) DaoN. kamalezabhAI parIkha sanmArga prakAzana jaina ArAdhanA bhavana, pAchIyAnI poLa, rIlIpha roDa, amadAvAda-1. bI-4, dhanalakSmI bilDIMga, goDIbAra roDa, ghATakopara (vesTa), muMbaI-86. mo.: 9324148140, 9029319530 (6) jIgarabhAI vijayarAmacandra sUri ArAdhanA bhavana, subhASa coka, gopIpurA, surata. mo. 9879586786 (7) rAjezabhAI je. zAha bI-25, zaktikRpA sosAyaTI, DaoN. brahmabhaTTa hospiTalanI pAchaLa, arUNAcala roDa, subhAnapurA, vaDodarA-23, phona : 2390516 (8) nRpenabhAI Ara. zAha 4, saragama phleTa, vI.Ara. zAha skulanI bAjumAM, vikAsagRha roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. mo.: 9427490120 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -: zrutabhakti - anumodanA : -: lAbhAthI . " zrI kobe jaina saMgha, jApAna dvArA jJAnanidhimAMthI..... jainadarzananA mahattvanA siddhAMto" pustakanA prakAzanano saMpUrNa lAbha prApta karAyo che. teonI RtabhaktinI hArdika anumodanA ane bhaviSyamAM paNa teo AvI zrutabhakti karatA rahe evI maMgala kAmanA li. zrI samyajJAna pracAraka samiti Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIkSA smRti dina zatAbdI varSe samarpaNam.... tapAgacchAdhirAja, suvidita ziromaNi, vyAkhyAna vAcaspati, jenazAsana ziratAja, bAladIkSA saMrakSaka, siddhAMta rakSaka.... pUjyapAda AcArya deveza zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA zAstrasaMpUta karakamaLamAM sAdara samarpaNam..... - caraNaraja saMyamakIrti vi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 . . -: bahaNa smaraNa :* zAnArAdhanamAM prabaLa AlaMbanabhUta, tapasvI samrATa, pUjyapAda A.bha. zrI.vi. rAjatilakasUrIzvarajI mahArAjA * dIkSAdAtA, suvizAla gacchAdhipati, pUjyapAda AcAryadeveza zrI.vi. mahodayasUrIzvarajI mahArAjA * nyAyanipuNa pU.A.bha.zrI.vi. caMdraguptasUrIzvarajI mahArAjA * paramopakArI, suvizAlagacchanetA pU.A.bha.zrI.vi. hemabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA. * paramopakArI, pravacanaprabhAvaka pU.A.bha.zrI.vi. kIrtiyazasUrIzvarajI mahArAjA * traNa gacchanAyaka pU.saripuraMdaronI dIrdhakALa paryata niHspRhabhAve vaiyAvacca karanArA pU.A.bha.zrI vi. harSavardhanasUrIzvarajI mahArAjA mamahitaciMtaka, saraLa svabhAvI, virya, paramopakArI pUjya gurudeva paMnyAsa pravara zrI divyakIrtivijayajI gaNivarya * paramopakArI, dIkSAdAtA, vardhamAnataponidhi pUjya gurujI paMnyAsa pravarazrI puNyakIrtivijayajI gaNivarya Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzananI zubhapaLe..... jainazAsana jayavaMtu che : jainazAsana anaMtA tIrthaMkaroe saMsArasAgaramAM vahetuM mUkeluM jahAja che. e jahAjane pAmIne AjaparyaMta anaMtAnaMta AtmAo saMsArasAgarathI pAra utarI gayA che ane bhaviSyamAM paNa enA ja sahAre anaMtA AtmAo bhavasAgara tarI javAnA che. eTale ja traNe kALamAM upakAraka jainazAsana jayavaMtu che. jainazAsanano janma tA2ka tIrthaMkaronI anaMta karUNAmAMthI thayo che. e mokSa mATeno aMtima ane pUrNa upAya che. kAraNa ke, tA2ka tIrthaMkaroe vItarAgatA ane sarvajJatA pragaTyA pachI jagatanuM sAkSAt darzana karIne jIvo mATe tAraka ane mAraka tattvonI vaheMcaNI karI ApI che. jIvo mATe je tA2ka tattvo che, tene tArakarUpe ane je mA2ka tattvo che, tene mArakarUpe prakAzita karIne teoe jagata upara mahAna upakAra karyo che. AtmA upara Adhipatya sthApIne beThelo moha nabaLo paDe tyAre teonI karUNA samajI zakAya che. graMthakAra maharSiono mahAna upakAra H zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmAnA zrImukhe tripadIne pAmIne zrIgaNadhara bhagavaMtoe dvAdazAMgInI racanA karI hatI. temAM jagatanA tamAma padArthono samAveza thAya che. dvAdazAMgInA rahasyone samajAvavA mATe maharSioe tenA upara niryukti, bhASya, avacUrNi ane TIkAonI racanA karI che. AgamapaMcAMgInA rahasyone saraLatAthI samajAvavA mATe (te pachInA) maharSioe aneka prakaraNa graMthonI racanA karI che. ApaNA saunuM sadbhAgya che ke, ApaNane agAdha jJAnarAzI prApta thaI che. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] samyagdarzana, samyajJAna ane sammacAritranA saMmilanane mokSamArga kahevAya che. zrIjinokta tattvonI rucine samyagdarzana kahevAya che. zrIjinokta tattvonA avabodhane samyajJAna kahevAya che ane tattvapariNatine samyaphacAritra kahevAya che. A tAraka tattvatrayImAM samyagdarzana mahattvano guNa che ane e guNane TakAvanAra ane vizuddha banAvanAra koI hoya to te samyajJAna che. samyagdarzananI vizuddhinA pAyA upara ja sacAritranI ImArata racAya che. jagatanA jIvone samyajJAnathI samRddha banAvavA graMthakAra maharSioe cAra anuyoga karIne jagatavartI sarve heyopAdeya padArthonuM svarUpa ApaNane samajAvyuM che. anuyoga eTale sUtramAM rahelA arthanuM vyAkhyAna. sUtromAM garbhita rahelA arthonuM pragaTIkaraNa karavA je vyAkhyA karavAmAM Ave tene anuyoga kahevAya che. A anuyoga cAra prakAranA che. (1) caraNakaraNAnuyoga, (2) gaNitAnuyoga, (3) dharmakathAnuyoga ane (4) dravyAnuyoga. jemAM mokSamArganA sAdhakonA AcAronuM varNana Ave che arthAt caraNasittarI ane karaNasittarInuM nirUpaNa Ave che, te sUtronA vyAkhyAnane caraNakaraNAnuyoga kahevAya che. jemAM saMkhyA-gaNita Adi viSaya Ave che, te sUtronA vyAkhyAnane gaNitAnuyoga kahevAya che. jemAM tAraka mokSamArgane samajAvavA mATe je mahApurUSoe e mArganuM sevana karIne mokSa prApta karyo che ke te mArge AgaLa prayANa cAluM che, evA mahApurUSonA daSTAMtono aMtarbhAva thAya che, tene dharmakathAnuyoga kahevAya che. jemAM jIvAdi tattvonuM sUkSmatAthI svarUpa spaSTa karavAmAM Ave che, e sUtronA vyAkhyAnane dravyAnuyoga kahevAya che. cAre anuyogomAM caraNakaraNAnuyoga mukhya che. kAraNa ke, tenAthI Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] heyanI nivRttinI ane upAdeyanI pravRttinI zikSA prApta thAya che, je zikSA anAdinA khoTA abhyAsane toDavA samartha bane che ane AtmAne vibhAvamAMthI bahAra kADhIne svabhAva tarapha prayANa karAve che. bAkInA anuyogo tenA upaSTabhaka bane che. Ama chatAM caraNakaraNAnuyoganA rahasyone pAmavA mATe dravyAnuyogano abhyAsa ati Avazyaka che. dravyAnuyoganA jJAna vinA paramAtmAnA zAsananA rahasyone pAmI zakAtA nathI ane e vinA bhAvasamyakta paNa pAmI zakAtuM nathI. bhAvasamyakta vinA bhAvathI ratnatrayI paNa pAmI zakAtI nathI. dravyAnuyoganA viSaya tarIke syAdvAda, pramANa, naya, saptabhaMgI, nikSepa, dArzanika vAdasthaLo vagerene zAstramAM gaNAvavAmAM AvyA che ane dravyAnuyoganA e viSayonuM varNana karatAM graMthone darzanaprabhAvaka graMtho paNa kahevAya che. sammatitarka Adi graMthono darzanaprabhAvaka graMthomAM samAveza thAya che. zrI AcArAMga sUtranI TIkAmAM TIkAkAra maharSi pU.A.bha.zrI zIlAMkasUrijI mahArAjAe "dravyAnuyoga: pUrvAAi matyavivA" "varNanAmAvarvA metyAiima:' Adi zabdomAM e ja vAtane spaSTa karI che. e darzanaprabhAvaka graMthono abhyAsa karavA upara zrInizIthasUtranI cUrNi AdimAM khUba bhAra Apyo che ane te abhyAsa karavA mATe koI tevA ja viSama saMyogomAM zuddha bhikSA na ja maLe to chevaTe AdhAkarmAdika bhikSA vAparIne paNa sammatitarka jevA darzanazuddhikAraka graMtho bhaNI levAnI AjJA karAI che. nyAyAcArya-nyAyavizArada pU. mahopAdhyAyazrIyazovijayajI mahArAjAe dravya-guNa-paryAyanA rAsa" nAmanA gujarAtI bhASAmAM racita graMthamAM "saMmati-tattvAratha mukhya graMtha, moTo je pravacana nircatha" kahIne sammatitarka graMthane dravyAnuyoganA pradhAna graMtha tarIke jaNAvyo che ane Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] dravyAnuyoganA abhyAsamAM rata sAdhune AdhAkarma vagere doSo paNa lAgatA nathI evuM jaNAvatAM kahyuM che ke, "e yogi jo lAgaI raMga, AdhAkarmAdika nahiM bhaMga, paMcakalpa bhASyaIM imi bhaNiuM, sadgurU pAsa IsyuM meM suNiuM.'' A rIte graMthakAra paramarSio dravyAnuyoganA graMthonA abhyAsa upara khUba bhAra mUke che. sammatitarka Adi darzana prabhAvaka graMthono abhyAsa ka2vA mATe sUkSmabuddhinI AvazyakatA hoya che. taduparAMta, saMskRta bhASAnuM jJAna, nyAyagarbhita zailIno paricaya ane dArzanika mAnyatAono bodha jarUrI che. badhA ArAdhako pAse evo bodha hoya evuM zakya nathI. tevI sthitimAM alpabodhavALA ArAdhako paNa jainadarzananA mahattvanA siddhAMtopadArthonA jJAnathI vaMcita rahI na jAya ane temane paNa mukhya-mukhya mAnyatAono bodha sulabha bane te mATe syAdvAda Adi pAMca viSayonuM A pustakamAM saraLa vivecana karavAmAM AvyuM che. A pustakamAM syAdvAda ane syAdvAdanA upaSTabhaka evA pramANa, naya, saptabhaMgI ane nikSepa A cAra viSayonuM saraLabhASAmAM vivecana ka2vAmAM AvyuM che. - eka ja vastumAM judI-judI apekSAe bhinna-bhinna dharmono svIkAra karavo tene syAdvAda kahevAya che. sva-52 vyavasAyI jJAnane pramANa kahevAya che. pramANano viSaya anaMtadharmAtmaka vastu che. anaMtadharmAtmaka vastunA abhipreta eka dharmano bodha jenAthI thAya tene naya kahevAya che. koIpaNa vastumAM ekaeka dharmanA viSayamAM prazna karavAnA kAraNe koIpaNa virodha vinA alagaalaga ane eka sAthe vidhi-niSedhanI kalpanA dvArA 'syAt' zabdathI yukta Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] sapta prakAranA zabda prayoga thAya tene saptabhaMgI kahevAya che. prakaraNa Adi dvArA apratipatti AdinuM nirAkaraNa karIne ucita sthAnamAM viniyoga karavA mATe zabdanA vAcya arthanA viSayamAM je racanA vizeSa karAya che, tene nikSepa kahevAya che. A pAMce viSayone alaga alaga cepTaramAM aneka graMthonA sahAre samajAvavAmAM AvyA che. je jijJAsuvargane jainadarzananA siddhAMtone samajavAmAM jarUra sahAyaka banaze. Sadarzana samuccaya, bhAga-1-2 nA hindI anuvAdanA kArya vakhate syAdvAda Adi viSayone AvarI letuM eka pustaka taiyAra thAya to dareka bhUmikAnA ArAdhakone prabhuzAsananA siddhAMtono bodha sulabha bane evI bhAvanA sevI hatI. te kArya pUrNa thatAM pUjya upakArI vaDIlonA maMgala ArzIvAdathI A kAryano prAraMbha karyo hato, je Aje pUrNa thAya che. vizeSa anumodanAH prastuta pustakanI pruphazuddhinuM temaja saMkalanAdinuM kArya tapAgacchAdhirAjazrIjInA sAmrAjyavartI tapasvI sAdhvIvaryA zrIsunitayazAzrIjI ma.sA.nA suziSyA viduSI sAdhvIvaryA zrIzAnadarzitAzrIjI mahArAje karyuM che. temanI niHsvArtha zrutabhaktinI hArdika anumodanA. A pustakanA mAdhyame ArAdhakavargane prabhunA zAsananA mahattvanA siddhAMtano bodha thAya ane e dvArA mAnyatAonI zuddhi thavA dvArA samyagdarzananI prApti thAya ane samyagdarzananA pAyA upara cAritranI ImArata racI sau koI ArAdhako vahelAmAM vahelA muktine pAmI jAya e ja ekanI eka sadA mATe zubhAbhilASA..... caitra suda-1, 2068 zukravAra, tA. 23/3/2012 mu. saMyamakIrti vi. vasaMtakuMja jaina upAzraya amadAvAda. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukrama che ja 2 15 1 17. 0 0 19 2 ) (A) syAdvAda-anekAMtavAda 1 sarve padArtho syAdvAda-mudrAMkita hoya che dareka padArthonI samasvabhAvatA anekAMtanI caturvidhatA anekAMtane jaNAvanArA zAstrIya-lokika udAharaNo vastunI anaMtadharmAtmakatA dravyataH vastunI anaMtadharmAtmakatA kSetrata: vastunI anaMtadharmAtmakatA kAlataH vastunI anaMtadharmAtmakatA bhAvataH vastunI anaMtadharmAtmakatA 10 zabdataH vastunI anaMtadharmAtmakatA 11 saMkhyAtaH vastunI anaMtadharmAtmakatA parimANataH vastunI anaMtadharmAtmakatA pRthakatvataH vastunI anaMtadharmAtmakatA digU-dezataH vastunI anaMtadharmAtmakatA kAlataH vastunI anaMtadharmAtmakatA jJAnataH vastunI anaMtadharmAtmakatA karmataH vastunI anaMtadharmAtmakatA sAmAnyataH vastunI anaMtadharmAtmakatA vizeSataH vastunI anaMtadharmAtmakatA saMbaMdhataH vastunI anaMtadharmAtmakatA AtmA ane muktAtmAmAM anaMtadharmAtmakatA agatyanA zaMkA-samAdhAna vastunI trayAtmakatA zaMkA-samAdhAna anekAMtavAdamAM anyoe ApelA virodhAdi doSo ane teno parivAra ra6 anekAMtamAM virodha doSano Aropa 23 24 24 25 ura 24 33 25 38 39 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] 40 41 29 42 30 33 4s 47 36 48 48 49 49 49 48 virodha doSano parihAra anekAMtamAM saMzaya ane anavasthA doSano Aropa saMzaya-anavasthA doSano parihAra anekAMtamAM vaiyadhikaraNya doSa 31 vaiyadhikaraNyadoSano parihAra 32 anekAMtamAM saMkara ane vyatikara doSano Aropa saMkara-vyatikara doSano parihAra 34 anekAMtamAM vyavahAralopa doSano Aropa 35 vyavahAralopa doSano parihAra anekAMtamAM pramANabAdhA doSano Aropa 37 pramANabAdhA doSano parihAra 38 anekAMtamAM asaMbhava doSano Aropa asaMbhava doSano parihAra anumAna pramANathI syAdvAda siddhAMtanI yuktiyuktatA 41 anumAna pramANathI syAdvAda siddhAMtanI puSTi 42 syAdvAdanI apakSapAtitA 43 syAdvAda dvArA sarvanayonI maitrI 44 jainadarzanane samudranI upamA 45 syAdvAda prarUpaNAno mArga 46 syAdvAda abhyAsanI AvazyakatA B) pramANa pramANa sAmAnyanuM lakSaNa 48 pramANanA be prakAra pratyakSa pramANanuM lakSaNa 5o. pratyakSa pramANanA be prakAra sAMvyavahArika pratyakSanuM lakSaNa pAramArthika pratyakSa sAMvyavahArika pratyakSanA be prakAra 53 matijJAnanA avagrahAdi cAra prakAra 54 pAramArthika pratyakSanuM svarUpa 50 51 53 58 49 58 pa9 51. 59 para Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] papa 66 73 73 75 75 76 78 79 81 pAramArthika pratyakSanA be prakAra - 56 avadhijJAna ane mana:paryAyajJAnanA prakAra pa7 parokSa pramANanuM svarUpa ane tenA pAMca prakAra smaraNanuM lakSaNa pratyabhijJAnanuM lakSaNa tarkanuM lakSaNa anumAna pramANa ane tenA be prakAra svArthAnumAna hetunuM svarUpa sAdhyanuM svarUpa parArthAnumAna Agama pramANa AptanuM svarUpa 68 Agama pramANathI saptabhaMgInuM anusaraNa Tippanakam (pramANanA sAmAnya lakSaNanI vizeSa vicAraNA) (C) nayavAda | nayanuM sAmAnya lakSaNa 71 nayavAkyanuM lakSaNe 72 pramANavAkyanuM lakSaNa 73 sakalAdezanuM svarUpa vikalAdezanuM svarUpa 75 nayanuM vizeSasvarUpa nayanA mukhyabheda dravyArthika nayanuM lakSaNa paryAyArthika nayanuM lakSaNa dravyanuM lakSaNa 80 dravyanA cha prakAra dravyanA svAbhAvika tathA vaibhAvika paryAya dravyano sAmAnya tathA vizeSa svabhAva 93 * 97 100 103 103 108 16 77 109 78 109 111 112. 81 113 113 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13] 114 116 118 86 118 118 126 S S $ $ $ 127 129 136 139 141 142 147 149 154 83 dravyanA daza sAmAnyaguNa tathA sola vizeSaguNa 84 dravyArthika nayanA prakAra 85 paryAyArthika nayanA prakAra nayanA sAta prakAra nigamananuM svarUpa nigamanayanI mAnyatA naigamanayanA traNa udAharaNa naigamanayanA judA-judA prakAra 91 naigamanayane abhimata cAra nikSepa 92 saMgrahanayanuM svarUpa 93 saMgrahanayanI mAnyatA 94 saMgrahanayanA prakAra 95 vyavahAranayanuM svarUpa vyavahAranayanI mAnyatA 28 jusUtranayanuM svarUpa 98 jusUtranayanI mAnyatA 99 jusUtranaya dravyArthika naya che ke paryAyArthikanaya che? tenI carcA dravyArthika-paryAyArthikanayanI mAnyatA anuyogadvAra sUtrano virodha ane eno parihAra 102 jusUtranayanA prakAra 103 zabdanayanuM svarUpa 104 zabda ane jusUtranayamAM mAnyatAbheda 105 bhAvanikSepanI ja svIkRti 106 samabhirUDhanayanuM svarUpa 107 zabda ane samabhirUDhanayamAM mAnyatAbheda 108 evaMbhUtanayanuM svarUpa 109 evaMbhUtanayanI mAnyatA 110 bhAvanikSepanI ja svIkRti evaMbhUta ane samabhirUDhamAM mAnyatAbheda 97 155 159 162 100. 101 165 169 170 172 175 176 178 180 181 182 183 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] 187 189 190 192 192 198 207 212 120 213 213 214 214 124 220 112 arthanaya - zabdanano bheda 113 arpita-anarpitananuM svarUpa 114 vyavahAra-nizcayanayanuM svarUpa 115 jJAnanaya - kriyAnaya 116 AdhyAtmika draSTikoNathI baMnne nayonI vicAraNA 117. nayonA nyUnAdhika viSayono vicAra 118 nayavAkyonA AdhAre saptabhaMgI 119 nayAbhAso (durnayo) nuM nirUpaNa dravyArthikAbhAsa 121 paryAyArthikAbhAsa 122 niMgamAbhAsa (AnAthI taiyAyika-vaizeSikadarzananuM pravartana) 123 saMgrahAbhAsa (AnAthI sAMkhya ane advaitavAdIdarzananuM pravartana) vyavahArAbhAsa (AnAthI cArvAkadarzananuM pravartana) RjusUtrAbhAsa (AnAthI bauddhadarzananuM pravartana) 126 zabdAbhAsa 127 samabhirUDhAbhAsa 128 evabhUtAbhAsa ardhAbhAsAdi (D) saptabhaMgI 130 saptabhaMgI 131 sAta bhaMganI utpattinuM rahasya 13ra prathama bhaMganuM svarUpa 133 bIjA bhaMganuM svarUpa 134 asattvadharmanI tAtvikatA 135 trIjA bhaMganuM svarUpa 136 cothA bhaMganuM svarUpa 125 223 228 229 230 1ra9 231 233 ra34 236 237 240 243 246 247 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15]. 253 255 256 257 257 257 258 258 259 259 263 264 137 pAMcamA, chaThThA tathA sAtamA bhaMganuM svarUpa 138 ekAMta saptabhaMgI syAdvAdanI samarthaka nathI 139 prathama bhaMganA ekAMtanuM khaMDana 140 bIjA bhaMganA ekAMtanuM khaMDana 141 trIjA bhaMganA ekAMtanuM khaMDana 142 cothA bhaMganA ekAMtanuM khaMDana 143 pAMcamAM bhaMganA ekAMtanuM khaMDana 144 chaThThA bhaMganA ekAMtanuM khaMDana 145 sAtamA bhaMganA ekAMtanuM khaMDana 146 sAta bhaMgonA sakalAdeza ane vikalAdeza svabhAvanuM nirUpaNa 147 krama ane yugapanuM vivecana 148 sakalAdeza tathA vikalAdeza sAdhaka kAlAdi AThanuM nirUpaNa 149 jenabhAvanI sArthakatA (E) nikSepa yojana 150 nikSepa yojanA 151 nikSepanuM sAmAnya svarUpa 15ra nikSepanuM phalavattva 153 nikSepanA cAra prakAra 154 nAmanikSepanuM svarUpa 155 sthApanA nikSepanuM svarUpa 156 dravya nikSepanuM svarUpa 157 bhAva nikSepanuM svarUpa 158 nAmAdi nikSepono paraspara bheda 159 nikSepAonI nayonI sAthe yojanA 160 tra jusUtranA anusAre cAre nikSepAono svIkAra 161 saMgraha ane vyavahAra sthApanA nathI mAnatA emanA matanuM khaMDana 162 jIvanA viSayamAM nikSepanuM nirUpaNa 270 273 273 273 276 277 280 282 288 288 30 312 315 319 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16], -: AdhAra graMtho : 1 nyAyAvatAra vRtti 2 sammatitarka 3 siddhahema zabdAnuzAsana 4 syAdvAda maMjarI 5 darzana samuccaya (bRhaduvRtti) 6 darzana samuccaya (laghuvRtti) 7 jainatarka bhASA 8 jainatarka bhASA (paM.zrI Izvaracandra zarmA kRta hindI vivecana) 9 dravyaguNaparyAyano rAsa 10 dravyaguNaparyAyano rAsa (paM.zrI dhIrubhAI kRta gujarAtI vivecana) 11 AptamImAMsA 12 mImAMsA zlokavArtika 13 yogazAstra 14 nayacakrAkApapaddhati 15 saptabhaMgI nayapradIpa 16 anuyogadvArasUtra (zrI hAribhadrIya vivRtti) 17 pramANanayatattvAlaka 18 anekAMta vyavasthA 19 nayopadeza 20 navarahasya 21 nayaprakAza stava 22 tattvArthAdhigamasUtra (svopallabhASya) 23 vizeSAvazyakabhASya 24 samavAyAMgasUtra 25 ratnAkarAvatArikA 26 tattvArthAdhigamasUtra (zrI siddhasenIya TIkA) 27 tattvArthAdhigamasUtra (zrI yazovijayajI kRta TIkA) 28 nayacakrasAra 29 nayAmRtam 30 nayakarNikA 31 vyutpattivAda Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / zrI mahAvIra svAmine namaH / / / / zrI naMdvezvara pArzvanAthAya namaH / / / / OM hrIM arju namaH 11 / / namAmi nityaM gururAmacandram / / - / / OM haiM namaH / / A "syAdvAda anekAMtavAda syAdvAda jainadarzanano mahattvano siddhAMta che. dareka kALanA sAdhonA manamAM eka prazna udbhave ja che ke, A jagatanA padArthonuM svarUpa zuM che? A praznanuM samAdhAna ApavA mATe te te darzananA tatkAlIna darzanakAroe potapotAnI rIte prayatna karyo che. jainadarzane syAdvAda siddhAMtanA AdhAre jagatanA padArthone anaMtadharmAtmaka (anaMta dharmothI yukta) batAvyA che samajAvyA che. p ,, ahIM ApaNe 'syAdvAda' kone kahevAya? ane dareka vastu (padArtha) kaI rIte anaMtadharmAtmaka che, te be mukhya muddAne laIne vistArathI vicAraNA karIzuM. anyadarzanoe jagatanA padArthone samajAvavA ekAMtano Azaro lIdho hovAthI teo jagatanA padArthone sarvAMgINa rIte samajAvI zakyA Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jenadarzananA mahattvanA siddhAMto nathI, temanI vAtomAM pUrvApara virogha Ave che. taduparAMta, saMzayAdi doSo ubhA thAya che. jyAre jainadarzane anekAMta (syAdvAda) no Azaro lIdho hovAthI jagatanA padArthone sarvAgINa rIte samajAvI zakyA che ane temanI vAtomAM pUrvApara virodho ke saMzayAdi doSo paNa AvatA nathI. ahIM yAda rAkhavuM ke, anekAMtavAda, vibhajyavAda ke sApekSavAda, e syAdvAdanA ja bIjA nAmo che. jenadarzane jagatanA padArthone anaMtadharmAtmaka jaNAvyA che ane te vAta pratItimAM paNa Ave che. sAmAnyajanane sahajatAthI samajAya e mATe syAdvAdano Azaro lIdho che. koIpaNa vastumAM eka nahIM paNa aneka dharmo-guNadharmo rahe che, te ApaNe pratyakSathI paNa joI zakIe chIe. ahIM yAda rAkhavuM ke, jainadarzana zrIjinezvara paramAtmAnuM darzana che. sarvajJa-vItarAga zrIjinezvara paramAtmAe potAnA kevalajJAnanA prakAzamAM jagatane je rIte joyuM che ane jANyuM che, te ja rIte batAvyuM che. temAM vastunI je anaMtadharmAtmakatA dekhAI che, tene sAmAnyajana samajI zake te mATe syAdvAdano siddhAMta prasthApita karyo che. syAdvAdano siddhAMta vastunuM svarUpa nakkI karato nathI, paraMtu vastunuM ja svarUpa che tene samajAvavAnuM kArya kare che. eka ja padArthamAM judI judI apekSAe bhinna-bhinna dharmono svIkAra karavo te syAdvAda che. arthAt sattva-asattva, nityatva-anityatva, abhilApyatva-anabhilApyatva, Adi paraspara viruddha dharmono paNa eka padArthamAM apekSA bhedathI svIkAra karavo te syAdvAda siddhAMtanuM kArya che. jema vastumAM koIka apekSAthI sarva (astitva) dharma rahe che, tema bIjI koIka apekSAthI asattva (nAstitva) dharma paNa rahe ja che. jema ke, ghaTa padArthamAM mATInI apekSAe sattva dharma che, to taMtunI apekSAe asattva Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAvAda - anekAMtavAda' paNa che. A rIte bhinna-bhinna apekSAe eka ja vastumAM judA judA dharmono svIkAra karavo te syAdvAda che. A rIte samyagu apekSAonA spaSTIkaraNa dvArA vastumAM rahelA aneka vAstavika dharmonuM pratipAdana karavuM tene ja syAdvAda kahevAya che. jyAre tarka, yukti ane pramANonI sahAyatAthI yogya apekSAone lakSamAM rAkhIne vastutattvanuM pratipAdana karavAmAM Ave che, tyAre te pratipAdanamAM koIpaNa prakAranA virodhano avakAza raheto nathI. AthI vastunA yathArtha svarUpane samajavA mATe syAdvAda siddhAMta avazya AdaraNIya che. vyavahAramAM pratyakSa dekhAtAM udAharaNo paNa syAdvAda siddhAMtanuM ja pratipAdana kare che - jema ke, eka ja purUSamAM pitApaNuM, putrapaNuM, prophesarapaNuM, dAdApaNuM, patipaNuM, mAmApaNuM, phuApaNuM, bhAIpaNuM Adi aneka dharmo judI-judI apekSAe rahelA jovA maLe ja che. eTale ke eka purUSamAM potAnA putranI apekSAe pitRtvadharma, potAnI bhAryAnI apekSAe patitvadharma, jAtinI apekSAe manuSyatvadharma, liMganI apekSAe purUSatvadharma, bahenanI apekSAe bhAtRtvadharma, vyavasAyanI apekSAe prophesaratvadharma, potAnA pitAnI apekSAe putratvadharma, svasevakanI apekSAe svAmitvadharma, potAnA jamAInI apekSAe zvasuratvadharma, potAnI bhAbhInI apekSAe devaratvadharma ItyAdi aneka dharmo rahe che, te ApaNe pratyakSathI joI ja zakIe chIe. Aja vAtane suvarNanA ghaTanuM udAharaNa laIne vistArathI AgaLa samajIzuM. syAdvAda siddhAMta vastu che je svarUpe dekhAya te badhAM svarUpe vastune svIkAre che. eka ja svarUpanA ekAMtano kadApi te Agraha rAkhato nathI. DhAlanI be bAjuo che. eka bAju sonethI raselI che ane bIjI Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jenadarzananA mahatvanA siddhAMto bAju rUpethI raselI che. syAdvAda siddhAMtanA paramArthane jANato purUSa DhAlane bhinna-bhinna apekSAe judI-judI svIkAre che. be bAju hovA chatAM koIka vyakti eka ja bAjune sAcI mAne ane bIjI bAjune sAcI na mAne to vyavahAramAM paNa virodha-jhaghaDA ubhA thAya che. AthI jema judI judI apekSAe DhAlanI be bAju svIkAravI ja paDe che, tema eka ja vastune aneka bAju hoya che, te tamAma bAjuono judI-judI apekSAe svIkAra karavAmAM Ave to ja vastuno yathArtha bodha thAya che ane virodha-jhaghaDA ubhA thatA nathI. koIpaNa vastumAM aneka saMto (aMzo-dharmo) hoya che. tethI ja vastu anekAntAtmaka che !) jo ke, padArthone ja anekAntAtmakatva (anekadharmAtmakatA) pasaMda che temAM bIjI koI vyakti zuM karI zake? jo padArthane anekAntAtmaka mAnavAmAM na Ave, to jagatano koI vyavahAra cAlI zake tema nathI. paramArthathI vicArIe to vastumAM aneka dharmo mAnavAmAM je virodha Ave che, te vAstavamAM virodha ja nathI, mAtra virodhano AbhAsa che. putrapaNuM ane pitApaNuM, Ama joIe to viruddha lAge che. paraMtu vyavahAramAM joI zakIe chIe ke, eka ja vyaktimAM potAnA putranI apekSAe pitApaNuM ane potAnA pitAnI apekSAe putrapaNuM rahetuM hoya che. tethI apekSAonA bhedathI eka ja vyaktimAM judA judA dharmo rahe temAM koI virodha ja nathI. AthI lokano samagra vyavahAra anekAMta (syAdvAda) siddhAMta vinA cAlI zakato ja nathI.(2) 1. aneke bahavo'ntA aMzA dharmA vA AtmanaH svarupANi yasya tdnekaantaatmkm| kiM tat vstu| nyAyAvatAravRtti pR.64 2. jeNa viNA logassa vi vavahAro savvahA na nivvhi| tassa bhuvaNekkagurUNo namo aNegaMtavAyassa | (sampati ta rU/62) Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "syAdvAda - anekAMtavAda" sarve padArtho syAdvAdamudrAMkita hoya che : ApaNA anubhavapathamAM Ave che ke, jagatanA sarva padArthonuM koI ekAMta svarUpa nathI. paraMtu anekAntamaya e padArtho che ane tethI sarve padArtho ekAMta mudrAno (maryAdAno) tyAga karIne syAdvAda (anekAMta) nI maryAdAne anusare che. A ja vAtane jaNAvatAM syAdvAdamaMjarImAM kahyuM che ke, AdIpamAvyoma samasvabhAvaM, syAdvAdamudrAnatibhedi vstu| tannityamevaikamanityamanyaditi tvadAjJAdviSatAM pralApAH / / 5 / / artha : dIpakathI mAMDIne AkAza sudhInA tamAma padArtho samAna svabhAvavALA che. kAraNa ke, teo syAdvAda (enakAMtavAda) nI maryAdAnuM ullaMghana karatA nathI. tethI "AkAza vagere ekAMte nitya che ane dIpaka vagere ekAMte anitya che." - AvuM bolanArA prabhu ! tamArI AjJA upara dveSa karanArA che. ahIM sauthI prathama prazna thAya ke, tamAma padArthonuM samAna svarUpa kayuM che? A praznano javAba ApatAM syAdvAda maMjarInI TIkAmAM kahyuM che ke ..... kiJca vastunaH svarUpam? dravyaparyAyAtmakam iti| sarve vastuonuM svarUpa dravyaparyAyAtmaka che. arthAt jagatanA sarve padArtho dravya ane paryAyathI yukta che. (guNa ane paryAyanA AdhArane ja dravya kahevAya che. dravyanA sahabhAvI dharmone guNa kahevAya che ane kramabhAvI dharmone paryAya kahevAya che. ahIM dravya ane paryAyanA ullekhathI upalakSaNathI guNane paNa grahaNa karavAno che. jema ke, AtmA nAmanuM dravya che. tenA jJAnAdi dharmo Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jenadarzananA mahatvanA siddhAMto sahabhAvI hovAthI guNa che ane manuSyatva, devatva Adi dharmo kramabhAvI hovAthI paryAya che.) pU. vAcakapravarazrI umAsvAtijI mahArAjAe vastunuM svarUpa samajAvatAM tattvArthasUtramAM jaNAvyuM che ke, 3dvi-vyaya-dhrauvyayukta sat aa22 utpAda - vyaya ane dhrovya (sthiratA) dharmathI yukta vastu ja sat che. arthAt koIpaNa vastu utpAda-vyaya ane sthiratA A traNa dharmathI yukta che. (ahIM "sthiratA" dharmathI vastunA dravyasvarUpano bodha thAya che ane utpAda ane vyaya (nAza) dharmothI vastunA paryAya svarUpanuM jJAna thAya che. ahIM bIjo e prazna thAya che ke, dareka padArtho dravyaparyAyarUpa samAna svarUpavALA ja che. ema tame konA AdhAre kaho cho? teno javAba ApatAM syAdvAdamaMjarIkAra jaNAvI rahyA che ke..... samasvabhAvatvaM kutaH? iti, vizeSaNadvArA hetumAha - syAdvAdamudrAnatibhedi - "cAt kRtyavyamAnadyotaka tata:sthAHi - sArAvAdriH nityAnityAdyanekadharmazabalaikavastvabhyupagama iti yaavt| tasya mudrA maryAdA tAM nAtibhinatti - nAtikramati iti syaadvaadmudraantibhedi| yathA hi nyAyaikaniSThe rAjani rAjyazriyaM zAsati sati sarvAH prajAstanmudrAM nAtivartitumIzate, tadatikrame tAsAM srvaarthhaanibhaavaat| evaM vijayini niSkaNTake syAdvAdamahAnarendre, tadIyamudrAM sarve'pi padArthA nAtikrAmanti, tadullaGghane teSAM svruupvyvsthaahaaniprskteH| 3. syAt iti vibhaktyantapratirUpakamavyayaM anekAntamArgadyotakaM jnyeym| syAt ityetasya vAdaH voDanevAntavADA (siddhahema. 1/1/2 madhyamavRtti:) Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "syAvAda - anekAMtavAda' bhAvArtha: praznaH dareka padArtho samAna svabhAvavALA kaI rIte che? uttaraH dareka padArtho syAdvAdanI maryAdAne oLaMgatA nathI. tethI te sarve samAna svarUpavALA che. praznaH syAdvAda eTale zuM? uttaraH "syA e avyaya che ane te anekAMtano dyotaka che - jaNAvanAra che. tethI syAdvAda = anekAMtavAda. arthAt nityatvaanityatva Adi aneka virodhI dharmothI vicitra banelA eka vastutattvano svIkAra karato vAda syAdvAda che. praznaH dareka vastu syAdvAdanI maryAdAne kema oLaMgatI nathI? uttaraH jema nyAyaniSTha rAjAnI AjJArUpa maryAdAnuM ullaMghana tenI prajA karatI nathI. kAraNa ke, tema karavAmAM prajAnuM sarvasva nAza thavAno prasaMge upasthita thAya che. tema tamAma padArtho utkRSTa ane niSphaTaka syAdvAda mahArAjAnI maryAdAne oLaMgavA taiyAra thatA nathI. kAraNa ke, tema karavAthI badhA padArthonuM potAnuM astitva ja nAza pAme che. jo syAdvAdanI maryAdA na hoya, to vastuonA svarUpanI koI vyavasthA ja na rahe. vastu pote avastu banI jAya. A rIte dareka vastu syAdvAdanI maryAdAmAM rahetI hovAthI samAna svarUpavALI che ane tethI AkAza vagerene ekAMte nitya ane pradIpa vagerene ekAMte anitya mAnatA pakSanuM khaMDana thaI jAya che. kema ke, dareka padArtho dravyanI apekSAe (arthAt dravyane pradhAna banAvatA dravyArthika nayanI apekSAe) nitya che ane paryAyanI apekSAe Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto (arthAt paryAyane pradhAna banAvavA paryAyArthika nayanI apekSAe) anitya che. A rIte jagatanA saghaLAe padArtho syAdvAdanI maryAdAthI niyaMtrita che. A syAdvAda (anekAMtavAda) sarva dravya ane sarva paryAyane samAnarUpe lAgu paDe che. chatAM tenA mULa cAra bheda syAdvAdamaMjarImAM darzAvyA che () te A pramANe che :anekAMtanI caturvidhatAH syAnnAsi nityaM sadRzaM virUpaM vAcyaM na vAcyaM sdsttdev| vipazcitAM nAtha! nipItatattvasudhodgatodgAraparampareyam / / 25 / / artha : he sarvajJa paramAtmA! vastu kathaMcit nitya ane anitya-1, sadaza ane visadaza-2, vAcya ane avAcya-3 tathA sat ane asat che-4 - A vacano anekAMtavAdarUpa tattvAmRtanA pAnathI udbhavelA ugAronI paraMparArUpa che. (arthAt Ape kevalajJAna dvArA ane kAMtatatvanuM jJAna karIne sthala daSTie virodhI jaNAtA cAra svarUponuM Ape pratipAdana karyuM che). syAspada anekAMtano sUcaka che. nitya-anitya Adi AThe pado sAthe e avyaya joDavAno che. tethI nIce pramANe vidhAno taiyAra thaze. 1. pratyeka vastu kathaMcit nAza pAmavAnA svabhAvavALI hoya che. (kathaMcit anitya) 2. pratyeka vastu kathaMcit avinAzI che. (kathaMcit nitya) 3. pratyeka vastu kathaMcit sadaza che arthAt sAmAnyarUpa che. 4. anekAntavAdasya sarvadravyaparyAyavyApitve'pi mUlabhedavyapekSayA cAturvidhyAbhidhAnadvAreNa bhagavataH tattvAmRtarasAsvAdasauhityamupavarNayannAha - (avataraNikA - kArikA -25) Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAda - anekAMtavAda' 4. pratyeka vastu kathaMcit visadaza che arthAt vizeSarUpa che. 5. pratyeka vastu kathaMcit vAcya che arthAt vaktavya che. (abhilApya che.) 6. pratyeka vastu kathaMcit avAcya che arthAt avaktavya che (anabhilApya che.) 7. pratyeka vastu kathaMcit sat che - ati che - vidyamAna che. 8. pratyeka vastu kathaMcit asat che - nAsti che- avidyamAna che. A rIte vastunA nitya-anityarUpa, sAmAnya-vizeSarUpa, abhilApya - anabhilASyarUpa ane astitva-nAstitvarUpa cAra lakSaNo batAvyA che. ahIM cAra mULabhedathI vastunI anekAMtatA darzAvI che. zaMkA): eka ja vastumAM (padArthamAM) paraspara viruddha dharmonA astitvano yoga thaI zakato nathI. tethI tamAro syAdvAda siddhAMta satya kaI rIte hoI zake! te asat ja kahevAya ne? samAdhAna : tamArI vAta yogya nathI. kAraNa ke, tame syAdvAda siddhAMtanA rahasyane samajyA ja nathI. syAdvAda siddhAMte ekAMta nitya pakSa ane ekAMta anitya pakSano tyAga karIne kathaMcit nitya-sat ane kathaMcit anitya-asat pakSano aMgIkAra karelo che ane jagatamAM kevA prakArano ja anubhava thato jovA maLe che. syAdvAda siddhAMta koIpaNa padArthamAM ekAMte koI dharmano svIkAra ke niSedha karato ja nathI. paraMtu tenAthI vilakSaNa eka apekSAthI eka dharmano svIkAra ane 5. na caikatra vastuni parasparavirUddhadharmAdhyAsAyogAdasan syAdvAda iti vaacym| (SaDdarzana samuccaya-laghuvRtti:-zlo-46 TIkA) 6. nityapakSAnityapakSavilakSaNasya kathaMcitsadasadAtmakasya pakSAntarasyA-GgIkriyamANatvAt tathaiva ca srvairnubhvaaditi| tathA ca paThanti "bhAge siMho naro bhAge yo'rtho bhAgadvayAtmakaH tambhAgaM vibhAgena narasihaM pravA ()" (pu.mu-tapuvRtti:-zno-46 TIvaI) Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto bIjI apekSAthI anya dharmano niSedha jaNAve che. taduparAMta, bhinna-bhinna apekSAe judA-judA dharmono te svIkAra kare che. tethI bhinna-bhinna apekSAothI paraspara viruddha dharmo eka sAthe rahevAmAM virodha nathI. hA, eka ja apekSAthI paraspara viruddha dharmo eka padArthamAM rahI zakatA nathI. paraMtu bhinna-bhinna apekSAe vibhinna dharmo eka vastumAM rahevAmAM koI bAdha nathI. jema ke, dArzanika jagatamAM narasiMhAvatAranI carcA prasiddha che. te narasiMha mukha Adi avayavomAM siMhanA AkArano che tathA anya paga Adi avayavonI dRSTithI manuSyanA AkArano che. te baMne prakAranA avayavonA akhaMDa avibhAgIrUpa narasiMha che. temAM bhedadaSTithI manuSya ane siMhanI kalpanA karI zakAtI hovA chatAM paNa baMne prakAranA avayavo sAthe tAdAtma rAkhavAnA kAraNe akhaMDa padArtha che. tene nara paNa kahI zakAto nathI, kAraNa ke, aMzataH siMharUpa paNa che ane siMha paNa kahI zakAto nathI, kAraNa ke, aMzataH manuSyarUpa paNa che. te narasiMha te baMnethI eka trIjI mizra jAtino akhaMDa padArtha che, ke jemAM be bhAga vizeSa dekhAya che. tethI je padArtha bhAgadvayAtmaka che, te eka bhAgamAM siMhAkAra che ane eka bhAgamAM manuSAkAra che. chatAM paNa emAM eka anvayI = avibhAga dravya che ane (avayavonI dRSTithI) vibhAga paNa che. tene narasiMha kahevAya che. te narasiMha ekAMte nararUpa ke ekAMte siMharUpa nathI. paraMtu te baMnethI vilakSaNa jAtivAcaka narasiMha padArtha che. ahIM spaSTa joI zakAya che ke, eka ja akhaMDa padArthamAM paraspara viruddha dharmo rahI gayA che. A zAstrIya udAharaNathI anekAMtanI siddhi thAya ja che. A narasiMhAvatAra anyadarzanomAM prasiddha che. tethI teo paNa eka yA bIjI rIte anekAMtane svIkAre ja che. te siddha thAya che. graMthomAM bIjA vyavahArika ane tAttvika udAharaNo paNa ApyA che, tene have kramazaH joIzuM. tethI anekAMtanA viSayamAM niHzaMka bodha thaI zake. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAda - anekAMtavAda' anekAMtane jaNAvanArA zAstrIya ane lokika udAharaNo :(1) ajJAnanA traNa prakAra che. saMzaya, viparyaya ane anadhyavasAya. temAM saMzaya eka akhaMDa ajJAna che. chatAM paNa eka ja saMzaya jJAnamAM koI cADIyAne joIne) "A ThuMThuM che ke mANasa che' - AvA prakAranA saMzayAtmakajJAnamAM (paraspara virodhI be AkArano pratibhAsa arthAt paraspara virodhI ullekha) thato jovA maLe che ane te ja eka ja padArthamAM paraspara viruddha dharmanA adhyAsane svIkAratA anekAMtanuM samarthana kare che.) (2) bIjuM eka laukika udAharaNa che moranuM IMDuka). moranA iMDAmAM je rasa (tarala pravAhI) hoya che, temAM je nIla, pIta Adi varNa hoya che. te sarve ekarUpa nathI ane anekarUpa paNa nathI. paraMtu ekAekarUpa hoya che. arthAt moranA iMDAnA pravAhI rasamAM nIla, pIta aneka raMga dekhAya che. te raMgone sarvathA ekarUpa paNa kahI zakAtA nathI ane svataMtrarUpe anekarUpa paNa kahI zakAtA nathI. paraMtu kathaMcit ekAnekarUpathI (te pravAhImAM) tAdAsyabhAvathI rahe che. A ja rIte vastumAM eka-aneka, nitya-anitya Adi dharmo paNa kathaMcit tAdAsyabhAvathI rahe che ane te ja anekAMtavAdanuM samarthana kare che. (3) anya udAharaNa ApatAM jaNAvyuM che ke..... eka ja vastumAM nAma, sthApanA, dravya ane bhAva, A cAra nikSepAono vyavahAra thAya che. te paNa anekAMtanuM ja samarthana kare che. jema moranA iMDAnA rasamAM nIlAdi sarve varNA anyonya (paraspara) maLIne rahe che, tema eka vastumAM 7. saMzayajJAnamekamullekhadvayAtmakaM pratijAnAni nAnekAntaM prtikssipnti| (SaD. samu. bRhadvRttiH rano-57 TI.) 8. mayUrANDarase nIlAdayaH sarve'pi varNA naikarUpA nApyanekarUpAH, kiMtvekAnekarUpA yathAvasthitAH, tthaikaanekaadynekaanto'pi| taduktaM nAmasthApanAdyanekAntamAzritya - "mayUrANDarase yadvadvarNA nIlAdayaH sthitI: sarveDapyo saMmizrAtatrAmaviyo TA'' (mu. vRtti: patto-57-TI) Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 2 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto nAmaghaTa, sthApanAiTa Adi rUpathI nAmAdi cAre nikSepAono vyavahAra thAya che ane te paNa anekAMtanuM ja samarthana kare che. (4) have anya eka udAharaNa ApI anekAMtanuM samarthana kare che. eka mATIno ghaTa che. (mATInA ghaDAmAM) mATI ane ghaTano (sarvathA) anvaya = abheda mAnI zakAto nathI. kAraNa ke, ghaTanI utpatti pUrvenI piMDarUpa mATI alaga hatI ane ghaTanI utpatti pachInI ghaTa avasthAmAM mATI alaga che. te ja rIte mATInA ghaTamAM) mATI ane ghaTano (sarvathA) bheda paNa nathI. kAraNa ke, mATInI apekSAe anvaya = abheda dekhAya che. arthAt ghaTanI utpatti pUrve mATInA piMDamAM "A mATI che" tathA ghaTa avasthAmAM "A mATI che" Avo anvaya jovA maLe che. ahIM prazna thaI zake ke, jo ghaTamAM sarvathA bheda jAti nathI ke sarvathA abhedajAti paNa nathI, to ghaTamAM kaI jAti che? teno uttara anekAMtavAdi Ape che ke, ame ghaTamAM sarvathA bhedarUpa ke sarvathA abhedarUpa, e baMne jAtiothI atirikta bhedAbheda jAtino svIkAra karIe chIe. A paNa anekAMtavAdanuM ja samarthana kare che. kahevAno Azaya e che ke, mATInA ghaTamAM mATI ane ghaTano sarvathA abheda paNa mAnI zakAto nathI ane sarvathA bheda paNa mAnI zakAto nathI. ghaTano mATIrUpathI sarvathA abheda paNa kahI zakAto nathI. kAraNa ke, piMDarUpe rahelI mATI ane ghaTa avasthAmAM rahelI mATI bhinna che. avasthAbheda to nizcita che ja. temAM sarvathA bheda paNa kahI zakAto nathI. kAraNa ke, mATIrUpe anvaye paNa dekhAya che. mATIno piMDa paNa mATIno ja che ane ghaTa paNa mATIno ja che. tethI ghaTa sarvathA abheda ane sarvathA bhedarUpa be jAtiothI atirikta eka 9. nAnvaya: sa di vivAtra beroDavaMyavRtti: mRdayasaMsavRtti nAcattaraM ghaTaDA (6. samu. vRtti: rasto.17 (TI)) Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "syAdvAda - anekAMtavAda" kathaMcit bhedabhedarUpa trIjI jAtino ja che. te avasthAmAM ghaTa sarvathA mATIrUpa paNa nathI ane mATImAMthI anya dravyarUpa paNa banI jato nathI. paraMtu dravyarUpathI mATInA ghaTamAM anvaya che ane paryAyarUpathI bheda che. piMDAvasthAmAM ghaTAkAra nathI ane ghaTAvasthAmAM ghaTAkAra che. tethI paryAyarUpathI bheda che chatAM paNa baMne avasthAmAM mATIrUpathI anvaya to che ja. (5) vadarzana samuccaya graMthamAM anekAMtanA samarthanamAM ekadama saraLa udAharaNo ApIne aneka khulAsAo karIne anekAMta siddhAMtanA hArdane suMdara rIte prakAzita karyuM che. te have joIzuM. 10) jema eka manuSyamAM (pUrve joyA mujaba) vibhinna nimitto (apekSAo) thI pitRtva, putratva Adi aneka saMbaMdho (dharmo) ne mAnavAmAM virodha nathI, tema koIpaNa vastumAM bhinna-bhinna apekSAthI aneka dharmo mAnavAmAM virodha nathI. atre ullekhanIya che ke, abhinnanimittaka saMbaMdho (dharmo) ne ja virodha hoya che. arthAt abhinna eka ja apekSAthI vastumAM aneka dharmo mAnavAmAM Ave to virodha ubho thAya che. jema ke, koIka manuSyane pitAnI apekSAthI pitA ane putra baMne kahevAmAM Ave to spaSTa virodha Ave che. paraMtu vibhitri nimittaka dharmone virodha hoto nathI. tethI) 10. yathaikasyaiva narasya pitRtvaputratvAdyanekasaMbandhA bhinnanimittA na viruudhynte| tadyathA - sa naraH svapitrapekSayA putraH, svasutApekSayA tu pitetyaadi| abhinnanimittAstu saMbandhA virUdhyante, tadyathA - svapitrapekSayaiva sa pitA putrshcetyaadi| evamanekAnte'pi dravyAtmanaikaM paryAyAtmanA tvanekatvamityAdibhinnanimittatayA na viruudhyte| dravyAtmanaivaikamanekaM cetyAdi tvabhinnanimittatayA viruudhyte| abhinnanimittatvaM hi virodhasya mUlaM, na punrbhinnnimitttvmiti| sukhaduHkhanaradevAdiparyAyA apyAtmano nityAnityatvAdyanekAntamantareNa nopapadyante, yathA sarpadravyasya sthirasyotphaNaviphaNAvasthe mitho virUddha api dravyApekSayA na virUddha, yathaikasyA aGgalyAH saralatAvinAzo vakratotpattizca, yathA vA gorase sthAyini dugdhaparyAyavinAzottaradadhiparyAyotpAdau saMbhavantau pratyakSAdipramANenopalabdhau, parva sarvasva vastuno dravyayAtmavattAvA (pa, samu. vRdavRtti:, ratno. 17 (trIjA)) Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto te manuSyane potAnA pitAnI apekSAe putra ane potAnA putranI apekSAe pitA mAnavAmAM Ave to koI virodha Avato nathI. Aja rIte anekAMtamAM paNa vastu (padArtha) dravyanI dRSTithI eka che ane paryAyanI dRSTithI aneka che. ema bhinna-bhinna apekSAthI vastumAM aneka dharmono svIkAra karavAmAM virodha Avato nathI. taduparAMta, sukha, duHkha, manuSyatva, devatva Adi (AtmAnA) paryAyo paNa AtmAmAM nityAnitya svarUpa anekAMta vinA saMgata thatA nathI. eTale ke, AtmAne jo kathaMcit nityAnityAtmaka = pariNAmI nitya mAnavAmAM na Ave to temAM sukha, duHkha, manuSyatva, devatva Adi paryAyo thaI zakaze nahIM. kAraNa ke, AtmAne sarvathA nitya mAnavAmAM Ave to te haMmezAM sthAyI raheze ane sarvathA anitya mAnavAmAM Avaze to atyaMta parivartita banI javAthI AtmAnI sattA ja nahIM rahI zake. paryAya to dravyane sthira rAkhIne ja thayA karatA hoya che. jema sthira sarpadravyamAM paraspara virUddha "phaNA caDhAvyAnI avasthA" ane "phaNA caDhAvyA vinAnI avasthA hoya che, chatAM paNa eka anvayI dravyanI apekSAthI emAM virodha nathI. arthAt avasthAbheda hovA chatAM paNa sarpa dravyadRSTithI eka ja rahe che ane tethI temAM avasthAbheda svIkAra karavAmAM virodha nathI. te ja pramANe jema AMgaLImAM saraLatAno nAza ane vakratAnI utpatti athavA eka sthAyI gorasamAM dUdhaparyAyano nAza ane uttaramAM dahIM paryAyanI utpatti thatI pratyakSathI dekhAya che. te ja rIte sarve vastuonI dravyaparyAyAtmakatA paNa pratyakSathI dekhAya ja che. kahevAno Azaya e che ke, jema sthira rahelI eka aMgulImAM saraLatA ane vakratA paryAyanI utpatti jovA maLe che. tethI AMgaLI dravyaparyAyAtmaka Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAvAda - anekAMtavAda' . 15 che, te pratyakSathI joI zakAya che. vaLI eka sthAyI dravyasvarUpa gorasamAM dUdhaparyAyano vinAza ane dahIM paryAyanI utpatti thatI dekhAya che. tethI gorasamAM dravya-paryAyAtmakatA pratyakSathI anubhavAya che, te ja rIte sarva vastuonI dravyaparyAyAtmakatA paNa pratyakSathI anubhavAya ja che. | sarva darzanakAro potAne ISTa sAdhyanI siddhi mATe prayojita karatA hetuo paNa vastunI anekAMtAtmakatA mAnyA vinA satya banI zakatA ja nathI. vastu (padArtha) nI anaMtadharmAtmakatA : syAdvAda pratyeka padArthane anaMtadharmAtmaka mAne che. arthAt bhinnabhinna apekSAe eka ja padArthamAM anaMtadharmano svIkAra syAdvAda siddhAMta kare che. padarzana samucyaya nAmanA graMthamAM vastunI anaMtadharmAtmakatAne suvarNanA ghaTanA dRSTAMtathI suMdara rIte samajAvI che. aneka apekSAe vastunA sva-para paryAyonuM vibhAgIkaraNa karIne je rIte vastunI, anaMtadharmAtmakatA samajAvI che, te have joIzuM. vivakSita eka ghaTa svadravya, svakSetra, svakAla ane svabhAvathI vidyamAna che ane paradravya, parakSetra, parakAla ane parabhAvathI avidyamAna che.(11) (pratyeka dravyone potAnI apekSAe "sva" kahevAya che ane potAne choDIne anya dravyanI apekSAe "para" kahevAya che. jema ke, mATIno banelo ghaTa, mATInI apekSAe "svadravya che ane mATIne choDIne) suvarNAdi dravyo 11. vivakSito hi ghaTa: svadravyakSetrakAlabhAvai vidyate, paradravyakSetrakAlabhAvaizca na vidyte| (SaD. samu. bRhadvati-zlo. 55-TIkA) sadeva sarvaM ko necchet svruupaadictussttyaat| asadeva viparyAsAt na vaiva vyavatiSThA (bAtamI. po.-25) Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto te mATInA ghaTa mATe "padravya che. te ja rIte je dravya je AkAzapradezamAM vyApIne rahe che, te AkAza kSetra te dravya mATe "vikSetra kahevAya che ane bAkInA AkAzakSetro te dravya mATe "parakSetra' kahevAya che. je dravya je kALamAM vidyamAna che, te kALa te dravya mATe "svakAla' che ane je dravya je kALamAM avidyamAna che, te kAla te dravya mATe "parakAla' che. te ja rIte je dravya je svarUpamAM varte che, te svarUpa te dravyano svabhAva che ane je dravya je svarUpamAM vartatuM nathI, te svarUpa te dravya mATe 'parabhAva che. sarva padArthono svadravyAdi ane paradravyAdi svarUpe vicAra karavAmAM Ave che. koIpaNa vastune svadravyAdinI apekSAe vicAravAmAM Ave che, tyAre te "asti' svarUpe bhAsita thAya che ane te vastune paradravyAdinI apekSAe vicAravAmAM Ave che, tyAre te "nAsti' svarUpe bhAsita thAya che) have ghaTane jyAre sattva, prameyavAdi sAmAnya dharmonI apekSAe vicArIe, tyAre te ghaTanA sattvAdi dharmo svaparyAyonA rUpamAM ja vidyamAna che arthAt sattvAdi sarve dharmo ghaTanA sva-paryAya ja banI jAya che. te samaye bIjA koI paraparyAya rahetA nathI. ethI vijAtIya paraparyAyono abhAva hovAthI tenI vyAvRtti paNa karavI paDatI nathI. kahevAno Azaya e che ke, jyAre "sarva dharmane AgaLa karIne vicAravAmAM Ave, tyAre sarve paNa sat evA cetana ane acetana padArthomAM koI bheda raheto nathI. tamAma padArtho sarvena eka ja kahevAya che. te ja rIte prameyatvena, abhidheyatvena paNa, sarva padArtho sajAtIya ja banI jAya che, koI padArtha vijAtIya banatA nathI. tethI sattvAdi sAmAnyadharmone AgaLa karIne ghaTano vicAra karavAmAM Ave tyAre te sattvAdi dharmo vastunA svaparyAya ja bane che ane tethI sarve padArtho Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "syAdvAda anekAMtavAda'' sajAtIya bane che. bIjA koI pa25ryAyo rahetA nathI ane tethI koIpaNa padArtha vijAtIya banato nathI12) ane tethI koIpaNanI vyAvRtti ka2vAnI rahetI nathI. have vizeSadharmothI vastunI anaMtadharmAtmakatA batAvavAmAM Ave che. - 17 pRthvI, pANI Adi anaMtA pudgalo che. chatAM paNa suvarNano ghaTa pArthivatvena vidyamAna che. paraMtu jalatvAdi dharmonI apekSAe to vidyamAna nathI. tethI ghaTa mATe pArthivatva svaparyAya che. paraMtu jalatvAdi dharmo 525ryoyo che. tethI jalatvAdi dharmonI apekSAe ghaTanA paraparyAyo anaMtA che14). A rIte ghaTanA sva ane paraparyAyonI gaNanA karavAmAM Ave to te anaMtA che. tethI ja ghaTa sva-525ryAyonI apekSAe anaMtadharmAtmaka che. (have avAMtara vizeSadharmonI apekSAe ghaTanI anaMtadharmAtmakatAno vicAra karIzuM.) dravyataH vastunI anaMtadharmAtmakatA : pArthiva ghaTa paNa dhAturUpe vidyamAna che. paraMtu mATIpaNA Adi dharmonI apekSAe vidyamAna nathI. arthAt suvarNatvana vidyamAna che ane mRttvAdi dharmonI apekSAe avidyamAna che arthAt dhAturUpe sat che ane mATI Adi paryAyonI apekSAe asat che. ahIM pArthiva ghaTano dhAturUpa 12. sa ghaTo yadA sattvajJeyatvaprameyatvAdidharmaizcintyate tadA tasya sattvAdayaH svaparyAyA eva santi, na tu kecana paraparyAyAH, sarvasya vastunaH sattvAdIndharmAnadhikRtya sajAtIyatvAdvijAtIyasyaivAbhAvAnna vutopi vyAvRtti:| (pa.samu.vR.vR.2sto- TIjA) 13. dravyastu yadA paudgaliko ghaTo vivakSyate, tadA sa paudgalikadravyatvenA'sti dharmAdharmAkAzAdidravyatvaistu nAsti / atra paudgalikatvaM svaparyAyaH, dharmAdibhyo'nantebhyo vyAvRttatvena paraparyAyA anantA:, jIvadravyANAmanantatvAt / 14. paudgaliko'pi sa ghaTaH pArthivatvenA'sti na punarApyAditvaiH, atra pArthivatvaM svaparyAyaH, ApyAvidravyamyastu nanuSyo vyAvRtti: tata: paraparyAyA anantA:| (SaDsamu.vR.vR.to.-11 TIA) Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto paryAya sva che ane mATIrUpa anaMtA paryAyo paraparyAyo che. AthI pArthiva ghaTa paNa anaMtadharmAtmaka che (15) dhAturUpa te ghaTa paNa suvarNapaNAthI sat che ane rajatAdipaNAthI asat che. suvarNaghaTa paNa ghaDAyelA svarUpe vidyamAna che ane nahIM ghaDAyelA svarUpe avidyamAna che. ghaDAyelo suvarNa ghaTa paNa ghaTarUpe vidyamAna che ane mukuTa Adi rUpe avidyamAna che - A rIte avAMtara vizeSonI apekSAe dravyataH (dravyanI apekSAe) anaMtadharmAtmakatA vicArI levI. te mATe padarzana samuccaya-bRhavRtti avalokavA bhalAmaNa. kSetrataH vastunI anaMtadharmAtmakatA : have kSetrataH (kSetranI apekSAe) vastu(ghaTa)nI anaMtadharmAtmakatA vicArIzuM. kSetranI apekSAe vivaNita suvarNa ghaTa trilokavartI hovAthI te koIthI paNa vyAvRtta thato nathI. tethI teno koI paraparyAya banaze nahIM. trilokavartI paNa ghaTa ticchalokavartitvena vidyamAna ja che. paraMtu urdhva-adholIkavartitvane avidyamAna che. ticchalokavarti ghaTa paNa jaMbudvIpavartitvena vidyamAna che. paraMtu aparadvIpavartitvana avidyamAna che. jaMbudvIpavarti ghaTa paNa bharatakSetravartitvena vidyamAna che. paraMtu mahAvidehAdikSetravartitvana avidyamAna che. bharatakSetravarti ghaTa paNa amadAvAdavartitvane vidyamAna che. paraMtu anyasthAnanI apekSAe avidyamAna che. amadAvAdavarti ghaTa paNa cetragRhavartitvena vidyamAna che. paraMtu devadattAdigRhavartitvana avidyamAna che. caitragRhavarti ghaTa paNa gRhanA eka dezamAM raheto hovAthI gRhakadezavartitvena vidyamAna che. paraMtu 15. mULa pATha Sa samu. bRhadravRtti-zloka-55nI TIkAmAMthI joI levA bhalAmaNa. 16. mULa pATha Sa samu. bRhavRtti-zloka-papanI TIkAmAMthI joI levA bhalAmaNa. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "syAdvAda anekAMtavAda'' - 19 anyadezavartitvana avidyamAna che. A rIte saMbhavita bIjA paNa prakArono vicAra karIne kSetrataH ghaTanA sva-52 paryAyonI vicAraNA karavI. svaparyAyo maryAdita thaze ane paraparyAyo anaMtA thaze. kAlataH vastunI anaMtadharmAtmakatA17) : kAlanI apekSAe ghaTane svadravyanI apekSAe nitya mAnavAmAM Ave che tyAre te vartamAnamAM rahe che, bhUtakALamAM hato ane bhaviSyakALamAM paNa haze. tethI kAlataH ghaTa trikAlavartI hovAthI tenI koInAthI paNa vyAvRtti thatI nathI. tethI trikAla teno svaparyAya banaze ane pa2paryAya koI banaze nahIM. trikAlavartI ghaTa paNa vartamAnakAlanI apekSAe (vartamAnakAlInasvena) vicArIe chIe tyAre te vidyamAna che ane atItAdi kAlanI apekSAe avidyamAna che. vartamAnakAlIna ghaTa paNa (vasaMtaRRtumAM utpanna thayo hoya to) vasaMtaRRtunI apekSAe vidyamAna che ane te sivAyanI apekSAe avidyamAna che. vasaMtaRRtu saMbaMdhI ghaTa paNa navApaNAnI apekSAe vidyamAna che ane junApaNAnI apekSAe avidyamAna che. nUtana ghaTa paNa AjanI apekSAe vidyamAna che ane gaIkAlanI apekSAe avidyamAna che. Ajano ghaTa paNa A kSaNanI apekSAe sat che ane anya kSaNonI apekSAe asat che. A pramANe kAlataH ghaTanA asaMkhya svaparyAya che. kAraNa ke, eka dravya asaMkhyakALa sudhI potAnI sthitimAM rahe che. anaMtakAlanI vivakSA karavAmAM Ave to dravya anaMtakALa sudhI rahetuM hovAthI anaMtA paNa svaparyAyo thaI zake che. taduparAMta, vivakSita kAlathI bhinnakALa anya anaMtakALothI ane temAM rahelA anaMtAdravyothI ghaTanI vyAvRtti thAya che. tethI ghaTanA paraparyAyo paNa anaMtA che. have bhAvataH ghaTanI anaMtadharmAtmakatA joIzuM. 17. mULa pATha SaD.samu. bRhavRtti-zloka-55nI TIkAmAMthI joI levA bhalAmaNa. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto bhAvataH vastunI anaMtadharmAtmakatA(18) : (19)bhAvanI apekSAe vicArIe to suvarNaghaTa pItavarNathI vidyamAna che. paraMtu nIlAdivarNothI avidyamAna che. te pItaghaTa paNa anya pItadravyanI apekSAe ekaguNa pIta che. te ja pItaghaTa bIjA koI pItadravyanI apekSAe dviguNapIta che ane trIjA koI pItadravyanI apekSAe triguNapIta che. te rIte tyAM sudhI paNa kahI zakAya che ke pItaghaTa anya pItadravyanI apekSAe anaMtaguNapIta paNa che. te ja rIte pItaghaTa anya pItadravyathI ekaguNahInapIta che. eja rIte dviguNahInapIta ane yAvat anaMtaguNahInapIta paNa che. AthI A rIte pItatvana ghaTanA anaMtA svaparyAya prApta thAya che. pItavarNanI jema taratamatAthI nIla, rakta Adi varNa anaMtaprakAranA hovAthI pItaghaTanI nIlAdi anaMta varSothI vyAvRtti thavAnA kAraNe pItaghaTanA paraparyAya paNa anaMtA che. A ja rIte 2sataH (rasanI apekSAe) paNa pItaghaTanA svamadhurAdi2sanI apekSAe pItavarNanI jema svaparyAya ane 525ryAya anaMta jANavA. e ja rIte gandhanI ane ATha sparzanI apekSAe paNa pItaghaTanA sva-para anaMtA paryAyo jANavA. zabdataH vastunI anaMtadharmAtmakatA20) : - zabdanI apekSAe (aneka pradezonI apekSAthI) ghaTa, kalaza, 18. mULa pATha Sa.samu. bRhadvRtti-zloka-55nI TIkAmAMthI joI levA bhalAmaNa. 19. jaina darzanamAM 'bhAva' zabda aneka arthamAM prayojAya che. ahIM vastunA rUpa, rasa, gaMdha Adi guNonI apekSAe prayojAyelo che te jANavuM. 20. mULapATha Sa.samu.bu.vR.zloka-55 nI TIkAmAM jovA bhalAmaNa. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAda - anekAMtavAda' Adi aneka zabdothI vAcya hovAnA kAraNe ghaTanA aneka svadharma che tathA paTAdi te te anya zabdothI anabhidheya (avAcya) hovAthI, apara dravya paTAdithI ghaTanI vyAvRtti thAya che ane tethI paraparyAyo paNa ghaTanA anaMtA thaze. A rIte zabdataH ghaTamAM anaMtAdharmo rahI jAya che. saMkhyAtaH vastunI anaMtadharmAtmakatA 21) : saMkhyAnI apekSAe ghaTano te te anya anya dravyothI pahelo, bIjo, trIjo, cotho yAvat anaMtamo evA vyavahAra thAya che. tethI saMkhyAta ghaTanA svaparyAyo anaMtA che. vaLI te te saMkhyAthI anabhidheya anaMtA dravyothI ghaTanI vyAvRtti thavAnA kAraNe ghaTanA paraparyAyo paNa anaMtA thAya che. arthAt ghaTamAM je prathama, dvitIya, tRtIya yAvat anaMtamAno vyapadeza thAya che, te vyapadeza ghaTathI anya dravyomAM thato nathI, tyAre ghaTanI te anya dravyothI vyAvRtti thaI jAya che ane te dravyo anaMtA hovAthI ghaTanA paraparyAyo paNa anaMtA thaze. A rIte saMkhyAtaH ghaTanA anaMtAdharmo thAya che. taduparAMta, anaMtakALanI apekSAthI ghaTano sarvadravyonI sAthe saMyogaviyoga thavAnA kAraNe te saMyoga-vibhAganI dRSTithI ghaTanA anaMtA svadharma hoya che arthAt svadravyonI sAtheno saMyoga-vibhAga ghaTano svadharma banaze ane tevA saMyoga-vibhAga anaMta hovAthI anaMtA svadharma banaze. tathA jemAM saMyoga-vibhAga dekhAtA nathI, te anaMtapadArthothI ghaTanI vyAvRtti thavAnA kAraNe te paradharma thaze. tevA padArtha paNa anaMtA hovAthI ghaTanA paradharma paNa anaMtA thaze. 21. mULapATha Sa.samu.bu.vRzlioka-55 nI TIkAmAM jovA bhalAmaNa. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 2 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto parimANataH vastunI anaMtadharmAtmakatA 2) : parimANanI apekSAe bhinna-bhinna dravyonI apekSAthI ghaTamAM aNutva, svatva, mahattva, dIrghatva evA anaMtabheda paDe che arthAt aNuvAdi parimANanI apekSAe ghaTanA anaMtA bheda che. tethI ghaTanA te svaparyAya che. kahevAno Azaya e che ke, ghaTa makAnanI apekSAe nAno che ane nAnI ghaDInI apekSAe moTo che. A rIte anaMtA dravyo hovAnA kAraNe te dravyonA bhinna-bhinna parimANanI apekSAe ghaTanA anaMtA bheda paDaze tathA te te parimANavALA ghaTanI tenAthI bhinna parimANavALA dravyothI parimANanI apekSAe vyAvRttithI parimANataH ghaTanA paraparyAyo paNa anaMtA jANavA. pRthakvataH vastunI anaMtadharmAtmakatA) : sarva dravyothI ghaTanI vyAvRtti thatI hovAthI pRthakvataH te sarve padArtho ghaTanA paraparyAya thAya che. di-dezataH vastunI anaMtadharmAtmakatA : dizAnI apekSAe paratva-aparatva dvArA ghaTamAM anya anaMta dravyonI apekSAe AsannatA, AsannataratA, AsannatamatA, dUratA, dUrataratA, dUratamatA hoya che tathA dezanI apekSAe ghaTamAM eka, be, traNa ema yAvat anaMta yojano dvArA anaMta-dravyonI apekSAthI AsannatAdUratA hoya che. AthI dizA ane dezanI apekSAe ghaTanA anaMtA svaparyAya che. kAlataH vastunI anaMtadharmAtmakatA 25) : eja rIte kAlataH paratva-aparatva dvArA sarvadravyathI kSaNa, lava, ghaDI, 21-22-23-24-25. mULapATha pa_samu.bu.vRzlioka-55 nI TIkAmAM jovA bhalAmaNa. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "syAdvAda - anekAMtavAda" 2 3 dina, mAsa, varSa, yugAdi ItyAdi varSonI apekSAthI ghaTamAM pUrvatva ane paratva hovAnA kAraNe anaMtabheda thAya che. tethI ghaTanA kAlakRta paratva-aparatvanI apekSAe anaMtA svadharma che. kahevAno Azaya e che ke, A ghaTa eka vastuthI eka kSaNa pahelAM ke pachI che, te ja ghaTa bIjI vastuthI be kSaNa pahelAM ke pachI che, punaH te ja ghaTa anya vastuthI eka dina pahelAM ke pachI che. A rIte kSaNAdi kAlo dvArA anaMtadravyothI ghaTamAM paratva-aparatvano vyavahAra thAya che. tethI ghaTanA kAlakRta paratva-aparatvataH anaMtA svadharma che. jJAnataH vastunI anaMtadharmAtmakatA 26) : jJAnanI apekSAe anaMtajIvonA anaMta prakAranA matijJAna, zrutajJAna Adi tathA vibhagannAnAdi grAhakajJAno che. te jJAna dvArA ghaTa spaSTa ke aspaSTa grahaNa thAya che. tethI grAhya ghaTanA paNa (grAhakajJAnonA bhedanA kAraNe) svabhAvabheda avazya saMbhavita che. kahevAno Azaya e che ke, sarvajIvonA saMyopazamanI taratamatA hovAnA kAraNe matijJAna Adi jJAnomAM tathA vibhaMga Adi jJAnomAM taratamatA hoya che. tethI jJAna-ajJAnanA anaMtA bheda che. te sarve anaMtA jJAno (grAhako) no viSaya ghaTa bane che. tethI grAhakajJAnomAM svabhAvabheda hovAnA kAraNe grAhyaghaTamAM paNa svabhAvabheda svIkAravo ja paDaze. tenA yoge grAhaka anaMtajJAnanI apekSAthI grAhyaghaTamAM anaMta svabhAva che ane te sarve ghaTanA svadharmo che. karmataH vastunI anaMtadharmAtmakatA27) : karma(kriyA)nI apekSAe ghaTanA anaMtA kriyArUpa svadharma che. ullepaNa, avakSepaNa, AkuMcana, prasAraNa, bhramaNa, gamana, spaMdana, recana, pUraNa, calana, kaMpana, anya sthAna prApaNa, jalAharaNa Adi 26-27. mULapATha paDu.samu.bu.kR.zloka-55 nI TIkAmAM jovA bhalAmaNa. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto anaMtakriyAono ghaTa te te kAlanA bhedathI athavA taratamatAnA yoge kAraNa hovAthI (kAraNa) ghaTanA anaMtakriyArUpa svadharma thAya che. kahevAno Azaya e che ke, ghaTamAM asaMkhya prakAranI kriyAo saMbhave che. tethI asaMkhyakriyAono ghaTa kAraNa hovAthI te tenA svadharma che. vaLI kriyAnA traNe kALanI apekSAthI tathA taratamAtAnI apekSAthI anaMtabheda hoI zake che. tethI ghaTanI kriyAnA anaMta svadharma che ane te kriyAomAM ahetubhUta anya anaMtA dravyothI ghaTanI vyAvRtti thatI hovAthI ghaTanA paradharma paNa anaMtA che. sAmAnyataH vastunI anaMtadharmAtmakatA 28) : pUrve jaNAvyA mujaba atItAdi kAlomAM jagatanA je je padArthonA anaMtA sva-paraparyAyo hoya che, temAM anya padArthothI ghaTanI eka, be Adi aneka dharmo dvArA samAnatA maLI zake che. AthI sAdRzyarUpa sAmAnyanI apekSAe ghaTamAM anaMta svaparyAya hoI zake che. vizeSataH vastunI anaMtadharmAtmakatA : vizeSataH ghaTano vicAra karavAmAM Ave to ghaTa anaMta dravyomAM rahelA bhinna-bhinna dharmonI apekSAthI eka, be, traNa ane yAvat anaMta dharmothI vilakSaNa che. tethI ghaTamAM anaMtapadArthothI vilakSaNatA siddha karavAmAM kAraNabhUta anaMta dharmo vidyamAna che. te sarve ghaTanA svadharma che. anaMtadravyonI apekSAe ghaTamAM sthUlatA, kRzatA, samAnatA, viSamatA, sUkSmatA, bAdaratA, tIvratA, cAkacikyatA (camakavApaNuM), saumyatA, pRthutA, saMkIrNatA, nIcatA, uccatA, vizAlamukhatA ItyAdi pratyeka 28-29. mULapATha Sa samu.bu.vRzlioka-55 nI TIkAmAM jovA bhalAmaNa. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "cAlAda - anekAMtavAda" dharmonI apekSAthI anaMtAdharma hoya che. saMbaMdhata vastunI anaMtadharmAtmakatA 30) : saMbaMdhataH ghaTanI vivakSA karavAthI anaMtakALanI apekSAe anaMtA parapadArthonI sAthe prastuta ghaTanA AdhAra-AdheyabhAva anaMta prakAranA hoya che. arthAt anaMtakALanI apekSAe vicArIe to ghaTa anaMtIvAra AdhAra ke Adheya banyo haze. tethI ghaTanA AdhAra-AdheyabhAva anaMta hovAthI ghaTanA anaMtA svadharma che. eja rIte sva-svAmitva, janya-janakatva, nimitta-naimittikatva, kartA-karma-karaNa-saMpradAna Adi cha kArakarUpa saMbaMdha, prakAzya-prakAzakatva, bhojya-bhojakatva, vAhya-vAhakatva, Azraya-AzrayIbhAva, vadhya-vadhakatva, virodhya-virodhakatva, zeya-jJApakatva ItyAdi saMkhyAtIta saMbaMdho dvArA paNa pratyekanA anaMtAdharmo jANavA. A rIte vastumAM anaMtA sva-para paryAyo rahelA che. have AtmA ane muktAtmAmAM anaMtadharmAtmakatAne joIzuM. AtmA-muktAtmAmAM anaMtadharmAtmakatA) : AtmAmAM caitanya, (karmonuM) kartutva, (karmonuM) bhoknatva, pramAtRtva, prameyatva, amUrtitva, asaMkhyAtapradezatva, nizcala-aSTapradezatva, lokapramANapradezatva, jIvatva, bhavyatva, abhavyatva, pariNAmitva, svazarIravyApi ItyAdi sahabhAvI dharmo hoya che. AtmAmAM harSa-zoka, sukha-duHkha, matyAdijJAna-upayoga, cakSudarzanAdi darzana-upayoga, deva-nAraka-tiryaMca-manuSyatva, (sarva pugalanI sAthe saMbaMdha rAkhavA rU5) sarvapudgalatva, anAdi anaMtatva, (sarva jIvo sAthe sarva saMbaMdha karela hovAthI) sarvasaMbaMdhatva, saMsAritva, (krodhAdi asaMkhya 30-31. mULapATha Sa.samu.bu.vRzlioka-pa5 nI TIkAmAM jovA bhalAmaNa. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto adhyavasAyothI vikRta thato hovAthI) krodhAdi-asaMkhyAtAdhyavasAyatva, hAsya-rati-bhaya-zoka-jugupsA Adi bhAvono sadbhAva, strItva, purUSatva, napuMsakatva, mUrNatva, aMdhatva, badhiratva ItyAdi kramabhAvI dharmo rahe che. muktAtmAmAM siddhatva, sAdi-anaMtatva, jJAna-darzana-sAyika samyakta, sukha, vIrya, (anaMta dravyAdimAM rahevAvALA samasta paryAyonuM) jJAtRtvadarzitva, azarIratva, ajarAmaratva, arUpava, arasatva, agaMdhatva, asparzatva, azabdatva, nizcalatva, nirUkta (rogarahitatva), akSayatva, avyAbAdhatva.. ItyAdi aneka dharma hoya che. A rIte syAdvAda siddhAMta anusAra sarve padArtho anaMtadharmAtmaka che. zaMkA 2) : vastunA je svaparyAyo che, te sarve vastunA saMbaMdhI hoya temAM koI vAMdho nathI. paraMtu je paraparyAyo che, ke je vibhinna vastuomAM rahelA hovAthI kaI rIte (vivaNita) vastunA saMbaMdhInA rUpamAM vyapadeza karI zakAya? arthAt ghaTanA potAnA svarUpa AdinI apekSAthI "astitva' to teno (ghaTano) dharma hoI zake che. paraMtu paTa Adi parapadArthonuM "nAstitva' to paTa Adi parapadArthone adhIna che. tethI tene ghaTano dharma kaI rIte kahI zakAya? samAdhAna 33) : tame amArI (pUrvenI) vAtanA paramArthane samajyA nathI mATe ja gerasamaja ubhI thaI che. vastumAM paryAyono saMbaMdha be prakArathI hoya 32. Aha - ye svaparyAyAste tasya sambandhino bhavantu, ye tu paraparyAyAste vibhinnavastvAzrayatvAtkathaM tasya sambandhino vyapadizyante? 33. ucyate, iha dvidhA sambandho'stitvena nAstitvena c| tatra svaparyAyairastitvena sambandha:, yathA ghaTasya rupaadibhiH| paraparyAyaistu nAstitvena sambandhasteSAM tatrAsambhavAt, yathA ghaTAvasthAyAM mRdUpatAparyAyeNa yata eva ca te tasya na santIti nAstitvasaMbandhena sambaddhAH ata eva ca te paraparyAyA iti vypdishynte| (mu..vu.zno.11) Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "syAdvAda - anekAMtavAda" 27 che. eka "astitva' rUpathI ane bIjo "nAstitva' rUpathI. temAM ghaTano svaparyAyonI sAthe astitva saMbaMdha che. jema ke, ghaTano rUpAdi paryAyo sAthe astitva saMbaMdha tathA ghaTano paraparyAyanI sAthe nAstitva saMbaMdha che. kAraNa ke, vivakSita vastumAM te paraparyAyono saMbhava nathI. (tethI nAstitva rUpathI saMbaMdha che.) jema ke, ghaTAkAra avasthAmAM mRdurupatA paryAyanI sAthe saMbaMdha nathI. kAraNa ke, te paryAya (vartamAnamAM) teno nathI. tethI te paryAya nAstitva saMbaMdhathI vastunI sAthe joDAyela che ane tethI te paryAyono paraparyAyonA rUpamAM vyapadeza karAya che. sArAMza e che ke, je kAraNathI te paraparyAyo vivakSita padArthamAM rahetA nathI, asat che, te kAraNathI te paraparyAyo kahevAya che. jo te paryAyo vastumAM astitva rAkhatA hota, to te vastunA svaparyAya ja kahevAta tathA paranI apekSAthI nAstitva nAmano dharma to ghaTa Adi vastuomAM ja dekhavA maLaze ane jo ghaTa paTarUpathI asatuM na hoya, to te paTarUpa ja banI jAya, ke je koIne ISTa nathI. tethI paraparyAyothI vastuno "nAstitva saMbaMdha mAnavo joIe. zaMkA4i) : je paryAya je vastumAM vidyamAna ja nathI, te paryAya kaI rIte "te vastuno paryAya che' ema vyapadeza karI zakAya. jema ke, garIbane dhana hotuM nathI. tethI dhanano garIbanA saMbaMdhInA rUpamAM vyapadeza karavo saMbhavita nathI arthAt garIba pAse dhana na hovAthI "garIbanuM dhana' evo vyavahAra thato nathI. tethI vastumAM paraparyAyono vyapadeza karavAthI loka vyavahAranuM atikramaNa thaI jaze. 34. nanu ye yatra na vidyante te kathaM tasyeti vyapadizyante, na khalu dhanaM daridrasya na vidyata iti tattasya sambandhi vyapadeSTuM zakyam, mA prApallokavyavahArAtikramaH / (SaD.samu.bR.vR.zlo 55) Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto samAdhAna 5) : tamArI zaMkA lezamAtra yogya nathI, kAraNa ke, jo te paraparyAya vyapadeza saMbaMdhanA AzrayathI te ghaTanA che, te mujaba vyapadeza karavAmAM nahIM Ave, to sAmAnyataH te paraparyAya paravastuomAM paNa prApta karI zakAze nahIM - rahI zakaze nahIM. kAraNa ke, paravastumAM to te svaparyAya rUpathI ja rahe che. sAmAnyaparyAya banIne nahIM (tethI jyAre ghaTamAM tathA anya paravastuomAM teno saMbaMdha na rahe, to tene paryAya paNa kema karIne kahevAze?) paraMtu teno paryAyanA rUpamAM asvIkAra to ISTa nathI ane evA anubhavano viSaya paNa nathI. tethI te paraparyAya nAstitvasaMbaMdhano Azraya karIne dhanano che, e pramANe vyapadeza karavo joIe tathA dhana paNa nAstitva saMbaMdhano Azraya karIne daridranuM che, e prakAre vyapadeza karI zakAya che. tethI ja jagatamAM kahevAya che ke, "A garIbanuM dhana vidyamAna nathI". taduparAMta, tame je "te teno saMbaMdhI che, e pramANe vyapadeza karavA mATe saMbhava nathI" - AvuM kahyuM hatuM, temAM tamAre e jANavuM joIe ke, astitvarUpathI dhana garIbanuM saMbaMdhI che, evo vyapadeza karavo saMbhavita nathI. paraMtu nAstitvarUpathI to ghana garIbanuM saMbaMdhI hovAthI nAstitvarUpathI dhanane garIbanA saMbaMdhI tarIkenA vyapadezano niSedha karavo ucita nathI. 35. tadetanmahAmohamUDhamanaskatAsUcakaM, yato yadi nAma te nAstitvasambandhamadhikRtya tasyeti na vyapadizyante, tarhi sAmAnyataste paravastuSvapi na santIti prAptama, tathA ca te svarUpeNApi na bhaveyurna caitadRSTamiSTaM vA, tasmAdavazyaM te nAstitvasambandhamadhikRtya tasyeti vyapadezyAH, dhanamapi ca nAstitvasambandhamadhikRtya daridrasyeti vyapadizyanta eva, tathA ca loke vaktAro bhavanti "dhanamasya daridrasya na vidyate" iti| yadapi coktaM "tattasyeti vyapadeSTuM na zakyaM" iti, tatrApi tadastitvena tasyeti vyapadeSTuM na zakyaM, na punarnAstitvenApi, tato na kshcillokvyvhaaraatikrmH| (5mu...sto. 5) Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "syAdvAda anekAMtavAda'' AthI eka ja vastumAM 'astitva' rUpathI svaparyAyano ane 'nAstitva'' rUpathI 525ryAyono vyapadeza karavAmAM lezamAtra lokavyavahAranuM atikramaNa thatuM nathI. zaMkA36) : 29 nAstitva abhAvasvarUpa che. abhAva tuccharUpa che ane tucchanI sAthe saMbaMdha kaI rIte hoya? kAraNa ke, tuccha vastu samasta zaktiothI rahita hovAnA kAraNe temAM saMbaMdhazaktino (bIjAnI sAthe saMbaMdha karavAnI zaktino) paNa abhAva ja che. taduparAMta, jo vivakSita vastumAM paraparyAyonuM nAstitva che, to vivakSita vastuno nAstitvanI sAthe saMbaMdha bhale hoya, paraMtu pa25ryAyonI sAthe saMbaMdha kevI rIte hoI zake? paTAbhAva sAthe saMbadhdha ghaTa, paTanI sAthe saMbaMdha ka2vA mATe yogya banI zakato nathI. kahevAno Azaya e che ke, jo ghaTamAM 525ryAyonuM nAstitva che, to nAstitva nAmanA dharmathI ghaTano saMbaMdhI mAnI zakAya che, paraMtu paraparyAyonI sAthe saMbaMdha mAnI zakAto nathI. jo paTano abhAva ghaTamAM rahe che, to paTanA nAstitvathI ghaTano saMbaMdha che, paraMtu tenAthI paTanI sAthe paNa ghaTano saMbaMdha kaI rIte hoI zake ? ane evA prakAranI pratIti koIpaNa sthaLe jovA paNa maLatI nathI arthAt je padArthano abhAva jemAM dekhavA maLe, te padArtha paNa temAM dekhavA maLe evI pratIti thatI nathI. AthI vivakSita vastumAM paraparyAyono saMbaMdha hoI zakato nathI. 36. nAstitvamabhAvo'bhAvazca tuccharUpastucchena ca saha kathaM sambandhaH, tucchasya sakalazaktivikalatayA sambandhazakterapyabhAvAt / anyacca yadi paraparyAyANAM tatra nAstitvaM, tarhi nAstitvena saha sambandho bhavatu, paraparyAyaistu saha kathaM sambaddhaH, na khalu ghaTaH paTAbhAvena sambaddha: paTenApi saha sambandho bhavitumarhati tathA pratIterabhAvAt / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto samAdhAna (7) : tamArI zaMkA bilakula yogya nathI. kAraNa ke, tamane samyagu vastutattvanuM jJAna ja nathI. amAro abhiprAya tame have barAbara samajI lo. nAstitva eTale te te rUpe pariNamana na thavuM ane te te rUpe apariNamana e vastuno dharma che. AthI nAstitva rUpa abhAva ekAMtathI tuccharUpa nathI. AthI vastunI sAthe teno saMbaMdha thAya, temAM koI doSa nathI ane tethI vAstavika dharmarUpa nAstitvano vastunI sAthe saMbaMdha paNa saMgata thAya che. vaLI vastunuM te te rUpe thatuM pariNamana, vastunA te te paryAyane AzrayIne ja thAya che. paraMtu vastunA te te paryAyane nirapekSapaNe nahIM. jema ke, "je je paTAdi gata paryAya che, te te rUpamAM mAruM pariNamana na thAya" - AvA prakAranA sAmarthyathI ghaTa te te (paTanA) paryAyonI apekSA kare che, evuM sArI rIte pratIta thAya ja che. arthAt evuM vidhAna paTAdi paraparyAyone AzrayIne ja karAtuM hoya che. AthI svanI vivakSAmAM paraparyAyanI apekSA rahe ja che ane tethI paraparyAyo paNa vivakSita vastu mATe upayogI hovAthI ja teno ghaTanA paryAyonA rUpamAM vyapadeza karavAmAM Ave che. 37. tadetadasamIcInaM, samyagvastutattvAparijJAnAta, tathAhi - nAstitvaM nAma tena tena rUpeNAbhavanamiSyate tena tena rUpeNAbhavanaM ca vastuno dharmaH tato naikAntena tattuccharUpamiti na tena saha smbndhaabhaavH| tena tena rUpeNAbhavanaM ca taM taM paryAyamapekSyaiva bhavati nAnyathA, tathAhi - yo yaH paTAdigata: paryAyaH tena tena rupeNa mayA na bhavitavyamiti sAmarthyAd ghaTastaM taM paryAyamapekSyate iti supratItametat, tatastena tena paryAyeNAbhavanasya taM taM paryAyamapekSya sambhavAtte'pi paraparyAyAstasyopayogina iti tasyeti vypdishynte| evaMrUpAyAM ca vivakSAyAM paTo'pi ghaTasya sambandhI bhavatyeva, paTamapekSya ghaTe paTarupeNAbhavanasya bhAvAta, tathA ca laukikA api ghaTapaTAdIn parasparamitaretarAbhAvamadhikRtya sambaddhAn vyavaharantItyavigItametat, itazca te paryAyAstasyeti vyapadizyante, svaparyAyavizeSaNatvena tessaamupyogaat| Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'syAdvAda anekAMtavAda'' - 31 tathA AvA prakAranI niSedhanI vivakSAmAM paTa paNa ghaTano saMbaMdhI thAya ja che. kAraNa ke, paTane AzrayIne ja ghaTamAM paTarUpathI apariNamanano saddabhAva hoya che. arthAt ghaTa paTarUpathI pariNamita thato nathI, temAM paTano svaparyAya ja kAraNabhUta banato hovAthI ghaTamAM paTarUpathI apariNamana paTane AzrayIne ja hoya che arthAt "ghaTa paTa nathI'' AvI vivakSA paTane AzrayIne ja thAya che temAM paTanI apekSA hoya ja che. - taduparAMta, vyavahAramAM ghaTa-paTAdinA parasparanA ItaretarAbhAvanA AzrayathI eka-bIjAnA saMbaMdhInA rUpamAM vyavahAra thAya che. arthAt ''ghaTa paTarUpa nathI'' ke ''paTa ghaTarUpa nathI'' A rIte ghaTa-paTano paraspara abhAva ItaretarAbhAvane nimitta banAvIne lokamAM ghaTa ane paTamAM nAstitva rUpa saMbaMdhano vyavahAra thAya che. AthI amArI vAta nirvivAda siddha thAya che. AthI paTAdi paryAya paNa ghaTanA saMbaMdhI ja che tathA 525ryAyonuM pramANa (adhikRta vastu ghaTanA) svaparyAyothI anaMtagaNuM che. baMne paNa sva525ryAyo sarve dravyomAM prApta thAya che. sarve dravyonuM svaparyAya ane paraparyAyanA rUpathI pariNamana thAya che. vaLI pUrvokta vAtanA samarthanamAM AcArAMgasUtramAM kahyuM che ke, jo egaM jANai, se savvaM jANai / je savvaM jANai, se egaM jANai || je eka vastune sva-52 sarve paryAyothI jANe che, te niyamathI sarvavastuone jANe che. kAraNa ke, sarva vastunA jJAna vinA vivakSita eka vastunA sva-para paryAyanA bhedanI bhinnatAthI sarvaprakArathI jJAna thaI zakatuM nathI tathA je sarvane sarvaprakAre sAkSAt jANe che, te sva-52 paryAyanA bhedathI bhinna eka vastune jANe che. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto nyAyAvatAratAtparya TIkAmAM paNa kahyuM che ke, ''phLo bhAva: sarvathA yena dRSTa:, sarve bhAvA: sarvathA tena dRSTAH / sarve bhAvAH sarvathA yena dRSTAH, eko bhAvaH sarvathA tena dRSTaH / / - jenA dvArA eka bhAva sarvathA (sarvaprakAre) jovAyo che, tenA dvArA sarvaprakAre sarvabhAva jovAya che tathA jenA dvArA sarvabhAva sarvathA jovAyA che, tenA dvArA sarvaprakArathI eka bhAva dekhAyo che. A rIte koIpaNa padArthanuM pUrNa jJAna meLavavA mATe tenA svaparyAyo ane pa2paryAyo jANavA Avazyaka che. tethI vastunA 525ryAyo paNa upayogI ja che. A pramANe sakala vastu anaMtadharmAtmaka che ane anaMtadharmAtmaka vastu pramANano viSaya hovAthI prameya che. vastunI trayAtmakatA : anaMtadharmAtmaka vastu utpAda, vyaya ane dhruvatA (sthiratA) - A traNathI yukta hoya che. vastune anaMtadharmovALI mAnIe to ja vastunA utpAdAdi traNa svabhAvo saMgata thAya che anyathA saMgata thatA nathI. jagatanA tamAma padArtho utpanna thatA ane vinAza thatA jovA maLe che ane sthira rahetA paNa jovA maLe che. jema ke, (suvarNano) muguTa nAza pAme che ane hAra utpanna thAya che ane baMne avasthAmAM suvarNa sthira rahe che. A rIte jagatanA tamAma padArtho utpAdAdi traNathI yukta che(38) 38. vastutattvaM cotpAdavyayadhrauvyAtmakam / tathA sarvaM dravyAtmanA notpadyate vipadyate vA, prisphuttaanvydrshnaat| lUnapunarjAtanakhAdiSvanvayadarzanena vyabhicAra iti na vAcyam, pramAna baadhymaansyaanvysyaaprisphutttvaat| na ca prastuto'nvayaH pramANavirUddhaH, styprtybhijnyaansiddhtvaat| '"sarvavyaktiSu niyataM kSaNe kSaNe'nyatvamatha ca na vizeSaH / styoshcitypcityoraakRtijaativyvsthaanaat'|| Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "syAdvAda - anekAMtavAda" 3 3 pratyeka vastu utpAda, vyaya ane dhrovyAtmaka che. te A pramANe - dareka vastu dravyarUpe utpanna thatI nathI ke vinAza pAmatI nathI. kAraNa ke, (kSaNe kSaNe bhinna paryAyo utpanna thatA ane nAza thatA hovA chatAM paNa te dareka kSaNomAM) eka ja dravya skuTa upalabdha thAya che. zaMkA : nakha vagere kApyA pachI punaH vadhe che ane pharIthI vadhelA nakha pahelAMnA nakha jevA dekhAtA hovA chatAM paNa te vAstavamAM pUrvanA nakhathI bhinna hoya che. eTale anvayanuM darzana thavA chatAM vAstavamAM anvaya nathI. tethI jyAM "anvayanuM darzana thAya che, tyAM eka ja anvayI dravya hoya" AvA siddhAMtamAM vyabhicAra Ave che. tethI bhinna-bhinna paryAyonA astitva vakhate paNa tyAM dravyarUpe vastu hAjara hoya che "arthAt dravyarUpe vastu eka ja che'' A vAta tamArI khoTI che. samAdhAna : tame ApelA nakhanA dRSTAMtamAM je anvayanuM darzana thAya che, te parisphaTa nathI. kAraNa ke, pramANathI bAdhita che. eka paNa pramANathI bAdhita na hoya te ja anvayadarzana pariskuTa kahevAya che ane tevuM ja anvayadarzana sthira dravyanI siddhi mATe niyAmaka bane che ane evuM pariskuTa anvayadarzana pramANathI bAdhita paNa nathI. kAraNa ke, te iti vcnaat| tato dravyAtmanA sthitireva sarvasya vstunH| paryAyAtmanA tu sarvaM vastUtpadyate vipadyate ca, askhlitpryaayaanubhvsdbhaavaat| na caivaM zukle zaGke pItAdi paryAyAnubhavena vyabhicAra: tasya skhldruuptvaat| na khalu so'skhaladrUpo yena pUrvAkAre vinAzAjahaddhRtottarAkArotpAdAvinAbhAvI bhvet| na ca jIvAdau harSAmarSodAsInyAdiparyAyaparamparAnubhava: skhalapa: kasyacit baadhksyaabhaavaat| (sAda marI) Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto anvayadarzana satya pratyabhijJAna dvArA siddha che. eTale ke, bhinna-bhinna paryAyo vakhate 'A te ja che'' AvA prakAranuM je pratyabhijJAna thAya che, te satya che, asatya nathI. kAraNa ke, koIpaNa pramANathI bAdhita thatuM nathI. (jema ke muguTa paryAyano nAza thaI tenAthI bhinna hAra paryAya utpanna thAya che tyAre te bhinna-bhinna paryAya vakhate 'A suvarNa ja che'' AvA prakAranuM pratyabhijJAna spaSTarIte thAya ja che.) AthI tamAma vastuo dravyarUpe sthira che. 34 paryAyanI dRSTie sarvavastuo utpanna thAya che ane nAza pAme che. kAraNa ke, paryAyono askhalita anubhava thAya ja che. je vastumAM je paryAyono pramANathI askhalita (abAdhita) anubhava thAya, te vastu te te paryAyarUpe utpanna ane nAza thAya che. jo ke, samda zaMkhAdimAM cakSudoSAdinA kAraNe pILA raMganA paryAyano anubhava thAya che, paraMtu te pramANathI bAdhita hovAthI askhalita nathI. tethI bhrAntijanya pItaparyAyano zukla zaMkhamAM anubhava thAya temAM vyabhicAra nathI. atre yAda rAkhavuM ke, te ja anubhava askhalandrUpa (pramANathI abAdhita) kahevAya ke, je pUrvasvarUpanA nAza sahita uttarAkAranA utpAdanA svIkArane avinAbhAvI hoya. arthAt vastunA pUrvaparyAyanA nAzapUrvakanA ja uttaraparyAyano anubhava askhalandrUpa kahevAya che. sapheda zaMkhamAM thato pIta paryAyano anubhava evA prakArano nathI. kAraNa ke, je pItaparyAyano anubhava thayo che te zuklaparyAyanA nAzapUrvakano nathI. sapheda paryAyano nAza thayA vinA ja cakSudoSAdithI pIta paryAya dekhAyo che, ke je bhrAntirUpa che. jIvamAM je harSa, zoka, udAsInatAdi paryAyono anubhava thAya Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "syAdvAda - anekAMtavAda' 3 5 che, te anubhava ambalad che. kAraNa ke, tene bAdhaka koI pramANa nathI. tevA ja prakAre anubhavamAM Ave che. tethI jIva harSAdi paryAyarUpe utpanna thAya che ane nAza pAme che tema kahevAmAM doSa nathI. zaMkA 9) : utpAda, vinAza ane sthiratA paraspara bhinna che ke abhinna? jo bhinna hoya to vastumAM samAnakALe te bhinna dharmo hoI zake nahIM. tethI vastune trayAtmaka kevI rIte kahI zakAya? arthAt jo te dharmo bhinna hoya to vastunuM svarUpa kyAM to utpAdarUpa hovuM joIe ke kyAM to vinAzarUpa ke kyAM to sthiratArUpa hovuM joIe. paraMtu trayAtmaka kevI rIte hoI zake ? jo utpAdAdi traNe abhinna hoya, to paNa vastune trayAtmaka kaI rIte kahI zakAya? na ja kahI zakAya. kAraNa ke, traNe dharmo vacce koI bheda na hovAthI te ekarUpa ja che. AthI ja anya sthaLe kahyuM che ke, "jo utpAdAdi paraspara bhinna hoya to vastu trayAtmaka kaI rIte hoI zake ane jo paraspara abhinna hoya to vastu trayAtmaka kaI rIte hoI zake ?' samAdhAna 40) : utpAdAdi traNenA lakSaNo kathaMcit bhinna che tethI teo paNa kathaMcit bhinna che. tethI utpAdAdi sarvathA bhinna na hovA chatAM kathaMcit 39. nanUtpAdAdayaH parasparaM bhidyante na vA? yadi bhidyante kathamekaM vastu trayAtmakam? na bhidyante iti cet ? tathApi kathamekaM trayAtmakam? tathA ca - yadyutpAdAdayo bhinnAH kathamekaM tryaatmkm| athotpAdAdayo'bhinnAH kathamekaM trayAtmakam" iti cet? 40. tadayuktaM, kathaMcidbhivalakSaNatvena teSAM kthNcidbhedaabhyupgmaat| tathAhi - utpAdavinAzadhrauvyANi syAd bhinnAni bhinnalakSaNatvAt, ruupaadivditi| na ca bhinnlkssnntvmsiddhm| asata AtmalAbhaH, sata: sattAviyoga: dravyarUpatayAnuvartanaM ca khalutpAdAdInAM parasparamasaMkIrNAni lakSaNAni sklloksaakssikaannyev| (syAdvAda maMjarI) Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto bhinna to che ja. A bhinnatAne lakSyamAM rAkhIne ja vastune trayAtmaka kahevAmAM Ave che. utpAdAdi paraspara bhinna che, teno sAdhaka anumAna prayoga A pramANe che - utpAdAdi traNa kathaMcit bhinna che. kAraNa ke, temanA lakSaNa bhinna che. jema ke, rUparasAdi paraspara bhinna lakSaNavALA hovAthI bhinna che. tema utpAdAdi paNa bhinna lakSaNavALA hovAthI bhinna che. vaLI utpAdAdi traNenA lakSaNo bhinna che, te vAta asiddha nathI. kAraNa ke, traNenA lakSaNo bhinna ja che. te A rIte - utpAda eTale asatno AtmalAbha. arthAt pUrve je avidyamAna hato, teno prAdurbhAva thavo tene utpAda kahevAya che. vidyamAna svarUpanI sattAnA viyogane nAza kahevAya che ane dravyarUpe anuvartana (vidyamAna rahevuM) tene sthiratA kahevAya che. A rIte utpAdAdi traNenAM lakSaNo bhinna che, tethI vastu trayAtmaka che. zaMkA 41) : utpAdAdi traNanA lakSaNo paraspara bhinna hovAthI teo paNa paraspara bhinna thaze ane vastu bhinna dharmothI yukta saMbhavatI nathI, tethI te trayAtmaka kaI rIte siddha thaze? samAdhAna : tamArI zaMkA yogya nathI. kAraNa ke, utpAdAdi traNa paraspara nirapekSapaNe bhinna che ja nahIM. kAraNa ke, parasparanirapekSa vastuo AkAzakusumanI 41. na cAmI bhinalakSaNA api parasparAnapekSAH, khpusspvdsttvaaptteH| tathAhi-utpAdaH kevalo nAsti, sthitivigamarahitatvAt kuurmromvt| tathA vinAza: kevalo nAsti, sthityutpattirahitatvAt, tdvt| evaM sthiti: kevalA nAsti, vinAzotpAdazUnyatvAt, tdvdev| ityanyo'nyApekSANAmutpAdAdInAM vastuni sattvaM prtipttvym| tathA coktam-ghaTamaulisuvarNArthI naashotpaadsthitissvym|shokprmodmaadhysthyN jano yAti sahetukam / / 1 / / payovrato na dadhyatti na payo'tti ddhivrtH| agorasavrataM nobhe tasmAd vastu trayAtmakam /1ra (sthAmaMgarI) Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "syAdvAda - anekAMtavAda" 37 jema asat banI jAya che. kahevAno Azaya e che ke, utpAdAdi traNa, lakSaNanI bhinnatAnA kAraNe kathaMcit bhinna hovA chatAM paNa paraspara nirapekSa nathI. paraMtu ekabIjAnI apekSA rAkhe che. utpAdAdi traNe paraspara nirapekSa nathI, tenI siddhi A pramANe che - (1) kevala utpAda satuM nathI. kAraNa ke, nAza ane sthitithI rahita che. jema ke, kAcabAnI rUMvATI. (2) kevala vinAza sat nathI. kAraNa ke, utpAda ane sthitithI rahita che. jema ke, kAcabAnI rUMvATI. (3) kevala sthiti sat nathI. kAraNa ke, utpAda ane nAzathI rahita che. jema, ke kAcabAnI rUMvATI. kahevAno Azaya e che ke, jagatamAM je padArtha utpanna thAya che, tenI sthiti banI rahe che ane kAlAMtare eno vinAza paNa thAya che, evo anubhava sau koIne thAya ja che. te ja rIte je padArthanI sthiti hoya che, te padArtha kyAreka utpanna thayo hato ane kAlAMtare eno vinAza paNa thato dekhAya che. te ja rIte je padArthano nAza thAya che, tenI pUrvAvasthAmAM utpatti thayelI ja hoya che ane sthiti paNa hoya che. A prakAre utpatti, sthiti ane vinAza paraspara sApekSa che. jo tene paraspara nirapekSa mAnazo to kAcabAnI rUMvATInI jema asat banI jaze. kAraNa ke, kAcabAnI rUMvATI utpanna thatI na hovAthI temAM sthiti ane vinAza dekhavA maLatA nathI. te ja rIte sthiti dekhavA maLatI na hovAthI utpAda ane vinAza paNa anubhavapathamAM Avato nathI tathA vinAza thato dekhAto nahIM hovAthI utpAda ane sthiti paNa anubhavapathamAM AvatI nathI. AthI utpAdAdi traNamAMthI benI asattAthI ekanI asattA siddha thAya che. tethI phalita thAya che ke utpAdAdi traNe paraspara sApekSa che. A rIte eka eka vastumAM traNe sAthe rahe che. tethI vastu trayAtmaka che. AthI ja AptamImAMsAmAM kahyuM che ke.... ghaTa, mukuTa ane Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto suvarNanA arthI manuSya tenA nAza, utpAda ane sthitimAM anukrame zoka, pramAda ane madhyasthatAne dhAraNa kare che. (arthAt suvarNanA ghaTano arthI vyakti jyAre suvarNano ghaTa toDIne mukuTa banAvavAno prAraMbha thAya che, tyAre zoka kare che ane te vakhate mukuTano arthI vyakti pramoda kare che ane suvarNanI arthI vyakti baMne avasthAmAM suvarNa hemakhema rahetuM hovAthI madhyasthatA dhAraNa kare che, AthI zokAdi kriyA sahetuka siddha, thAya che. (arthAt traNa bhinna vyaktione eka sAthe thayelA traNa prakAranA (bhinna) bhAva vinAza, utpatti ane sthitirUpa traNa avasthAo vinA thaI zakatA nathI. tethI traNa vyaktione thatA bhinna bhinna traNa bhAva, vastumAM rahelA traNa dharmonA kAraNe thayA che - te siddha thAya che ane tenAthI vastu trayAtmaka siddha thAya che(42). vastunI trayAtmakatAnI siddhi karavA mATe darzana samuccaya graMthanI bRhadravRttimAM aneka prakAranI yuktio ane udAharaNo ApyA che, vizeSa jijJAsuone enuM avalokana karavA bhalAmaNa anekAMtavAdamAM anyoe ApelA virodhAdi doSo(43) ane teno parihAra - pUrve joyuM ke, vastunuM svarUpa anekAMtamaya che ane vastumAM anaMtadharmo rahelA che. AnI sAme anyadarzanakAroe anekAMtavAdamAM virodha vagere aneka doSo upasthita karyA che. jainadarzanakAroe pramANa, yukti ane tarkathI te tamAma doSonuM nirAkaraNa karyuM che. ahIM ApaNe 42. vardhamAnakabhaGge ca rucakaH kriyate ydaa| tadA pUrvArthina: zoka: prItizcApyuttarArthinaH / / 21 / / hemArthinastu mAdhyasthyaM tasmAdvastutrayAtmakam ||22||n nAzena vinA zoko notpAdena vinA sukhm| sthityA vinA na mAdhyaatene sAmAnyanityatA pArarUA(mI.ratno.-622) 43. nanu sattvAsattvanityAnityAdyanekAnto durdharavirodhAdidoSaviSamaviSadharadaSTatvena kathaM svaprANAndharayituM dhIratAM hayAti ( mu...sso.-1 7) Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAvAda - anekAMtavAda' 39 anyoe je doSo ApyA che, temAM kramazaH eka-eka doSa aMge vicArIne tenuM nirAkaraNa karIzuM. anekAMtamAM virodha doSano Aropava4) : anekAMtamAM virodha doSa batAvatAM kahe che ke... jo vastu sat hoya, to te ja vastu asat kaI rIte hoya? tathA jo vastu asat hoya, to te ja vastu sat kaI rIte hoya? - A rIte (satva ane asattva vacce) virodha che. kAraNa ke, sattvadharma ane asattvadharma ekabIjAno parihAra karIne ja potAnA astitvane dhAraNa kare che. jema ke, zItasparza ane uSNasparza. arthAt jyAM zItasparza che, tyAM uSNasparza nathI ane jyAM uSNasparza che, tyAM zItasparza nathI. te ja rIte sattva, asattvadharmano parihAra karIne potAnuM astittva siddha kare che ane asattva, sattvadharmano parivAra karIne potAnuM astitva siddha kare che. AthI jema zItasparza ane uSNasparzane eka sAthe rahevAmAM virodha che, tema sattva ane asattvane eka sAthe vastumAM rahevAmAM virodha che. taduparAMta, sattva ane asattva ekabIjAno parihAra karyA vinA sthita hoya to sattva asattvarUpathI ane asattva sattvarUpathI sthita banI jaze. kAraNa ke, baMne potAnA astitvamAM ekabIjAno parihAra karatA na hovAthI baMnemAM koI vizeSatA nahIM rahe. baMne ekarUpa banI jaze. tenA yoge "eka hAjara (upasthita) che ane eka gerahAjara (anupasthita) 44. yudva vastu sat taveva thamasa? maLye sathama ? ta virodha:, satvIyo : parasparaparihAreNa sthitatvAt, shiitossnnsprshvt| yadi punaH sattvamasattvAtmanA asattvaM ca sattvAtmanA vyavasthitaM syAt tadA sattvAsattvayoravizeSAtpratiniyatavyavahArocchedaH syaat| evaM nityAnityAdiSvapi vAgyam ?. (...mu...sno-1 7) Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto che" ItyAdi pratiniyata vyavahArano paNa uccheda thaI jaze. A rIte nityatva-anityatva, abhilApyatva-anabhilASThatva AdimAM paNa virodha doSa Ave che te pUrvanI rIte samajI levuM. virodha doSano parihAra - tame Apelo virodha doSa yogya nathI. kAraNa ke, virodha doSanA jeTalA paNa lakSaNo che temAMthI ekapaNa lakSaNa saMgata thatuM nathI. vastumAM vibhinna apekSAthI sattva ane asattva baMne dharmonI pratIti thAya ja che, to pachI te baMnemAM virodha kaI rIte AvI zake? virodha emAM hoya che ke, je be nI ekasAthe anupalabdhi hoya. jema ke, vidhyA strInA garbhamAM bALaka hotuM nathI, tethI) vadhyA strInA garbhamAM bALakano virodha hoya che(45). vaLI eka ja vastumAM eka ja samaye zIta ane uSNa eka sAthe rahI zakatA nathI, tethI temAM sahAnavasthAnarUpa (eka sAthe nahi rahevArUpa) virodha Ave che. paraMtu svarUpanI apekSAe sattva ane pararUpanI apekSAe asattvane vastumAM rAkhavAthI tevA prakArano virodha Avato nathI. kahevAno Azaya e che ke, vastu jyAre zIta hoya, tyAre temAM uSNanI anupalabdhi hoya che ane vastu jyAre uSNa hoya tyAre temAM 45. atrocyte| yadeva sattadeva kathamasadityAdi yadavAdi vAdivRndavRndArakeNa tadvacanaracanAmAtrameva, virodhasya pratIyamAnayoH sattvAsattvayorasaMbhavAt, tasyAnupalambhalakSaNatvAt, vandhyAgarbhe stnndhyvt| na ca svarupAdinA vastunaH sattve tadaiva pararupAdibhirasattvasyAnupalambho'sti, yena sahAnavasthAnalakSaNo virodha: syAt, shiitossnnvt| parasparaparihArasthitilakSaNastu virodha ekatrAmraphalAdau ruparasayoriva saMbhavatoreva sattvAsattvayoH syAt, na punarasaMbhavato: sNbhvdsNbhvto| etena vadhyaghAtakabhAvavirodho'pi phaNinakulayorbalavadabalavato: pratItaH sattvAsattvayorazaGkanIya eva, tayoH samAnabalatvAt mayUrANDarase nAnAvavA ( mu.va.4.zno.-17) Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "syAdvAda - anekAMtavAda' zItanI anupalabdhi hoya che. paraMtu vastumAM rahelA sattva ane asattva mATe tevuM nathI. kAraNa ke, jo vastumAM jyAre sattva rahetuM hoya tyAre temAM (koIpaNa apekSAthI) asattvanI anupalabdhi hoya che, to te baMne vacce virodha mAnI zakAya che. paraMtu evuM to nathI. ghaTa je samaye ghaTa che, te samaye paTa nathI. tethI ghaTamAM ghaTasvarUpanI apekSAthI sattva che ane paTasvarUpanI apekSAthI asattva che. tethI baMnene bhinna-bhinna apekSAthI eka vastumAM mAnavAmAM koI virodha nathI. padarzana samuccayanI bRhavRttimAM virodhanA tamAma lakSaNo ApIne te tamAma lakSaNonI apekSAe anekAMtamAM koI virodha nathI, te vAtane yuktipUrvaka vistArathI siddha karela che. vizeSa jijJAsue tenuM avagAhana karavuM. anekAMtamAM saMzaya ane anavasthA doSa no Aropa 46) - vastunI sattva-asattvAtmakatAno svIkAra karavAmAM (arthAt vastune sat ane asat ubhaya svarUpathI svIkAra karavAmAM) "A vastu sat che. ke asat che' AvA praznamAM nirNaya thato na hovAthI saMzayadoSa pedA thAya che. (A saMzaya doSane dUra karavA jaIzuM to bIjA tevA ja doSo Ave che - te A pramANe - vastu je aMzathI (svarUpathI) sat che, (te vastu) zuM te ja svarUpathI sat ja che? ke sattva ane asattva baMne dharmovALI che? - jo tame "vastu je svarUpathI sat che, te svarUpathI sat ja che'' 46. tathA sattvAsattvAtmakatve vastuno'bhyupagamyamAne sadidaM vastvasadvetyavadhAraNadvAreNa nirnniiterbhaavaatsNshy:2| tathA yenAMzena sattvaM tena kiM sattvamevAhosvittenApi sattvAsattvam yadyAdyaH pakSaH, tadA syaadvaadhaaniH| dvitIye puna: yenAMzena sattvaM tena kiM sattvamevAhosvittenApi sttvaasttvmnvsthaa| tathA yenAMzena bhedaH tena kiM bheda evAtha tenApi bhedAbheda:? Adye matakSati: dvitiiyernvsthaa| ( mu...rasto.1 7) Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42. jainadarzananA mahattvanA siddhAMto - Avo prathamapakSa kahezo to syAdvAdanI hAnI thaze. kAraNa ke, vastunuM je svarUpa sat che, te svarUpathI sat mAnavAthI ekAMtavAda thaI jAya che ane sarvathA sat pakSa mAnavAthI syAdvAda siddhAMta kaI rIte TakI zake? jo bIjo pakSa "je svarUpathI vastu sat che, te ja svarUpathI vastu sadasat hoya che' - Avo bIjo pakSa svIkArazo to anavasthA doSa Avaze. kAraNa ke, tyAM paNa prazna upasthita thayA karaze ke, vastu je rUpathI sat che, te svarUpathI sat che ke sadasat che? jo sat che to syAdvAdanI hAnI ane sadasa che, to te ja prazna punaH upasthita thaze. A rIte aprAmANika dharmonI kalpanA karavAthI anavasthA doSa Avaze. te ja rIte vastumAM je svarUpathI bheda che, te ja svarUpathI vastumAM bheda che ke bhedabheda che? prathamapakSamAM syAdvAdanI hAnI che ane dvitIya pakSamAM anavasthA doSa Ave che. saMzaya ane anavasthA doSano parihAra) : tame anekAntamAM je saMzayadoSa Apyo che te yogya nathI. kAraNa ke, vastumAM (svarUpanI apekSAe) sattva ane (pararUpanI apekSAe) asattva spaSTapaNe pratIta thAya che. tethI saMzayadoSa nathI. aspaSTa pratItimAM ja saMzaya doSa Ave che jema ke, koI pradezamAM thavAvALI "A sthANu che ke purUSa che" AvI calita pratIti aspaSTa hovAnA kAraNe saMzaya kahevAya che. paraMtu 47. tathA saMzayo'pi na yuktaH, sattvAsattvayoH sphUTarupeNaiva prtiiymaantvaat| adRDhapratItau hi saMzayaH, yathA kvacitpradeze sthaannupurussyoH| tathA yaduktaM "anavasthA" iti tadapyanupAsitagurorvacaH, yataH sattvAsattvAdayo vastuno eva dharmAH, na tu dharmANAM dharmAH, "dharmANAM dharmA na bhavanti' iti vcnaat| na caivamekAntAbhyupagamAdanekAntahAniH, anekAntasya samyagekAntAvinAbhAvitvAt, anyathAnekAntasyaivAghaTanAt nayArpaNAdekAntasya pramANAdanekAntasyaivopadezAt, tathaiva dRSTeSTAbhyAmavirUddhasya tasya vyvsthiteH| kiM ca, pramANArpaNayA sattve'pi sattvAsattvakalpanApi bhvtu| na ca tatra kazcanApi dossH| (SaD. samu..vRznio . 7) Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "syAdvAda - anekAMtavAda 4 3 jyAM spaSTa pratIti thatI hoya tyAM saMzaya doSa kahevAya nahIM. tathA anavasthA doSa Apyo che te paNa yogya nathI. kAraNa ke, sattva-asattva, nitya-anitya Adi vastunA ja aneka dharmo che. paraMtu te dharmonA dharma nathI. AthI zAstromAM kahyuM che ke, dharmonA dharma hotA nathI. dharma nirdharmaka hoya che. zaMkA "dharma dharmarUpa ja che" Avo ekAMta mAnavAmAM anekAMtanI hAnI thaI jaze nahIM? samAdhAnaH- "dharma dharmarUpa ja che" Avo ekAMta mAnavAmAM anekAMtanI hAnI thatI nathI. kAraNa ke, anekAMta samyagU ekAMtane avinAbhAvI hoya che. anyathA (arthAt jo samyagU ekAMta ja nathI, to tenI sAthe niyata sAhacarya rAkhavAvALo samudAyarUpa) anekAMta paNa hoI zake nahIM, tathA ekadezavAcI nayanI apekSAthI ekAMta ane sarvadezavAcI pramANanI apekSAthI anekAMta mAnavAmAM Avela che. kahevAno Azaya e che ke, je ekAMta=eka dharma vastunA bIjA dharmonI apekSA rAkhe che paraMtu bIjA dharmonuM nirAkaraNa karato nathI, tene samyagU ekAMta kahevAya che ane te ja sunayano viSaya bane che. je ekAMta anya dharmonuM nirAkaraNa kare che, tene mithyA ekAMta kahevAya che ane te durnayano viSaya bane che. samyagU ekAMtonA samudAyone ja anekAMta = anekAMta dharmavALI vastu kahevAya che. te anekAMtAtmaka vastu pramANano viSaya bane che) A pramANe ja pratyakSa ane anumAnathI aviruddha vastunI vyavasthA hoya che. vaLI pramANanI apekSAe sattvamAM paNa sattvAsattvanI kalpanA karavAmAM Ave temAM amane koI virodha nathI. kAraNa ke, pramANanI Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto daSTithI to sattva paNa vastuthI abhinna hovAnA kAraNe vasturUpa ja che. tethI sattvamAM paNa sattva-asattva ubhayadharmo mAnavAmAM koI virodha nathI. zaMkA 48) :- AvI rIte mAnavAthI to anaMtadharma mAnavArUpa anavasthA Avaze. samAdhAna - tame je anavasthA doSa batAvyo te nirarthaka che. kAraNa ke, anaMtadharmonI kalpanArUpa anavasthA to anekAMtanI sAdhaka hovAthI) anekAMtanI bhUSaNa che. dUSaNa nathI. kAraNa ke, tevA prakAranI anaMtadharmonI kalpanArUpa anavasthA mUla anekAMtanA siddhAMtanI hAnI karatI nathI. paraMtu ulTAnuM anekAMtanI mAnyatAne uddIpana karavAmAM sahAyaka bane che. je kalpanAonI paraMparAo mUla vastunI hAnI kare, te ja kalpanAonI paraMparArUpa anavasthA dUSaNarUpa che. A rIte anekAMtamAM saMzaya ke anavasthA doSa nathI. anekAMtamAM vaiyadhikaraNya doSano Aropa 49) : anekAMtamAM vaiyadhikaraNya doSa Ave che. kAraNa ke, sarva dharmanuM adhikaraNa anya che ane asattvadharmanuM adhikaraNa anya che. kAraNa ke, jemAM sattva che, temAM asattva nathI, paraMtu tenAthI anyamAM ja asattva hoya che. tethI dUSaNa Ave che. (be virodhi dharmo eka adhikaraNamAM rahI zakatA nathI, e apekSAe A doSa ApavAmAM Avyo che) 48. nanUktamanavastheti cet? na, yataH sApyanekAntasya bhUSaNaM na tu dUSaNaM, amUlakSatikAritvena pratyutAnekAntasyoddIpakatvAt, mUlakSatikarI hyanavasthA duussnnm| yaduktam- "mUlakSatikarImAhuranavasthAM hi duussnnm| vastvAnantye'pyazaktau ca nAnavasthApi vAryate / / 1 / / " tathA yathA yathA sattve'pi sattvAsattva-kalpanA vidhIyate, tathA tathAnekAntasyaivoddIpanaM natu muulvstuksstiH| (SaD.samu.bR.va.zlo.57) 49. tathA sattvasyAnyadadhikaraNamasattvasya cAnyaditi vaiyadhikaraNyam 4 / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "syAdvAda - anekAMtavAda" 4 5 vaiyadhikaraNya doSano parihAra(50) : tame Apelo vaiyadhikaraNya doSa paNa ucita nathI. kAraNa ke, nibaMdha pratyakSabuddhimAM sattva ane asattva dharma samAnAdhikaraNa pratibhAsa thAya che. evA prakAre ekatra ubhayano pratibhAsa thato hoya tyAM vaiyadhikaraNya doSanI kalpanA karavI ucita nathI. kAraNa ke, eka AMbAnA phalamAM rUpa ane rasa sAthe rahevA chatAM paNa rUpa ane rasanuM vaiyadhikaraNya mAnavuM paDaze. arthAt sattva ane asattva dharma eka ja vastumAM pratIta thavA chatAM paNa te baMnemAM vaiyadhikaraNya mAnazo to eka ja phalamAM rahelA rUpa ane rasamAM paNa vaiyadhikaraNya mAnavuM paDaze (ke je koIne mAnya nathI.) anekAMtamAM saMkara ane vyatikara doSano Aropa 1) : (tame jeno vastunA sattva ane asattva baMne dharmone kathaMcit abhinna = tAdAsya mAno cho, tethI) je svarUpathI vastumAM sattva che, te svarUpathI vastumAM sattAsattva haze. kAraNa ke, tame vastunA sattva ane asattva dharmane kathaMcit abhinna mAno cho. tethI vastumAM baMne dharmonI eka sAthe prApti hovAnA kAraNe saMkara doSa Ave che. kAraNa ke "eka sAthe ubhaya dharmonI prAptine saMkara kahevAya che" AvuM saMkara doSanuM lakSaNa saMgata thaI jAya che. taduparAMta, (tame jeno vastunA sattva ane asattva baMne dharmone kathaMcit abhinna mAno che tethI) je svarUpathI vastumAM sattva haze, te 50. tathA vaiyadhikaraNyamapyasata, nirbAdhakAdhyakSabuddhau sattvAsattvayorekAdhikaraNatvena prtibhaasnaat| na khalu tathApratibhAsamAnayorveyadhikaraNyaM, ekatra phale rUparasayorapi tatprasaGgAt 4 / 51. tathA yena pe sarva tene sarvamasarva va Aviti saMra:, "yugaDumayANa: saMra:'' iti vacanAt 5 / tathA yena rupeNa sattvaM tenAsattvamapi syAt yenAsattvaM tena sattvamapi syAditi vyatikara:, "parasparaviSayagamanaM vyatikaraH iti vacanAt 6 / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto ja svarUpathI vastumAM asattva haze ja ane je svarUpathI vastumAM asattva haze, te ja svarUpathI vastumAM sattva haze ja. enAthI vyatikara doSa Ave che. kAraNa ke, "ekabIjAnA viSayamAM gamana karavuM tene vyatikara doSa kahevAya che' - AvuM vyatikara doSanuM lakSaNa emAM saMgata thaI jAya che arthAt sattvanA viSayamAM asattva ane asattvanA viSayamAM sattva pahoMcI jAya che. tethI spaSTapaNe vyatikara doSa Ave che. saMkara ane vyatikara doSano parihAra-2) : pUrve ApelA saMkara ane vyatikara doSa mecakajJAnanA dRSTAMtathI dUra thaI jAya che. jema aneka raMgono mizrita pratibhAsa karAvavAvALuM mecakaratnanuM jJAna eka hovA chatAM paNa aneka prakAranuM ke aneka svabhAvavALuM hoya che. te mecakarananA jJAnamAM saMkara ke vyatikara doSa mAnavAmAM Avato nathI. te ja rIte vastune sattva-asattva Adi aneka dharmovALI mAnavAmAM saMkara ke vyatikara doSa Avato nathI. taduparAMta, jema madhyamA ane kaniSTha aMgulInA saMyogamAM (te baMnenI apekSAe vicArIe to) eka anAmikA AMgaLImAM eka sAthe svatva ane dIrghatva dharma Ave che. chatAM paNa temAM saMkarAdi doSa mAnavAmAM Avato nathI, tema vastunI anekAMtAtmakatAmAM paNa saMkarAdi doSa nathI. anekAMtamAM vyavahAralopa doSano Aropa 53) :| sarva vastuone anekAntAtmaka (aneka dharmovALI) svIkAravAmAM 52. saMkaravyatikarAvapi mecakajJAnadRSTAntena nirsniiyau| yathA mecakajJAnamekamapyanekasvabhAvaM, na ca saMkaravyatikarau, evmtraapi| kiM ca yathA'nAmikAyA yugapanmadhyamAkaniSThikAsaMyoge rasvatIrthatve na va tatra saMsAvitoSapoSa: pavamatrapiA ( mu.pR..7o.1 7) 53. tathA sarvasyAnekAntAtmakatve'GgIkriyamANe jalAderapyanalAdirupatA, analAderapi jalarupatA, tatazca jalArthyanalAdAvapi pravarteta, analArthI ca jalAdAvapIti, tatazca prtiniytvyvhaarlopH| (5 samu..vuM.no.17) Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "syAdvAda - anekAMtavAda" 4 7 pANI Adi paNa agnirUpa banI jaze ane enAthI jalano arthI vyakti agni AdimAM paNa pravRtti karaze ane agnino arthI jIva pANI AdimAM paNa pravRtti karaze. tenAthI (jalano arthI jalamAM ja pravRtti kare ane agnino arthI agnimAM ja pravRtti kare, evA) pratiniyata lokavyavahArano apalopa thaI jaze. vyavahAralopa doSano parihAra(4) - tame je anekAMtamAM vyavahAralopa doSa Apyo che te yogya nathI. tame je "jalamAM paNa agnirUpatAno prasaMga Avaze" ItyAdi kahyuM hatuM, te paNa mahAmoharUpa pramAdamAM masta vyaktino pralApa mAtra ja che. kAraNa ke, jalAdinI svarUpanI apekSAe ja jalarUpatA che paraMtu pararUpanI apekSAe jalarUpatA nathI, ke jethI jalArthI vyaktinI agni AdimAM pravRtti karavAno prasaMga Ave. vizeSamAM, jagatanI tamAma vastuo sva-para paryAyonI apekSAe sarvAtmaka mAnI che. arthAt jagatanA tamAma padArtho koI vastu sAthe svaparyAyathI ane koI vastu sAthe paraparyAyathI saMbaMdha rAkhe che. tethI koIkanI sAthe astitvarUpathI ane koIkanI sAthe nAstittvarUpathI saMbaMdha hovAthI sarvavastuo sarvAtmaka mAnavAmAM Ave che. anyathA vastunuM svarUpa ja banI zakatuM nathI. (ahIM yAda rAkhavuM ke, pANIno potAnI zItalatA AdinI sAthe je svaparyAyarUpathI astitvAtmaka saMbaMdha che, to agni AdinI sAthe paraparyAyarUpathI nAstitvAtmaka saMbaMdha che. chatAM paNa pANI 54. tathA yadapyavAdi "jalAderapyanalAdirupatA'' ityAdi, tadapi mahAmohapramAdipralapitaprAyaM, yato jalAdeH svarupApekSayA jalAdirupatA na pararupApekSayA, na tato jalArthinAmanalAdau pravRttiprasaGgaH svaparaparyAyAtmakatvena sarvasya sarvAtmakatvAbhyupagamAta, anyathA vstusvrupsyaivaaghttmaantvaat| kiMca, bhUtabhaviSyadgatyA jalaparamANanAmapi bhUtabhAvivahniparipekSayA vhniruptaapystyev| tathA tato bripitApi nAyita thavA (pa mu...po. 6 7) Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto pANIrUpe sat che, agnirUpathI to asat che. tethI pANIno arthI jIva agnimAM pravRtti karato nathI. taduparAMta, bhUta-bhaviSyanI apekSAe jalaparamANuomAM paNa bhUtabhAvi vahni pariNAmanI apekSAe vahnirUpatA che ja. (kahevAno Azaya e che ke, pudgala dravyanuM vicitra pariNamana thAya che. je vartamAnamAM jalarUpe hoya che, te bhaviSyamAM agnirUpamAM paNa pariNamana pAmI zake che ane bhUtakALamAM te agnirUpa hato ema paNa kahI zakAya che ane te bhUtabhAvi paryAyanI apekSAe jalamAM agnirUpatA mAnavAmAM bAdha nathI.) vaLI garama karelA pANImAM kathaMcit agnirUpatA svIkAra karavAmAM AvI ja che. anekAMtamAM pramANabAdhA doSano Aropa 55) : koIka vAda kahe che ke, vastunI anekAntAtmakatAne siddha karavA mATe koIpaNa pratyakSAdi pramANonI sahAyatA maLatI nathI. tethI anekAMtamAM pramANabAdhA Ave che. pramANabAdhA doSano parihAra(56) : jyAre sattva ane asattva baMne pratyakSabuddhimAM spaSTapaNe pratibhAsita thatA hoya, tyAre emAM tame ApelI) pramANabAdhAno prasaMga kyAMthI Ave? pratyakSasiddha padArthamAM asaMgatinuM nAmanizAna hotuM nathI. nahIMtara (arthAt pratyakSa siddha padArthamAM paNa asaMgati AvatI hoya to) pratyeka sthaLe pramANabAdhAno prasaMga Avaze. eTale anekAMtamAM pramANabAdhA doSa nathI. bhinna-bhinna apekSAe sattva ane asattva baMne dharmo eka ja padArthamAM rahI zake che, te pratyakSasiddha ja che. 55. tathA 2 pratyakSAvikamANavAdha: (5mu..vRttio .17) 56. pratyakSAdibuddhau pratibhAsamAnayoH sattvAsattvayoH kA nAma prmaannbaadhaa| na hi duSTe'nupapannaM nAma, anyathA sarvatrA tatparA ( mu....17) Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "syAdvAda - anekAMtavAda" 49 anekAMtamAM asaMbhava doSano Aropa?) : vastunI anekAntAtmakatAmAM pramANabAdhA hovAthI tAdaza vastu koI pramANano viSaya banatI nathI. je vastu pramANano viSaya banatI na hoya, te vastuno jagatamAM saMbhava ja nathI. kAraNa ke, je vastu jagatamAM vidyamAna hoya, te vastu koI ne koI pramANano viSaya avazya bane ja che. tethI tAdazavastuno asaMbhava hovAthI tAdazavastuno svIkAra karavAthI asaMbhava doSa Ave che. asaMbhavadoSano parihAra (58) : sauthI prathama to pUrve jaNAvyA mujaba anekAMtamAM pramANabAdhA doSa Avato nathI ane pratyakSa siddha padArthanA abhAvanI kalpanA karavI saMbhavita nathI. kAraNa ke, pratyakSasiddha padArthano apalApa karavAthI atiprasaMgadoSa ane pramANAdi sarva vyavahArono lopa thAya che ane tenA yoge jagatanA sarve padArthonA abhAvano prasaMga Ave che. tethI anekAMtamAM asaMbhavadoSa paNa nathI. A rIte anyavAdioe anekAMta siddhAMtamAM je doSo ApyA che, te taddana khoTA che te siddha thAya che. AthI jagatanA sarve padArthonuM svarUpa anekAMtamaya ja che, tema siddha thAya che. anumAna pramANathI syAdvAda siddhAMtanI puSTi : syAdvAda siddhAMta pratyakSasiddha che te ApaNe pUrva vistArathI joyuM ja che. A siddhAMta anumAnapramANathI paNa yuktiyukta che te have batAvAya che. (A carcA Sadarzana samuccaya, bRhavRttimAM karI che) 57. tataOM tArAvastuno saMbhava vA ( mu...sso.17) 58. pramANaprasiddhasya ca nAbhAvaH kalpayituM zakyaH, atiprasaGgAt, pramANAdivyavahAravilopazca sthAtitiA (Sa samu...patno.17) - Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto anumAna prayoga - vastu anaMtadharmakaM prameyatvAt (pramANaviSayatvAt) - vastu anaMtadharmAtmaka che. kAraNa ke, te pramANano viSaya che. (anaMta = trikAla viSayaka aparimita sahabhAvI ane kramabhAvI svapara paryAya jemAM hoya che, te anaMtadharmAtmaka kahevAya che. jagatanA sarve padArtho anaMtadharmAtmaka che.) je anaMtadharmAtmaka nathI, te prameya paNa nathI. jema ke AkAzakusuma. A vyatireka vyAptithI vastunI anaMtadharmAtmakatA siddha thAya che. ahIM anvaya daSTAMtono pakSanI kukSImAM ja samAveza thato hovAthI avayavyAptino ayoga che. ahIM ullekhanIya che ke, jainadarzanamAM anyathA anupapatti = avinAbhAvarUpa eka ja hetunuM lakSaNa che tathA pakSamAM sAdhya ane sAdhananA avinAbhAvane grahaNa karavAvALI aMtarthAptinA balathI ja hetu sAdhyane siddha kare che. tethI pUrvokta anumAnamAM dRSTAMta AdinuM koI prayojana nathI. taduparAMta, prameyatva hetumAM asiddhi, virUddha, anekAntika Adi koI doSono avakAza nathI. kAraNa ke, pratyakSAdi pramANo dvArA sarve sacetana-acetana vastu anaMtadharmAtmaka pratIta thAya ja che. syAdvAdanI apakSapAtitA : syAdvAda siddhAMta apakSapAtI che. jyAre anyadarzano ekabIjAno parihAra karI virUddha arthanA samarthaka hovAnA kAraNe anyo pratye matsarabhAvane dhAraNa kare che. A ja vAtane spaSTa karatAM syAdvAda maMjarI graMthamAM jaNAvyuM che ke, anyo'nyapakSapratipakSabhAvAt yathA pare matsariNaH prvaadaaH| nayAnazeSAnavizeSamicchan na pakSapAtI samayastathA te / / 30 / / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "syAdvAda - anekAMtavAda" 5 1 arthaH he prabhu paravAdIo paraspara pakSa-pratipakSabhAva dharAvatA hovAthI ekabIjA upara matsarabhAva dhAraNa kare che. paraMtu tamArA siddhAMto sarvanayone samAna (avizeSa) rUpe jotA hovAthI pakSapAtI nathI. kahevAno Azaya e che ke, anyavAdio potAnAthI anya vAdInA pakSanuM haMmezAM khaMDana karatA hoya che ane anya pratye matsarabhAvane rAkhe che. jema ke, mImAMsako zabdane nitya mAne che ane boddho zabdane anitya mAne che. eTale mImAMsakono je pakSa che, te bauddhono pratipakSa che ane bauddhono je pakSa che, te mImAMsakono pratipakSa che. baMne paraspara pratipakSanuM khaMDana kare che ane bIjA upara matsarabhAva dhAraNa kare che. jyAre syAdvAda siddhAMta nayasApekSa vicAraNA karIne baMne pakSone samAnarUpe nihALe che. te zabdane dravyanI apekSAe nitya ane paryAyanI dRSTie anitya mAne che. tethI bhinna-bhinna nayonI apekSAe vastuonuM arthaghaTana karIne parasparanA virodhono parihAra kare che. tenI nayasApekSadRSTi hovAnA kAraNe koIpaNa tenA mATe pratipakSa nathI ane tethI te koInA upara matsarabhAva paNa dhAraNa karato nathI. A rIte syAdvAda apakSapAtI che. te koIne ekAMte khoTA ke ekAMte sAcA Theravato nathI. paraMtu madhyastha rahIne vastunuM mUlyAMkana kare che. syAdvAda dvArA sarva nayonI maitrI : jainadarzananA siddhAMto matsarabhAva vinAnA che kema ke, anekAntavAdamaya che. anekAMtavAda sarvanayonA samuharUpa che ane naigamAdi sarvanayone samAnarUpe jue che ane sarvenI apekSAne mAnya rAkhe che. jema chuTA chuTA motIone eka dorI joDI Ape che ane tyAre te hAra kahevAya che, tema bhinna-bhinna arthavALA no svAdvAdarUpa dorIthI guMthAvAnA Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 2 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto kAraNe "kRtapramA" nAmane pAme che. AthI syAdvAda dvArA sarvanayonI maitrI thAya che(59). zaMkA - nayo jyAre potAnI rajuAta karatA hoya tyAre anya nayanA virodhI hoya, to sarve nayo bhegA thAya tyAre temanI vacce maitrI kevI rIte thaI jAya? samAdhAna :- paraspara virodha rAkhatA nayo paNa "cAtu' zabdanA saMyogathI parasparano virodha choDIne ekabIjA sAthe maitrI dhAraNa kare che ane tethI syAdvAda dvArA sarvanayonI maitrI thAya che. tethI sarvanayarUpa jainadarzana sarvadarzanamaya che tema paNa kahI zakAya che. kahevAno Azaya e che ke, paradarzano eka-eka nayarUpa che ane jainadarzana sarvanayarUpa che. tethI jainadarzanane sarvadarzanamaya kahevAmAM koI virodha nathI. AthI jainadarzanane koI darzana sAthe vaira nathI. mAtra te te darzananI te te vAtone nayasApekSapaNe svIkAre che ane te darzano potAnI vAto ekAMte raju kare che, tyAre tene te dUra rAkhavAnuM kAma kare che ane temanA ekAMtamAM rahelI kSatione pakSapAta vinA batAvavAnuM kArya kare che. jenadarzanane samudranI upamA : jainadarzana sarvanayonA samuharUpa che. tethI samudrarUpa che. anyadarzano eka naya3pa che tethI nadI jevA che 59. matsaritvAbhAvameva - vizeSaNadvAreNa samarthayati - nayAnazeSAnavizeSamicchan iti| azeSAn = samastAn nayAn naigamAdIna, avizeSa = nivizeSaM yathA bhavati, evam icchan = AkAGkSan srvnyaatmktvaadnekaantvaadsy| yathA vizakalitAnAM muktAmaNInAmekasUtrAnusyUtAnAM hAravyapadezaH, evaM pRthagabhisandhInAM nayAnAM syAdvAdalakSaNaikasUtraprotAnAM zrutAkhyapramANavyapadeza iti| nanu pratyekaM nayAnAM viruddhatve kathaM samuditAnAM nirvirodhitA? ucyte| yathA hi samIcInaM madhyasthaM nyAyanirNetAramAsadya parasparaM vivAdamAnA api vAdino vivAdAd virmnti| evaM nayA anyonyaM vairAyamANA api sarvajJazAsanamupetya syAcchabdaprayogopazamitavipratipattaya: santaH parasparamatyantaM suhRdyaavtisstthnte| evaM ca sarvanayAtmakatve bhagavatsamayasya sarvadarzanamayatvamaviruddhameva, nayarupatvAd drshnaanaam| Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "syAdvAda - anekAMtavAda" 5 3 zaMkA 60) - bhagavAnanuM zAsana sarvanayonA samuharUpa hovAthI sarvadarzanamaya hoya, to sarvadarzanomAM jinazAsana kema upalabdha thatuM nathI. samAdhAna :- samudra sarvanadImaya che. chatAM te te nadIomAM samudra upalabdha thato nathI. tema jainadarzana sarvadarzanamaya che. chatAM te te paradarzano vibhakta avasthAmAM hoya che tyAre nadIsthAnIya te paradarzanomAM) jainazAsana upalabdha thatuM nathI. jema ke, jenadarzana nityAnityasvarUpa vastune mAne che. tethI tevI vastunI mAnyatAmAM jainadarzana dekhAya che. paraMtu vibhakta avasthAmAM arthAt ekAMta nitya mAnyatAmAM ke ekAMta anitya mAnyatAmAM jaina zAsana upalabdha thatuM nathI. syAdvAda prarUpaNAno mArga : syAdvAda siddhAMta vastunA sarvAgINa svarUpane prakAzita kare che te ApaNe vistArathI joyuM. koIpaNa viSayane syAdvAdanI daSTie varNavavAmAM Ave to ja te yathArtha bane che ane tene yathocita nyAya maLe che. tethI koIpaNa viSayanI prarUpaNA karatI vakhate syAdvAdano Azaro levo jarUrI che. AthI ja prarUpaNAno mArga batAvatAM sammati tarka prakaraNamAM kahyuM che ke, davvaM khitaM kAlaM bhAvaM pjjaay-des-sNjoge| bhedaM ca paDucca samA bhAvANaM paNNAvaNapajjA / / 3-60 / / artha : (1) dravya (pRthvI vagere padArthanI mULajAti), (2) kSetra (dravyanA janaka avayavo athavA dravyanA AdhAra AkAzapradeza), (3) kAla 60. na ca vAcyaM tarhi bhagavatsamayasteSu kathaM nopalabhyate iti| samudrasya sarvasaritmayatve'pi vibhaktAsu tAsu anuplmbhaat| tathA ca vaktRvacanayoraikyamadhyavasya zrIsiddhasenadivAkarapAdA - udadhAviva sarvasindhavaH samudIrNAstvayi nAtha! dRssttyH| na ca tAsu bhavAn pradRzyate pravibhaktAsu sritsvivoddhiH|| Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 jenadarzananA mahatvanA siddhAMto (vartanAparyAya, samaya vagere) (4) bhAva (mUla, aMkuro vagere svarU5), (5) paryAya (rUpa vagere svabhAva), (6) deza (mULa, pachI aMkuro, patra, thaDa vagere kramika vibhAga), (7) saMyoga (bhUmi, pANI vagereno samuha je dravya ane paryAya ubhayasvarUpa che), (8) bheda (pratisamaya thanArA vivartA) : A ATha bhAvone AzrayIne jIva-ajIva vagere dravyono bheda thate chate ja samAnapaNe sarvavastu viSayaka syAdvAdarUpa prarUpaNAno mArga che arthAt te prarUpaNAno sAco mArga che. kahevAno Azaya e che ke, koIpaNa dravyAnuyoganA viSayonuM ke dhyAna, cAritra Adi viSayonuM nirUpaNa karavuM hoya to ochAmAM ochI upara jaNAvela ATha bAbatone dhyAnamAM rAkhIne nirUpaNa karAya to te vizada ane bhrAntizUnya bane che. AthI vastunA svarUpanuM vizada nirUpaNa karavuM hoya to paNa syAdvAda siddhAMtano ja Azaro levo joIe. syAdvAda abhyAsanI AvazyakatA : pa.pU. A.bha. zrI siddhasena divAkara sUrijI zrIsammati tarka prakaraNamAM syAdvAda abhyAsanI AvazyakatA jaNAvatAM kahe che ke, caraNakaraNapahANA ssmyprsmymukkvaavaaraa| caraNakaraNassa sAraM, nicchayazuddhaM Na yANaMti / / 3-67 / / bhAvArtha : caraNasittarI ane karaNasittarInA AcArone kAyA dvArA pAlana karavAmAM jeo tatpara che, tevA AtmAo jo svasamaya (jena Agama) ane parasamaya (anyadarzananA zAstro) mAM je je bhAvo (padArtho) nuM varNana karyuM che, te sarvene jANavAno purUSArtha karatA nathI, bArIkAIthI zAstrajJAna pAmavAno prayAsa karatA nathI, teo potAnA dvArA paLAtI caraNasittarI ane karaNasittarInA zubha AcAronA sArabhUta nizcayazuddha marmane jANatA nathI - pAmatA nathI. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "syAdvAda - anekAMtavAda'' 5 5 kahevAno Azaya e che ke, jeo cAritranuM pAlana kare che, paraMtu svasamaya ane parasamayamAM varNavelA padArthone jANIne vastunA pAramArthika svarUpane samajavAno prayatna karatA nathI, temanuM cAritranuM pAlana nizcayazuddhadharmanuM kAraNa banatuM nathI. kAraNa ke, syAdvAdanI rUci pragaTyA vinA nizcayathI zuddha samyagadarzanane pAmI zakAtuM nathI ane zuddhasamyagadarzana vinA nizcayazuddhadharma pAmI zakAto nathI. jagatamAM aneka mata-matAMtaro pravarte che. bhinna-bhinna darzano bhinna-bhinna svarUpe jagatanA padArtho ane sAdhanA mArgane samajAve che. tevA samaye padArthanA yathAvasthita svarUpane ane sAdhanAmArganI tAtvika rUparekhAne jANavI atyaMta Avazyaka che. te mATe syAdvAdazailIthI abhyAsa karavo ati jarUrI che. syAdvAdazailIthI sva-para samayane samajavAmAM Ave to padArtha viSayaka sarve bhrAntionuM unmelana thAya che ane padArthano spaSTa ane sarvAgINa bodha thAya che. AthI syAdvAdano abhyAsa karavo ati jarUrI che. syAdvAda siddhAMta dariyo che. tenuM avagAhana karavA khUba parizramanI jarUra che. ahIM prAthamika abhyAsuone syAdvAda siddhAMtano AMzika paricaya prApta thAya te mATe vibhinna graMthomAM varNavAyelA syAdvAda viSayane ahIM mArA kSayopazama mujaba prastuta karyo che. pramANa, naya ane saptabhaMgI, syAdvAda siddhAMtanA staMbha che. tethI have pachInA prakaraNomAM kramazaH pramANAdinuM nirUpaNa karIzuM. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa vastu anaMtadharmAtmaka che. anaMtadharmAtmaka vastu pramANano viSaya che. (pramANa dvArA prameyanuM jJAna thAya che ane anaMtadharmAtmaka vastu prameya che. AthI anaMtadharmAtmaka vastu pramANano viSaya bane che.) pramANa syAdvAda siddhAMtano upaSTabhaka che. pramANanA svarUpa ane tenA prakAro vize dareka darzanoe vistArathI vicAraNA karI che. ApaNe ahIM jainadarzana pramANanuM sAmAnya lakSaNa zuM mAne che? ane pramANanA keTalA prakAra mAne che? tathA anyadarzano sAthe kyAM matabheda che? te aMgenI vicAraNA karIzuM. pramANa sAmAnyanuM lakSaNa : sauthI prathama pramANanA sAmAnyalakSaNane joIzuM. sAmAnya lakSaNane jANyA vinA vizeSalakSaNono bodha thaI zakato nathI. dArzanika jagatamAM pramANanA sAmAnya lakSaNa aMge ghaNI mAnyatAo pravarte che. jainadarzane syAdvAda siddhAMtanA sahAre pramANanuM yathArtha sAmAnya lakSaNa jaNAvyuM che. jainadarzane jaNAvelA pramANanA lakSaNamAM koIpaNa vyakti doSa ApI zake tema nathI. jyAre anyadarzanoe pramANanA je sAmAnya lakSaNo ApyA che, temAM ghaNI visaMgatio Ave che. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa 57 jenatarkabhASAmAM pramANanuM sAmAnya lakSaNa jaNAvatAM kahe che ke, svaparavyavasAyijJAnaM pramANam(1), svam AtmA jJAnasyaiva svarupamityarthaH, para: tasmAdanyo'rtha iti yAvat tau vyavasyati yathAsthitatvena nizcinotItyevaMzIlaM svprvyvsaayi| - sva ane parano vyavasAya (nizcaya) karAvanArA jJAnane pramANa kahe che. "sva" eTale AtmA arthAt jJAnanuM ja svarUpa arthAt sva eTale jJAna. "para" eTale svathI bhinna "artha(padArtha)'. te sva-para baMnene yathArtharUpathI nizcita karavAno jeno svabhAva che, te jJAna pramANa kahevAya che. kahevAno Azaya e che ke, sva ane parano nizcaya karAvanArA jJAnane pramANa kahevAya che. (ahIM "sva" padathI jJAna artha karavAno che) arthAt je jJAna potAnA svarUpano ane para(padArtha) no nizcaya karAve tene pramANa kahevAya che. - jyAre koI jJAna thAya che tyAre te jJAna koIkane koIka viSayanuM ja thAya che. paraMtu ekaluM jJAna ke ekalo viSaya (parapadArtha) pratIta thato nathI. taduparAMta, jJAna ane viSaya baMne sAthe ja pragaTa thAya che vaLI jJAna vinA viSaya ke viSaya vinA jJAna pratIta thatuM nathI. TUMkamAM jJAna dIpakanI jema potAne ane anyane ema baMnene prakAzita kare che. dIpaka lAvavAmAM Ave tyAre jema dIpaka anya padArthone prakAzita kare che, tema potAne paNa prakAzita kare che. te ja rIte jJAna jema anya padArthone prakAzita kare che, tema potAne paNa prakAzita kare che. vaLI jema dIpakane prakAzita karavA mATe anya koInI jarUra paDatI nathI paraMtu dIpaka pote ja potAne prakAzita karI de che, tema jJAnane prakAzita karavA mATe anya 1. svapa2vyavasAyarAnuM pramANam II1-2 (pramAniyatItto:) Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto koInI (jJAna AdinI) jarUra paDatI nathI paraMtu jJAna pote ja potAne prakAzita karI de che. AthI sva-parano nizcaya karAvanArA jJAnane pramANa kahevAya che. pramANanA lakSaNamAM je pado ApyA che, tenI sArthakatA ane enA dvArA anyadarzananA lakSaNonuM khaMDana jainatarkabhASA ane pramANanayatattvAlokamAM vistArathI batAvavAmAM AvyuM che. saMkSeparUcivALA vAcakone rasabhaMga na thAya tethI te vicAraNA eka svataMtra pariziSTamAM ApavAmAM AvI che. have pramANanA mukhya be prakAra batAve che. pramANanA be prakAra : tad dimetam - pratyakSa, parokSa ra1 (nainatarvASA) pramANanA be prakAra che. (1) pratyakSa ane (2) parokSa. pratyakSa pramANanuM lakSaNa pratyakSanuM lakSaNa batAvatAM pramANanayatattAloka graMthamAM kahyuM che ke... spaSTaM pratyakSam / / 2 / / (3) anumAnAdyAdhikyena vizeSaprakAzanaM spaSTatvam artha - spaSTa (paranirapekSa) jJAna jenAthI thAya che tene pratyakSa pramANa kahevAya che. eTale ke spaSTatAviza je jJAna thAya che tene pratyakSa kahevAya che. anumAnAdi pramANo dvArA je niyata varNa, saMsthAna Adi 2. tat dvimevuM pratyakSa va parokSa va Ara-II (pramAniyatavAton:) 3. sva-52vyavasayi jJAnaM spaSTa pratyakSam IISa mukato. 51 TI . akSam indriyaM pratigatam kAryatvenAzritaM pratyakSam, athavA'znute jJAnAtmanA sarvArthAn vyApnotItyauNAdikanipAtanAt akSo jIvaH taM pratigataM prtykssm| na ca evamavadhyAdau matyAdau ca pratyakSavyapadezo na syAditi vAcyam, yato vyutpattinimittamevaitat, pravRttinimittaM tu ekArthasamavAyinA'nenopalakSitaM spsstttaavttvmiti| spaSTatA cAnumAnAdibhyo'tirekeNa vizeSaprakAzanamitya toSa: (nainatamaHI) Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa pa9 AkAronuM pratibhAsana thatuM nathI, te AkAronuM paNa pratibhAsana thavuM te ja pratyakSanI aMdara raheluM spaSTatva che. kahevAno Azaya e che ke, anumAnAdi pramANo dvArA je AkArAdinuM pratibhAsana thatuM nathI, te sarvenuM pratibhAsana pratyakSa pramANathI thAya che. pratyakSa pramANanA be prakAra : pratyakSanA be prakAra batAvatAM pramANanayatattAlokamAM kahyuM che ke, taddhiprAram - sAMvyAvahArivaM pAramArthivaM ca 2-41) pratyakSanA be prakAra : (1) sAMvyAvahArika pratyakSa ane (2) pAramArthika pratyakSa. sAMvyAvahArika pratyakSanuM lakSaNa :sAMvyAvahArika pratyakSanuM lakSaNa jaNAvatAM jainatarkabhASAmAM kahyuM che ke, __samIcIno bAdhArahito vyavahAra : pravRttinivRttilokAbhilApalakSaNa: saMvyavahAraH, tatprayojanakaM sAMvyAvahArikam - apAramArthikamityartha: yathA asmdaadiprtykssm| - pravRtti, nivRtti ane abhizAparUpa je bAdhArahita vyavahAra che, te saMvyavahAra che. saMvyavahAra jenuM prayojana che te sAMvyAvahArika kahevAya che. te pAramArthika nathI. jema ke, ApaNA lokonuM pratyakSa. kahevAno Azaya e che ke, cakSu Adi Indriyo dvArA jyAre vastra Adine dekhe che, tyAre tene levA mATenI pravRtti kare che. levA mATe pravRtti rU5 vyavahAra, vastranA pratyakSanuM prayojana che. je padArthomAM ISTa tarIkenI siddhi thAya che, te padArthone joIne levA mATenI pravRtti thAya che. je padArtha 4. taddhimAra sAMvyAvahArivaM pAramArthi vA (.mu.po.-5, TIvA) pratyakSaM dvividhaM - sAMvyAvahArikam pAramArthikaM ceti / (jainatarkabhASA) Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 jenadarzananA mahatvanA siddhAMto aniSTanuM sAdhana che, tene joIne nivRtti thAya che. agnine baLatI joIne mANasa nivRtta thAya che, A vyavahAra nivRtti kahevAya che. nivRtti rUpa vyavahAra agninA pratyakSanuM prayojana che. anyane jJAna ApavA mATe zabdono prayoga thAya che, tene abhilApa kahevAya che. pravRtti, nivRtti ane abhilApa rU5 traNa vyavahAra prayojana che, e kAraNathI te pratyakSa sAMvyAvahArika kahevAya che. TUMkamAM bAdhA rahita pravRtti ane nivRtti jenuM prayojana che, te sAMvyAvahArika kahevAya che. bAhya IkiyAdi sAdhanothI je jJAna utpanna thAya che, te sAMvyAvahArika pratyakSa kahevAya che. A sAMvyAvahArika pratyakSa apAramArthika che. kAraNa ke, te bAhya Indriya AdinI sAmagrIne sApekSa hoya che. arthAt sAMvyAvahArika pratyakSane AtmA sIdhuM utpanna karatuM nathI, paraMtu cakSu Adi Indriya ane mana dvArA utpanna kare che, te kAraNathI te paramArtharUpa nathI. vaLI sAMvyAvahArika pratyakSa vAstavamAM "parokSa" ja che, te siddha karavA mATe jainatarkabhASAmAM anya hetu batAvavAmAM AvyA che te nIce mujaba che. kiJca, asiddhAnaikAntikavirUddhAnumAnAbhAsavat saMzayaviparyayAnadhyavasAyasambhavAt saGketasmaraNAdipUrvakanizcayasambhavAcca paramArthata: prokssmevaitt| artha : vaLI sAMvyAvahArika pratyakSamAM saMzaya, viparyaya ane anadhyavasAya thaI zake che. tethI te parokSa che. je parokSa hoya che, temAM saMzaya Adi thaI zake che. asiddha, anekAntika ane virUddha hetu asatuM hetu che. tenAthI je jJAna thAya che te parokSa hoya che ane e jJAnamAM saMzaya, viparyaya ane anadhyavasAya hoya che. nirdoSa anumAnamAM saMketanA smaraNane karIne pachI nizcaya thAya che. te ja rIte sAMvyAvahArika pratyakSamAM paNa saMketanA smaraNa AdithI 5. sAMvyAvahArikaM baahyendriyaadisaamgriisaapeksstvaadpaarmaarthikmsmdaadiprtykssm| Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa nizcaya thAya che. tethI te paramArthathI parokSa ja che. kahevAno Azaya e che ke, (pratyakSa jJAna spaSTa hoya che ane parokSajJAnanuM svarUpa aspaSTa hoya che, tethI aneka vizeSa dharmonuM jJAna thatuM nathI, te kAraNathI temAM saMdeha utpanna thAya che. vizeSa dharmonuM darzana na thAya to saMdehanI utpatti thAya che. vizeSadharmonuM darzana saMdehanI utpattinuM virodhI che. 6 1 vaLI asiddha ane anekAntika Adi hetuothI jyAre jJAna utpanna thAya che, tyAre vizeSa dharmonI pratIti thatI nathI, tethI temAM saMdeha utpanna thAya che. viparIta eka koTIno pratipAdaka doSa jyAre thAya che tyAre bhrama thAya che. pAramArthika pratyakSa vastuonA svarUpane yathArtha rUpathI prakAzita kare che ane aneka vizeSa dharmone spaSTa rUpathI batAve che. tethI e jJAnamAM saMdeha ane bhramanI utpatti thatI nathI. bAhya Indriya ane manathI utpanna thayelA sAMvyAvahArika pratyakSamAM saMdeha ane bhrama utpanna thavAnI saMbhAvanA rahelI che. eka vastumAM aneka dharmo rahe che. temAMthI vizeSa dharmonuM jJAna thatuM nathI, tethI anekavAra koIka vizeSa dharmonA viSayamAM saMdeha ane bhrama thaI jAya che. tethI 'sAMvyAvahArika pratyakSa' paramArthathI parokSa ja che. vaLI nirdoSa hetuothI jyAre koI nizcaya thAya che, tyAre saMketanuM smaraNa Adi karIne thAya che. sAMvyAvahArika pratyakSamAM paNa pahelAM saMketanuM smaraNa Adi utpanna thAya che ane pachI nizcaya thAya che, te kAraNathI sAMvyAvahArika pratyakSa nirdoSa anumAnanI samAna parokSa che.) pAramArthika pratyakSa : pAramArthikaM tvAtmasaMnidhimAtrApekSamavadhyAdi pratyakSam / (SaD. samu.) mAtra AtmAthI utpanna thatA jJAnane pAramArthika pratyakSa kahevAya Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 2 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto che. arthAt cakSu Adi Indriya ane manathI nirapekSapaNe mAtra AtmAthI utpanna thatA jJAnane pAramArthika pratyakSa kahevAya che. jema ke, avadhijJAna, mana:paryAyajJAna ane kevalajJAna. sAMvyAvahArika pratyakSanA be prakAra : sAMvyAvahArika pratyakSanA be prakAra jaNAvatAM pramANanayatattAlokamAM kahyuM che ke, tatrA''dyaM dvividham - indriyanibandhanamanindriyanibandhanaM c| - sAMvyAvahArika pratyakSanA be prakAra che. (1) cakSu Adi IndriyathI utpanna thayeluM jJAna ane (2) anidriya (mana) thI utpanna thayeluM jJAna. je jJAnomAM Indriya mukhyarUpathI kAraNa che, temAM mana sahakArI kAraNa hoya che. mana vinA kevaLa IndriyathI rU5 Adi viSayonuM pratyakSa thaI zakatuM nathI. paraMtu mana gauNa kAraNa hovAthI cakSu AdithI janya pratyakSane manathI janya kahevAtuM nathI. jema ke, aMkuranI utpattimAM kSetra, pANI, Atapa ane bIjAdi kAraNa che. paraMtu aMkura je prakAranA bIjathI utpanna thAya che, te bIjathI teno vyavahAra thAya che, jema ke ghaunA aMkurA, juvAranA aMkurA Adi. A mukhya vyavahAra che. paraMtu pANInA aMkura ke kSetranA aMkura evA prakAre bolAtuM nathI. aMkuramAM bheda bIjanA kAraNe thAya che. ghauMnA bIja hoya to ghaunA aMkura thAya che ane juvAranA bIja hoya to juvAranA aMkura thAya che. pANI ke kSetra AdinA kAraNe aMkuramAM bheda thato nathI. tethI 6. sAMvyAvahArivaM teyA, vasurAhIndriyanimitte manonimitte ra (...zno.-11) etacca dvividham - indriyajam, anindriyajaM c| tatrendriyajaM cakSurAdi janitam, anindriyajaM ca mnojnyN| yadyapIndriyajajJAne'pi mano vyApivarti, tathApi ttrendriysyaivaasaadhaarnnkaarnntvaaddossH| (nainata bhASA) Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa 63 aMkuranI utpattimAM bIja mukhya kAraNa che ane kSetra, pANI Adi sahakArI kAraNa che. te ja rIte jyAre jJAna IndriyothI utpanna thAya che tyAre mana kAraNa hoya che, paraMtu sahakA2I kAraNa hoya che. mananA kAraNe jJAnamAM bheda paDato nathI. cakSu, zrotra Adi nA kAraNe jJAnamAM bheda paDe che tethI e jJAnamAM Indriya asAdhAraNa kAraNa hoya che. tethI Indriya) dvArA utpanna jJAna Indriyajanya ja kahevAya che. have baMne prakAranA sAMvyAvahArika pratyakSanA be bheda jaNAvatAM jainatarkabhASA graMthamAM jaNAvyuM che ke, dvayamapIdaM matizrutabhedAd dvidhA / tatrendriyamanonimittaM zrutAnanusAri jJAnaM matijJAnama, zrutAnusAri = zrutajJAnam| A baMne prakA2nuM Indriyajanya ane anindriyajanya jJAna, mati ane zruta ema be prakAranuM che. je jJAna Indriya ane mana baMne nimittothI utpanna thAya che, paraMtu zrutanuM anusaraNa karatuM nathI, te Indriyajanya matijJAna che ane je jJAna Indriya ane mana dvArA utpanna thAya che, paraMtu sAthe zrutanI sahAyatA le che te Indriyajanya zrutajJAna che. e ja rIte mana dvArA je jJAna utpanna thAya che te jo zrutanuM anusaraNa na kare to anindriyajanya matijJAna che ane manathI utpanna 7. indriyaM dvividhaM, dravyendriya-bhAvendriyabhedAt, dravyendriyaM dvividhaM nivRttIndriyopakaraNendriyabhedAt, nivRttIndriyaM dvividhaM, bAhyAbhyantarabhedAt, tatra bAhyapratyakSeNa paridRzyamAnaM karNazaSkulyAdyanekaprakAram, AntaraM - kadambapuSpAdyAkAram / upakaraNendriyaM - AbhyantaranivRttIndriyasthitaM svasvaviSayagrahaNazaktirupaM, yasmin upahate nivRttIndriyasattve'pi viSayagrahaNaM na bhavati tat / bhAvendriyamapi dvividhaM, labdhyupayogabhedAt, tatra labdhIndriyaM - indriyaavrnnkssyopshmaaprpryaayaarthgrhnnshktirupm| arthgrhnnvyaapaarrupmupyogendriym| cakSuSo'prApyaprakAzakAritvam, anyeSAmindriyANAM tu prApyaprakAzakAritvamiti / mano'pi dravyabhAvabhedAd dvividhaM aprApyaprakAzakAri cAsti iti / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto je jJAna zrutanI sahAyatA le che, te anidriyajanya zrutajJAna che. Indriyajanya ane anidriyajanya (matijJAna) nA cAra prakAra jaNAvatAM pramANanayatattvAlaka graMthamAM jaNAvyuM che ke, "etadvitayamavagrahehAvAya-dhAraNAbhedAdekazcaturvikalpakam / / 2-6 / / matijJAnanA avagrahAdi cAra prakAra : - IndriyanibaMdhana ane aniyinibaMdhana (matijJAnanA) jJAnanA cAra prakAra che - (1) avagraha, (2) IhA, (3) apAya ane (4) dhAraNA. avagrahAdinuM svarUpa jaNAvatAM pramANanayatattvAlaka graMthamAM jaNAvyuM che ke, "viSayaviSayisannipAtAnantarasamudbhUtasattAmAtragocaradarzanAjjAtamAdyamavAntarasAmAnyA kAraviziSTavastugrahaNamavagrahaH / / 2-7 / / avagRhItArthavizeSAkAGkSaNamIhA // 2-8 / / hitavizeSaniyoDavAya: ra-AAsAva dRDhatamavisthApanna thAra thAra-20| - (vastu sAmAnya-vizeSAtmaka che, te) sAmAnyavizeSAtmaka vastu ane Indriyono saMnipAta (saMparka) thatAM te pachI je darzana (nirAkAra jJAna-sAmAnyajJAna) thAya che ane te nirAkAra jJAnathI sattA-sAmAnyAdinA avAMtara manuSyatva, ghaTava Adi vizeSothI viziSTa vastune grahaNa karanAruM prathama jJAna utpanna thAya che, tene avagraha kahevAya che. arthAt A manuSya che", "A ghaTa che" ItyAdi avAMtara vizeSothI viziSTa vastunuM grahaNa thAya che, te avagraha kahevAya che. avagrahathI grahaNa karelA viSayamAM (padArthamAM) vizeSa nirNaya mATenI je AkAMkSA thAya tene IhA kahevAya che. arthAt avagrahathI sAmAnya ghaTane jANI lIdhA bAda "e ghaTa amadAvAdano che ke vApIno che?" evo saMzaya thAya che. saMzayanA kAraNe te ghaTa vize vizeSa jANavAnI AkAMkSA ubhI thAya che ke "A ghaTa amadAvAdano hovo joIe" - AvI saMbhAvanA viSayaka jJAnane IhA kahevAya che. IhAnI pachI IhA dvArA saMbhAvita vizeSa padArthano nirNaya karavo tene apAya kahevAya che. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa nirNita thayelA viSaya (padArtha) nI (kAlAMtaramAM) thavAvALI smRtimAM je hetu bane, tene dhAraNA kahevAya che. arthAt nirNita thayelo padArtha atyaMta daDha avasthAne prApta kare (keTaloka kALa sthira rahe) tene dhAraNA kahevAya che(8). A rIte sAMvyAvahArika pratyakSanuM lakSaNa pUrNa thAya che. pAramArthika pratyakSanuM svarUpa : pAramArthika pratyakSanuM lakSaNa batAvatAM pramANanayatattAlokamAM kahyuM che ke, pAramArthikaM punarutpattAvAtmamAtrApekSam / / 2-18 / / tat vivenaM sarvatta rAAra-22A. - jenI utpattimAM mAtra AtmAnI ja apekSA hoya che, te jJAnane pAramArthika jJAna kahevAya che. arthAt Indriya-mana AdinI apekSA vinA mAtra AtmAthI je jJAna utpanna thAya che tene pAramArthika pratyakSa kahevAya che. tenA vikala ane sakala ema be bheda che arthAt asamagra viSayaka vikala jJAna ane samagra viSayaka sakala jJAna ema be bheda che. vikalajJAnanA bheda ane tenuM svarUpa batAvatAM pramANanayatattAlokamAM kahe che ke, tatra vi7marvAda-mana:paryAyajJAna tathA ghA ghara-20 nA avadhijJAnAvaraNavilayavizeSasamudbhavaM bhavaguNapratyayaM rupidrvygovaramaNijJAnama Ara-2IT 8. idamatra sUtracatuSTayasya tAtparyam - indriyaviSayasanipAtAnantaraM prathamam "asti kiJcid'' ityAkAraM nirAkAraM jJAnamutpadyate, tad darzanamityabhidhIyate, tAdRzadarzanAnantaraM manuSyatvAdyavAntarasAmAnyAkAra-viziSTam-'ayaM manuSyaH' ityAkArakaM yajjJAnamutpadyate so'vagraha ityucyate, tadanantaram "anena kAnyakubjena bhavitavyam' ityAdyAkAraM vizeSA''kAGkSaNamIhAjJAnaM bhavati, tata: 'ayaM kAnyakubja eva' ityAkArakaM nizcayAtmakaM jJAnamunmajjati so'vAyaH, sa evAvAyaH sAdarasya pramAtuH kiJcit kAlaM tiSThan dhaarnnetybhidhiiyte| (pramANanayatattvAlokaTippanakam) Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jenadarzananA mahatvanA siddhAMto saMyamavizuddhinibandhanA viziSTA''varaNavicchedAbjAtaM manodravyaparyAyAlambanaM mana:paryAyajJAnam aa2-22 pAramArthika pratyakSamAM vikalajJAna be prakAranuM che. (1) avadhijJAna ane (2) mana:paryAyajJAna. avadhijJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamathI utpanna thatuM bhavapratyayika ke guNapratyayika je rUpi dravya viSayaka jJAna che te avadhijJAna kahevAya che. (arthAt avadhijJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI devone AtmAthI je rUpi dravyonuM jJAna thAya che tene bhavapratyayika avadhijJAna kahevAya che ane manuSyone samyagdarzanAdi guNonI zuddhithI AtmA dvArA je rUpi dravyonuM jJAna thAya che tene guNapratyayika avadhijJAna kahevAya che.) cAritranI vizuddhithI jJAnAvaraNIyakarmano viziSTa kSayopazama thavAthI manodravyanA paryAya viSayaka je jJAna utpanna thAya che, tene mana:paryAyajJAna kahevAya che. arthAt cAritranI vizuddhithI mana:paryAyajJAnAvaraNIyano kSayopazama thAya che ane tenAthI manodravyanA paryAya viSayaka je jJAna utpanna thAya che, tene mana:paryAyajJAna kahevAya che. avadhijJAnanA 6 prakAra che : (1) anugAmI, (2) ananugAmI, (3) vardhamAna, (4) hIyamana, (5) anavasthita (pratipAtI), (6) avasthita (apratipAtI). 9. anAnugAmikaM, AnugAmikaM, hIyamAnakaM, vardhamAnakaM, anavasthitaM, avsthitmiti| tatrAnAnugAmikaM yatra kSetre sthitasyotpanaM tataH pracyutasya pratipatati, praznAdezapuruSa jnyaanvt|aanugaamikN yatra kvacidutpannaM kSetrAntaragatasyApi na pratipatati, bhAskaraprakAzavat ghttrktbhaavvt| hIyamAnakam, asaGkhyeyeSu dvIpeSu samudreSu pRthivISu vimAneSu tiryagUrdhvamadho vA yadutpannaM kramaza: saMkSipyamAnaM pratipatati A aGgulAsaGkhyeyabhAgAt, pratipatatyeva vA pricchinnendhnopaadaansnttygnishikhaavt| vardhamAnakaM yadaGgulasyAsaMkhyeyabhAgAdiSUtpannaM vrdhteaasrvlokaat|adhrottraarnninirmthnaasnnopaattshusskopciiymaanaadhiiymaanendhnraashygnivt| anavasthitaM hIyate vardhate vardhate hIyate c| pratipatati cotpadyate ceti| puna punruurmivt|avsthitN yAvati kSetre utpannaM bhavati tato na pratipatatyAkevalaprApteravatiSThate, AbhavakSayAd vA jAtyantasthAyi bhavati liGgavat ||(tttvaarth bhASya-1/23) Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa manaH paryAyajJAnanA be prakAra che10) H (1) 28 jumatimana:paryAyajJAna bhane (2) vipulamatimana:5yAyAna. . (A chae prakAronuM svarUpa karmagraMthathI jANavuM.) A rIte pratyakSa jJAnanuM varNana pUrNa thAya che. parokSa pramANanuM svarUpa ane tenA prakAro - parokSa pramANanuM svarUpa ane tenA prakAro jaNAvatAM pramANanayatattAloka graMthamAM kahyuM che ke, aspaSTaM parokSam / / 3-1 / / smaraNa-pratyabhijJAna-tarkAnumAnAgamabhedatastat paJcaprakAram / / 3-2 / / 11) artha : je jJAna aspaSTa hoya che, te parokSa jJAna kahevAya che. tenA 5iya 5712 cha - (1) 2525, (2) pratyabhijJAna, (3) 15, (4) anumAna bhane (5) bhAgama. have parokSa pramANanA pAMca prakAronuM svarUpa joIzuM. (1) sm24|| :- sm24|skssmtaavti chainataImASAmA yuM che , anubhavamAtrajanyaM jJAnaM smaraNam, yathA tat tiirthNkrbimbm| (12) 10. mana:paryAyajJAnaM dvividham-Rjumatimana:paryAyajJAnam, vipulamatimana:paryAyajJAnam / / 1-24 / / vizuddhikRtazca apratipAtakRtazcanayo: prtivishessH| tadyathA-Rjumatimana:paryAyajJAnAd vipulamatimana:paryAyajJAnaM vishuddhtrm| (tattvArthabhASya) Rjumatimana:paryAyajJAnaM pratipatatyapi bhUyaH, vipulamatimana:paryAyajJAnaM ca tu na prtipttiiti|| 11. atha parokSamucyate aspaSTaM prokssm| tacca smaraNa-pratyabhijJAna-tarkA'numAnA''gamabhedataH pnycprkaarm| (jainatarkabhASA) 12. arthateSu tAvat smaraNaM kAraNagocarasvarUpaiH prarUpayanti - tatra saMskAraprabodhasaMbhUtamanubhUtArthaviSayaM tadityAkAraM saMvedanaM smaraNam / / 3 / / anubhavajanyo ya: saMskAra:-AtmazaktivizeSastasya prabodhAt sambhUtam - utpannam, iti kAraNanirupaNam, pratyakSAdipramANairanubhUto'rtha:-viSayo yasya tadanubhUtArthaviSayam, iti viSayapradarzanam, tadityAkAraMtacchabdenollekhanIyam, iti svarupapratipAdanam, vedanaM-jJAnaM smrnnmityucyte| smaraNaM pratyudabuddhasaMskAra: kaarnnm| anubhUtArthastasya vissyH| tacchabdenollekhastasya svarUpamiti / / 3-3 / / (pra.na.tattvA.) smaraNasya udAharaNam - tat tIrthakarabimbamiti yathA / / 3-4 / / - tadityanena yat prAk pratyakSIkRtaM smRtaM pratyabhijJAtaM vitarkitamanumitaM zrutaM vA bhagavatastIrthakarasya bimba-pratikRti: tasya parAmarzaH / / 4 / / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahatvanA siddhAMto - je jJAna mAtra anubhavathI utpanna thAya che tene smaraNa kahevAya che. jema ke, te tIrthakaranI pratimA prathama kALe je jJAna thAya che, te anubhava kahevAya che. pratyakSa, tarka, anumiti, zAbdabodha - A anubhavanA bheda che. pUrvakALanA anubhavothI uttaravartI kALamAM je jJAna thAya che, te smaraNa kahevAya che. koIpaNa vastuno anubhava thAya che. pachI tenA saMskAra paDe che ane saMskAra jAgrata thAya che, tyAre smaraNa utpanna thAya che. tethI smaraNa pratye anubhava karaNa che ane saMskAra vyApAra che. je vastuno anubhava thato nathI tenuM smaraNa thatuM nathI. ekavAra tIrthaMkara paramAtmAnI pratimAnA darzana karyA hoya, tyAra pachI tenI pratimA sAme Ave tyAre 'te tIrthaMkaranI pratimA che AvuM ja jJAna thAya che te smaraNa che. je arthane joyo hoya, je padArthanuM anumAna karyuM hoya ke e padArthanA viSayamAM sAMbhaLyuM hoya, tevA padArthonuM prAya: smaraNa thAya che. tenI pratIti "te A AkArathI thAya che. je vastunuM smaraNa thayuM che teno saMbaMdha atItakAla sAthe che - A tattvane "e" pada prakAzita kare che. jyAre te padano prayoga thato nathI tyAre atIta kAlanI sAthe saMbaMdha smaraNamAM anya rIte thAya che. "ame gayA varSe kAzmIra gayA hatA" - A prakAranA smaraNamAM te' padano prayoga nathI. paraMtu "gayA hatA" ItyAdi padathI atIta kAlanI sAthe saMbaMdha thAya che. naiyAyiko Adi smaraNane apramANabhUta mAne che. temanI vAta yogya nathI. jenatarkabhASAmAM enI vistArathI carcA karI che. temAMthI AMzika vicAraNA A cepTaranA aMte ApelA TippanakamAM karI che. jijJAsue tyAMthI jovA bhalAmaNa. have bIjA pratyabhijJAna pramANanuM svarUpa joIzuM. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa (2) pratyabhijJAna : pratyabhijJAnanuM svarUpa jainatarkabhASAmAM A rIte jaNAvela che. anubhavasmRtihetukaM tiryagUrdhvatAsAmAnyAdigocaraM saGkalanAtmakaM jJAnaM pratyajJAna - anubhava ane smRti jene utpanna kare che, tiryaka sAmAnya ane urdhvatA sAmAnya Adi jeno viSaya che ane saMkalana jenuM svarUpa che, te jJAna pratyabhijJAna kahevAya che. kahevAno Azaya e che ke, anubhava ane smaraNa maLIne saMkalana svarUpa eka jJAnane utpanna kare che. tiryaka sAmAnya (gAyomAM sadaza pariNAma svarUpa gotvAdi tirya sAmAnya kahevAya che) ane udhvaryA sAmAnya (kaTaka-kuMDala-hAra Adi paryAyomAM je anvayI dravya suvarNAdi te urdhvatA sAmAnya kahevAya che) Adi pratyabhijJAnano viSaya che. te ja rIte sAdRzyavilakSaNatA, dUratA-samIpatA, ucAI-nIMcAI Adi dharma paNa pratyabhijJAnano viSaya che. bhinna deza kALamAM rahevAvALA vRkSa Adi vyaktiomAM samAna AkAravALo pariNAma vRkSatva Adi 13. gai 2Umi pratyafmajJAna jJApattianubhvsmRtihetukN tiryagUrdhvatAsAmAnyAdigocaraM saMkalanAtmakaM jJAnaM pratyabhijJAnam / / 5 / / ___ anubhavasmRtihetukaM - pratyakSAdipramANajanyaM jJAnamanubhavaH, smRtizcAnantaroktA, te heturyasya tad iti kAraNanirupaNam, gavAdiSu sadRzapariNAmasvarupaM gotvAdikaM tiryksmaanymityucyte| kaTakakuNDalAdiparyAyeSu yadanvayidravyaM suvarNAdi tduurdhvtaasaamaanymityucyte| etadubhayamAdiryasya visadRzapariNAmAdeH, tiryagUrdhvatAsAmAnyAdirgocaro-viSayo yasya tat tiryagUlatAsAmAnyAdigocaram, iti viSayanirUpaNam, saMkalanAtmakaM-padArthasya vivakSitadharmayuktatvena pratyavamarzanamAtmA-svabhAvo yasya tad iti svarupakathanam, etAdRzaM yajjJAnaM tat prtybhijnyaanmucyte| pratyabhijJAnaM prati anubhavaH smRtizca kaarnnm| vastuno vivakSitadharmayuktatvena pratyavamarzanaM tasya svarupamiti bhAvaH / / 5 / / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto sAmAnya che, te tiryakra sAmAnya kahevAya che ane kuMDala-kaMkaNa Adi pUrvApara paryAyomAM eka anugata suvarNAdi dravya te urdhvatA sAmAnya che. have pratyabhijJAnanA udAharaNo Ape che - yathA 'tajjAtIya evAyaM gopiNDa:' 'gosadRzo gavayaH' 'sa evAyaM jinadatta:' 'sa evAnenArtha : kathyate' govilakSaNo mahiSa : 'idaM tasmAd dUram' daM taman samIpama rUdre tasmA prAMzu darva vA phatyA1i4) 1 (jhenatabhASA) jema ke, (1) "A gAya tevI ja jAtinI che" - ahIM pUrvakALamAM koI gAyane joyelI hoya ane pAchaLathI bIjI koI gAyane jovAmAM Ave che tyAre pahelA joyelI gAyanuM smaraNa karIne "A gAya tevI ja jAtinI che' - A prakAranuM jJAna utpanna thAya che. pahelA joyelI gAyamAM je prakArano AkAra hato, tevA prakArano AkAra sAme ubhI rahelI gAyamAM dekhAya che. A samAna AkArarUpa pariNAma gotva jAti che. te ja jAti tiryaku sAmAnya kahevAya che. sAme ubhI rahelI gAyamAM e sAmAnyanuM jJAna thAya che . 14. pratye mAyA 3 harA yathA tajjAtIya evAyaM gopiNDaH, gosadRzogavayaH, sa evAyaM jinadatta ityAdi / / 6 / / _ 'tajjAtIya evAyaM gopiNDaH' iti punarapi tiryaksAmAnyasyodAharaNapradarzana naiyAyikAdyabhimatasyopamAnapramANasya nirAsArtha, siddhAnte upamAnapramANasya prtybhijnyaane'ntrbhaavaat| tathAhikazcitpumAnvanecarasakAzAd yadA 'gosadRzogavayaH' iti vAkyaM zuzrAva, tadaiva tasya manasi sAmAnyarUpeNa pratibhAsamAne gavayapiNDe gavayazabdasya sambandhajJAnamabhUt, pazcAd vanaM gatasyAsya gavayadarzane jAte prAktanasAmAnyAkAra-sambandhasmaraNe ca 'sa eSa gavayapadavAcyaH' iti saMkalanAjJAnarUpaM pratyabhijJAnaM prAdurbhavati, evaM go visaddazo mahiSaH' ityAdyapi tathArupatvAt prtybhijnyaanmev| 'sa evAyaM jinadatta:' ityUrdhvatAsAmAnyasyodAharaNam, AdizabdAt 'sa eva vahniranumIyate mayA' 'sa evArtho'nenApyucyate' ityAdismaraNasahitAnumAnAdijanyaM jJAnaM pratyabhijJAnaM jJAtavyam / / 6 / / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa 71 (2) ''no sadRzo vaya:'' gAyanI samAna gavaya che - jyAre sAme gavaya hoya che ane emAM pahelA joyelI gAyanI samAna AkAra dekhAya che, tyAre sAdazyanuM prakAzaka pratyabhijJAna thAya che. * ,, (3) "sa vAya Tevavatta:'' A te ja devadatta che'' - A prakAranA pratyabhijJAnamAM urdhvatA sAmAnyanuM jJAna thAya che. ghaNA samaya pahelAM devadatta joyo hato, e jyAre pharI sAme dekhAya che, tyAre ''A te ja devadatta che'' - AvA prakAranuM jJAna thAya che. pahelA joyelA ane pachI (atyAre) joyelA zarIramAM bheda che. e baMne zarIromAM anugata eka za2I2 dravya che. e dravya rUpa urdhvatA sAmAnyane laIne thanAruM A pratyabhijJAna che. (4) ''sa AnenArtha: zcatte'' - ''te ja artha AnA dvArA kahevAya che'' - kahevAno Azaya e che ke, pUrvakALano koI eka purUSa je arthane kahe che, te arthamAM je jAti che, te ja jAti vartamAnakALanA koI arthamAM paNa hoI zake che. bhinna kALanA artha be bhinna vyakti che, paraMtu enI jAti eka che. jyAre vyaktio bhinna hovA chatAM paNa vartamAnakALanA arthane pUrvakALamAM dekhelA arthanI jAtithI yukta kahevAya che, to jAtinuM pratyabhijJAna thAya che. A prakAranI jAtinA pratyabhijJAnamAM je jAti hoya che, te tiryak sAmAnya kahevAya che. pahelAM koI purUSe eka AmravRkSane joyuM. te ja manuSya thoDA samaya bAda anya AmravRkSane jue to A Amra paNa e ja Amra jAtinuM che, evA prakAranuM pratyabhijJAna thAya che. dekhavAvALo baMne AMbAonA vyaktibhedane jANe che ane e jAtine eka samaje che. A pratyabhijJAna vRkSatvarUpa tiryak sAmAnyane prakAzita kare che. (5) ''ivinakSo madiSa:'' gAyathI vilakSaNa bheMsa che - jyAre koI vyakti bheMsane jANavAnI IcchA kare ane anya manuSya kahe Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto ke, A sAme gAyo Adino samuha che, temAM gAyothI je vilakSaNa che, te bheMsa che. tyAre sAMbhaLavAvALAne je jJAna thAya che, te pratyabhijJAna che ane eno viSaya vilakSaNatA che. 72 (6) " idaM tasmAt dUram" A tenAthI hUra che bhane " idaM tasmAt samIpam" A tenAthI samIpa che - ahIM paraspara apekSAthI vastumAM dUratva ane samIpatvanuM jJAna thAya che. te paNa anubhava ane smRti baMnethI utpanna thatuM hovAthI pratyabhijJAna che. (3) tarDa : tarkanuM nirUpaNa karatAM jainatarkabhASAmAM kahyuM che ke, sakaladezakAlAdyavacchedena sAdhyasAdhanabhAvAdiviSaya Uhastarka:, yathA 'yAvAn kazciddhUmaH sa sarvo vahnau satyeva bhavati, vahniM vinA vA na bhavati' 'ghaTazabdamAtraM ghaTasya vAcakam' 'ghaTamAtraM ghaTazabdavAcyam' ityAdi / (15) artha : samasta deza ane kAla AdinI sAthe sAdhya ane sAdhanabhAva Adi viSayane prakAzita karanAruM jJAna 'tarka' kahevAya che. jema ke, je koI dhUma che, te sarve agni hoya tyAre ja hoya che ane agni na hoya to nathI hoto. je je ghaTa pada che, te ghaTanA vAcaka che ane je je ghaTa che, te te ghaTa pahanA vAyya che. 15. tarkasya lakSaNam - upalambhAnupalambhasaMbhavaM trikAlIkalitasAdhyasAdhanasambandhAlambanam 'idamasmin satyeva bhavati' ityAdyAkAraM saMvedanam UhA'paranAmA tarkaH / / 7 / / pramANamAtreNa grahaNamupalambha:, pramANamAtreNAgrahaNamanupalambhaH, tAbhyAm-upalambhAnupalambhAbhyAM, sambhavaH-utparttiyasya tat tathA, iti kAraNakIrttanam / trikAlavartti sAdhya - sAdhanayo: sambandhaH vyAptiH, sa Adiryasya niHzeSadezakAlavarti vAcya-vAcakabhAvasambandhasya, sa AlambanaM viSayo yasya tat tathA, iti vissynirupnnm| 'idamasmin satyeva bhavati idamasminnasati na bhavatyeva' ityAkAraM saMvedanaM tarkaH / tasyaiva Urhati naamaantrm| ayaMbhAvaH - 'vahnau satyeva dhUmo bhavati vahnnyabhAve na bhavati' ityAkArakaM jJAnaM tarka ityucyate, 'vahnisattve dhUmopalambho vahanyabhAve dhUmasyAnupalambha:' iti upalambhAnupalambhAbhyAmayaM tarka utpadyate / asya tarkasya vahni dhUmayoravinAbhAvo viSayaH / / 7 / / tarkasya udAharaNaM - yathA yAvAn kazcid dhUmaH sa sarvo vahnau satyeva bhavatIti tasminnasatyasauna bhavatyeva / / 8 / / idaM ca tarkAparaparyAyaM vyAptijJAnaM tadopattyanyathAnupapattibhyAM pravartata iti pradarzayanti, yathetyAdinA-atrA''dyamudAharaNamanvayavyAptau, dvitIyaM tu vyatirekavyAptAviti jJeyam // 8 // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa 73 kahevAno Azaya e che ke, traNe kALamAM je sAdhya ane sAdhana che, teno saMbaMdha vyApti che. vyAptinA viSayamAM je jJAna che, te tarka kahevAya che. sAdhya ane sAdhananuM (koIpaNa pramANa dvArA) jJAna, vyAptinA jJAnane utpanna kare che. je vastuonuM pratyakSa jJAna thaI zake che, te vastuonA anvaya ane vyatirekanuM jJAna pratyakSa dvArA thAya che. jyAre dhUma dekhAya che tyAre agninI sAthe dekhAya che. jyAre agninuM pratyakSa thatuM nathI, tyAre dhUma paNa nathI dekhAto. A rItathI dhUma ane vahninI vyAptinuM jJAna thAya che. je sAdhya ane sAdhanonuM jJAna bAhya Indriyo dvArA thaI zakatuM nathI, temAM sAdhya-sAdhana bhAvanuM jJAna Agama ane anumAna dvArA thAya che. koIka kALe pramANo dvArA sAdhya-sAdhananA viSayamAM ekavAra thayeluM jJAna vyAptijJAnarUpa tarkane utpanna karI de che. kyAreka bhinna bhinna rItathI vyAptijJAna thAya che. anekavAra sAdhya ane sAdhanone eka sAthe dekhavAthI temAM sAdhya-sAdhana bhAvanuM jJAna utpanna thAya che. vaLI sAdhya-sAdhanabhAva pratIta thaI jAya pachI uttarakALamAM sAdhyasAdhananuM smaraNa thAya che, pachI pratyabhijJAna thAya che. tenI pachI vyAptijJAnarUpa tarka thAya che. sAdhya-sAdhananI jema vAcya-vAcakanA viSayamAM paNa vyAptijJAnarUpa tarka hoya che. e tarkanuM anya nAma 'uha'' che. (4) anumAna pramANa ane tenA be prakAra : anumAnanuM svarUpa batAvatAM jainatarka bhASAmAM kahyuM che ke, sAdhanAtmAdhvavijJAnam anumAnam| tat iivayaM-svArtha pArtha = (16) artha : sAdhyathI sAdhananuM jJAna anumAna kahevAya che. te be prakAranuM che. (1) svArthAnumAna ane (2) parArthAnumAna. svArthanumAna :- svArthAnumAnanuM lakSaNa A pramANe che - 16. graMthAnumAnasya takSArtha prahAro praLAzayanti - anumAna dviprajAram, svArtha parArthe cAl| svArthAnumAna-parArthAnumAnabhedAdanumAnaM dvividhamityarthaH / / 3 - 9 / / (pra.na. tattvAloka) Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto tatra hetugrahaNa-sambandhasmaraNakAraNakaM sAdhyavijJAnaM svArthama. yathA gRhItadhUmasya smRtavyAptikasya "parvato vahnimAn" iti jJAnam(17) / / (nainattamASA) artha - hetunuM jJAna ane saMbaMdhanuM smaraNa, A be kAraNothI je sAdhyanuM jJAna thAya che, te svArthanumAna kahevAya che. je dhUmane pratyakSathI jANe che tathA dhUma ane vahninI vyAptinuM smaraNa kare che, tene "A parvata vahnivALo che'' AvA prakAranuM jJAna thAya che, te svArthanumAna kahevAno Azaya e che ke, je vyaktie vahni ane dhUmanI vyApti rasoIghara (mahAnasa) mAM jANelI che. evo purUSa jyAre parvatanI pAse jAya che ane parvata uparathI nIkaLatA dhUmane jUe che, tyAre te joyA pachI agni ane dhUmanI vyAptinuM smaraNa thAya che. tenI pachI parvata vahnimAnuM che, A jJAna thAya che, A ja anumiti che. A pramANe svayaM agnine jANe che, tethI e svArthanumAna che. ahIM yAda rAkhavuM ke, ekaluM hetanuM jJAna ane ekaluM vyAptinuM smaraNa anumAnanuM kAraNa nathI. je vyaktie pUrvakALe vyApti jANI nathI athavA vyApti jANI che paNa vyAptinuM smaraNa nathI, tevA vyaktine hetunuM jJAna hovA chatAM paNa anumiti thatI nathI. tethI ekaluM hetunuM jJAna kAraNa nathI. te ja rIte je purUSane vyAptinuM jJAna che paraMtu e samaye tene hetunuM jJAna nathI, to tene paNa anumiti thatI nathI. tethI ekaluM vyAptinuM jJAna paNa kAraNa nathI. 17. tatra svArthaM vyavasthApayanti-tatra hetugrahaNasambandhasmaraNakAraNa sAdhyavijJAnaM svArthamArA hetugrahaNa-sambandhasmaraNAbhyAM jAyamAnaM yat sAdhyasya jJAnaM tat svArthAnumAnamityarthaH ayaM bhAva:- vanaM gataH kazcit pumAn prathamaM parvatavRttidhUmalekhAM pazyati, tataH 'yatra yatra dhUmastatra tatra vahniH' ityAkArikAM vyAptiM smarati, tata: 'ayaM vahnimAn' ityAkArakaM yajjJAnamunmajjati tat svArthAnumAnamityucyate / / 10 / / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa 7 5 hetunuM svarUpa : jainadarzana hetunuM svarUpa nIce mujaba jaNAve che. nizcitAnyathAnupapattyekalakSaNo hetuH, na tu trilkssnnkaadi:(18)| - nizcita "anyathA anupapatti', jenuM eka lakSaNa che, te hetu che. hetu traNa lakSaNavALo ke tenAthI adhika lakSaNavALo nathI. kahevAno Azaya e che ke, anyathA eTale sAdhya vinA, anupapatti eTale upapattino abhAva. arthAt sAdhya vinA upapattino abhAva e hetunuM lakSaNa che. jo vahnirUpa sAdhya na hoya to dhUma hetu paNa na hoya, A "anyathA anupapatti' e ja hetunuM lakSaNa che. paraMtu (pakSasattva, sapakSasattva ke vipakSAsattva A traNe ke tenAthI adhika) hetunA lakSaNo nathI. kAraNa ke, pakSasattvAdi hetunA lakSaNo mAnavAmAM aneka doSo Ave che. te vigata jainatarkabhASA, pramANanayatattAloka, padarzana samuccaya AdimAM vistArathI batAvI che. jijJAsuoe tyAMthI jANavA bhalAmaNa. sAdhyanuM svarUpa : jainadarzana sAdhyanuM svarUpa nIce mujaba batAve che. apratItamanirAkRtamabhIpsitaM ca saadhym| artha : je nizcita nathI, je pramANathI bAdhita nathI ane jene siddha karavAnI IcchA che, te sAdhya kahevAya che. hetu dvArA sAdhyanuM jJAna anumAna kahevAya che. tethI hetunA 18. hetu svarUpa nirUpatti - nizcitAnyAnupapatyeno hetuH III. anyathAnupapatti:- avinAbhAvaH, sA ca sAdhyavad bhinnAvRttitvarUpA, hetvadhikaraNavRttyabhAvA'pratiyogisAdhyasAmAnAdhikaraNyarUpA vaa| nizcitA'nyathAnupapattireva lakSaNaM svarUpaM yasya sa deturityartha: patayavaccha sati - tu tritrakSAvivi aa2aaaa trINi lakSaNAni-pakSasattva-sapakSasattva-vipakSA'sattvAni yasya sa trilakSaNaka: saugatasammata:, AdipadenAsatpratipakSatvamabAdhitaviSayatvamiti dvayaM militvA naiyAyikAbhimataH paJcalakSaNakazca hetune mavatIti bhAva: 2 2aa Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jenadarzananA mahattvanA siddhAMto svarUpane jANyA bAda sAdhyanA svarUpanI jijJAsA pedA thAya che, te jijJAsAno javAba upara ApavAmAM Avyo che(19). parvato vahnimAnuM dhUmAt ! A prasiddha anumAna che. temAM parvata pakSa che. jemAM sAdhyanI siddhi hetu dvArA karavAnI che.) vahni sAdhya che. sAmAnyarUpathI vahni prasiddha che. paraMtu sAme rahelA parvatamAM te nizcita nathI tethI te apratIta che. parvata dharmI che, koI pramANa temAM vahnino niSedha karato nathI tethI sAdhya vahni anirAkRta che. draSTA purUSane vahninuM anumAna karavAnI IcchA che. mATe vahni abhINita che. have parAthanumAnane joIzuM. parArthanumAna : jainatarkabhASAmAM parArthanumAnanuM lakSaNa nIce mujaba jaNAvela che - 19. sAdhyavijJAnamityuktaM tataH sAdhyamabhidadhati - apratItamanirAkRtamabhIpsitaM sAdhyam 24. ___apratItam-anizcitam, anirAkRtam-pratyakSAdipramANairabAdhitam, abhIpsitam-sAdhyatveneSTam, sAdhyaM bhavatIti zeSaH / / 14 / / apratItatvaM samarthayante-zaGkitaviparItAnadhyavasitavastUnAM sAdhyatApratipattyarthamapratItavacanam / / 15 / / anantarasUtre 'apratItam' iti vacanA'bhAve zaGkitaviSayANAM viparItAnAmanadhyavasita (anizcita) vastUnAM sAdhyatvaM na syAd, ityapratItavacanam / / 15 / / pratyakSAdiviruddhasya sAdhyatvaM mA prasajyatAmityanirAkRtagrahaNam / / 16 / / pratyakSaviruddhaM yathA-'vahniranuSNaH' / anumAnaviruddhaM yathA-'zabdasya ekaantnitytvm'| AgamaviruddhaM yathA-'pretyA'sukhapradatvaM dharmasya' / etAdRzAnAM pratyakSAdibAdhitAnAM sAdhyatvaM mA prsjytaamityetdrthmnirAtaram AdhA! abhIpsitatvaM vyaJjayanti - anbhimtsyaa'saadhytvprtipttye'bhiipsitpdopaadaanm||17|| anabhimatasya-sAdhayitumaniSTasya (yathA jainAnAM, zabde ekAntanityatvaM sarvathA'nabhimataM) sAdhyatvaM mA bhavatu itybhiipsitopaadaanm||17|| Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa parArthaM pakSahetuvacanAtmakamanumAnamupacArAt, tena zroturanumAnenArthabodhanAt(20) / artha :- pakSa ane hetunuM vacana parArtha anumAna che. pakSa ane hetunuM pratipAdaka vacana upacArathI anumAna kahevAya che. jenA dvArA zrotAne anumAnathI arthano bodha thAya che. pramANanA sAmAnya lakSaNa anusAre pramANa jJAnarUpa ja che. jo ke pakSa ane hetunuM vacana jarU5 che. tethI te anumAnapramANa thaI zakatuM nathI. to paNa ahIM je vacanane anumAna pramANa kahyuM che te upacAranA kAraNe kahyuM che. mukhya arthano jyAre bAdha thAya che tyAre upacArano prayoga thAya che. upacAra be rIte thaI zake che. eka kAraNamAM kAryano upacAra ane bIjo kAryamAM kAraNano upacAra. prathama pakSa anusAra ahIM pramANa zabdano je mukhya artha che, teno bAdha spaSTa che. vacana jJAnarUpa nathI, tethI te mukhyarUpathI anumAna pramANa thaI zakatuM nathI. vaktAnuM vAkya sAMbhaLIne zrotAne jJAna utpanna thAya che. tethI vacana zrotAnA jJAnanuM kAraNa che. zrotA vacana sAMbhaLIne anumAna kare che. anumAna kArya che ane pakSa AdinuM vacana kAraNa che. kAraNabhUta vacanamAM kAryavAcaka anumAna zabdano prayoga upacAra che. anya purUSane anumAna karAvavA mATe vacana atyaMta samartha che. tethI ahIM vacanamAM anumAnano upacAra che. athavA kAryamAM kAraNanA upacArathI vacanamAM anumAnano vyavahAra thAya che. vaktA hetuthI sAdhyane svayaM jANe che. tethI tenuM jJAna svArthAnumAna che ane pachI "te mane je prakAre hetuthI jJAna thayuM che te rIte zrotAne paNa utpanna thAya' - A buddhithI vacanano prayoga kare che. A rIte vaktAnuM 20. madhunA parArthanumAnaM prapati-patuveranAtmaparArthananumAnama,3pavAra 2rUpa 'parvato vahnimAn dhUmAt' ityAkArakaM pakSahetuvacanAtmakaM parArthamanumAnam, upacArAt-pakSahetuvacanasya jaDatvena mukhyataH prAmANyAsambhavAt tatrAnumAnazabdaprayogaH, kAraNe kAryopacArAdaupacArikaH, bodhavyagataM jJAnaM kArya, tasya ca kAraNaM pksshetuvcnm| athavA kArye kAraNopacArata, vaktRgataM svArthAnumAnaM kAraNaM tasya pakSahetuvacanaM kAryamiti / / 23 / / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto svArthanumAnarUpa jJAna vacanamAM kAraNa che. kAryarUpa vacanamAM kAraNavAcaka anumAna zabdano prayoga che. 78 (5) Agama pramANa : Agama pramANanuM nirUpaNa karatAM jainatarka bhASAmAM kahyuM che ke, AptavacanAdAvirbhUtamarthasaMvedanamAgama : ( 21 ) / artha :- Apta purUSanA vacanathI utpanna arthanuM jJAna Agama che. artha (padArtha) nA satya svarUpane jANe che ane yathArtha jJAnane anusAre arthanuM pratipAdana kare che, te Apta che. temanA vacanathI je jJAna utpanna thAya che, te Agama pramANa che. mukhyarUpathI Agama pramANa jJAnarUpa che. paraMtu zrotAnA jJAnanI utpattimAM AptapurUSanuM vacana kAraNa che. tethI kAraNamAM jJAnarUpa kAryanA vAcaka Agama zabdano upacArathI prayoga thAya che ane Apta vacanane Agama pramANa kahevAya che. jene arthanuM satya jJAna nathI athavA satya jJAna hovA chatAM paNa lokone ThagavA karavA mATe ayukta zabdono prayoga kare che, te Apta nathI anApta che. temanA vacanathI utpanna jJAna mithyAjJAna che ane te AgamapramANa nathI. 21. AptavaSanAvAvirbhUtamarthasaMvetanamAnama: / / / AptaH-yathArthavaktA tasya vacanAdAvirbhUtamutpannaM yadarthasaMvedanaM-padArthajJAnaM tdaagmshbdaamiSeyamityartha: / / 6 / / nanu yadyarthasaMvedanamAgamaH tarhi kathamAptavacanAtmako'sau siddhAntavidAM prasiddha ityAzaGkayA''huHupacArAdAptavacanaM ca / / 2 / / nanu yadi AptavacanAdutpannaM jJAnamAgamazabdenAbhidhIyate tarhi Aptavacane kathamAgamazabdaprayogaH ? ityAzaGkayAhuH-upacArAditi / ayaM bhAvaH pratipAdyagatajJAnasya kAraNamAptavacanamiti kAraNe - Aptavacane kAryopacArAd Aptavacane'pi AgamazabdaprayogaH / / 2 / / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa 78 AptanuM svarUpa : __ yathAsthitArthaparijJAnapUrvakahitopadezapravaNa AptaH, varNapadavAkyAtmakaM tdvcnm(22)| artha - je purUSa arthanA vAstavika jJAnane jANIne hitano upadeza karavAmAM kuzaLa che te Apta che. temanuM vacana varNa, pada ane vAkyasvarUpa Doya che. 22. AptasvarUpaM prarUpayanti - abhidheyaM vastu yathAvasthitaM yo jAnIte yathAjJAnaM cAbhidhatte sa AptaH / / 4 / / kasmAdamUdRzasyaivAptatvamityAhu:tasya hi vacanamavisaMvAdi bhavati / / 5 / / hi-yasmAt tasya Aptasya vacanamavisaMvAdi-saphalapravRttijanakaM bhavati tasmAt sa Apta iti bhaavH||5|| Aptabhedau darzayantisa ca dvedhA laukiko lokottarazca / / 6 / / tAveva vadantilaukiko janakAdirlokottarastu tIrthakarAdiH / / 7 / / atrA''hurmImAMsakA:-nahi pauruSeyasyA''gamasya prAmANyaM bhavitumarhati, bhramapramAdAdidoSasulabhatvAt puruSasya, na ca svargAdyatIndriya-vastudarzitvaM kasyApi sambhavati yena tadaMze tadvacanasya prAmANyaM bhavet, tasmAdapauruSeyo veda evAgamapramANatvenAGgIkaraNIyaH, na ca vede'pauruSeyatvamasiddhaM, 'vedo'pauruSeyaH saMpradAyA'vyavacchede satyasmaryamANakartRkatvAt' ityanumAnena tatra tasya siddhtvaaditi| __tadatituccham, dvitIyaparicchede sarvathA doSAsaMspRSTasya sakalArthadarzinaH puruSadhaureyasya sarvajJasya prasAdhitatvAt, tadvacanaprAmANye baadhkaabhaavaat| yaduktaM-"apauruSeyo veda eva AgamapramANatvenAGgIkaraNIyaH' iti tadapi na yuktam, vedasya varNAtmakatvAt, varNAnAM puruSaprayatnajanyatvAd bhAratAdivat pauruSeyatvameva sidhyti| na ca puruSaprayatnamantarotpadyamAno varNAtmakaH zabdaH kenacit kutraapyuplbdhH| yat tu "saMpradAyA'vyavacchede satyasmaryamANakartRkatvAt" iti heturapauruSeyasAdhakatvenopanyasta: so'pi vizeSyAsiddhidoSaduSTatvAnna svasAdhyasAdhanAyA'laM, vaidikaireva naiyAyikAdibhirvedasya IzvarakartRkatvena smrnnaat| vizeSaNaM ca saMdigdhAsiddha, tathAhi-AdimatAmapi prasAdAdInAM saMpradAyo vyavacchidyamAno dRSTaH, anAdestu vedasya nAdyApi saMpradAyavyavacchedo jAta iti kathamiva vizvasanIyaM bhavet? "prajApatiH somaM rAjAnamanvasRjat, tatastrayovedA anvasRjanta'' "pratimanvantaraM caiSA zrutiranyA vidhIyate' ityAdyAgamenApi vedasya pauruSayatvameva pratIyate, iti na kathamapi vedasyA'pauruSeyatvaM siddhipathamAyAti natarAM prAmANyamiti / / 7 / / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto pudgalothI utpanna akArAdi varNa che. saMketathI yukta pada kahevAya che ane parasparanI apekSA karavAvALA padono samuha vAkya kahevAya cha(23). naiyAyiko varNone AkAzano guNa mAne che. mImAMsaka kumArila bhaTTanA anugAmIo varNone nitya ane vyApaka dravya mAne che. sAMkhyanA anuyAyIo varNane ahaMkAra nAmanA tattvathI utpanna thayela kahe che. sAMkhyanA anusAra prakRtithI mahat tattva, mahat tattvamAMthI ahaMkAra ane ahaMkAramAMthI zabda utpanna thAya che. te zabda tanmAtra kahevAya che. 23. AptaM prarUpya tadvacanaM prarUpayanti - varNa-pada-vAkyAtmakaM vacanam / / 8 / / tatra varNaM varNayanti - akArAdiH paugaliko varNa: / / 9 / / pudgalai:-bhASAvargaNAparamANubhirArabdhaH pauglikH| etena varNanityatvavAdino mImAMsakAH, gaganaguNatvavAdino naiyAyikAzca nirastA veditavyAH, tathAhi-varNAnAmutpatti-vinAzayoH pratyakSeNa vIkSyamANatvAnnityatvaM na sambhavati, na ca 'so'yaM gakAraH' iti pratyabhijJAbalAd varNAnAM nityatvaM sidhyati, asyAH pratyabhijJAyAH 'seyaM dIpajvAlA' 'tadevedamauSadham' ityAdivat sajAtIyaviSayatvena bhraanttvaat| evaM 'zabdo na gaganaguNaH, asmadAdipratyakSatvAd rUpAdivat' ityanumAnabAdhitatvAd gaganaguNatvamapi na sidhyati, tasmAd dravyarUpeNa nityatvAt paryAyarUpeNa cAnityatvAcchabdasya nityaanitytvmevaavgntvym| ___ paudgalikatvaM cAsya 'varNa: paugalikaH mUrtimattvAt, pRthivyAdivat' ityanumAnasiddham, na ca mUtimattvamasiddha, sparzavattvena hetunA tatra tasya siddhatvAta, na ca sparzavattvamapi zabdasyA'siddha, karNazaSkulyAM sparzasyAnubhUyamAnatvAt tasya sparzavattvasiddheH, anyathA kathamivotkaTazabdazravaNena bAlakAdInAM karNopaghAto bhavet? bhavati cAyaM karNopaghAtaH, tasmAt zabdasya sparzavattvaM nA'siddha, siddhe ca sparzavattve zabdasya mUrtimattvasiddhiH, tena ca paudgalikatvasiddhiriti dik / / 9 / / padavAkye vyAkurvanti - varNAnAmanyo'nyApekSANAM nirapekSA saMhatiH padaM, padAnAM tu vAkyam / / 10 // varNAnAmakArAdInAM, anyo'nyApekSANAM-padArthapratipattau parasparasahakAritayA vartamAnAnAm, nirapekSA-padAntaravartivarNanirapekSA-saMhatiH-saMghAta: pdmbhidhiiyte| evameva padAnAM vAkyArthapratipattau parasparasahakAritayA sthitAnAM vAkyAntaravartipadanirapekSA saMhatiH vAkyamityucyate / / 10 / / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa 8 1 jainadarzanano mata pUrvokta tamAma matothI bhinna che. jenAmata anusAra bhASAvargaNAnA paramANurUpa pudgalothI akArAdi varNa utpanna thAya che. varNa paNa pugalano ja pariNAmavizeSa che. koI arthamAM jeno saMketa che, e prakArano varNa athavA parasparanI apekSA rAkhavAvALA vargono samuha pada che. arthanA jJAnamAM parasparanI apekSA karavAvALA ane anya vAkyonA padonI apekSA na rAkhavAvALA padonA samuhane vAkya kahe che. jema ke, "nAma zabAnA'' A eka vAkya che. tenA be pada che - nAma ane sAya. mAnaya, mAm nI AkAMkSA kare che ane mAm mAnaya nI. AgamapramANathI saptabhaMgI - jainatarkabhASAmAM kahyuM che ke, tadidamAgamapramANaM sarvatra vidhipratiSedhAbhyAM svArthamabhidadhAnaM saptabhaGgI manugacchati, tathaiva paripUrNArthaprApakatvalakSaNatAttvikaprAmANyanirvAhA't, kvacidekabhaGgadarzane'pi vyutpnnmtiinaamitrbhnggaapekssdhauvyaat| artha H A AgamapramANa sarva sthaLe vidhi ane pratiSedha dvArA potAnA vAcya arthanuM nirUpaNa karatAM saptabhaMgInuM anusaraNa kare che. saptabhaMgInA rUpamAM ja te pUrNa arthanuM prakAzana kare che ane e prakAre enA tAttvika prAmAyano nirvAha thAya che. koI koI sthaLe eka bhaMga jovA maLe che. to paNa vyutpanna buddhivALAone anya bhaMgono AkSepa avazya thaI jAya che. saptabhaMgInuM svarUpa AgaLanA prakaraNamAM vistArathI samajAvyuM che. tethI ahIM te viSayane sparzatA nathI. A rIte pramANanuM nirUpaNa pUrNa thAya che. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jenadarzananA mahattvanA siddhAMto TippanakazuM ? pramANanA sAmAnya lakSaNanA padonI sArthakatA ane anya darzananI mAnyatAonI parIkSA : mUlam - atra darzane'tivyAptivAraNAya jnyaanpdm| artha :- pramANanA sAmAnya lakSaNamAM jJAnapada darzana nAmanA bodhamAM AvatI ativyAptine dUra karavA mATe che. aneka jene tArkiko bodhane upayoga kahe che ane upayogamAM be vibhAga kare che. darzana ane jJAna A be upayoganA bheda che. vizeSa dharmonA prakAzanathI rahita phakta sAmAnyane prakAzita karavAvALo bodha darzana kahevAya che. pU. zrI vAdideva sUrimahArAjA A bodhane pramANarUpa mAnatAM nathI. graMthakAre je pramANanuM lakSaNa karyuM che te pU. zrI vAdidevasUri mahArAjAnuM che. ethI emanA matanA anusAra granthakAra ahiM jJAnapada dvArA darzanamAM ativyAptinuM nirAkaraNa kare che. te kahe che - satra darzane'tivyAptivAraNAya jnyaanpdm| pU. zrI vAdidevasUrijIe syAdvAdaratnAkaramAM jJAnapadanuM eka bIju paNa prayojana pragaTa karyuM che. akSapAdIya nyAyanA anugAmI Indriya ane arthanA sakirSane pramANa mAne che. emanAM mate sakirya jJAnanI utpattinuM sAdhana che. ethI pramANa che. jenatarka anusAra pramANa haMmezA jJAnAtmaka ja hoya che. Indriya ane arthano sakirya jJAnarUpa nathI. A lakSaNanuM jJAnapada samikarSane apramANa kahe che. mUlam - saMzayaviparyayAnadhyavasAyeSu tadvAraNAya vyvsaayipdm| artha - saMzaya-viparyaya ane anadhyavasAyamAM AvatI ativyAptinuM nivAraNa karavA mATe vyavasAyi pada che. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa saMdeha - viparyaya ane anadhyavasAya jJAnarUpa che. emAM paNa jJAnanuM ane arthanuM svarUpa pragaTa thAya che. paraMtu A jJAna vyavasAyarUpa nathI. je jJAna koIka vastunA nizcita svarUpane prakAzita kare te vyavasAyAtmaka kahevAya che. saMzaya Adi traNe jJAnomAM vastunuM nizcita svarUpa pratIta thatuM nathI tethI te vyavasAyAtmaka nathI. je jJAnamAM asthira aneka koTionuM jJAna hoya tene saMzaya kahevAya che. vyavasAyijJAna koI eka arthane ja prakAzita kare che. emAM aneka artha asthira rUpathI pratIta thatA nathI. tethI saMzaya vyavasAyI nathI. je jJAnamAM eka viparIta koTinuM bhAna thAya tene viparyaya kahevAya che. A paNa vastunA satya svarUpane prakAzita karato nathI ethI vyavasAyI nathI. viparIta svarUpanuM prakAzana thatuM hovAnA kAraNe viparyaya paNa vyavasAyAtmaka nathI. je jJAna koI vastunuM aspaSTarUpathI prakAzana karatuM hoya, vastunA koI nizcita svarUpane pragaTa na kare te anadhyavasAya che. cAlatAM cAlatAM koI vastuno sparza thayo evuM jJAna thAya che. emAM je vastuno sparza thayo enAM nizcita svarUpanI pratIti nathI thatI. evA jJAnane anadhyavasAya kahevAya che. A traNeya jJAna vyavasAyAtmaka nathI. vyavasAyijJAnamAM vastunA nizcita svarUpanuM bhAna thAya che. saMzayamAM ekathI adhika vastuonuM jJAna sthira nathI hotuM ethI saMzaya vyavasAyAtmaka nathI. viparyayamAM eka vastunuM jJAna jo ke sthirarUpamAM hoya che. paraMtu satyarUpamAM nathI hotuM ethI te vyavasAyAtmaka nathI . anadhyavasAyamAM asthirarUpathI arthonuM prakAzana thatuM nathI ane vastunuM kevala mithyArUpa prakAzana thatuM nathI. paraMtu emAM vastunAM satya svarUpanuM prakAzana thatuM nathI. ethI anadhyavasAya paNa vyavasAyAtmaka nathI. vastunA vizeSa svarUpane prakAzita na karavAnAM kAraNe Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jenadarzananA mahattvanA siddhAMto saMzaya, viparyaya ane anadhyavasAya e traNeya jJAna pramANa nathI. A lakSaNamAM "sva ane para' pada pramANanA svarUpane prakAzita kare che. A padothI koI ativyAptinuM nivAraNa thatuM nathI. vizeSaNa be prakAranAM hoya che. vyAvartaka ane svarUpabodhaka. je vastune jANavA IcchatA hoIe enAthI bhinna vastunI pratItine rokavA mATe vyAvartaka vizeSaNa hoya che. vyAvartaka vizeSaNa na hoya to je lakSya nathI te paNa lakSyasvarUpa pratIta thavA lAge. vyAvartaka vizeSaNa alakSyathI lakSyanA bhedane pragaTa kare che. svarUpabodhaka vizeSaNa kevala vastunAM svarUpane prakAzita kare che. svarUpabodhaka vizeSaNane svarUpoparaMjaka paNa kahevAya che. - keTalAka loko vastunAM mithyAsvarUponI kalpanA karI le che. svarUpabodhaka vizeSaNa miththArUpane dUra karI de che ane satya svarUpane pragaTa kare che. prastuta lakSaNanAM sva-para pada pramANanA satya svarUpane prakAzita kare che. anyavAdioe je svarUponI kalpanA karI che ene dUra kare che. zrI kumArila bhaTTanA anugAmI mImAMsaka jJAnanuM pratyakSa svIkAratA nathI. emanA manamAM jJAna pratyakSa nathI. jJAnanuM anumAna thAya che. jJAna dhvArA viSayanI pratIti thAya che. jJAtavastunA kAraNe jJAnanuM anumAna thAya che. jo vastu jJAta (jaNAI) na hota to jJAnanI pratIti na thaI zakata. jJAnanI pahelA vastu ajJAta rahe che. jJAna thayA pachI artha pratIta thAya che. ethI jJAna dvArA arthamAM jJAtatA utpanna thAya che. jJAna vinA jJAtanA arthamAM utpanna nathI thatI eTale jJAtatA dvArA enA utpAdaka jJAnanI anumiti thAya che. vastunuM je sahaja rUpa che te haMmezA vastunI sAthe rahe che. jyAM sudhI koI bIjI vastunI sAthe saMbaMdha nathI thato tyAM sudhI vastunuM sahajarUpa potAnAM zuddharUpamAM pratIta thayA kare che. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa 85 manuSyanuM je svAbhAvika rUpa che te potAnA zuddhasvarUpamAM dekhAyA kare che. jyAre manuSya hAthamAM daMDa le che tyAre manuSya daMDInA svarUpamAM pratIta thAya che. daMDI svarUpamAM manuSyanuM pratyakSa daMDanA saMbaMdhathI thAya che. daMDano saMbaMdha baMDIsvarUpamAM manuSyanI pratItimAM kAraNa che. arthanI je svarUpanI pratIti kyAreka hoya ane kyAreka na hoya, kyAreka koI vastunI sAthe hoya ane kyAreka te vastu vinA paNa hoya to anya vastunA saMbaMdhane prakAzita karavAvALI pratIti anya vastunA saMbaMdhathI thAya che. manuSyamAM daMDIpaNuM daMDanA saMbaMdhathI AvyuM che. ThaMDInA svarUpamAM jJAna manuSya ane daMDanA saMbaMdhamAM pramANa che. A rIte arthanuM jyAre jJAna nathI thatuM tyAre te ajJAta rahe che. te vakhate artha jJAtarUpamAM pratIta nathI thato te ajJAta svarUpamAM rahe che. jJAtarUpamAM pratIti arthanI sAthe jJAnanA saMbaMdhane pragaTa kare che. manuSyanuM ThaMDIpaNuM je rIte daMDanA saMbaMdhathI che e rIte arthanuM jJAtapaNu jJAnanA saMbaMdhathI che. daMDa ane manuSyano je saMbaMdha che enAthI jJAna ane arthanA saMbaMdhamAM kaMIka bheda che. manuSya daMDa vinA paNa pratIta thAya che ane daMDanI sAthe paNa, ethI manuSyanuM zuddha ane saMbaMdha dvArA pratIta thatuM baMne svarUpa spaSTa che. artha ane jJAnano saMbaMdha tyAre pratIta thAya che ke jyAre arthanuM jJAna hoya. artha jyAre ajJAta hoya che tyAre arthanuM svarUpa pratIta thatuM nathI. artha jyAre pratIta thAya che tyAre jJAnanI sAthe pratIta thAya che. daMDa vinA manuSyanI pratIti thAya che paNa jJAna vinA arthanI pratIti thatI nathI. eTalo jJAna ane daMDamAM bheda che. daMDanA saMbaMdha vinA daMDInA svarUpanI pratIti thaI zakatI nathI. jJAtarUpamAM arthanI pratIti paNa jJAnanA saMbaMdha vinA thaI zakatI nathI. A jJAna ane daMDanA saMbaMdhamAM samAnatA che. daMDavinA manuSya je rIte vidyamAna che e rIte jJAna vinA Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto artha paNa vidyamAna che. je daMDanA kAraNe daMDInA svarUpamAM pratIti thAya che te daMDa pratyakSa che. paraMtu je jJAnanA saMbaMdhane kAraNe artha jJAtarUpamAM pratIta thAya che te jJAna parokSa che. daMDanA saMbaMdhathI daMDIrUpamAM pratItine utpanna thatI joIne arthanI jJAtarUpamAM pratIti jJAnanA saMbaMdhathI thaI che. AvA prakAranuM anumAna thAya che. eka bIjuM dRSTAMta jJAna ane arthanA saMbaMdhane adhika samAnatAnI sAthe prakAzita kare che. artha jyAre dekhAya che tyAre prakAzathI prakAzitarUpamAM pratIta thAya che. jyAre prakAzanI sAthe arthano saMbaMdha nathI thato tyAre artha aprakAzita rahe che. artha aprakAzita dazAne choDIne jyAre prakAzita dazAmAM Ave che tyAre artha ane prakAzano saMbaMdha spaSTa pratIta thAya che. vRkSa jyAM sudhI aMdhArAmAM rahe che tyAM sudhI aprakAzita rahe che. prakAzita na hovAM chatAM paNa te vidyamAna che. arthanuM paNa jyAre jJAna nathI hotuM tyAre te ajJAta dazAmAM rahe che. jyAre enuM jJAna thAya che tyAre te jJAtarUpamAM pratIta thAya che. vRkSanI prakAzitadazA je rIte prakAzavinA nathI thaI zakatI e rIte arthanI jJAtatA jJAna vinA nathI thaI zakatI. A rItie jJAtatA dvArA jJAnanuM anumAna thAya che. zrI kumArila bhaTTanA anugAmI mImAMsakonA A matano niSedha 'sva ane para' padathI thaI jAya che. jainamatanA anusAre jJAna parokSa nathI paNa pratyakSa che. jJAna kevala arthane prakAzita nathI karatuM potAnA svarUpane paNa prakAzita kare che. prakAza ane vRkSano saMbaMdha je rIte pratyakSa che e rIte artha ane jJAnano saMbaMdha paNa pratyakSa che. vRkSanI sAthe je rIte prakAza paNa dekhAI jAya che te rIte arthanI sAthe jJAna paNa pratIta thAya che. prakAza ane jJAna baMne prakAzaka che. sUrya, caMdra ane dIpaka Adino prakAza jyAre vRkSa Adine prakAzita kare che tyAre svayaM paNa dekhAI jAya che. je rIte Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa vRkSa prakAzita pratIta thAya che. e rIte prakAza paNa prakAzita pratIta thAya che. jJAna paNa jyAre arthane pratIti karAve che tyAre kevala arthane nahIM potAnA svarUpane paNa prakAzita kare che. prakAza ane jJAna baMne sva ane paranA prakAzaka che. A rIte ahIM sva ane para pada dvArA jJAnanA parokSa svabhAvano niSedha thayo. naiyAyikonA matanuM paNa "sva ane para' vizeSaNathI ahIM nirAkaraNa thAya che. neyAyiko jJAnane parokSa nathI mAnatA te jJAnane pratyakSa svIkAre che. paraMtu teo jJAnane svaprakAzaka mAnatA nathI. nyAya matanA anusAra jJAna vRkSa Adi parabhUta (bIjA) arthanuM prakAzaka che ane e jJAnanuM pratyakSa paNa thaI zake che. enA anumAnanI AvazyakatA nathI. paraMtu te svayaM potAnA svarUpane prakAzita nathI karatuM. ghaDAne dekhyA pachI "huM ghaDAne jANuM chuM" AvA prakAranuM jJAna utpanna thAya che. A jJAnane anuvyavasAya kahevAya che. anuvyavasAyathI ghaTa ane enA jJAnanuM prakAzana thAya che. jJAnane svaprakAzaka kahevAvALA jeno kahe che ke jo ghaTanI jema jJAnane pratyakSa karavA mATe bIjA jJAnanI AvazyakatA hoya to bIjA jJAnane pratyakSa karavA mATe trIjA jJAnanI AvazyakatA raheze. A rIte je paNa jJAna thaze enuM pratyakSa karavA mATe bIjuM jJAna Avazyaka thaze. A rIte anavasthA Avaze. jenA kAraNe paheluM jJAna paNa pratyakSa nahIM thaI zake. A tattvane sUcita karavA mATe pramANanA lakSaNamAM "sva para pada che. sUrya dIpaka Adino prakAza jyAre koI arthane prakAzita kare che tyAre prakAzane prakAzita karavA mATe bIjA koI prakAzanI apekSA hotI nathI jJAna paNa jyAre arthane prakAzita kare che tyAre jJAnane prakAzita karavA mATe bIjA koI jJAnanI AvazyakatA nathI. jJAna prakAzanI samAna svaprakAzaka che. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto taduparAMta, naiyAyika jagatanA kartA paramezvaranA jJAnane samasta arthonuM je rIte prakAzaka mAne che te rIte potAnA svarUpanuM paNa prakAzaka mAne che. jo paramezvaranuM jJAna svaprakAzaka na hoya to ene (jJAnane) aprakAzita svarUpamAM ja sthira mAnavuM paDaze. jIvone aneka jJAna hoya che ethI pahelA jJAnane bIjuM jJAna prakAzita karI zake che. paraMtu paramezvaranuM jJAna nitya ane eka che ene (Izvarane) bIju koI jJAna nathI ke, je pahelA jJAnane prakAzita karI zake. A rItithI paramezvaranuM jJAna jIvonAM jJAnanI apekSAe paNa bahu hIna thaI jaze. A Apattine dUra karavA mATe taiyAyika paramezvaranA jJAnane para ane svanuM prakAzaka mAne che. jo jJAnano svabhAva svaprakAzaka na hoya to paramezvaranuM jJAna paNa svaprakAzaka na banI zake. koIpaNa padArthanuM svarUpa parimANa AdimAM nAnuM moTuM hoI zake paraMtu potAnA svarUpano tyAga na karI zake. vRkSa Adi padArtha svaprakAzaka nathI ene prakAzita karavA mATe sUrya dIpaka AdinI apekSA hoya che. vRkSa vagere nAnA moTA hoI zake. nAnuM moTuM hovuM e padArthonuM niyata svarUpa nathI. sahakArI nimittakAraNothI padArtha nAno moTo hoI zake che. paraMtu enuM svarUpa haMmezA sarakhu hoya che. vRkSa vagere nAnuM hoya ke moTuM ane prakAzita thavA mATe dIpaka AdinA prakAzanI apekSA avazya rahe che. nAnuM vRkSa vagere dIpakathI. prakAzita thAya ane moTuM vRkSa dIpaka Adi vinA svayaM prakAzita thaI jAya. AvA prakArano koI pheraphAra hoto nathI. jIvonuM jJAna Indriya AdithI utpanna thAya che. ethI te eka padArthanuM athavA be cAra padArthonuM prakAzaka thaI zake che. paramezvaranuM jJAna vyApaka che. ethI samasta padArthonuM prakAzaka thaI zake che. AmAM koI pramANano virodha nathI paraMtu vyApaka hovA mAtrathI koI jJAna potAnAM aprakAzamaya svarUpane choDI nathI Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa 22 zakatuM. neyAyika paramezvaranA jJAnane svaprakAzaka mAne che. ethI siddha thAya che ke jJAnano svabhAva svaprakAzaka che. para parimita ane aparimita hovAnA kAraNe ochA athavA vadhAre saMkhyAmAM padArthonuM prakAzana kare che. dIpaka nAno che ane sUrya moTo che. dIpaka thoDA ja dUra sudhInA padArthone prakAzita kare che ane sUrya pRthvabharanA padArthone prakAzita kare che. ATalo bheda hovA chatAM paNa dIpaka ane sUryanA svaprakAzaka svarUpamAM bheda nathI. prakAzanI samAna jJAna paNa sva ane paranuM prakAzaka che. prastuta pramANanA lakSaNamAM para pada jJAnAdvaitavAdI yogAcAranA matano niSedha kare che. yogAcAra loko boddha che. emanA anusAra jJAna ja satya che. jJAnathI pratIta thavAvALA bAhya padArtho mithyA che. jJAnamAM je kAMI pratIta thAya che te vastutaH vidyamAna nathI. paramArthanI apekSAe jJAna potAnA svarUpanuM prakAzaka che. jJAnathI bhinna para nathI ethI paraprakAzaka nathI. A matanuM nirAkaraNa karavA mATe paNa para pada che. jJAnanA dvArA prakAzita thavAvALA badhA padArtho mithyA nathI. kyAreka kyAreka jJAnamAM avidyamAna padArtha paNa prakAzita thavA lAge che. grISmaRtumAM dUrathI dekhatAM marusthalamAM paNa pANI dekhAya che. tethI najIkamAM je pANI dekhAya che te mithyA nathI thaI jatuM. mithyAjalathI tRpti nathI thatI paraMtu satya jalathI tRpti thAya che. mithyA arthanuM prakAzaka jJAna pramANa nathI hotuM. prastuta lakSaNa pramANabhUta jJAnanuM che te satya padArthanuM prakAzaka che. A vastune pragaTa karavA mATe lakSaNamAM "para" pada che. jJAna je rIte satya che e rIte satyajJAnano viSaya paNa satya che. A vastune graMthakAre A zabdomAM pragaTa karI che. mUlam - parokSabuddhyAdivAdinAM mImAMsakAdInAm bAhyArthApalApinAM Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto jJAnAdyadvaitavAdinAM ca matanirAsAya svapareti svrupvishessnnaarthmuktm| artha :- buddhi parokSa che. A matane mAnavAvALA mImAMsaka vagerenA ane bAhya padArthono niSedha karavAvALA jJAna AdinA advaitavAdionAM matano niSedha karavA mATe "sva-para' A vizeSaNa che. ahiMyAM A vizeSaNa svarUpavizeSaNanA rUpamAM kahevAyuM che. sva-para' A vizeSaNa svarUpavizeSaNa che. vizeSaNa be prakAranA hoya che. svarUpavizeSaNa ane vyAvartaka vizeSaNa. vastunA svarUpane pragaTa karavA mATe vastunA dharmonuM varNana karavAmAM Ave che. vastunA dharma be prakAranAM hoya che. sAmAnya ane vizeSa. sAmAnyadharma sajAtIya ane vijAtIya vastuomAM paNa hoya che. koI vastumAM sAmAnya dharma che to enA jJAnathI vastumAM enI sattAnuM jJAna thAya che. enA sivAya koI phala enA jJAnathI hotuM nathI. sUryanA kiraNa sapheda che. kiraNa vizeSya che ane zukla vizeSaNa che. kiraNano raMga sapheda che. ATaluM A vizeSaNathI pratIta thAya che. ethI A svarUpanuM bodhaka vizeSaNa che. jyAre kapaDAne zukla kahIe chIe tyAre paTamAM (kapaDAmAM) mAtra zuklavarNanI sattAnuM ja jJAna nathI thatuM. zuklapaTa nIla-rakta Adi paTothI bhinna paNa pratIta thAya che. bIjAothI bhedane prakAzita karanAra hovAthI zukla vizeSaNa vyAvartaka vizeSaNa che. prastuta pramANanA lakSaNamAM "sva-para' A vizeSaNa svarUpanuM bodhaka vizeSaNa che. A lakSaNanuM vyavasAyi' pada apramANa jJAnothI pramANabhUta jJAnane bhinna kare che. "sva-para' padathI to "sva" rUpa ane "para" rUpanuM prakAzaka pratIta thAya che. saMdeha Adi apramANajJAna paNa svarUpa ane pararUpanA prakAzaka hoya che. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda samyagdarzana-jJAna-cAritrANi mokssmaargH| samyagdarzana, samyajJAna ane samyakyAritra, A traNeyanA subhaga milanathI mokSamArganI prApti thAya che, ane dIrghakAlaparyata A2i) ratnatrayInI sAdhanA karatAM-karatAM sarvakarmano kSaya thAya che ane aMte AtmAnI mukti thAya che. zrI vItarAga paramAtmAe prarUpita karelA jIvAdi nava tattvo uparanI samyak zraddhAne (samyak rucine) samyagdarzana kahevAya che. te jIvAdi nava tattvonA yathArtha bodhane samyajJAna kahe che, ane sarva sAvadyayogonA-pApa vyApAronA tyAgane samyaka cAritra kahevAmAM Ave che. TUMkamAM samyagdarzana tattvaruci svarUpa che. samyajJAna tattvAvabodha svarUpa che ane samyakucAritra tattvapariNati svarUpa che. ratnatrayInI prApti, zuddhi ane vRddhimAM samyagdarzananI bhUmikA khUba ja mahattvapUrNa che. samyagdarzana vagara jJAna ane cAritra samyagu (tAttvika) banI zakatAM nathI. samyagdarzananA abhAvamAM prApta thatuM jJAna 1. tattvArthAdhigama sUtra 1-1 (2) jainadarzana meM samyagdarzana Adi tIna ko "ratnatrayI'' saMjJA dI hai| 2. rUcirjinoktatattveSu, samyak shrddhaanmucyte| jAyate tanisargeNa, gurordhigmen|| 3. yathAvasthitatattvAnAM saMkSepAdvistareNa vaa| yo'vabodhastamatrAhuH, samyagjJAnaM manISiNaH / / 1 / / sarvasAvadyayoganAM, tyAgazcAritramiSyate kIrtitaM tadahiMsAdi-vratabhedena pnycdhaa|| (yogazAstra-1/ 26-27-28) Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 jenadarzananA mahatvanA siddhAMto Atmahitakara banavAne badale AtmAmAM asat tattvonuM baLa vadhAravAvALuM bane che ane samyagdarzananI gerahAjarImAM prApta thayeluM cAritra AtmazuddhinuM kAraNa nathI banatuM. samyagdarzana arthAt jagatanuM yathArtha darzana, jagatanA padArthonuM vAstavika darzana thayA vinA heya-upAdeya padArthono tAtvika nirNaya thaI zakato nathI. tenA vagara heyanI nivRtti ane upAdeyanI pravRtti tAttvika dRSTithI zakya banatI nathI. tAttvika nivRtti ane pravRtti vagara AtmAmAM aDDo jamAvIne beThelA anAdinA kusaMskAra ane pApakarma naSTa thaI zakatAM nathI ane tenA vagara ratnatrayInI sAdhanA thaI zakatI nathI. samyagdarzana pAyAno guNa che. tenA AvavAthI AtmAnA nAnA moTA badhA jJAnAdi guNo tAtvika banI jAya che ane rAgAdi doSo potAnuM sAmartha gumAvI de che. samyagdarzananuM vAstavika svarUpa tattvarUci che. AtmAne mATe je tAraka tattva che. tenuM sevana karavAnI AturatA ane je mAraka tattva che, tene jIvanamAMthI tilAMjalI devAnI IcchAne tattvaruci kahevAya che. jyAre tattvono yathArtha bodha thAya ane tattvanA viSayamAM eka paNa bhrAnti na rahe tyAre kharI tattvarUci kahevAmAM Ave che. tattvArtha sUtrakAra maharSie tattvono yathArtha bodha karavAno mArga batAvatAM kahyuM che ke, pramANanAma: . (tasvArthAdhigama sUtra 1-6) .. pramANa ane naya-e be mArgathI tattvono adhigama-bodha thAya che. je jJAna dvArA vastu tattvane jANI zakAya che, tene pramANa kahevAya che. (1) pramANa sarva vastunuM grAhaka che. arthAt pramANa dvArA anaMta 4. pramIyate - paricchidyate vastutattva yajJAnena tatramANamAM (vayenApati:)T 5. sannavastudi pramANamII (vivenA papaddhati:) Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 93 dharmAtmaka vastutattvano bodha thAya che. pramANano viSaya anaMtadharmAtmaka vastu-padArtha che. je pramANa dvArA je anaMta dharmAtmaka vastu grahaNa thAya che, te anaMta dharmAtmaka vastunA eka aMzane grahaNa karavAvALo (grAhaka) naya che.) nayanuM sAmAnya lakSaNa, nayanA bheda-prabheda ane tenuM svarUpa tathA nayamAM saptabhaMgInuM yojana vagere viSayo para have kramaza: vicArIzuM. jainadarzananA syAdvAdane samajavA mATe naya samajavo Avazyaka che. anaMta dharmAtmaka vastunA svarUpane sarvAgINa rUpathI samajavA mATe vastunA eka-eka dharmane apekSA bhedathI samajavo paNa Avazyaka che ane vastunA eka-eka dharmane bhinna-bhinna apekSAthI samajavAno mArga eTale nayavAda che. nayanuM sAmAnya lakSaNa : nayanuM sAmAnya lakSaNa batAvatAM nayarahasya prakaraNamAM kahyuM che ke, "prakRtavastvaMzagrAhI taditarAMzApratikSepI adhyavasAyavizeSo nyH|" prakata vastunA eka aMza (dharma) ne grahaNa karavAvALo ane te vastunA bIjA aMzono (dharmono) pratikSepa (apalApa) na karavAvALA adhyavasAya vizeSane naya kahevAya che. jainatarkabhASAmAM paNa nayanI (pahelAM kahI tevI) vyAkhyA karI che. "pramANaparicchinnasyAnantadharmAtmakasya vastuna ekadezagrAhiNastaditarAMzApratikSepiNo'dhyavasAyavizeSo nyH||" (8jevI rIte pramANa jJAna che, tevI rIte naya paNa jJAna che. baMnemAM 6. manantadharmajaM vadhu pramAviSasjida pa (lana samuccaya-11) 7. pramANena vastusarItArthevAMzI : || (vayavaMdanA papaddhati:)T. 8. nAnAsvabhAvebhyo vyAvRtyaikasmin svabhAve vastu nayati - prApnotIti nayaH / / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto pharaka eTalo ja che ke pramANa vastunA badhA dharmonuM grAhaka che ane naya te te vastunA potAne abhipreta eka nizcita prakAranA dharmano grAhaka che. 94 nayapradIpa graMthamAM pramANa ane nayanA viSayone batAvatA kahyuM che ke, sAmAnya-vizeSAdi nAnA (aneka) svabhAvAtmaka ghaTAdi vastu pramANano viSaya che. jyAre te ghaTAdi vastuonAM aneka svabhAvomAMthI vivakSita eka svabhAva nayano viSaya che." TUMkamAM, anaMtadharmAtmaka vastugrAhI pramANa che ane pramANa dvArA saMgRhIta anaMtadharmAtmaka vastuno eka aMza naya no viSaya che. jJAtAnA abhiprAya vizeSane paNa naya kahevAya che.(10) anuyogadvAra sUtranI TIkAmAM nayanuM svarUpa jaNAvatAM kahyuM che ke, ''sarvatrAnantadharmAMdhyAkSite vastuni AMzaprA jo vodho naya:'' sarvatra anaMtadharmAtmaka vastumAM eka aMzano grAhaka bodha naya kahevAya che. pramANanayatattvAlokanA sAtamA paricchedamAM kahyuM che ke, * " nIyate yena zrutAkhyapramANaviSayIkRtasyArthasyAMzastaditarAMzaudAsInyataH sa pratipatturabhiprAyavizeSo nayaH / / 7 / 1 / / " zAbdabodhamAM pratibhAsita thatI anaMta aMzAtmaka vastumAMthI Itara aMzonI udAsInatApUrvaka vastuno eka aMza je abhiprAya vizeSathI khabara paDe te vaktAnA abhiprAya vizeSane naya kahe che. arthAt pratyeka padArthamAM anaMtadharma rahelAM che. temAMthI abhISTa aMzone (dharmone) grahaNa karavAvALo ane tenAthI atirikta bIjA dharmo prati udAsIna rahevAvALo arthAt te dharmono apalApa na karavAvALo je jJAtAno adhyavasAya vizeSa che, te naya kahevAmAM Ave che. 9. pramALena saMgRhItArtheAMzo naya: / / 10. jJAturabhiprAya: naya:| (navapravI5:) Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 95 TUMkamAM, vaktAnA tAtparyAnusAra vastunA je te svarUpane samajavAnA sAdhana vizeSane naya kahevAmAM Ave che. "anekAMta vyavasthA' prakaraNamAM nayanI vyAkhyA karatAM kahyuM che ke, jenA dvArA pratiniyata dharmanuM grahaNa thAya, tene naya kahevAya che. nyAyavizArada nyAyAcArya mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAjAe nayopadeza graMthamAM "naya'nA svarUpanI spaSTatA karatAM kahyuM che ke, sattvAsattvAdyupetArtheSvapekSAvacanaM nyH| na vivecayituM zakyaM vinApekSaM hi mizritam / / 2 / / sattvAsattva - nityAnitya - bhedAbhedAdayo, ye tairupetA ye'rthA jIvapudgalAdayasteSu apekSAvacanaM pratiniyatadharmaprakArakApekSAkhyazAbdabodhajanakaM vacanaM nyvaakymityrthH| idaM vacanarupasya nayasya lakSaNaM hi - nizcitaM mizritaM - nAnAdharme karaMbitaM vastu apekSAM vinA vivecayituM na zakyam / / 2 / / sattva-asattva, nityatva-anityatva, bheda-abheda vagere je dharma che, te dharmothI yukta jIva-pudgala Adi dravyonA viSayamAM je apekSAvacana arthAt (te anaMtadharmAtmaka vastuno) pratiniyata dharma jemAM prakAra che, evA apekSA nAmanA zAbdabodhana janaka vAkyane nayavAkya kahevAmAM Ave che. eTale ke apekSAjJAnamAM anaMtadharmAtmaka vastuno pratiniyata dharma prakAra bane che ane e pratiniyata dharma prakAraka apekSAjJAnanA janaka vacanane nayavAkya kahevAmAM Ave che. A apekSA vacana te nayanuM nizcita lakSaNa che. aneka dharmothI yukta vastune apekSA vagara vivecita karI zakAtI nathI. eka vastumAM bhinna bhinna apekSAthI rahelA aneka dharma ke je vastunA svaparyAya ke paraparyAyarUpe temAM rahelA hoya che. te anaMtA dharmomAMthI eka dharmane koI apekSA vizeSathI je apekSA vacana dvArA nirvacana karavAmAM Ave te apekSA Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' jenadarzananA mahattvanA siddhAMto vacanane nayavAkya kahevAmAM Ave che. tethI ja nayopadeza graMthamAM AgaLa jaNAvyuM che ke, tena sApekSabhAveSu pratItyavacanaM nyH| pramANanayatattAlokanAM nayaparicchedamAM nayanA viSayamAM vadhAre spaSTatA karatAM jaNAvyuM che ke, "vastvaMze pravartamAno nayaH svArthaikadezavyavasAyalakSaNo na pramANaM napi mithyAjJAnemiti pAchA." vastunA eka pratiniyata aMzamAM pravartita naya potAne Icchita evA vastunA) eka dezanA jJAna svarUpa che ane te pramANa nathI. (kAraNa ke, pramANa to vastunA samasta aMzonuM grAhaka che ane) te naya mithyAjJAna paNa nathI. kAraNa ke, naya vastumAM rahelA pratiniyata dharmanuM avagAhana karAve che ane te vastunA "sva" ne anabhipreta evA anya dharmono amalApa nathI karato. svayaMnA ISTa aMza = dharmane mukhyatAthI puraskRta kare che ane anya nayonA ISTa dharmone goNarUpathI svIkRta rAkhe che.) nayavAkyanuM lakSaNa nayavAkyanuM lakSaNa jaNAvatI vakhate "gayaprativa" graMthamAM kahyuM che ke, nayavAkyalakSaNaM tu aparadharma-grahopekSakatve satyekadharmagrAhivAkyaM nyvaakym| vastunA apara (anya) dharmone grahaNa karavAmAM upekSA karavAnI sAthe potAne abhipreta vastunA) eka dharmane grahaNa karavAvALA vAkyane nayavAkya kahevAya che. ahIM ullekhanIya che ke, nayavAkya vastunA potAne Icchita nathI evA dharmone grahaNa karavAmAM upekSA kare che arthAt "sva" ne anabhipreta dharmonAM grahaNamAM udAsIna rahe che. paraMtu te anya dharmonI pUrNa upekSA Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 97 apalApa karatuM nathI, te vAta yAda rahe. jo anya dharmono apalApa karIne (apekSA bhedathI rahelA te dharmono ekAMte niSedha pharamAvIne-apalApa karIne) potAne Icchita aMzone ja batAve to te nayavAkya nathI, paNa durnayavAkya che. prazna. naya vAkyano AkAra kevo hoya che? uttara. naya vAkyano AkAra A pramANe che - "yAti dharaH" ahIM yAda rAkhavuM ke, A nayavAkyano AkAra "cA" padathI lAMchita hovA chatAM paNa koI prakAre (apekSAe) ghaTamAM "astitva" mAtrane siddha kare che. ane astitvanA samAnAdhikaraNa tenAthI (astitvathI) atirikta anaMtA dharmonI upekSA ja thAya che arthAt eka ghaTa vastumAM "astitva dharma rahelo che. te ja ghaTamAM "astitva thI atirikta bIjA nityasvAdi anaMtA dharma rahelA che, je "astitva' nA samAnAdhikaraNa dharma che, te anaMtA dharmonI upekSA karIne mAtra ghaTamAM "astitva dharmane siddha karavA mATe je vAkya prayoga thAya, tene nayavAkya kahevAya che. prazna. nayavAkya pramANabhUta che ke apramANabhUta che? uttara. nayavAkya pramANa paNa nathI ane apramANa paNa nathI. paraMtu pramANano eka deza che. kAraNa ke, nayavAkya dvArA pramANa dvArA svIkRta anaMtA dharmomAMthI eka ja "astitva' ityAdi dharmano graha thAya che-svIkAra thAya che. tethI nayavAkya pramANano eka deza che. pramANavAkya ekI sAthe sakala dharmono graha kare che. tethI nayavAkya pramANa paNa nathI ane nayavAkya pramANa dvArA svIkRta anaMtA dharmomAMthI koIpaNa dharmono apalApa karyA vinA potAnI apekSA pramANenA Icchita aMza (dharma) no graha kare che. tethI apramANabhUta paNa nathI. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto prazna. durnaya vAkya paNa eka dharmano graha kare che ane naya vAkya paNa eka dharmano graha kare che, to pachI nayavAkyane durnaya vAkya kema na kahevAya? 98 uttara. durnaya vAkya ane (su) nayavAkyamAM pharaka che. durnaya vAkya vastunA zeSa dharmono apalApa karIne eka dharmanuM grAhaka bane che. jyAre, nayavAkya zeSa dharmono apalApa karyA vagara apekSA bhedathI te dharmone gauNarUpathI svIkRta rAkhIne potAne abhipreta dharmane puraskRta kare che. tethI sarva dharmonA puraskartA pramANa vAkya aMtargata nayavAkya AvI zake che. TUMkamAM, nayavAkya pramANa vAkyane aMtarniSTha che, jyAre durnaya vAkya pramANa vAkyanI bahirbhUta che. sunaya vAkyono samudAya ja pramANa vAkyano viSaya che. durnaya vAkya pramANa vAkyanA viSayabhUta samudAyamAM AvI zakatuM nathI. tethI te pramANa vAkyanI bahirbhUta che. prazna. pramANa vAkyano AkAra kevA prakArano hoya che? uttara.pramANa vAkyano AkAra "syAvacceva pada:'' ItyAkAraka che. ahIMyAM svAdeva'' padathI lAMchita hovAthI tenI pramANatA che. temAM svarUpAdi dvArA ghaTamAM 'astitva' dharmanuM 'svAt' pada dvArA pratipAdana karavAmAM Ave che. paraMtu pararUpAdi dvArA nahi. 'F' pada dvArA 'astitva' thI viruddha nAstitvAdi dharmono vyavaccheda pratipAdita karyo che. ahIM ullekhanIya che ke pramANa vAkyamAM astitva, sattvAdi dharmonA pratipAdananI sAthe ja nAstitvaasattvAdinuM paNa niSedhamukhena pratipAdana thaI ja jAya che. jyAre naya vAkyamAM vastunA ekamAtra 'astitva' Adi dharmanuM mukhyatAe vidhAna thAya che. pramANa vAkyamAM svarUpathI astitva ane Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yavAda 99 pararUpathI nAstitva, te baMneno "cAyaeNva padA" ItyAkAraka vidhAna dvArA eka sAthe yugapa) ja vidhAna thaI jAya che. naya vAkyamAM " " cIti bada:" ItyAkAraka vidhAna dvArA kevaLa "astitva dharmanuM ja pratipAdana thAya che. Ama, pramANa vAkya ane naya vAkya vacce taphAvata che. prazna. pramANa vAkyano AkAra "satyeva paTa:" evo hoya to paNa agAu batAvyA pramANe bodha thaI jAya che, to pachI "cAt' pada vadhAre kema rAkhyuM che? uttara pramANa vAkyamAM "cA" pada adhika nathI, paraMtu Avazyaka ja che. kAraNa ke, jo te rAkhavAmAM na Ave to durnaya vAkyamAM pramANa vAkyanuM lakSaNa cAlyuM javAthI ativyApti Ave che. durnaya vAkyano AkAra "maphleva yada:" ja che. durnaya vAkya vastunA svAbhipreta aMza-dharmathI atirikta aMzono apalApa kare che. tethI pramANa vAkya : "carceiva dhaTa:" naya vAkya : yAti paTa: durnayavAkya: satyeva padA" A prakAre traNe vAkyonI vacce viveka che. pramANa vAkyathI vastuno samagratayA bodha thAya che. naya vAkyathI vastune sApekSita eka dharmano bodha thAya che. durnaya vAkyathI vastuno ekAMtika eka dharmane bodha thAya che, je mithyA che. pramANa vAkya, naya vAkyathI garbhita hoya che.(11) ane durnaya vAkyathI dUrIta hoya che. (arthAt naya vAkyonAM samUharUpa ja pramANa vAkya hoya che, ane pramANa 11. pramANavAkyaM nayavAkyagarbhitaM nirdUSaNaM durnyvaakyduuritm| syAdevayuktaM jinarAjazAsane satAM camatkArakaraM bhavena kim? / / 2 / / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto pramANa vAkyamAM vAkya durnaya vAkyathI dUrIkRta hoya che durnaya vAkyonI koI bhUmikA nathI.) vizeSamAM.... pramANa vAkya sakaladezAtmaka che, naya vAkya vikaladezAtmaka che. durnaya vAkya na sakala dezAtmaka che, ke na to vikaladezAtmaka che. paraMtu sarvathA heya hovAthI bahiSkRta ja che. sakalAdezaH sakalAdeza kyAre thAya, te jaNAvatAM nayaprakAzastavamAM kahyuM che keH "ekasminnaiva hi ghaTAdivastuni, kAlAdibhiraSTabhiH kRtvA'bhedavRttyA pramANapratipannA anantA api dharmA yaugapadyena yadA'bhidhIyate tadA sakalAdezo bhavati / eka ja ghaTAdi vastumAM kAlAdi ATha dvArA abhedavRttithI pramANavAkya dvArA pratipakSa (grAhya) anaMtA dharma paNa jyAre eka sAthe kahevAmAM Ave che, tyAre sakalAdeza thAya che. sakalAdeza sAdhaka ATha aMga jaNAvatAM kahyuM che ke..... ve puna: vhAlAya:? hrAta:, garbharUpam, artha: sambandha:, 35Ara:, muLiveza:, saMsarga:, zabdaH kRtiA - (1) kAla, (2) Atma svarupa, (vastunA paryAya)(3) artha, (AdhAra) (4) saMbaMdha, (aviSyag bhAva) (5) upakAra, (vastunI pravRtti) (6) guNIdeza, (vastunuM kSetra) (7) saMsarga ane (8) zabda (vastuno vAcaka). have kAlAdinA vidhAna dvArA abheda vRttithI kaI rIte pramANa pratipatra anaMtA dharmonuM yugapat vidhAna (kathana) thAya che, te joIzuM. (1) kAlena abhedavRtti : sau prathama e prazna thAya che ke, abhedavRttithI eka ja vastumAM yugapat, viruddha dharmano graha kaI rIte thaI zake che? A praznano javAba ApatAM Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 101 nayaprakAzastava graMthamAM jaNAvyuM che ke, "cAnceva ghaTa!" A sthAne ghaTamAM je kALe astitva dharma che, te ja kALe te ja ghaTamAM ja bAkInA nAstitvAdi dharma paNa che. tethI kAlena abhedavRtti che arthAt eka ja kALamAM eka ja ghaTamAM astitva-nAstitva dharma sAthe rahe che. ekakAlena te baMne vacce abheda che, arthAt ekakAlAvacchedana astitva ane tenAthI viruddha nAstitvAdi dharmonI vacce eka ja ghaTa vastumAM sAthe rahelA hovAthI) abheda che ane tethI ja kAlena abhedavRttithI te badhA dharmonuM eka sAthe kathana thAya che. ahIMyAM bIjo eka prazna ubho thAya che ke, astitvanI sAthe jeno virodha nathI evA aviruddha dravyavAdi dharmonI ekatra (ghaTa vastumAM) hoI zake che. paraMtu sarvathA viruddha evA nAstitvAdi dharmonI eka ja ghaTa vastumAM kAlena abhedavRtti kaI rIte zakya che? - A praznanA samAdhAnamAM jaNAvyuM che ke, je kALamAM astitva dharmanuM nirUpaNa karavAmAM Ave che te kALe ghaTamAM nAstitva dharma paNa vidyamAna che arthAt "cAva ghaTa:" evuM vidhAna karavAmAM Ave che, tyAre astitvanA samAnAdhikaraNa anaMtA dharmonuM (ghaTavAdi anaMtA dharmonuM) pratipAdana karavAmAM Ave che. kAraNa ke, ghaTatAdi anaMtA dharmothI viziSTa ja ghaTanI sattAno yoga che. anyathA (te kALamAM ghaTavAdi anaMtA dharmothI viziSTa ghaTanuM pratipAdana kareluM mAnavAmAM na Ave to) ghaTanA asattvanI Apatti AvIne UbhI rahe. tethI astitvamAM samAnAdhikaraNa anaMta dharmonuM paNa te ja kALamAM pratipAdana thAya ja che, tethI kAlena abhedavRtti che. (2) AtmarUpeNa amedavRtti : AtmarUpa arthAt vastuno paryAya. vastunA paryAyathI abhedavRtti. vastunA paryAya dvArA abhedavRttithI anaMtA dharmonuM yugapatuM kathana thAya che. jema "astitva ghaTano paryAya che. tema tenAthI atirikta anya dharma Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 2 jenadarzanane mahattvanA siddhAMto paNa ghaTanA ja paryAya che. tethI astitvanI anya dharmonI sAthe abhedavRtti che. (3) arthabhedavRtti : artha eTale AdhAra. jevI rIte, ghaTa vastu "astitva dharmano AdhAra che, tevI rIte tenAthI atirikta anya dharmono paNa ghaTa AdhAra che, tethI arthabhedavRtti che. (4) saMbaMdhAbhedavRtti : aviSyam (apRtha) bhAvane saMbaMdha kahevAmAM Ave che. jema ghaTamAM astitvano aviSpagu bhAva che, tema te sivAyanA anya dharmono paNa ghaTamAM saMbaMdha che ja. tethI saMbaMdhAbhedavRtti che. (5) upakArabhedavRtti : je ghaTamAM lokapravRtti svarUpa upakAra astitvana karavAmAM Ave che, te ja upakAra anya dharmo dvArA paNa thAya che. kAraNa ke, sakala dharmathI viziSTa ghaTamAM ja lokapravRtti thAya che, tethI upakArAbhedavRtti che. (6) guNIdezAbhedavRtti : guNI ghaTa, teno deza = kSetra bhUtalAdi, te bhUtalAdino Azraya karIne jema ghaTamAM "astitva dharmano sadbhAva che, tema anya dharmono paNa sabhAva che tethI guNIdezabhedavRtti che. (7) saMsargabhedavRtti : bheda prAdhAnya hovA chatAM paNa saMbaMdha thAya tene saMsarga kahevAmAM Ave che. tethI je ghaTamAM astitvano saMsarga che, te ja ghaTamAM anya dharmono paNa saMsarga che ja. tethI saMsargabhedavRtti. ahIMyAM yAda rAkhavuM ke, saMbaMdha ane saMsargamAM aMtara (bheda) che. saMsargamAM bheda prAdhAnya hoya Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 103 che ane abheda gauNarUpe hoya che. saMbaMdhamAM abheda prAdhAnya hoya che ane bheda gauNarUpe hoya che. (8) zabdabhedavRtti : astitva dharmAtmaka ghaTano vAcaka je zabda che te ja zabda anya dharmAtmaka ghaTano paNa vAcaka che, tethI zabdAledavRtti. A rIte sakalAdezanuM svarUpa joyuM. pahelAM je pramANa vAkya joyuM hatuM tenuM te apara paryAya ja che. vikalAdeza : vikalAdezanuM svarUpa sakalAdezathI viparIta che. naya vAkya vikalAdeza che. kAraNa ke, eka vastumAM rahelA naya vAkyathI pratipanna "astitva Adi eka dharmanA kAlAdi ATha dvArA bhedavRttithI jyAre vidhAna karavAmAM Ave che, tyAre vikalAdeza thAya che. pramANavAkyamAM kAlAdi ATha dvArA amedavRttithI anaMtA dharmonuM ekasAthe vidhAna karavAmAM Ave che. jyAre nayavAkyamAM kAlAdi ATha dvArA bhedavRttithI vicalita eka dharmanuM ja vidhAna karavAmAM Ave che. tethI pramANavAkya sakalAdezAtmaka che ane nayavAkya vikalAdezAtmaka che. * durnaya vAkya to sakalAdezAtmaka paNa nathI ke vikalAdezAtmaka paNa nathI. paraMtu, te sarvathA heya hovAthI bahiSkRta ja che. kAraNa ke, tenAthI vastuno sAco bodha thaI zakato nathI. nayanuM vizeSa svarUpaH tattvArtha sUtrakAra maharSie svopaNa bhASyamAM nayanuM sAmAnya lakSaNa bhinna-bhinna paryAyo dvArA jaNAvyuM che. tenuM avagAhana karavAthI naya viSayaka bodha vadhu spaSTa thaze. mahopAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjAe Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto nayarahasya prakaraNa mAM nyAyanI zailImAM te paryAyonA artha karyA che. tenAthI vizeSata: nayano viSaya pariphuTa thaze. tethI ahIyAM te nayanA paryAyavAcI zabdone artha sahita vicArIzuM. "nayA: prApa:, sAthaal:, nirvartA:, 3patA :, vyAsa, rUnattaram ti" (tasvArtha bhASya 2-35) - pratyeka paryAyonuM svarUpa na rahasya graMthanA mAdhyamathI vicArIzuM. (2) prApavaa - pramApana pratipanna - pratiyonipratiyoIimad - bhaavaapnnnaanaadhrmektrmaatrprkaarktvm| pramANa dvArA pratipanna (sunizcita) ane pratiyogi-pratiyogimabhAvApanna (arthAt virodhI - virodhimad bhAvathI yukta) je vastunA) aneka dharma che, temAMthI koI eka dharma mAtra prakAraka jJAnane "naya" kahevAmAM Ave che. kahevAno Azaya e che ke, pramANathI pratipanna vastu anaMtadharmAtmaka che, te anaMta dharmAtmaka vastumAM paraspara viruddha dharma bhinna-bhinna apekSAe rahelA hoya che, jema ke, ghaTa vastumAM apekSAe nityatva ane apekSAe anityatva ema paraspara viruddha dharma rahe che. nityatvano virodhI dharma anityatva che ane anityatvano virodhI dharma nityatva che. tethI niyatva jyAre virodhI che tyAre anityatva virodhImad (virodhya) che ane anityatva jyAre virodhI che, tyAre nityatva virodhdha che, tethI te baMne dharmothI yukta vastu virodhi-virodhimarbhAvathI yukta che. tethI pramANathI pratipanna ane virodhi-virodhimad bhAvathI yukta anaMtadharmAtmaka vastuno koI eka dharma (nityatva ke anityatva athavA astitva yA nAstitva ItyAdi koI eka dharma) je adhyavasAya vizeSamAM prakAra bane che, te adhyavasAya vizeSane naya kahevAmAM Ave che. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 1 0 5 naya jJAnamAM vastu vizeSya bane che ane vastuno eka dharma prakAra bane che. tethI "caMd stadvIna paTa:" evuM je jJAna thAya che, te naya jJAna che ane teno AkAra (agAu batAvyA pramANe) "cArita ghaTa:" che. TUMkamAM, eka dharma prakAraka jJAna vizeSane ja naya kahevAmAM Ave che. (thAt = thaMcita) (2) sAdhakatvaM tthaavidhprtipttijnktvm| sAdhaka arthAt evA prakAranA (pahelA batAvyA te prakAranA) jJAnanA janaka (adhyavasAya vizeSa) ne naya kahevAmAM Ave che. pramANathI pratipanna evI anaMtadharmAtmaka vastunA koI eka dharmanA jJAnanA janaka adhyavasAya vizeSane naya kahevAya che. jema ke, eka ghaTAdi vastumAM bhinna-bhinna apekSAe nitya-anityatva, astitva-nAstitva, sattvaasattva, ekatva-anekatva Adi anaMtA dharma rahe che, temAMthI koI eka vivaNita dharmanA jJAnanA janaka adhyavasAya vizeSane naya kahe che. (3) nirvartakatvaM anivrtmaannishcitsvaabhipraayktvm| potAnA je abhiprAyathI adhyavasAya vizeSa utpanna thAya che, te nizcita abhiprAyanI nivRtti jyAM thatI nathI, evA adhyavasAya vizeSane naya kahevAmAM Ave che, jema ke, potAne "dravya" nA abhiprAyathI je "nityo yada:"evo adhyavasAya utpanna thAya che, te dravyanA abhiprAyanI nivRtti "nityo pada:" evA adhyavasAyamAM thatI nathI, tethI te adhyavasAya vizeSane naya kahevAmAM Ave che. kahevAnuM tAtparya e che ke "dravya' nI apekSAe ghaTa nitya che, evo vaktAno abhiprAya "nityo da:" evA adhyavasAyarUpamAM nivRtta nathI thato. paraMtu evA abhiprAyano nirvAha thAya che, tethI evA adhyavasAya vizeSane naya kahevAya che. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto (4) nirbhAsakatvaM zRGgagrAhikayA vstvNshjnyaapktvm| "zRMgagrAhikA" nyAyathI vastunA eka aMzanA jJApakane nirNAyaka kahevAya che. e paNa nayanuM eka lakSaNa che. zRMgagrAhikA' nyAya A pramANe che : aneka govALiyAo (govALo) potapotAnI gAyane laIne eka khullA medAnamAM choDI de che. sAmAnyataH te gAyo samAna lAgatI hoya che, tethI sAmAnya lokone kaI gAya kayA govALanI che teno aMdAja nathI Avato, paraMtu govALane to potAnI gAyanI vizeSatA khabara hoya che, tethI goSTha (gAyanA vADA) nI pAse pAchA pharatI vakhate te govALa potAnI gAyanuM zIMgaDu pakaDIne goSThanI dizAmAM laI jAya che. A zRMgagrAhikA jAya che. A prakAre eka vastumAM anaMtA dharma rahelAM hoya che, te aneka dharmo, aMzovALI vastunA koI aMza-vizeSanuM jJAna jenA dvArA thAya tene nirmAsaka-naya kahevAya che. jema govALa potAnI gAyane potAnA goSThanI dizAmAM vALe che, tema vaktA vastugata potAnA Icchita aMzane pakaDIne je adhyavasAya vizeSathI vastunuM jJAna kare che, te vaktAnA adhyavasAya vizeSane naya kahevAmAM Ave che. (5) upalambhakatvaM prtivishissttkssyopshmaapeksssuukssmaarthaavgaahitvm| prativiziSTa kSayopazamanI apekSAe sUkamArtha avagAhI jJAnane upalaMbhaka kahevAya che ane A paNa nayanuM lakSaNa che. Itara Itara dharmonA kSayopazamanI vyAvRtti karavA dvArA vastunA koI eka nizcita dharmamAM pravartita kSayopazama vizeSane prativiziSTa kSayopazama kahevAya che. evA prativiziSTa kSayopazamanA AzrayamAM vastunA sUkSma artha (aMza) nuM grahaNa je jJAnathI thAya che tene upalaMbhaka arthAt naya kahevAya che. jema ke, vastunA Itara dharma viSayaka kSayopazamane eka bAju rAkhIne eka nizcita Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 107 nityatva' Adi dharmamAM pravartita kSayopazama vizeSathI vastunA sUkSma aMzanuM jJAna jenAthI thAya che, tene naya kahevAmAM Ave che. (6) vyaJjakatvaM prAdhAnyena svvissyvyvsthaapktvm| pradhAnatAe "sva" viSayanA vyavasthApakane vyaMjaka kahevAya che ane tene ja naya paNa kahevAmAM Ave che. je potAnA abhiprAya vizeSathI vastunA koI eka nizcita svarUpane spaSTa kare, tene vyaMjaka arthAta naya kahevAya che. vastu anaMtadharmAtmaka che, temAMthI pradhAnatayA (pradhAnarUpathI) koI eka dharma (astitva Adi dharma) nuM vyavasthApana kare tene vyaMjaka = naya kahevAya che. prastuta naya vastunA anya dharmono niSedha nathI karato paraMtu potAne abhipreta aMzanuM pradhAnatayA vyasthApana kare che ane anya dharmonuM gauNarUpathI vyavasthApana kare che. vizeSamAM, pramANa nayatattAloka (7.53) mAM kahyuM che ke, nayavAkya ane pramANavAkya sva-sva viSayamAM pravRtti kALamAM vidhi ane niSedhanI kalpanA dvArA saptabhaMgInuM anusaraNa kare che. te viSayanI vizeSa vicAraNA "saptabhaMgI' prakaraNamAM karIzuM. uparAMta, yAda rAkhavuM ke, jainadarzanamAM kaMIpaNa (sUtra ke teno artha) nayavihIna hoto nathI, nayayukta ja hoya che. (12) nayanuM sAmAnya svarUpa joyuM. avasara prApta nayAbhAsanuM svarUpa joIzuM. te jaNAvatAM pramANanayatattvAlokamAM kahyuM che ke, "svAmipretAviMzavitarazApanAthI punarnayAmAsa: 7-2aaaa. je abhiprAya vizeSa potAnA Icchita aMzane puraskRta kare ane 12. natthi naehiM vihUNaM suttaM attho a jiNamae kiMci / Asajja u soyAraM nae nayavisArao buuyaa|| vishessaavshykbhaassy-277|| Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto vastunA Itara (bIjA) aMzono apalApa kare, tene nayAbhAsa (durnaya) kahevAya che, nityasvAdi dharmono ekAMte vidhAna karavAvALo abhiprAya vizeSa durnaya kahevAya che. jema ke, "AtmA nitya ja che, anitya che ja nahIM." athavA "AtmA anitya ja che, nitya che ja nahIM." evA ekAMtathI dUSita banelA abhiprAya vizeSanea3) (jJAnAMzane, nayAbhAsa = durnaya kahevAmAM Ave che. nayAbhAsonuM vizeSa svarUpa AgaLa kahevAmAM Avaze. nayanA mukhya bheda - nayanA bheda-prakArane jaNAvatAM pramANanayatattAlokamAM batAve che ke, " vyAsa-samAsAkhyAM dikAra: I7-rUpA" vyA toDane vi7: II7-4 samAsastu dvibhedo dravyArthika:paryAyArthikazca / / 7-5 / / te naya vistAra ane saMkSepathI be prakArano che. vistArathI te nayanA aneka vikalpa-prakAra che, kAraNa ke, vastu anaMtaaMzAtmaka che, ane eka aMza viSayaka vaktAnA abhiprAya vizeSane naya kahevAya che, te AgaLa jaNAvyuM ja che. tethI anaMtAMzAtmaka vastumAM eka-ekanA paryavasAyI jeTalA vaktAnA abhiprAya vizeSa che, teTalA naya che. eTale vistArathI vicArIe to naya aneka prakAranAM che, tethI ja kahyuM che ke, "jAvaiyA vayaNapahA tAvaiyA ceva hu~ti nyvaadaa| jAvaiyA nayavAdA tAvaiyA ceva huMti prsmyaa|| (vizeSAvazyaka bhASya-451) 13. nayAstu padArthajJAne jJAnAMzA, tatrAnantadharmAtmake vastunyekadharmonnayanaM jJAnaM naya: itarAMzapratikSepAbhimukhaM jJAna Turnaya: || Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 109 jeTalA (vastuno bodha karAvavAvALA) vacana mArga che, teTalA ja nayavAda (naya) che. ane jeTalA naya che, teTalA ja parasamaya (paradarzana) che. TUMkamAM vicArIe to nayanA be prakAra che : (1) dravyArthika naya ane (2) paryAyArthika naya. (vistArathI nayonAM badhAM prakAra kahevAnuM zakya nathI. eTale saMkSiptamAM be naya ane tenA AMtarabhedonI vicAraNA karIzuM.) dravyArthikanaya kone kahevAya? ane paryAyArthika naya kone kahevAya? dravya kone kahevAya che? ane dravyanA keTalA prakAra che? - paryAya kone kahevAya che? ane paryAyanA keTalA prakAra che? dravyArthika nayanA keTalA bheda che? ane payAryArthika nayanA keTalA prakAra che? A viSayanI have vicAraNA karIzuM. dravyArthika nayanuM lakSaNa : dravyArthamAtragrAhI nayo dravyArthika :(nayarahasya) je naya phakta dravyane grahaNa kare che, batAve che tene dravyArthika naya kahevAmAM Ave che. A naya dravyane ja tAtvika rUpathI svIkAre che, kAraNa ke, tenA mata pramANe utpAda ane vinAza atAttvika che. kAraNa ke, te baMne anukrame AvirbhAva ane tirobhAva ja che. paryAyArthika nayanuM lakSaNa : paryAyamAtragrAhI paryAyArthikaH paryAyamAtrane grahaNa karavAvALA nayane paryAyArthika naya kahevAya che. A naya utpAda ane vinAza svarUpa paryAya mAtrane ja svIkAra karavAmAM tatpara che. uparAMta, te dravyane sajAtIya dravyathI judu mAnato nathI. atre ullekhanIya che ke, pahelAM jaNAvyA anusAra baMne naya Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 10 jenadarzananA mahatvanA siddhAMto potAne anicchita aMzano pratikSepa karatA hoya evuM spaSTa dekhAI Ave che. eTale te naya durnayanI kakSAmAM AvI jaze. evI koIne zaMkA thaI zake che. paNa AvI zaMkA karavI barAbara nathI, kAraNa ke, te te naya svAbhipreta aMzanI pradhAnatA 14) batAvavA sudhI ja bIjA aMzano pratikSepa kare che. paraMtu ItarAMzano pUrNa apalApa karatAM nathI. gauNarUpamAM to Itara aMza paNa temane mAnya ja hoya che. have anukrame pUrvokta praznonA samAdhAnanA viSayamAM vicArIzuM. dravyArthika nayanuM jJAna karavAmAM dravyanA svarUpanuM jJAna paNa Avazyaka che. tethI ahIMyAM dravyanuM svarUpa vicArIzuM. dravyanuM lakSaNa jaNAvatA "saptabhaMgI nayapradIpa" prakaraNamAM kahyuM che ke, "atha dravyalakSaNamAha-sat dravyalakSaNam, sIdati-svakIyAn guNa-paryAyAn vyApnotIti sat, utpAda-vyaya-dhrauvyayuktam (sat), arthakriyAkAri ca sat;" "yadevArthakriyAkAri tadeva prmaarthst| yacca nArthakriyAkAri tadeva prto'pyst|" iti| nijanijapradezasamUhairakhaNDavRttyA svabhAva-vibhAvaparyAyAn dravati droSyati, adudruvaditi drvym| guNaparyAyavad dravyaM vaa| guNAzrayo dravyaM vaa| bhAvArtha : "sat' dravyanuM lakSaNa che. svakIya guNa-paryAyone je prApta kare che, tene "sa" kahevAya che. arthAt je guNa-paryAyathI yukta che tene dravya kahevAmAM Ave che. (sahabhAvI dharmone guNa kahevAya che ane kramabhAvI dharmone paryAya kahevAya che. dravyane dharmI kahe che.) utpAda, nAza ane sthiratA, A traNathI yukta hoya tene "sat', kahevAya che ane te ja dravya che. (A viSayanI vistRta carcA padarzana samuccaya, dravya-guNaparyAyano rAsa Adi graMthomAM karavAmAM 14. naraivaMtarAMti parvatapurnavaM, tannatikSepaprAdhAnyamAtra vopayo II II (caraNa) Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 1 1 1 AvI che.) utpAdAdi traNeyanuM svarUpa samajAvatAM 15) "naya prakAzastava' graMthamAM kahyuM che ke, "vastu pahelAM je paryAyarUpamAM na hoya te paryAyarUpamAM lAbha thavo, tene "utpAda' kahevAya che. je paryAyarUpamAM hoya te paryAyanI sattAno viraha thavo, tene "nAza' kahe che ane dravyarUpathI pratyeka paryAyamAM anuvartana thavuM te "sthiti' kahevAya che. jema ke, mATInI avasthAmAM pRthubanodarAdi AkAra rUpe ghaTa asat hato arthAt mATInI avasthAmAM tAdaza AkAra rUpa paryAya nahoto, te (nUttana) paryAyano lAbha thavo, tene "utpAda' kahevAmAM Ave che. te avasthAmAM ghaTamAM utpattimattva Ave che tAdaza AkArarUpa paryAyano viraha thavo tene "nAza' kahevAya che. te avasthAmAM ghaTamAM nAzavatva Ave che, ane te baMne avasthAmAM dravyarUpamAM ghaTanuM anuvartana thavuM 'sthiti' kahevAya che, tethI ghaTamAM sthitimattva Ave che. A rIte jagatanA badhA padArtha utpAdAdi trayAtmaka ja che arthAt utpAdAdi trayAtmaka vastune dravya kahevAmAM Ave che. taduparAMta, dravya rUpe badhI vastuonI sthiti ja hoya che ane paryAya rUpe badhI vastuonI utpatti ane vinAza thAya che. dravyanuM anya lakSaNa karatAM jaNAve che ke, je arthakriyAkAri hoya, tene "sa" kahevAya che. pratyeka vastunI potAnI eka viziSTa kriyA hoya che ke je kriyAthI te vastunI oLakhANa thAya che. te viziSTa kriyAne "arthakriyA' kahevAya che, ane arthakriyAthI yukta je hoya, tene sat 15. tatra mata AtmanAma: satpatti, sata: sattAviraho nArA:, dravyatAnuvartana sthiti: tatra ghaTasya mRtpiNDAdyavasthAyAM pRthubudhnodarAdyAkAratvenAsatastatsvarUpAtmalAbhAdutpattimattvam, atha tattvena satastadabhinnastadAkAravirahAnAzavattvam, tthaa'nuvRttaakaarnibndhnrupdrvytyaa'nuvrtnaatsthitimttvm| evaM sklaarthaanaampyetttryaatmktvmev| Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 1 2 jainadarzananA mahatvanA siddhAMto arthAt dravya kahevAya che. jema ke, "jaladhAraNa" kriyA ghaTanI eka viziSTa kriyA che, te kriyA dvArA ja ghaTanI oLakhANa thAya che, tethI ghaTa arthakriyAthI yukta dravya che. dravyanuM anya lakSaNa karatAM kahe che ke, pota-potAnAM samUha dvArA akhaMDavRttithI-avicchinna rUpathI svAbhAvika ane svabhAvika paryAyone je prApta kare che, bhaviSyamAM je prApta karaze ane bhUtakALamAM je prApta karato hato, tene dravya kahevAmAM Ave che, taduparAMta, guNa-paryAyathI yukta vastune dravya kahevAya che athavA guNonA Azrayane paNa dravya kahevAya che. pUrvokta svarUpavALA dravyanA cha prakAra che : (1) dharmAstikAya, (2) adharmAstikAya, (3) AkAzAstikAya, (4) pudgala, (5) jIva ane (6) kAla. A cha dravyonuM svarUpa navatattva prakaraNa Adi graMthomAM vistArathI karavAmAM AvyuM che. A jagata padravyAtmaka che. prazna. dravyanA svAbhAvika ane vaibhAvika paryAya zuM che? ane dravyanA svAbhAvika ane svabhAvika paryAya kayA kayA che? uttara. jeno je svabhAva che, te svabhAvanuM te svarUpathI ja pratikSaNa pariNamana thAya che, te svabhAvane "svabhAvaparyAya' kahevAmAM Ave che. arthAt vastuno sthira svabhAva ke je pratikSaNa te svarUpamAM ja pariNamana pAme, paraMtu kyAreya paNa anyathA svarUpamAM pariNamita nathI thato, tene "ravabhAvaparyAya' kahevAya che, je pUrva svabhAvanA tyAgapUrvaka anya svabhAvamAM pariNamana pAme che, te svabhAvane "vibhAvaparyAya" kahevAmAM Ave che. (16) 16. svabhAva-vibhAvau paryAyau pradaryete - tatrAgurulaghudravyavikAra: svabhAvaparyAya:, tadviparIta: svabhAvAdanyathAbhavanaM vibhaavH| tatrAgurulaghudravyaM sthiraM siddhikssetrm| yaduktaM samavAyAGgavRttau - "gurulaghudravyaM yat tiryaggAmi vAyvAdi, agurulaghu yat sthiraM siddhikSetra ghaNTAkAravyavasthitajyotiSkavimAnAdIni" iti|| Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 113 jemake, mokSAvasthAmAM jIvano ''agurulaghu'' paryAya ane jyotiSka vimAnAdino 'ghaMTAkAra'' paryAya sthira svabhAva hovAthI te 'svabhAva paryAya'' kahevAya che, jyAre saMsArI avasthAmAM jIvano ''gurulaghu'' paryAya che, ''manuSyAdi'' paryAya anya-anya paryAyomAM pariNamana thatA hovAthI 'vibhAva-paryAya'' kahevAya che. vizeSamAM, saptabhaMgI-nayapradIpa graMthamAM jaNAvyuM che ke, guNanA vikArone paryAya kahevAya che, te svabhAva ane vibhAvanA bhedathI be prakArano che. ''agurulaghu'' paryAya svabhAva paryAya che. tenA SavRddhihAni svarupa bAra prakAra che. te A prakAre che. (1) anaMtabhAgavRddhi, (2) asaMkhyAtabhAgavRddhi, (3) saMkhyAtabhAgavRddhi, (4) saMkhyAtaguNavRddhi, (5) asaMkhyAtaguNavRddhi, (6) anaMtaguNavRddhi, (A cha vRddhi che) (7) anaMtabhAgahAni, (8) asaMkhyAtabhAgahAni, (9) saMkhyAtabhAgahAni, (10) saMkhyAtaguNahAni, (11) asaMkhyAtaguNahAni ane (12) anaMtaguNahAni. vaibhAvika paryAya cAra che. manuSyatvAdi cAra paryAya vaibhAvika che. (A jIvanA viSayamAM jANavuM) pudgalanA vaibhAvika paryAya caNukAdi che. (A viSayamAM vizeSa peTAbheda AdinI anya vAto anya graMthothI jANI levI) anAdi anaMta dravyamAM svaparyAya pratikSaNa utpanna thAya che ane naSTa thAya che, have jIvAdi dravyanI aMdara je sAmAnya ane vizeSa svabhAva che te joIzuM. sAmAnya svabhAva : (1) asti svabhAva, (2) nAsti svabhAva, (3) nitya svabhAva, (4) anitya svabhAva, (5) eka svabhAva, (6) aneka svabhAva, (7) bheda svabhAva, (8) abheda svabhAva, (9) bhavya svabhAva, (10) abhavya svabhAva ane (11) parama svabhAva : A prakAre jIvAdi Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto dravyomAM agiyAra sAmAnya svabhAva che. vizeSa svabhAva : (1) cetana svabhAva, (2) acetana svabhAva, (3) mUrta svabhAva, (4) amUrta svabhAva, (5) eka pradeza svabhAva, (6) aneka pradeza svabhAva, (7) vibhAva svabhAva, (8) zuddha svabhAva, (9) azuddha svabhAva ane (10) upacarita svabhAva. A prakAre dravyomAM dasa vizeSa svabhAva che. vizeSamAM dravyanI aMdara dasa sAmAnya guNa ane soLa vizeSa guNa hoya che, te A prakAre che : dasa sAmAnya guNa : (1) astitva, (2) vastutva, (3) dravyatva, (4) prameyatva, (5) agurulaghutva, (6) pradezatva, (7) cetanatva, (8) acetanatva, (9) mUrtatva ane (10) amUrtatva. A prakAre dravyonA dasa sAmAnya guNa che. agAu jaNAvelA pratyeka dravyamAM A dasamAMthI ATha sAmAnya guNa hoya che. (kAraNa ke, cetanatvaacetanatva ane mUrtatva-amUrtatva A benI joDImAMthI eka-ekanI kamI hovAthI pratyeka dravyamAM ATha guNa hoya che. jema ke, jIvamAM cetanatva che. acetanatva nathI ane bAkInA pAMcamAM acetanatva che. cetanatva nathI. tevI ja rIte mUrtatva-amUrtatvanA viSayamAM jANavuM) soLa vizeSa guNa : (1) jJAna, (2) darzana, (3) sukha, (4) vIrya, (5) sparza, (6) rasa, (7) gaMdha, (8) varNa, (9) gatihetutva, (10) sthitihetutva, (11) avagAhanahetutva, (12) vartanAhetutva, (13) cetanatva, (14) acetanatva, (15) mUrtatva ane (16) amUrtatvaH A prakAre dravyanA 16 vizeSa guNa che. - jIvamAM jJAna, darzana, sukha, vIrya, cetanatva ane amUrtatvaH A cha vizeSa guNa che. pudgalamAM sparza, rasa, gaMdha, varNa, acetanatva ane Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 1 1 5 mUrtatvA: A cha vizeSa guNa che. dharmAstikAyamAM gati hetutva, acetanatva, amUrtitva - A traNa vizeSa guNa che. adharmAstikAyamAM sthiti hetutva, acetanatva, amUrtatvaH A traNa vizeSa guNa che. AkAzastikAvamAM avagAhana hetutva, acetanatva, amUrtatva: A traNa vizeSaguNa che. kAlamAM vartanAhetutva, acetanatva, amUrtatva. A traNa vizeSa guNa che. ahIM ullekhanIya che ke, cetanatva-acetanatva, mUrtatvaamUrtatva : A cAra guNa svajAtinI apekSAe sAmAnya guNa che ane vijAtIyanI apekSAe vizeSa guNa che. arthAt pratyeka jIvomAM cetanatva hoya che, eTale svajAtinI apekSAe cetanatva sAmAnya guNa che. jIva sivAya anya pAMca dravyomAM cetanava nathI, tethI cetanatva jIvane bAkInA pAMca dravyothI (vijAtIyathI) vyAvRtta karato hovAthI vizeSa guNa che, A ja rIte acetanatva vagere traNamAM vicArI levuM. agAu jaNAvela sAmAnya-vizeSa svabhAvomAMthI jIva ane pudgalamAM te badhA svabhAva saMgata thAya che. dharmAstikAya-adharmAstikAya-AkAzAstikAya : A traNa dravyomAM cetana, mUrta, vibhAva, azuddha ane eka pradeza, A pAMcane choDIne soLa svabhAva saMgata thAya che. A soLa svabhAvomAMthI eka "bahupradeza" svabhAvane bAda karatAM bAkInA paMdara svabhAva kAlamAM saMgata thAya che. (1) A rIte dravya ane tenA guNa paryAyanA viSayamAM vicAraNA karI. tenA viSayamAM vizeSa carcA jainadarzananA dravyAnuyoganA graMthomAM vistArathI jovA maLe che. vizeSa jijJAsu te-te graMthothI jANI le. sAmAnya dizAsUcana thaI gayuM. have ApaNe mULa vAta para AvIzuM. 17. viviMzati bAvA: yuH nIvapuyorkatA: dhavInAM roDa 3: jo paOMvA mRta: || Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 jenadarzananA mahatvanA siddhAMto je nayano viSaya "dravya hoya athavA je abhiprAya vizeSamAM dravya" ne pradhAna banAvavAmAM Ave, tene dravyArthika naya kahevAya che ane je nayano viSaya "paryAya" hoya athavA je abhiprAya vizeSamAM "paryAya" ne pradhAna banAvavAmAM Ave, tene paryAyArthika naya kahevAya che. dravyArthika nayanA prakAra : A viSayamAM graMthakAra maharSionAM judA-judA abhiprAya che. dravyArthika nayanA prakAra jaNAvatAM naya rahasya graMthamAM kahyuM che ke, Adyasya catvAro bhedAH - naigamaH saMgraho vyavahAra RjusUtrazceti jinabhadragaNikSamAzramaNa prbhRtyH| RjusUtro yadi dravyaM nAbhyupeyAt tadA "nusumo gaNuvaka vyAvasarSa, pudutta chatti" (yanuM. 24) iti sUtraM virudhyet| "RjusUtravarjAstraya eva dravyArthikabhedAH" iti tu vAdinaH siddhasenasya mtm| atItAnAgata-parakIyabheda-pRthaktvaparityAgAt-RjusUtreNa svakAryasAdhakatvena svakIya-vartamAna vastuna evopagamAt nAsya tulyAMza - dhruvAMza - lkssnndrvyaabhyupgmH| uktasUtraM tu anupayogAMzamAdAya vartamAnAvazyakaparyAye dravyopacArAt smaadheym| (vizeSAvazyaka bhASya Adi graMthonA racayitA) zrI jinabhadragAikSamAzramaNa ItyAdi pU. AcArya bhagavaMta prathama dravyArthika nayanA cAra prakAra jaNAve che. (1) nagama, (2) saMgraha, (3) vyavahAra ane (4) jusUtra. temanA matAnusAra jo jhaTa jusUtra naya dravya nI pradhAnatAe vastunuM jJAna na karAvato hoya, to "uSNusumasaXXXXxx" A anuyoga dvArA sUtra sAthe virodha Ave che. tethI RjusUtra nayano viSaya "dravya hovAthI te dravyArthika naya che. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 1 17 (zrI sammatitarka Adi graMthonA racayitA) zrI siddhasena divAkara sUrijInA matAnusAra RjusUtra sivAyanAM naigamAdi traNa naya ja dravyArthika naya che. temanA matAnusAra RjusUtra naya paryAyArthika naya che. kAraNa ke, RjusUtra nayano viSaya vartamAna kAlIna ane svakIya vastu che, paraMtu anAgata, atIta, parakIya vastu nathI arthAt jusUtra nathI vartamAnakAlIna svakIya vastuno bodha thAya che. paraMtu tenAthI tulya aMza ane dhruvaM aMza svarUpa dravyano bodha thato nathI. arthAt atIta, anAgata ane vartamAna A traNe kALamAM vidyamAna evA dravyano bodha RjusUtra nayathI thato nathI. paraMtu vartamAnakAlIna vastuno (vartamAnakAlIna paryAyano) bodha thAya che, eTale te "paryAya" ne viSaya banAvato hovAthI paryAyArthika naya che. ahIMyAM ullekhanIya che ke, mATI avasthAmAM, pRthubuddhodarAdi AkArayukta ghaTa avasthAmAM ane naSTa thayelA ghaTanI avasthA (bhagnAvasthApanna kapAla) mAM "A mATI che" e prakAranAM tulya-dhruvAMza yukta dravyano bodha thAya che. trikAlaviSayaka dravyano bodha to naigama nayathI thAya che. paraMtu RjusUtra nathI to vartamAnakAlIna ghaTano ja bodha thAya che. arthAt vartamAna paryAyane AzrayIne ja vastuno bodha thAya che, tethI te paryAyArthika naya che. pahelAM jusUtra nayane paryAyArthika naya mAnavAmAM je anuyogadvAra graMthanA sUtranI sAthe je virodha batAvyo hato, tenuM samAdhAna A rIte karI zakAya che. "manuyogo dravyam'' A ukti anusAra vartamAnakAlIna Avazyaka kriyA upayogarahita hoya to tene dravya kriyA kahevAya che. tethI te anupayoga aMzane AzrayIne vartamAna Avazyaka paryAyamAM dravyano upacAra karavAmAM Avyo che. A rIte Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto anuyoga dvAranA A sUtranI sAthe AvavAvALA virodhane TALI zakAya che. paryAyArthika nayanA prakAra : paryAyArthikasya trayo bhedA: "zabdaH samabhirUDha evambhUtazceti" smprdaayH| RjusUtrAdyAzcatvAra iti tu vAdI siddhsenH| tadevaM sptottrbhedaaH| zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta - A traNa paryAyArthika nayanA bheda che. evo saMpradAya che. paraMtu RjusUtra sahita zabdAdi cAra paryAyArthika nayanA bheda che, eTale nayanA kula maLIne sAta peTAbhedo che. (utpAda ane vinAzane je prApta kare che, tene paryAya kahevAya che. anAdi-anaMta dravyamAM svaparyAya pratikSaNa utpanna thAya che ane naSTa thAya che. agAu hAni-vRddhirUpa ane nara-nArakAdi paryAya jaNAvyAM hatA. punaH paryAyanA be prakAra che : (1) sahabhAvI paryAya ane (2) kramabhAvI paryAya. sahabhAvI paryAyane guNa kahevAya che. jJAnAdi guNa AtmAnA sahabhAvI paryAya che. sukha-duHkha, harSa-zoka Adi AtmAnA kramabhAvI paryAya che. paryAyane je naya pradhAna banAve, tene paryAyArthika naya kahevAya che, te paryAyArthika nayanA apekSA bhedathI traNa ane cAra prakAra agAu jaNAvyAM che.) nayanA sAta bheda : A rIte nayana dravyArthika ane paryAyArthika, A be mukhya bheda che ane agAu batAvyA mujaba) nayanA peTAbheda sAta cheH (1) nagama, (2) saMgraha, (3) vyavahAra, (4) RjusUtra, (5) zabda, (6) samabhirUDha ane (7) evaMbhUta. have anukrame sAte nayonuM svarUpa vicArIzuM. (1) negamanaya : nagamananuM svarUpa samajAvatAM pU. mahopAdhyAya zrI yazovijayajI Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 1 19 mahArAjAe jainatarkabhASAmAM kahyuM che ke, sAmAnyavizeSAdyanekadharmopanayanaparo'dhyavasAyo naigama : yathA paryAyayordravyayoH paryAyadravyayozca mukhyAmukhyarupatayA vivkssnnprH| (18) vastunA sAmAnya, vizeSa Adi aneka dharmonuM pratipAdana karavAmAM tatpara adhyavasAya vizeSane negamanaya kahevAya che. jema ke, be paryAya, be dravya tathA paryAya ane dravyane mukhya ke amukhya (gauNa) svarUpathI vivakSA karavAmAM tatpara adhyavasAya vizeSa naigamana thAya che. jainatarkabhASAmAM udAharaNa ApIne vistArathI A viSayane spaSTa karyo che, te A pramANe che : ____atra saccaitanyamAtmanIti paryAyayormukhyAmukhyatayA vivkssnnm|(19) atra caitanyAkhyasya vyaJjanaparyAyasya, vizeSyatvena mukhyatvAt, sattvAkhyasya tu vishessnntvenaamukhytvaat| artha ahIMyAM "AtmAmAM caitanya sat che." A rUpathI paryAyomAM mukhya ane amukhya rUpathI pratipAdana che, ahIMyAM caitanya nAmaka vyaMjana paryAya vizeSya hovAthI mukhya che, sattva nAmaka paryAya vizeSaNa hovAthI amukhya che, arthAt gauNa che. kahevAno artha e che ke, caitanyane sat kahevAthI caitanya vizeSarUpathI 18. dharmayordharmiNordharma-dharmiNozca pradhAnopasarjanabhAvena yad vivakSaNaM sa naikagamo RAma: TIchA thayo paryAyayo, tharmo dravyo, gharmauio dravyaparyAvazva pradhAnagaunnbhaaven vivakSaNaM sa naigmH| naike gamA:-bodhamArgA yasyAsau naigama iti / / 7 / / 19. caitanyamAbhanIti gharmayo: I7-8 pradhAnopasarganabhAvena vivakSafmottaratra sUtradvaye yojniiym| sattvaviziSTaM caitanyaM-'saccaitanyamAtmani vartate' iti vAkye caitanyAkhyadharmasya prAdhAnyena vivakSA, tasya vizeSyatvAt, sattvAkhyadharmasya tu gauNatvena, tasya caitanyavizeSaNatvAditi dharmadvayaviSayako naigamasya prathamo bhedaH / / 8 / / (pra.na.tattvA.) Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto pratIta thAya che ane sattva vizeSaNa rUpathI pratIta thAya che. caitanyano AtmA sAthe bheda ane abheda che. sattva je rIte AtmAmAM che, te rIte AtmAthI abhinna caitanyamAM paNa che. caitanya ane sattva baMne dharma che, temanAmAM na koI mukhya che ane na koI gauNa. vizeSya ane vizeSaNa rUpathI kahevAne lIdhe caitanya mukhya rUpe pratIta thAya che ane sattva vizeSaNa rUpe. caitanya ane sattva baMne vyaMjana paryAya che. A be paryAyonuM mukhya ane gauNa mAtrathI pratipAdana karavAvALo naigama che. ahIMyAM satvarUpa vyaMjana paryAya tiryakra sAmAnya che. bhinna bhinna vyaktiomAM samAna pariNAmane tiryaka sAmAnya kahe che. ratnAkarAvatArikAmAM zrI ratnaprabhasUrijI ma. kahe che ___ - tiryak sAmAnyaM tu prativyakti-sadRzapariNAmalakSaNaM vyaMjanaparyAya paDyA (ratnAkarAvatArikA, pariccheda-7, sUtra-5, pRSTha-7, bhAga trIjo) vyaMjana paryAya ane arthaparyAyanuM svarUpa jaNAvatAM kahe che ke, . pravRttinivRttinibaMdhanArthakriyAkAritvopalakSito vynyjnpryaayH| bhUtabhaviSyatvasaMsparzarahitaM vartamAnakAlAvacchinnaM vastusvarUpaM caarthpryaayH| (nainatamAkA) artha : pravRtti ane nivRttimAM kAraNabhUta arthakriyAkAritvathI upalalita paryAya vyaMjana paryAya che. bhUta ane bhaviSyanA sparzathI rahita vartamAnakALamAM thavAvALuM vastunuM svarUpa artha paryAya che. kahevAno Azaya e che ke, vastuomAM aneka prakAranAM dharma che, te dharmonA kAraNe artha (vastu) bhinna-bhinna kAryo kare che. agnimAM uSNa sparza che tethI tenA dvArA dAharUpa kArya utpanna thAya che. dAharUpa arthakriyAne utpanna karavAvALA agninuM uSNa pariNAma Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 121 vyaMjana paryAya che. alpa ane mahA pariNAmamAM agninA arthaparyAya pratikSaNa bhinna thatAM rahe che. paraMtu uSNa paryAya sthira rahe che. uSNa pariNAmane kAraNe agni dAharUpa arthakriyAno janaka che. A svarUpane jANIne lokonI agninA viSayamAM pravRtti ane nivRtti thAya che. jIvanuM caitanya paNa vRkSa AdinA viSayamAM jJAna utpanna kare che. arthane prakAzita karavo, jJAnanI arthakriyA che. sukha-du:kha Adi paryAya bhinna thatAM rahe che. paraMtu caitanya badhA paryAyomAM sthira anugata rahe che. jJAna dvArA vastunuM prakAzana thavAthI loka pravRtti kare che athavA nivRtta thAya che. jyAre sukha thAya che, tyAre du:kha nathI rahetu. jyAre duHkha hoya che tyAre sukha nathI rahetu. paraMtu, jJAna sukha-du:kha baMne kALamAM rahe che. A anugAmI svarUpanA kAraNe caitanya vyaMjana paryAya che. artha, arthakriyAne haMmezA utpanna nathI karato. paraMtu arthakriyAne utpanna karavAvALo paryAya sthira rahe che. bALavAne mATe koI vastuno saMbaMdha na hoya to agni dAha utpanna nathI karato. paraMtu, te kALamAM paNa dAhano utpAdaka uSNa paryAya agnimAM rahe che, tethI A prakArano sthira paryAya arthakriyAkAritvathI upalakSita thAya che, te kALamAM paNa dAha utpanna karavAnI yogyatA agnimAM rahe che. vRkSa Adi arthanI sAthe saMbaMdha na thavAthI jJAna paNa prakAzana karatuM nathI, paraMtu te kALamAM paNa sthira jJAna arthanA prakAzananI yogyatAthI yukta rahe che. artha prakAzananI yogyatA ane aneka sukha Adi artha paryAyomAM sthiratAne kAraNe caitanya vyaMjana paryAya che. satva paNa anya paryAyomAM sthira rahe che. tethI ahIMyAM vyaMjana paryAya kahevAmAM Avyo che. temAM sattva vizeSaNa che ane caitanya vizeSya che, tethI ahIMyAM negamanAya che. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto je paryAya gharmamAM atIta ane anAgata kAlamAM nathI paraMtu vartamAnakALamAM che, te arthaparyAya che, A paryAya pratikSaNa bhinna thavA vALI vastunA svarUpamAM rahe che. have A viSayamAM vizeSa spaSTatA karatAM jenatarka bhASAmAM kahe che ke, vastu paryAyavat dravyamati dravyayormukyAmukyatayA vivekSaNama(20), paryAyavad dravyAkhyasya dharmiNo vizeSyatvena prAdhAnyAt, vastvAkhyasya vizeSaNatvena gaunntvaat| artha : paryAyavALu dravya vastu che, A rUpe be dravyonuM mukhya ane amukhya rUpathI pratipAdana thAya che. paryAyavALo dravya nAmaka dharmI vizeSya hovAthI pradhAna che. vastu nAmaka dharmI vizeSaNa hovAthI gauNa che. vastu vizeSaNa che. te paNa dravya che. paryAyathI viziSTa dravya paNa dravya che. jyAre paryAyo sAthe dravyane vizeSya rUpe kahe che, tyAre te mukhya thaI jAya che. vastu vizeSaNa rUpe kahevAya che eTale gauNa thaI jAya che. "vastu kaI che? je paryAyothI viziSTa dravya che." A rUpe vivaphA thAya che, to vastu vizeSya hovAne lIdhe pradhAna thaI jAya che ane paryAyathI viziSTa dravya gauNa thaI jAya che. A negama be dharmIonA viSayamAM che. kSaNamekaM sukhI viSayAsakta jIva iti paryAyadravyayormukhyA-mukhyatayA 20. vastu paryAyavat dravyamati imigo: I7-1iaa satra "paryAyavat dravya vastu ca' iti dhrmidvym| 'paryAyavad dravyaM vastu vartate' iti vivakSAyAM paryAyavad dravyAkhyasya dharmiNo vizeSyatvenopAttatvAt prAdhAnyam, vastvAkhyasya tu dharmiNo vizeSaNatvena gaunntvm| athavA kiM vastu? paryAyavad dravyamiti vivakSAyAM vastvAkhyasya dharmiNo vizeSyatvAt prAdhAnyaM, paryAyavad dravyAkhyasya tu dharmiNo vizeSaNatvena gauNatvamiti dharmidvayaviSayako naigamasya dvitIyo bhedaH / / 9 / / (pra.na.tasvA.) Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 1 2 3 vivakSaNam(21), atra viSayAsaktajIvAkhyasya dharmiNo vizeSyatvena mukhyatvAt, sukhalakSaNasya tu dharmasya tdvishessnntvenaamukhytvaat| artha : viSayamAM Asakta jIva eka kSaNa sukhI thAya che. A rItithI paryAya ane dravyanI mukhya ane amukhya rUpathI vivakSA thAya che. ahIMyAM viSayamAM Asakta jIva nAmaka dharmI vizeSya hovAne kAraNe mukhya che. sukha rUpa dharma tenuM vizeSaNa hovAne kAraNe amukhya che. ahIMyAM jIva dravya che ane sukha paryAya che. tethI ahIMyAM dharma ane dharmIne laIne nagama che. vizeSya hovAnA kAraNe dharmI jIva mukhya che ane sukha nAmaka dharma vizeSaNa hovAne kAraNe mukhya nathI. ahIMyAM eka zaMkA upasthita thAya che ke, nagamanaya dravya ane paryAya baMneno prakAzaka hovAthI te "pramANa" nI kakSAmAM AvI jaze. tene naya kaI rIte kahI zakIzuM? - A zaMkAnuM samAdhAna ApatA jainatarka bhASAmAM jaNAvyuM che ke, na caivaM dravyaparyAyobhayAvagAhitvena naigamasya prAmANyaprasaGgaH, prAdhAnyena tadubhayAvagAhina eva jJAnasya prmaanntvaat| artha : dravya ane paryAya baMneno prakAzaka hovAthI naigama pramANa thaI javo joIe, A prakAranI zaMkA utpanna thAya che, teno uttara e che ke, pradhAnarUpathI je dravya ane paryAyane prakAzita kare che, te ja jJAna pramANa thAya che. (paraMtu gauNa-mukhya bhAvathI ubhayane prakAzita karato nagama naya "pramANa" nI kakSAmAM nathI Avato.) kahevAno Azaya e che ke, sAmAnya ane vizeSanuM, dravya ane 21. kSaNamekaM sukhI viSayAsaktajIva iti dharma-dharmiNoH / / 10 / / atra viSayA''saktajIvasya prAdhAnyaM, vizeSyatvenopAttatvAt, sukharUpasya dharmasya tu aprAdhAnyaM, vizeSaNatvena nirdiSTatvAd iti dharmadiyADaDanamnanoDyuM naivAmI tRtIyo meDhaH u20I (pra.na.tA.) Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto paryAyanuM, nityatva ane anityatva AdinuM pratipAdana negama naya gauNamukhya bhAvathI kare che. jyAM naigama naya sAmAnyanuM pradhAna bhAvathI ane vizeSanuM gauNa bhAvathI pratipAdana kare che, tyAM negama nayano ane saMgraha nayano viSaya sarakho thaI jAya che. jyAM vizeSanuM pradhAna rUpathI ane sAmAnyanuM gauNa rUpathI prakAzana thAya che, tyAM vyavahAra naya ane naigama nayano viSaya samAna thaI jAya che. ahIMyAM dhyAnamAM rAkhavuM joIe. ke, jyAre negama sAmAnya athavA vizeSanuM pratipAdana kare che, tyAre sAmAnyanA anugAmI svarUpanuM ane vizeSanA kevaLa vyaktimAM rahevAvALA svarUpanuM prakAzana nathI karato. te mukhya rUpathI sAmAnya ane vizeSanA gaNa-mukhya bhAvano Azraya laIne prakAzana kare che. sAmAnya rU5 athavA vizeSa rU5 vastu hoya che, kevaLa eTalAthI ja saMgraha naya athavA vyavahAra naya sAthe viSaya samAna thAya che. jyAre naigama naya "jIvamAM caitanya sat che." A rIte sattva ane caitanya A be paryAyonuM mukhya ane gauNa bhAvathI pratipAdana kare che, tyAre sattvanA anugAmI hovA chatAM paNa tenA anugAmI svarUpanuM pratipAdana nathI karato. paraMtu caitanya sAthe sattvano kevaLa saMbaMdha pragaTa kare che. tethI satva rU5 tiryaku sAmAnyanuM pratipAdana hovAM chatAM paNa negama nayano saMgraha nayathI spaSTa bheda che. jyAre nagama naya "viSayamAM Asakta jIva kSaNabhara mATe sukhI thAya che." A rIte pratipAdana kare che, tyAre sukharUpa dharmAtmaka paryAyanuM pratipAdana karavA chatAM paNa sukhanA vyaktimaya vizeSa rUpanuM nirUpaNa nathI karatuM. sukha eka paryAya vizeSa che. A tattva tarapha nagama nayanuM dhyAna nathI, te kevaLa sukhane vizeSaNa rUpathI ane jIvane vizeSya rUpe pratipAdana karavAmAM dhyAna de che. sukha eka paryAya rU5 vyakti vizeSa che, eTalAthI vyavahAra ane nagamano viSaya sarvathA samAna nathI thaI jato. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 1 2 5 sukha rUpa dharmathI viziSTa dha jIvano pratipAdaka hovAne lIdhe A nagama naya dravya ane paryAya baMneno prakAzaka che. paraMtu dharmIno mukhya rUpe ane sukhAtmaka dharmano gauNa rUpe prakAzaka che, tethI pramANathI bhinna che. dravya ane paryAya baMnenuM pradhAna bhAvathI prakAzana thAya to jJAna pramANa thAya che. nagamanamAM aneka dharmonuM pratipAdana thAya che. koIpaNa vastu sAmAnya-vizeSa ubhaya dharmAtmaka ja hoya che. sAmAnya dharma ane vizeSa dharma baMneno grAhaka adhyavasAya vizeSa nagamanAya che. negamanaya jyAre vastunA mukhyataH sAmAnya dharmanuM pratipAdana kare che, tyAre gauNa rUpamAM vizeSa dharmone svIkRta rAkhe che ane jyAre mukhya rUpamAM vizeSa dharmanuM pratipAdana kare che, tyAre gauNarUpamAM sAmAnya dharmone svIkRta rAkhe che. mukhya-gauNa bhAva niyata nathI hotA. vaktAnI IcchAnusAra kyAreka dravya ane kyAreka paryAya mukhya ane gauNa thaI jAya che. pU. pUrvAcAryoe "maigama' padanI vyutpatti A rIte karI che. naigamo nAma:(22) jemAM kahevAno mArga eka nahIM, paraMtu aneka che. tene gamanaya kahevAya che. pU. mahopAdhyAyazrIjIe narahasyamAM A ja vAtane jaNAvatAM kahyuM che ke, 23) nigama arthAt loka athavA saMkalpa. temAMthI jenI utpatti thAya tene naigama naya kahevAya che. arthAt loka prasiddha arthane svIkAra karavAvALo naya te naigamanaya che ane lokaprasiddhi sAmAnya-vizeSa ubhayanA udgamathI saMvahita thAya che arthAt lokamAM je vyavahAra thAya che te sAmAnya dharma ane vizeSa dharma A rIte ubhaya dharmone pradhAna banAvIne thAya che. koIvAra vizeSa 22. "hiM mALerdi miLatti ye ne ma ya vistA" (manuyora sUtra-232) 23. nigameSu bhavo'dhyavasAyavizeSo naigmH| tadbhavatvaM ca lokprsiddhaarthopgntRtvm| lokaprasiddhizca sAmAnyavizeSAdyubhayopagamanena nirvhti| (nayarahasya) naikamAnameyaviSayo'dhyavasAyo naigama ityetdrthH| Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 26 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto dharma mukhya hoya che ane kyAreka sAmAnya dharma mukhya hoya che. athavA je nayanA vastune jANavAnAM eka nahIM. paraMtu aneka mArga che. te nayane naigama naya kahevAya che. uparAMta, nagamanA, atItakAlIna, vartamAnakAlIna, bhaviSyakAlIna, upayogI ane nirUpayogI evI tamAma avasthAmAM rahelI vastune vastunA rUpamAM svIkAre che. nagamanayanI mAnyatA : zrI vinayavijayopAdhyAyaviracita nayakarNikAmAM neganayanI mAnyatA jaNAvatAM kahyuM che ke, "naikAmo macatte vastu tamayAtmaiA. nirvizeSaM na sAmAnyaM vizeSo'pi na tadvinA / / 5 / / " nigamanaya mAne che ke vastu sAmAnya-vizeSa ubhayAtmaka hoya che. vizeSa vinA sAmAnyanI sattA nathI hotI. ane sAmAnya vinA vizeSanI paNa sattA hotI nathI. atre ullekhanIya che ke, badhA padArtha sAmAnya-vizeSa ubhaya svarUpa hoya che. vastuomAM rahelI jAti vagere sAmAnya che ane vastuomAM bheda karavAvALA vizeSa che. so ghaTamAM aikyabuddhi sAmAnya dharma (ghaTatva) thI thAya che, arthAt ghaTamAM rahelAM ghaTatva dharmathI so ghaTamAM ekatvanI buddhi thAya che. so ghaTa alaga-alaga vyaktionA che, te-te alagaalaga vyakti te te ghaDAmAM rahelA vizeSathI (vizeSa dharmathI) potapotAnA ghaTane alaga karIne oLakhI le che. A rIte badhI vastu sAmAnya-vizeSa ubhayAtmakazma) hoya che. kyAreya paNa sAmAnya vizeSarahita ane vizeSa sAmAnyarahita nathI hoto. nagamanaya ubhayAtmaka vastune grahaNa kare che. 24. arthAH sarve'pi ca saamaanyvishessobhyaatmkaa:| sAmAnyaM tatra jAtyAdi vizeSAcca vibhedakAH / / 3 / / aikyabuddhirghaTazate bhavetsAmAnyadharmata: vizeSAcca nijaM nijaM lakSayanti ghaTaM janAH / / 4 / / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda Aja vAtane vadhAre spaSTa karatAM nayopadeza graMthamAM kahyuM che ke, badhA padArtha sAmAnya-vizeSa ubhayAtmaka che ane loka prasiddha sAmAnyavizeSobhayAtmaka padArthano grAhaka negamanAya che. lokavyavahAra sAmAnyavizeSa ubhaya svarUpa vastuthI thAya che. tethI lokaprasiddha arthane svIkAra karavAvALo naya naigamanaya kahevAya che. sAmAnya ke vizeSa baMnemAMthI ekanI paNa kamI karavAmAM Ave to lokavyavahAra durghaTa banI jAya che. 25) kAraNa ke, sAmAnya vizeSa vinA rahI zakato nathI. ane vizeSa sAmAnya vinA rahI zakato nathI. negamanane samajavA mATe zAstramAM 26) prasthakAdi traNa udAharaNa ApyA che. te udAharaNa upara vicAra karavAthI naigamananuM svarUpa ekadama spaSTa thaI jaze. nagamanayanA udAharaNa :prathama udAharaNa - prasthakanuM : prasthaka (dhAnya mApavAnuM eka (lAkaDAnuM) mApa vizeSa) banAvavAno IrAdo rAkhavAvALo suthAra tene mATe lAkaDuM levA mATe jaMgalamAM jato hoya, tyAre rastAmAM tene koI pUche ke, "tame kyAM jaI rahyAM cho?" te samaye suthAra javAba Ape che ke, "prasthaka levA jAuM chuM." jaMgalamAM pahoMcIne prasthaka prAyogya lAkaDuM kApato hoya, tyAre koI pUche ke, "tame zuM kApo cho?" tenA javAbamAM suthAra kahe che ke, "prasthaka kApuM " lAkaDuM laIne ghara tarapha pAchA pharatI vakhate koI pUche ke, "zuM laIne AvyA cho?", to tenA javAbamAM te kahe che ke, "prasthaka laIne Avyo chuM', ghera AvIne lAkaDAmAMthI prathakano AkAra banAvatI vakhate koI pUche ke, "zuM banAvo cho?" to 25. tasiddhi8 sAmAnyavizeSAdyumayAzraya tatasaMcAre vyavahAro di phuITa: WArA 26. evaM prasthakAdyudAharaNeSvapi siddhAntasiddheSu bhaavniiym| (anekAnta vyavasthA) Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 28 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto te javAba Ape che ke, "prasthaka banAvuM chuM" A rIte bhinna-bhinna sthaLe pUchAyelA praznonAM je uttara suthAre ApyA che. te badhA javAba naigamananI apekSAe yathArtha che. kAraNa ke, negamanaya upacAra karIne kathana karavAvALo naya che, bhaviSyamAM je prasthaka banavAvALuM che, teno Aropa tenA pUrvakAlIna bhinna-bhinna kAraNomAM karavAmAM Avyo che. - bIjuM udAharaNa : gharanuM koI pUche ke, "Apa kyAM raho cho?" to te uttara Apaze ke "lokamAM rahuM chuM'', "lokamAM paNa kyAM raho cho?" to kahe che ke, "madhyalokamAM', madhyalokamAM paNa kyAM raho cho, to te kahe che, "jaMbudvIpamAM", temAM paNa kyAM raho cho? to te kahe che ke, "bharatakhaMDamAM temAM paNa kyAM raho cho? to te kahe che ke, "madhyakhaMDamAM''. temAM paNa kyAM raho cho? to te kahe che ke "hindustAnanA gujarAta rAjyanA amadAvAda zaheranA pAlaDI vistAramAM amuka naMbaranA baMgalAmAM rahuM chuM." ane aMtamAM praznono upasaMhAra karatA kahe che ke, mAro AtmA jeTalA pradezomAM rahelo che, teTalA pradezomAM huM rahuM chuM.... A badhA prakAra-uttara nagamanayanI apekSAe yathArtha che. ahIMyAM pUrva-pUrva vAkya uttara-uttara vAkyonI apekSAe sAmAnya gharmano Azraya kare che. - trIju udAharaNa - gAmanuM ? koI musApharo yAtrA karatAM kAzI tarapha jatAM hoya, tyAM te kAzInI sImAmAM praveza kare tyAre temAMthI koI pUche ke, "ApaNe kyAM AvyA?" to jANakAra kahe che ke, "ApaNe kAzI AvI gayA.", thoDuM AgaLa cAlIe ane kAzInI bahAranA bAga-bagIcAmAM praveza karIe tyAre koI pUche ke, "ApaNe kyAM AvI gayA?" to paNa kAzImAM AvyA evuM jANakAra kaheze. A rIte gAmanA killAnI pAse, cokamAM, Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 129 mahollAmAM, galImAM, koI nizcita gharamAM pUchavAmAM Ave to, "kAzImAM AvyA" no ja javAba maLe che. A rIte upara batAvelA badhA sthaLe kAzI, kAzI evo je vyavahAra thAya che, te nagamanayanI apekSAe che, jagatanAM tamAma vyavahAromAM neganayanI pradhAnatA che. anekAMta vyavasthA 27) graMthamAM eka mahattvano khulAso karyo che ke, A nagamanayamAM vizeSothI anya (bhinna) ja sAmAnya che. kAraNa ke, sAmAnya anugata buddhinuM kAraNa che. te ja rIte vizeSa paNa sAmAnyathI bhinna ja che. kAraNa ke, vizeSa vyAvRttibuddhinuM kAraNa che. te ja rIte Azraya (vasturUpa Azraya) thI paNa sAmAnya bhinna ja che. anyathA AzrayathI sAmanyane bhinna mAnavAmAM na Ave to vyaktinI jema sAdhAraNatAnI anupapatti ja thaI jaze. nagamanayanA prakAra : nagamanaya sAmAnya ane vizeSanuM avalaMbana laIne pravartita thato hovAthI tenA be prakAra tattvArtha sUtranA bhAgyamAM jaNAvyA che:- (1) sAmAnyagrAhI maigamanaya ane (2) vizeSagrAhI naigamanaya.(28) sAmAnyagrAhI eTale samagragrAhI ane vizeSagrAhI eTale dezagrAhI nagamanaya. mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAjA kRta tattvArthabhASyanI TIkAmAM vadhAre spaSTatA karatAM kahyuM che ke, 27. asminnaye vizeSebhyo'nyadeva sAmAnyam, anuvRttibuddhihetutvaat| sAmAnyAccAnye eva vizeSAH, vyaavRttibuddhihetutvaat| evamAzrayAdapi bhinnameva sAmAnyaM, anyathA vyaktivat sAdhAraNyAnupapatteH 28. sa ca sAmAnyavizeSAvalambItyetadarzayati - dezo vizeSaH samagraM sAmAnyaM ayaM hi sAmAnyagrAhI jAtimeva padArthamAha-vizeSagrAhI dvikatrikAdikaM, tathA ca vicitraprakAraM naigmnymaashrityaanusmryte|| "ekaM dvikaM trikaM cAtha catuSkaM paJcakaM tthaa| nAmArtha iti sarve'pi pakSAH zAstre nirupitAH / / 1 / / " nigameSu ye'bhihitAH zabdAsteSAmarthaH zabdArthaparijJAnaM ca dezasamagragrAhI naigmH| (tattvA. sU. 35 (bhASya)) sa sAmAnyavizeSAvalambItyetad darzayatidezasamagragAhIti (zrIsiddhasenIyaTIkA) Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto naigamanaya sAmAnya ane vizeSanuM avalaMbana karIne pravartita thAya che. tethI eka sAmAnyagrAhI naigamanaya che ane bIjo vizeSagrAhI naigamanaya che. ghaTamAM rahelI ghaTatva jAtine vasturupe svIkAra kare te sAmAnyagrAhI naigamanaya che. ''ghaTa'' zabdathI vAcya eka ghaTatva jAti che, paraMtu, koI vastu (vyakti-jAtimAna) nathI, A rIte eka sAmAnya dharmano je svIkAra kare che, te sAmAnyagrAhI naigamanayanuM anusaraNa karavAvALA che. (je padanI zaktine jAtimAM mAne che, paraMtu vyaktimAM nathI mAnatA, tenA mata mujaba A adhyavasAya vizeSa che. A viSayamAM vizeSa vicAraNA tattvArthabhASyanI29) TIkAmAM joI levI. sAmAnya bodhavALAne A padArtho samajavAmAM kaThaNa na paDe, tethI kevaLa te carcAo nIce TippaNI-29 mAM ApI che. vyutpattivAda paryanta navyanyAyanA abhyAsune ja te paMktionA bhAva spaSTa thaze ane tenAthI viSaya vadhAre spaSTa banaze. 130 ahIM ullekhanIya che ke, ahIMyAM eka sAmAnya dharmano svIkAra karavAvALA adhyavasAya vizeSane sAmAnyagrAhI naigamanaya kahyo che. te pramANe eka dharmathI jAti ja levI, evo ekAMtika niyama nathI. te eka dharma; jAti, akhaMDopAdhi, anyApoha ke buddhivizeSa evo koI eka sAmAnya dharma grahaNa karavAno che.(30) 29. ekaM jAtinAmArtha:, lAghavena tasyA eva vAcyatvaucityAt, anekavyaktInAM vAcyatve gaurvaat| na ca vyaktInAmapi pratyekatvAdvinigamanAvirahaH, evaM hyekasyAmeva vyaktau zaktyabhyupagame vyaktyantare lakSaNAyAM svasamevatAzrayatvaM saMsarga iti gauravam, jAtyA tu sahAzrayatvameva saMsarga iti lAghavam, kiM ca goH svarUpeNa na gaurityAdinyAyAdviziSTasya vAcyatvamAzrayaNIyaM nAgRhItavizeSaNa - nyAyAjjAtireva vAcyeti yuktam, vyaktibodhastu lakSaNayA, evaM hi vibhaktyarthAnvayo'pyupapatsyata iti dig / 30. ekamityanirdhAritanirdezena tajjAtirvAstu akhaNDopAdhivA'nyApoho vA buddhivizeSo vetyatra nAgraha iti dhvanyate / Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 1 3 1 - vizeSagrAhI negamanayanA prakAra : vizeSagrAhI naya dvika, trika, catuSka ane paMcakarUpa che. tattvArthabhASyaTIkAnA AdhAre te prakAranuM svarUpa have vicArIzuM. (1) ddhikarUpa vizeSagrAhI naigamanaya31): ghaTamAM rahelI ghaTatva jAtine ane ghaTarU5 vyaktine vasturUpamAM svIkAre te dvikarUpa vizeSagrAhI nagamanAya che. "ghaTa' padanI zakti ghaTatva jAti ane "ghaTa" vyakti baMnemAM je svIkAra kare che, te jAti ane vyakti ubhayane vastunA rUpamAM svIkAra kare che. tenI A mAnyatA dvikarUpa vizeSagrAhI neganayanI (2) trikarUpa vizeSagrAhI negamanaya H ghaTatva jAti, ghaTarUpa vyakti ane "ghaTa' zabdanA liMgane vasturUpamAM svIkAra karavAvALA adhyavasAya vizeSane trikarUpa vizeSagrAhI negamanaya kahevAya che. "ghaTa' padanI zakti ghaTatva, ghaTa vyakti ane liMga, A traNamAM svIkAra karavAvALAonI mAnyatA A nayanI che, arthAt ghaTapadanA vAcyanA rUpamAM ghaTata, ghaTa ane liMga, A traNeya gaNIne te traNeyane vastunA rUpamAM svIkAra karavAvALA darzanano abhiprAya vizeSa A nayano che. (3) catuSkarUpa vizeSagrAhI maigamanaya : saMkhyAdi sahita agAu batAvelA trikane grahaNa karavAvALo catuSkarUpa vizeSagrAhI negamanaya che. ghaTatva jAti, ghaTa vyakti, ghaTa zabdanuM liMga ane ghaTanI saMkhyA : A cArane "ghaTa' padathI grahaNa karavAvALAno adhyavasAya vizeSa catuSka vizeSagrAhI nagamanAya che. 31. dvimiti nAtitI tyartha: Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 jenadarzananA mahatvanA siddhAMto (4) paMcakarUpa vizeSagrAhI negamanaya : kAraka sahita agAu batAvela catuSkane grahaNa karavAvALo paMcakarUpa vizeSagrAhI naigamanAya che. pUrvokta zlokamAM (ke je TippaNI-28mAM batAvyuM che temAM pAMca vikalpa jaNAvyA che. tatvArtha sUtranI TIkAmAM agAu batAvelA paMcaka uparAMta "zabda" ne vadhArIne SakarUpa vizeSagrAhI naigamanayano prakAra batAvyo che. arthAt jAti, vyakti, liMga, saMkhyA, kAraka ane zabdaH A che mAM "ghaTa' padanI zaktine mAnavAvALA adhyavasAya vizeSane SakarUpa vizeSagrAhI naigamanaya kahe che. A nayanI mAnyatA mujaba zabdathI paNa jJAna saMbhavita che. eTale jAti vagerenI jema temAM paNa padanI zakti che. ahIMyAM jema ghaTane laIne eka, be, traNa vagere vikalpa batAvyA, tema jagatanAM badhAM padArthonAM pUrvarItithI vikalpa banAvIne nigamanayanA bhedone samajI zakAya che, have anya graMthonA AdhAre bhinna-bhinna apekSAe nagamanayanA traNa prakAra batAve che. -naigamanayanA traNa prakAra : zrIdevasenagaNita nayacakrAlApapaddhati graMthamAM negamanayanA traNa prakAra jaNAvyA che. naigamastredhA - bhuutbhaavivrtmaankaalbhedaat| atIte vartamAnAropaNaM yatra sa bhuutnaigmH| yathA adya dIpamAlikAyAM amAvAsyAyAM mahAvIro mokSaM gtH| bhAvikAle vartamAnAropaNaM yatra sa bhaavinaigmH| yathA arhan siddha ev| kartumArabdhaM ISanniSpannaM aniSpannaM vA vastu niSpannavat kathyate yatra sa vartamAnAma: yathA - grone paththo nagamanayanA traNa prakAra che : (1) jyAM atItamAM vartamAnakALano Aropa karavAmAM Ave che, te bhUtanegama che, jema ke, Aje divALIamAvasyAnA divase prabhu mahAvIra mokSe gayAM hatA. (prabhu mahAvIra Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 133 to 2500 thI vadhAre varSa pahelAM mokSe gayA hatA. prabhunA atItakAlIna nirvANagamanano Aropa AjanA divasa (vartamAna) mAM karavo, tene bhUtanegama kahevAya che. ahIMyAM atItamAM vartamAnano upacAra karavAmAM Avyo che. (2) bhAvikALamAM vartamAnano Aropa karavo, tene bhAvinegama kahevAya che. jema ke, arihaMta siddha ja che. arihaMta (cAra aghAtI karmano nAza karIne) bhaviSyamAM siddha thavAvALA che, vartamAnamAM te siddha nathI. to paNa vartamAnamAM arihaMtane siddha kahevA te bhAvinaigamanayanI apekSAe che. (3) karavAne mATe AraMbha thayelI vastu thoDIka niSpanna thaI gaI hoya, athavA aniSpanna hoya, to paNa tyAM vastu niSpanna thaI gaI che, e rIte kahevAmAM Ave che, te vartamAna naigamanaya kahevAya che. jema ke, bhAta caDelAM ja na hoya ke thoDAM ja caDelA hoya, tyAre ''ovana pacyate' evo prayoga thAya, te vartamAna naigamanayanI apekSAe che. -anya rIte traNa prakAra : sa naigamastriprakAra: AropAMzasaMkalpabhedAt / tatra catu: prakAra : Aropa: dravyAropa- guNAropa- kAlAropa- kAraNAdyAropabhedAt / tatra guNe dravyAropaH paJcAstikAyavartanAguNasya kAlasya dravyakathanaM etad guNe dravyAropaH // 1 // jJAnamevAtmA atra dravye guNAropaH / / 2 / / vartamAnakAle ca atItakAlAropaH adyaiva dIpotsave vIranirvANaM, vartamAnakAle anAgatakAlAropaH adyaiva padmanAbhanirvANaM, kAraNe kAryAropa : bAhyakriyAyAH dharmatvaM dharmakAraNasya dharmatvena kathanam / saGkalpo dvividha: svapariNAmarUpa: kAryAntarapariNAmazca / aMzo'pi dvividhaH bhinno'bhinnazcetyAdi / (nayacakrasAra) - Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto naigamanayanA traNa prakAra che : (1) Aropa, (2) aMza ane (3) saMkalpa (anyatra prasiddha dharmanuM anya sthAne AropaNa karavuM tene Aropa kahevAmAM Ave che.) (1) Aropa : AropanA cAra prakAra che : (1) dravyAropa, (2) guNAropa, (3) kAlAropa ane (4) kAraNAdi Aropa. 134 jyAM guNamAM dravyano Aropa karavAmAM Ave tene dravyAropa kahevAya che. jema ke, dharmAstikAya Adi paMcAstikAyanA ''vartanA'' guNane kAladravya kahevuM, te guNamAM dravyano Aropa karIne karavAmAM AveluM kathana che...(1) dravyamAM guNano Aropa karavAmAM Ave tene guNAropa kahevAya che. jema ke, '"jJAnamaya AtmA'' ahIM AtmadravyamAM jJAnaguNano Aropa karIne ka2vAmAM AveluM A kathana che... (2) vartamAnakALamAM atItakALano Aropa karavo ke vartamAnakALamAM anAgatakALano Aropa karavo tene kAlAropa kahe che. agha dvIpotsave vInirvALuM Aje dIpotsavanA divase vIra paramAtmAnuM nirvANa che. ahIMyAM vartamAnakAlamAM atItakAlano Aropa karavAmAM Avyo che. vIranirvANa atItakAlamAM thayuM che, teno Aropa vartamAnakAlIna dIpotsavamAM karavAmAM Avyo che. sauva padmanAmanirvALam Aje dipotsavanA divase ja padmanAbha jinano nirvANa che. ahIM vartamAnakALamAM anAgatakALano Aropa karavAmAM Avyo che. padmanAbha prabhunuM nirvANa bhaviSyamAM (anAgatakALamAM) thavAnuM che. teno Aropa vartamAnakALamAM karavAmAM Avyo che...(3) kAraNamAM kAryano Aropa karavAmAM Ave te kAryAropa kahevAya che ane kAryamAM kAraNano Aropa karavAmAM Ave te kAraNAropa che. A Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 baMne Aropa paNa naigamanayathI zakya bane che. bAhya kriyAne dharma kahevo, temAM kAraNamAM kAryano Aropa ka2vAmAM Avyo che. bAhya kriyA dharmanuM kAraNa che. dharmanA kAraNane dharmanA rUpamAM kathana ka2vuM, te kAraNamAM kAryAropa che...(4) nayavAda (2) saMkalpa - saMkalpa eTale koIpaNa kAma karavAno dRDha nirdhAra. saMkalpapUrtine mATe je kriyA thAya te svapariNAmasvarUpa che ane te aMtima kriyA sudhI pahoMcavA mATe je avAntara kriyAo thAya, te kAryAntara pariNAma che. saMkalpane siddha ka2vA mATe anya je kaMI kArya ka2vAmAM Ave tene paNa saMkalpanuM ja kArya kahevAmAM Ave che. prasthaka banAvatAM pahelAM lAkaDuM lAvavuM vagere badhAM kArya paNa saMkalpanAM ja kArya kahevAya che. pahelA udAharaNamAM joyA pramANe suthArane pUchelAM prazna ane uttara saMkalparUpa naigamanI dRSTie sAcA che. A nayanI mAnyatA mujaba jyArathI saMkalpa karyo tyArathI te saMkalpa pUrNa na thAya tyAM sudhI tene AnuSaMgika badhI ja kriyAo saMkalpanI ja kahevAya che. (3) aMza : aMzano pUrNamAM upacAra karavAmAM Ave te aMza naigamanayanI dRSTithI zakya bane che. jema ke, kapaDAMno eka bhAga (aMza) phATI jAya to paNa 'kapaDuM phATI gayuM'' evo je vyavahAra thAya che, te aMza naigamanayanI draSTi e thAya che. tenA be bheda che : (1) bhinna ane (2) abhinna. vastuno je aMza ke je vastuthI bhinna che, tene AzrayamAM rAkhIne aMzano pUrNamAM upacAra karavAmAM Ave te bhinna aMza naigamanaya che ane vastuno je aMza ke je vastuthI abhinna che, tene AzrayamAM rAkhIne aMzano pUrNamAM upacAra Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 36 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto karavAmAM Ave te abhinna aMza gamanaya kahevAmAM Ave che. upacAra" paNa negamanayano ja prakAra che. mukhyano abhAva hovA chatAM paNa prayojana dvArA upacAra pravartita thAya che. te upacAra paNa saMbaMdhAvinAbhAva, saMzleSasaMbaMdha, pariNAmapariNAmisaMbaMdha, zraddhA-zraddheya saMbaMdha, jJAna-ya saMbaMdha, cAritra-caryA saMbaMdha ItyAdi svarUpa che (32). jagatamAM jeTalA paNa opacArika vyavahAra pravartita che, te badhAM ja A nayanA AdhAre pravartita che. nagamanayane abhimata cAra nikSepa : naigamanayanA lakSaNa ane prakAranuM nirUpaNa karyA pachI "nagamanaya" ne abhimata keTalA nikSepa che? tenuM udAharaNa sahita vivaraNa na rahasya graMthanA AdhAre karavAmAM Ave che. asya ca catvAro'pi nikSepA abhimatA nAma, sthApanA, dravyaM, bhaavshceti| ghaTa ityabhidhAnamapi ghaTa eva, "arthAbhidhAnapratyayAstulyanAmadheyA" iti vcnaat| vAcyavAcakayoratyantabhede prtiniytpdshktynupptteshc| ghaTAkAro'pi ghaTa eva, tulyapariNAmatvAt, anyathA tattvAyogAt, mukhyArthamAtrA'bhAvAdeva ttprtikRtitvopptteH| mRtpiNDAdirdravyaghaTo'pi ghaTa evAnyathA prinnaamprinnaamibhaavaanupptteH| bhAvaghaTapadaM caasNdigdhvRttikmev|| bhAvArtha : koIpaNa zabdanA vyAkaraNAdi anusAra saMbhavita jeTalA paNa artha hoya che, tene nikSepa kahevAya che. te arthonuM jJAna karAvavA mATe tene lakSaNa ane vibhAjana dvArA pratipAdana paNa nikSepa padArtha che. jeno 32. mukhyAbhAve sati prayojananimitte copacAraH prvrtte| so'pi sambandhAvinAbhAvaH, saMzleSaH sambandhaH, pariNAmapariNAmisambandhaH, zraddhAzraddheya sambandhaH, jJAnajJeya sambandhaH, cAritracaryA smbndhshcetyaadi| (nayAnA papaddhati:) sandhAvi Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 137 paryAya zabda cAsa paNa che. nikSepanA ochAmAM ochA cAra bheda che. nAma, dravya, sthApanA ane bhAva. koI vastunA nAmakaraNane nAmanikSepa kahevAya che. zAstrakAre saMjJAkarmathI paNa nAmanikSepanuM lakSaNa batAvyuM che. nAmakaraNa ane saMjJAkarma emAM zabdathI ja bheda che, artha to eka ja baMne zabdothI bodhita thAya che. kAraNa ke, saMjJA ane nAma A baMne zabda paryAyavAcaka che ane karma zabda ahIMyAM kriyAvAcaka hovAthI karma ane karaNa A baMne zabdo vaDe eka ja artha bodhita thAya che. nAmanikSepamAM je vastunuM kaMIka nAma rAkhavAmAM Ave te nAmavAcaka zabdanA avayavArthono te zabdathI bodha thavo Avazyaka nathI hoto. jema ke koI vyaktinuM "Indra' evuM nAma rAkhavAmAM Ave to, te nAmathI Indra kahevAze, paraMtu temAM Indra zabdAvayava "I" dhAtuthI pratIyamAna pAraaizvarya te vyaktimAM na bhAse to paNa te Indra to kahevAya che. nagamanaya A rItanA nAmanikSepane paNa mAne che tathA kASThanirmita ke pASANAdi nirmita mUrtimAM athavA citramAM koI devatA vizeSanuM anusaMdhAna karIne temAM Indra AdinI sthApanAno vyavahAra thAya che. A rIte koIpaNa vastunA AkAramAM te vastunA sthApanane sthApanA nilepa kahe che. bhAvimAM utpanna thavAvALA ke naSTa thaI gayelA kArya vizeSanA upAdAna kAraNane dravya nikSepa kahe che, guNa-paryAya sahita vastunA asAdhAraNa savarUpanuM je pradarzana, tene bhAvanikSepa kahe che. A nikSepa badhA ja padArthonA jJAnamAM upayukta thAya che. kAraNa ke, tenA vagara vastu svarUpanuM prativiziSTa rUpe jJAna nathI thaI zakatu."negamanaya'' A cAreya nikSepAone kevI rIte mAne che, tene udAharaNa dvArA zrI mahopAdhyAyajI spaSTa kare che. (ghaTa ItyabhidhAna) javAharaNa sAdhanabhUta pAtra vizeSanuM "ghaTa" evuM nAma karavAmAM Ave che. A "ghaTa" evuM abhidhAna paNa ghaTa ja Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto kahevAya che. ahIMyAM ghaTa zabdane 'ghaTa' nAmathI saMbodhavuM e ja nAma nikSepa che. ghaTa zabdathI vAcya jema ghaTarUpa artha thAya che, tema ghaTa zabdano vAcya ghaTa zabda paNa thAya che. ghaTAtmaka artha ane ghaTa zabda A baMnemAM bheda rahevA chatAM paNa ghaTa zabda vAcyatvarUpathI kathaMcit abheda ja rahe che. A vastune pramANita karavA mATe zAstra vacananuM pradarzana karyuM che ke, garvAbhidhAnapratyayAstutyanAmagheyAH artha eTale ghaTAdi vastu, abhidhAna eTale ghaTa zabda ane pratyaya eTale ghaTa ItyAkAraka buddhi, A traNeyano nAmadheya eTale ke saMjJA tulya arthAt eka ja che. jo ghaTa arthano bodha koIne ka2vo hoya to ghaTa zabdano prayoga karavo jema jarUrI hoya che, tema ja ghaTa zabdano ane 'pada:' ItyAkAraka buddhino bodha koIne karAvavo hoya to paNa ghaTa zabdano ja prayoga karavo paDe che. tethI vAcya ghaTa, vAcaka zabda tathA ghaTa zabdathI thavAvALI buddhi, A traNeyanuM nAma ghaTa ja thAya che. vAcya ane vAcakamAM kathaMcit tAdAtmya (abheda) ahIMyAM abhISTa che. jo ghaTarUpa vAcya ane ghaTazabdasvarUpa vAcaka A baMnemAM atyaMta bheda mAnavAmAM Ave to ghaTarUpa arthamAM je niyamataH ghaTapadanI zakti mAnavAmAM Ave che, te siddha nahIM thAya. kAraNa ke, ghaTa zabdanI apekSAe ghaTarUpa arthamAM jema atyaMta bheda rahe che, tema paTAdirUpa arthamAM paNa rahe che. tethI ghaTa zabdanI zakti paTAdirUpa arthamAM paNa thaI zake che. eTale ghaTa zabda ane ghaTarUpa artha A baMnemAM kathaMcit abheda mAnavo Avazyaka che. 138 koI citra AdimAM je ghaTAkAranuM pradarzana karavAmAM Ave tene sthApanA ghaTa kahevAmAM Ave che, kAraNa ke, AkAranI dRSTie jovAmAM Ave to te ghaTAkAra ane vAstavika ghaTa A baMnemAM tulya pariNAma thAya che. jo citrAdigata ghaTAkArane ghaTasvarUpa na mAnIe.to te Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 139 ghaTAkArane kevaLa AkAra ja kahevo paDaze. paraMtu tene "A ghaTAkAra che." evuM nahIM kahI zakIe. eTale ghaTAkAratA ja ayukta thaI javAno prasaMga Avaze. jo A zaMkA thAya ke, ghaTane paNa jo ghaTa ja mAnIzuM to vAstavika ghaTanI apekSAe sthApanA ghaTamAM zuM vizeSatA haze? to AnuM samAdhAna e che ke, sthApanA ghaTa mukhya ghaTanI pratikRti che, mukhya ghaTathI je jalAharaNAdi artha kriyA thAya che, te sthApanA ghaTathI nathI thaI zakatI. tethI citrAdimAM mukhya arthano abhAva che, A ja sthApanA ghaTa ane mukhya ghaTamAM vizeSatA che. ghaTanA upAdAna kAraNa mRt-piMDAdine dravyaghaTa ke ghaTano dravya nikSepa kahe che. jo mRta piMDArirUpa dravyane ghaTa mAnavAmAM na Ave to ghaTa mRpiMDanuM pariNAma che ane mRtapiMDa ghaTanA pariNAmI che. A rItano pariNAma-pariNAmIbhAva, ghaTa ane mRpiMDa A baMnemAM nahIM thAya. tethI dravyaghaTane paNa ghaTa mAnavo joIe ane te baMnemAM kathaMcit abheda paNa mAnavo joIe. atyaMta bheda mAnavAthI baMnenA pariNAma-pariNAmI bhAva ja nahIM bane. jalAharaNa sAdhanIbhUta kabUjhIvAdimAnuM ghaTane bhAvaghaTa kahe che, tene ja bhAvanikSepa paNa kahe che. kAraNa ke, emAM ghaTanA guNa ane paryAya vidyamAna rahe che. A badhAne mAnya che, tethI bhAvaghaTamAM ghaTa padanI vRtti eTale zakti nAmaka saMbaMdha thavAmAM koIne paNa saMdeha nathI. bhAvanikSepane paNa negamanaya mAne che. A rIte cAreya nikSepa negamanayane mAnya che ane A sAthe nagamanayanuM varNana paNa pUrNa thAya che. (2) saMgrahanaya : saMgrahanayanuM svarUpa samajAvatAM ane tenA prakAra batAvatAM jainatarkabhASAmAM kahyuM che ke, Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto sAmAnyamAtragrAhI parAmarza: saMgraha: - meM thA, poDaparzrva (33) ' ''sAmAnya'' mAtrane grahaNa karavAvALA abhiprAyane saMgraha naya kahevAya che. te saMgraha naya be prakArano che. (1) parasaMgraha naya ane (2) apa2saMgraha naya. pratyeka padArtha sAmAnyAtmaka ane vizeSAtmaka che. saMgrahanaya vastunA sAmAnya dharmaneM grahaNa kare che. ahIMyAM yAda rahe ke, jyAre sAmAnyanuM jJAna thAya che, tyAre vizeSonuM paNa jJAna thAya che, paraMtu vizeSarUpathI jJAna nathI thatuM. te kALamAM vizeSa paNa sAmAnyarUpathI pratIta thAya che. saMgrahanaya sAmAnya pratipAdana paraka "A sat che' A rIte sAmAnyane ja svIkAre che, paraMtu vizeSane nahIM(34). naya rahasya graMthamAM vadhAre spaSTatA karatAM kahyuM che ke, naigamAdi naya dvArA svIkRta arthano saMgraha karavAmAM (arthAt te padArthonAM sAmAnya dharmane puraskRta karIne ekamAM saMgraha karavAmAM) tatpara adhyavasAya vizeSane saMgrahanaya kahevAmAM Ave che35). sAmAnyarUpatayA sarva vastuono saMgraha kare tene saMgrahanaya kahevAya che3). A rIte anekAMta vyavasthAmAM mahopAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjAe jaNAvyuM che. saMgrahanayanA vacanamAM ''sattA'' nAmanAM mahAsAmAnya bhAvathI 33. sAmAnyamAtraprAdI parAmarza: saM%0:|| ayamumayavihtva: paroDaparatha / / 13-14 / / (pramALanayatattvAnoLa:) 34. etaduktaM bhavati - sAmAnyapratipAdanaparaH khalvayaM sadityukte sAmAnyameva pratipadyate, na vizeSam / (anuyogadvAra sUtra - zrI hArIbhadrIya vivRtti) 35. vaizamAdhupAtArthasadhdhapravaLoyyavasAyavizeSa: saMgraha:| (nayarahasya) 36. saMgrahaLa = sAmAnyarupatayA sarvavastUnAmAkroDanaM saMgrahaH / saMgRhNAti sAmAnyarUpatayA vA sarvamiti vA saMgrahaH / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 1 4 1 yukta padArthano saMgraha thayo hoya che. saMgrahanaye badhA viSayono sAmAnyamAM samAveza karIne sAmAnyano ja svIkAra karelo hoya che (37) kahevAno matalaba e che ke, badhA vizeSono virodha (niSedha) karyA vagara te badhA ja vizeSono sAmAnyamAM samAveza karIne sattAvena sarva padArthone eka mAnavA e saMgrahanayanI daSTi che(38). saMgrahanayanI mAnyatA : saMgrahAyanI mAnyatA batAvatAM zrI nayakarNikAmAM pU. zrI vinayavijayajI mahArAjajI kahe che ke, saMgraho manyate vastu sAmAnyAtmakameva hi| sAmAnyavyatirikto'sti na vizeSa : khapuSpavat / / 6 / / - saMgrahanaya mAne che ke, vastu sAmAnya svarUpa ja che. sAmAnyathI atirikta vizeSa che ja nahIM. jema AkAza kusuma asat che, tema sAmAnyathI atirikta vizeSa paNa asat che. ahIMyAM yAda rAkhavuM ke, vizeSone sAmAnyamAM samAveza karIne sAmAnyane pradhAnatA ApIne A kathana karavAmAM AvyuM che. saMgrahanayanI A daSTine vadhAre spaSTa karatAM anuyogadvAra sUtrazrIhArIbhadrIyavivRttimAM kahyuM che ke : - jo vizeSa sAmAnyathI atirikta hoya, to amane amArA praznano javAba Apo ke, zuM vizeSa sAmAnyathI arthAntarabhUta (alaga 37. sagRhItaH - sattAkhyamahAsAmAnyabhAvamApanno'rtho yasya tattazA sNgrhvcnm| antaHkroDIkRtasarvavizeSasya sAmAnyasyaiva tenaabhyupgmaat| (anekAnta - vyavasthA) 38. svajAtyavirodhenaikatvamupanIyArthAnAkrAntabhedAt samastasaMgrahaNAt snggrhH| (nyprkaashstv)| sAmAnyavastusattAsaGgrAhakaH saMgrahaH (nayacakrasAra) Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto artha svarUpa) che(39) ? ke anarthAntarabhUta che (alaga artha svarupa) nathI? jo vizeSa arthAntarabhUta che, to sAmAnyathI arthAntara thavAthI (sAmAnya vinA) AkAzakusumanI jema tenuM astitva ja na hoya. tethI te (vizeSa) (sAmAnya vinA) ja nathI ane jo vizeSa anarthAntarabhUta che. tyAre to te samAnya ja che, tenAthI atirikta nathI. tethI sAmAnyathI atirikta vizeSa nathI. 142 saMgrahanayanA prakAra : (1) parasaMgrahanaya : A nayanuM svarUpa jaNAvatAM jainatarkabhASAmAM kahyuM che ke : tatrAzeSavizeSeSvaudAsInyaM bhajamAnaH zuddhadravyaM sanmAtramabhimanyamAnaH para: saMgraha: / yathA-vizvameLa savizeSAvitti (40) temAM badhA ja vizeSomAM udAsInatAne dhAraNa karavAvALo ane mAtra zudgha dravya ''sat'' no svIkA2 ka2vAvALo pa2saMgraha naya kahevAya che. jema ke, 'vizva eka che. kAraNa ke, sat rUpathI bheda (vizeSa) nathI.'' vizvame savizeSAt - vizva eka svarUpa che. kAraNa ke, "sat' ItyAkAraka jJAna-nAma dvArA avizeSa (sAmAnya) rUpathI mAluma paDe che. A anumAna dvArA sakala vizeSomAM udAsInatAne avalaMbita karato, "sattA'' advaitano svIkAra karato abhiprAya vizeSa pa2saMgraha naya che. 39. tathA = manyate - vizeSA: sAmAnyatontimUtA: yu: ? anarthAntaramUtA vA? yadyarthAntarmUtA: na santi sAmAnyAdarthAntaratvAt, khpusspvt| athAnarthAntarabhUtAH, sAmAnya mAtraM tadavyatiriktatvAt, svruupvt| 40. govizeSathvIvAsInya manamAna: zuddhadravya sanmAtramamimanyamAna: pasaMgrahaH ||7-11|| vizvane vizeSAviti yathA / / 7-2 6 / / vizva-nAta, m-rasa, savizeSAt - 'sat' - ityAkAraka jJAnAbhidhAnAbhyAmavizeSarUpeNa jJAyamAnatvAt anenAnumAnena sakalavizeSeSvaudAsInyamavalambamAnaH sattAdvaitaM svIkurvANo'bhiprAyavizeSaH / / (pra.na. tattvA) / / asminnukte hi saditi jJAnAbhidhAnAnuvRttiliGgAnumitasattAkatvenaikatvenaikatvamazeSArthAnAM saMgRhyate / / (nayAmRtam-pR-77) Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 1 43 pUrvokta anumAnamAM "sadavizeSa" A liMgathI anumita (eka sattAkatvena) ekatva badhA ja padArthono saMgraha kare che. arthAt badhA ja padArthomAM rahelI "A sat che, A sat che" A jJAnamAM kAraNabhUta sattA, te "sattA' dharmane pradhAna banAvIne badhAM ja padArthone ekamAM saMgRhIta kare che, te saMgrahanaya che. kahevAno Azaya e che ke, jIva, ajIva Adi jeTalA cetana ane acetana padArtha che, te badhAM "sattA' rUpa sAdhAraNa dharmanI apekSAe eka che. jIva Adi je vizeSa che, temAM koIno paNa smAna asat nathI. badhAM ja padArtha "sat' rUpathI pratIta thAya che. padArthomAM paraspara bheda che, paraMtu koIpaNa padArtha asat nathI. sat ane asatno virodha che. jIva AdimAMthI jo koI padArtha asat hoya, to te sat rUpathI pratIta na thavo joIe. sat hovAthI te asat nathI thaI zakato. dravyAdi koIpaNa padArtha hoya, paraMtu koIpaNa padArtha sattva vagara potAnA bhinna svarUpamAM te nathI rahI zakato. eTale samasta vizeSomAM sattva anugata che, tethI ja dravya che. taduparAMta, jyAM sudhI "sa" rUpanuM jJAna na thAya, tyAM sudhI koIpaNa vizeSanuM jJAna nathI thatuM. taduparAMta, "sattva" no bhedonI sAthe virodha nathI. jIvAdi padArtha paraspara bhinna hovA chatAM paNa samAnatayA "sa" pratIta thAya che. pUrvokta anumAnamAM paryAya ane guNa vinA pratIta thatuM hovAthI sarva sAmAnya zuddha che. tethI ja sammatitarkanI TIkAmAM saMgrahanayanI vyAkhyA karatAM kahyuM che ke, zuddha dravye samazritya saMgrehaMdI A nayanI mAnyatAne spaSTa karatAM anekAMta vyavasthAmAM kahyuM che kevI), sattA (badhAM ja padArthomAM raheluM sattva) sarva padArthomAM rahe che, 41. sattAyAH srvpdaarthaavybhicaaraat| yadeva ca sarvAvyabhicArarUpaM tadeva pAramArthikaM yacca vyabhicAraM tat prabuddhavAsanAvizeSanAntarIyakopasthitikamapyapAramArthikam (anekAMtavyavasthA) Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto tethI avyabhicArI tattva che, je badhAne mATe avyabhicArIrUpa che, te ja pAramArthika rUpa che. arthAt ''sattA'' badhA ja padArthomAM avyabhicarita rUpe vRtti che. tethI pAramArthika rUpa che. (je rUpa eka sthaLe vRtti hoya ane anya sthaLe avRtti hoya, te rUpa vyabhicArI che.) je vyabhicArI hoya te prabuddha (ujAgara banelI) vAsanAvizeSa sAthe upasthita hovA chatAM paNa apAramArthika che. arthAt padArthamAM rahelA ''sattva'' rUpa sAthe vAsanA vizeSathI bhale game teTalA bIjA rUpa upasthita thatA hoya, to paNa te sattvanI jema avyabhicarita nathI. arthAt 'sattva' je rIte abAdhitarUpe badhAM ja padArthomAM vRtti che. te ja rIte 'sattva' sAthe upasthita thayelA bIjA rUpa (dharma) sarva padArthomAM vRtti nathI, eTale sarva padArthomAM vRtti 'sattva' avyabhicArI che ane ethI ja pAramArthika che. tenA sivAya anya rUpa apAramArthika che. tethI pa2saMgrahanayanI mAnyatA mujaba 'sattA' eka ja pAramArthika tattva che ane 'sattA' nI apekSAe sarva padArtha eka che, A parasaMgrahanayanI dRSTi che. (2) aparasaMgrahanaya : 144 aparasaMgrahanayanuM svarUpa jaNAvatAM jainatarkabhASAmAM kahyuM che ke, dravyatvAdInyavAntarasAmAnyAni manvAnastadbhedeSu gajanimIlikAmavalambamAnaH punarvasaMgraha: / / (42) dravyatva Adi avAntara (apara) sAmAnyono svIkAra karavAvALo ane tenA bhedomAM (vizeSomAM)'gajanimIlikA'' nyAye upekSA karavAvALo abhiprAya apara saMgrahanaya che. apara saMgrahanayanI apekSAe jIva vagere cha padArthomAM dravyatva sAmAnyataH 42. dravyatvAdIni avAntarasAmAnyAni manvAnastadbhedeSu gajanimIlikAmavalambamAnaH punaraparasaMgrahaH / / (pra.na. tattvAnoH-7-21) Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 145 vyApta che. tethI jIva Adi cha padArtha eka dravyarUpa che. te ja rIte cetana ane acetana dravyonA paryAyomAM paryAyatva nAmanuM apara sAmAnya che, enA lIdhe sarva paryAya eka che. apara saMgrahanayanuM udAharaNa ApatAM pramANanayatattvAlokamAM kahyuM che ke, ___dharmAdharmA''kAza-kAla-pudgala-jIvadravyaNAmaikyaM drvytvaabhedaavityAviryathA 7-2-|| artha (pUrvavatu) spaSTa che. "A dravya che, A dravya che." ItyAkAraka jJAna-nAma svarUpa liMgathI anumita dravyatva dharmAstikAyAdi cha dravyomAM vidyamAna che, tethI dravyatvena cha padArtha eka che. AvuM kathana apara saMgrahanayanuM che. nayacakrasAra(13) graMthamAM saMgrahAyanuM svarUpa ane tenA bheda-prabheda jaNAvatAM kahyuM che ke, | sarva padArthomAM rahelI "sattA" nA grAhaka adhyavasAya-vizeSane saMgrahanaya kahevAya che. te saMgrahanayanA be prakAra che (1) sAmAnya saMgraha ane (2) vizeSa saMgraha. sAmAnya saMgraha paNa be prakArano che. (1) mULathI ane (2) uttarathI. mULathI astitvAdi vagere cha bhedathI cha prakArano che ane uttarathI jAti ane samudAya bhedarUpa che. (ahIM agAu batAvelA astitvAdi dharmomAMthI cha bhedone laIne jemAM astitvAdi dharma hoya, te dravyone eka batAvavuM, te eka prakArano uddezya che. gotva jAtithI badhI gAyone eka mAnavI. ghaTatva jAtithI badhAM ghaTone eka 43. sAmAnyavastusattAsaMgrAhaka: sNgrhH| sa dvividha: sAmAnyasaMgraho vishesssNgrhshc| sAmAnyasaMgraho dvividha:mUlatauttaratazcamUlato'stitvatvAdibhedataHSaDvidhaH,uttaratojAtisamudAyabhedarUpaH |jaatitH gavi gotvaM, ghaTe ghaTatvaM, vanaspatau vnsptitvm| samudAyato sahakArAtmake vane sahakAravanaM, manuSyasamuhemanuSyavRMdaMityAdisamudAyarUpaH |athvaadrvymitisaamaanysNgrhH| jIvaitivizeSasaMgrahaH / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto mAnavA, vanaspatitva jAtithI badhI vanaspatine eka mAnavI te uttarata : jAtirUpa sAmAnya saMgrahanI dRSTi che. AMbAnA vanamAM "sahAkara vana' ane manuSyonA samUhamAM "manuSyavRMda" evo je vyavahAra thAya che, te uttarataH samudAyarUpa sAmAnya saMgrahanayanI daSTi che. athavA dravyatvena badhA ja dravyone eka mAnavA te sAmAnyasaMgraha naya ane cha dravyomAMthI jIva ke je aneka che, te jIvomAM rahelA jIvavanI apekSAe badhAM jIvone eka mAnavA e vizeSa saMgrahanaya che. TUMkamAM, sAmAnya saMgrahanayanI dRSTie tamAma dravya eka che ane vizeSa saMgrahanayanI dRSTie (jIva anya dravyothI bhinna che ane chatAM paNa) tamAma jIva eka che. TUMkamAM saMgrahanaya saMgraha karavAmAM tatpara hoya che. jema ke "vanaspati" kahevAthI temAM AMbo, lImaDo, vaDa, bAvaLa, gulAba vagere vanaspationo saMgraha thAya che. saMgrahanaya te AMbA vagere badhAne vanaspati' nA rUpamAM ja mAne che. anuyogadvAra sUtra ane nayarahasyamAM saMgrahanayanA 4) be prakAra A rIte batAvyAM che... sAmAnya (sattA) ne abhimukha thaIne vastune grahaNa karavAvALA, vastunuM pratipAdana karavAnI IcchA rAkhavAvALA abhiprAyane sAmAnya parasaMgraha naya kahevAya che ane vivalita eka jAtinA uparAgathI vastunuM pratipAdana karavA IcchatA abhiprAyane vizeSa (apara) saMgrahanaya kahevAya che. Aja vAtane vizeSAvazyaka bhASyanI gAthAonAM 44. "sahiya-fpaMDitye saMvaya samasamo viMti' kRti sUtram (anu. 21 2) batra saMgRthrIta sAmAnyAbhimukhagrahaNagRhItaM, piNDitaM ca vivakSitaikajAtyuparAgena, prtipipaadyissitmityrthH| saMgRhItaM mahAsAmAnyaM, piNDitaM tu sAmAnyavizeSaM iti vaarthH|| Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 147 anusaMdhAnapUrvaka nayacakrasAramAM paNa suMdara rIte spaSTa karI che. (45) nayopadeza graMthamAM paNa A viSayamAM khUba spaSTatA karI che. vistAra bhaye kevaLa tenA mULa pATha TippaNImAM saMkalita karyA che.(46) A rIte saMgrahanaya, saMgraha karavAmAM tatpara eka adhyAvasAya vizeSa che. saMgrahanayanA 55 // yAra nikSepa mAnavAmAM Ave cha. (47) (3) vyavahAra naya: vyavahAranayanuM svarUpa samajAvatAM jainatarkabhASAmAM kahyuM che ke, 45. sAmAnyavastusattAsaGgrAhakaH snggrhH| sa dvividhaH sAmAnyasaGgraho vishesssnggrhshc| sAmAnyasaGgraho dvividha: mUlata uttrshc| mUlato'stitvAdi-bhedataH SaDvidhaH, uttarato jaatismudaaybhedruupH| jAtitaH gavi gotvaM, ghaTe ghaTatvaM, vanaspatau vnsptitvN| samudAyato sahakArAtmake vane sahakAravanaM, manuSyasamUhe manuSyavRMdaM, ityAdi smudaayruupH| athavA dravyamiti sAmAnyasaGgrahaH, jIva iti vishesssnggrhH| tathA vizeSAvazyake - "saMgahaNaM saMgiNhai saMgijhaMte va teNa bheyaa| to saMgahotti saMgahiyapiMDiyatthaM vao jss"|| (vize. 2203) saMgrahaNaM sAmAnyarUpatayA sarvavastunAmAkroDanaM snggrhH| athavA sAmAnyarupatayA sarva gRhNAtIti snggrhH| athavA sarve'pi bhedA: sAmAnyarUpatayA sagRhyante aneneti snggrhH| athavA saGgrahItaM piNDitaM tadevArtho'bhidheyaM yasya tat saGgrahItapiNDitArthaM evaMbhUtaM vaco yasya snggrhsyeti| tatra sagRhItapiNDitaM tat kimucyate ityAha - saMgahIyamAgahIyaM sNpiddiymegjaaimaanniiyN| saMgahIyamaNugamo vA vairego piMDiyaM bhnniyN|| (vize.2204) sAmAnyAbhimukhyena grahaNaM saMgRhItasaGgraha ucyate, piNDitaM tvakejAtimAnItamabhidhIyate pinndditsnggrhH| atha sarvavyaktiSvanugatasya sAmAnyasya prtipaadnmnugmsnggrho'bhidhiiyte| vyatirekastu taditaradharmaniSedhAd grAhyadharmasaGgrahakArakaM vyatirekasaGgraho bhaNyate yathA jIvo jIva: iti niSedhe jIvasaGgraha eva jiivaaH| ata: 1 saGgraha 2 piNDitArtha 3 anugama 4 vytirekbhedaaccturvidhH| athavA svasattAkhyaM mahAsAmAnyaM saMgRhNAti itarastu gotvAdikamavAntarasAmAnyaM piNDitArthamabhidhIyate mahAsattArUpaM avAntarasattArUpaM "egaM niccaM niravayavamakkiyaM savvagaM ca sAmannaM" (vize. 2206) etad mahAsAmAnyaM gavi gotvAdikamavAntarasAmAnyamiti sNgrhH| 46. saGgrahaH saGgRhItasya piNDitasya ca nishcyH| sagRhItaM parA jAtiH piNDitaM tvaparA smRtA / / 22 / eka-dvi-tri-catu:-paJca-SaDbhedA jiivgocraaH| bhedAbhyAmasya sAmAnyavizeSAbhyAmudIritAH / / 23 / / upacArA vizeSAca, naigm-vyvhaaryoH| iSTA hyanena neSyante, zuddhArthapakSapAtinA / / 24 / / 47. asyApi catvAro nikSepA abhimatA (nayarahasya) Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto saMgraheNa gocarIkRtAnAmarthAnAM vidhipUrvakamavaharaNaM yenAbhisandhinA kriyate sa vyvhaarH| yathA yat sat tad dravyaM paryAyo vaa| yad dravyaM tjjiivaadissddvidhm| yaH paryAyaH 3 dvivida: mamavI samAvI tyavi (48) saMgrahanaya dvArA viSaya karelA prakAzita) padArthono vidhipUrvaka vibhAga je abhiprAya dvArA karavAmAM Ave che, te abhiprAya vizeSane vyavahAranaya kahevAya che. je padArtha bhinna hovAM chatAM paNa sAdhAraNa dharma dvArA eka pratIta thAya che, te padArthono tenA vizeSa dharma dvArA vibhAga karavo te vyavahAra che. jema ke, je sat che, te dravyarUpa athavA paryAyarUpa hoya che, je dravya che, te jIvAdi cha prakAranA che, ane je paryAya che, te be prakArano che -kramabhAvI ane sahabhAvI ItyAdi. kahevAno artha e che ke, agAu batAvyA pramANe apara saMgraha aneka prakArano che ane para saMgraha eka prakArano che. baMne saMgrahothI jenuM jJAna thAya che, teno bheda vyavahAra kare che, samasta padArthone parasaMgrahanaya "sa rUpe eka kare che ane vyavahAra naya teno vibhAga kare che. aparasaMgrahanaya samasta dravyono dravyarUpe saMgraha kare che ane vyavahAra naya te dravyono jIva, pula Adi rUpe vibhAga kare che. te ja rIte paryAyarUpe samasta paryAyono saMgraha saMgrahanaya kare che ane vyavahAra naya teno kramabhAvI ane sahabhAvI rUpe bheda kare che. te pachI paNa vibhAga thAya che.(19) jIva be prakArano che : mukta ane saMsArI, pudgala be prakAranAM che, aNu ane skaMdha. kramabhAvI paryAya paNa kriyArUpa ane akriyArUpa che. 48. saMpradeza parIkRtanAmathana vidhipUrvamaviyenAmizvinAyite vyavahAra: II7-2rUA yathA - yat sat tad dravyaM paryAyo vetyAdiH / / 7-24 / / (pramANanayatattvAloka:) 49.Adi zabdAdaparasaMgrahasaMgRhItArthagocaravyavahArodAharaNam, yad dravyaM tjjiivaadissddvidhm|yH paryAyaH sa dvividhaH kramabhAvI sahabhAvI ceti| evaM yo jIva: sa mukta: saMsArI c| yaH kramabhAvI paryAyaH sa kriyaarupo'kriyaarupshceti| (prmaannnytttvaalok-vRtti)| Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 149 -vyavahAranayanI mAnyatA : vyavahAranaya mAtra "vizeSa" ne ja pradhAnatA Ape che ane vizeSano upayoga karIne pratyeka padArthone alaga karI de che. saMgrahanaya "sAmAnya' dharmano upayoga karIne badhAne ekabIjAmAM samAve che. vyavahAranaya vizeSa dharmano upayoga karIne badhAne (pratyeka padArthane) alaga karIne samajAve che. vyavahAranI mAnyatA spaSTa karatAM nayakarNikAmAM kahyuM che ke, vizeSAtmakamevArthaM vyavahArazca mnyte| vizeSabhinnaM sAmAnyamasatkharaviSANavat / / 8 / / vyavahAranaya vizeSAtmaka padArthane ja mAne che. (kAraNa ke, jagatano vyavahAra vizeSathI ja thAya che.) vyavahAra naya vizeSa bhinna sAmAnyane kharaviSANanI jema asat mAne che. "vanaspatine grahaNa kareM'' evuM kahevAthI koIpaNa vyakti vanaspati sAmAnyane grahaNa nathI karatI, paraMtu AMbo vagere vizeSa vanaspatine (vanaspati vizeSane) ja grahaNa kare che. eTale AMbo vagere vanaspati vizeSa vagara jagatano vyavahAra cAlato nathI. tethI te vanaspati vizeSa AgrAdi vagara "sAmAnya" nirarthaka che. A jagatamAM cAlatA (loka prayojana bhUta) koIpaNa vraNapiMDI, pAdalapAdi vyavahAromAM vizeSothI ja kArya siddha thAya che, arthAt vizeSa ja upayogamAM levAmAM Ave che, te mATe sAmAnyamAM koI pravRtti karatuM nathI.(50) vyavahAranaya vizeSane pradhAna banAvIne sAmAnyane gauNa banAve che. temAM teoe je yuktio ApI che, te anuyogadvArasUtra-137nI 50. vanaspatiM gRhANeti prokte gRhNAti ko'pi kim| vinA vizeSAnAmrAdIMstanirarthakameva tat / / vraNapiNDIpAdalepAdike lokpryojne| upayogo vizeSaiH syAtsAmAnye na hi kahicit / / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto vivRttithI ane vizeSAvazyaka bhASya 2220-2221 thI jANI levI. TUMkamAM vyavahAranayanI mAnyatA mujaba vizeSothI ja jagatano badho vyavahAra cAlato hovAthI te ja paramArthabhUta che ane sAmAnya vyavahAropayogI na hovAthI apAramArthika che. tattvArthAdhigama sUtranA bhASyamAM vyavahAra nayanA svarUpane spaSTa karatAM jaNAvyuM che ke, "laukikasama upacAraprAyo vistRtArtho vyavahAra : / / (51) 150 laukika samAna, upacAraprAyaH ane vistRta arthavALo vyavahAranaya che. laukika sama arthAt laukika je puruSa che, tenA jevo vyavahAra naya che, eTale ke, jema lokamAM pravartita puruSa ghaTAdi vizeSo dvArA ja vyavahAra kare che, tema vyavahAranaya paNa vizeSathI vyavahAra kare che. taduparAMta, jema lokamAM pAMca varNathI yukta bhramarane kRSNa 51. laukiketyaadi| loke-manuSyAdibhAve viditAH laukikA :- puruSAste sama:- tulyaH, yathA laukikA vizeSaireva ghaTAdibhirvyavaharanti tathA'yamapItyatastatsamaH, upacAraprAyaH iti / upacAro nAmAnyatra siddhasyArthasyAnyatrAdhyAropo yaH yathA kuNDikA sravati, panthA gacchati, udake kuNDikAsthe sravati, kuNDikA sravatItyucyate, puruSe ca gacchati panthA gacchatIti / evamupacAraprAya upacArabahula ityrthH| vistRto vistIrNo'neko'rtho jJeyo yasya sa vistRtArthaH adhyavasAyavizeSo vyavahAra iti nigadyate ( tattvArthAdhigama sUtra - zrI siddhasenagaNi TIkA) vyavahAraM lakSayati laukiketyaadi| loke manuSyalokAdau viditA satyA laukikA ye puruSAstaiH samastattulyaH yathA laukikA vizeSaireva ghaTAdibhirvyavaharanti tathA'yamapItyatastatsamaH / upacAro nAmA'nyatrasiddhasyArthasyAnyatrAropaH, yathA kuNDikAsthe udake sravati kuNDikA sravatIti, puruSe ca gacchati panthA gacchati, giritRNAdau dahyamAne girirdahyate ityAdau tatprAyastadbahulaH / vistRto vistIrNo'nekeSAM vizeSANAM jJeyatvAdartho viSayo yasya sa tathA vistIrNo'nekeSAM etAdRzo'dhyavasAyavizeSo vyavahAra iti nigadyate (tattvArthAdhigamasUtra - mahopAdhyAya zrIjI raci TIkA) laukiketi / vizeSapratipAdanaparametat / yathA hi loko nizcayataH paJcavarNe'pi bhramare kRSNavarNatvamaGgIkaroti tathAyamapIti / laukikasama iti / kuNDikA stravati, panthAH gacchatItyAdau bAhulyena gauNaprayogAd upacAraprAya: vizeSapradhAnatvAcca vistRtArtho iti / (nayarahasyaprakaraNam) - Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 151 varNavALo aMgIkAra kare che arthAt vizeSane pradhAna banAvIne jema bhramarane kRSNa varNavALo svIkAre che, tema vyavahA2 naya paNa vizeSane pradhAna banAvIne vastune grahaNa karavAvALo che. uparAMta, vyavahAranaya upacAra prAyaH che. anyatra prasiddha arthano anya sthaLe Aropa karavo tene upacAra kahevAya che. jema ke, mATalAmAM raheluM pANI jharatuM hoya (vahetuM hoya) to mATaluM jhare che tathA parvata uparanA tRNAdi baLatA hoya to parvata baLe che, evI rItano je upacAra thAya che, tevA upacAranI bhASA bolavAvALo vyavahA2 naya che. vyavahAranaya vistRta arthavALo che. arthAta (aneka vizeSa zeya hovAthI) aneka vizeSa evA jJeya arthone grahaNa karavAnA adhyavasAyavALo vyavahAra naya che. mahopAdhyAyazrI yazovijayajI mahArAjAe anekAMta vyavasthA ane nayopadezamAM paNa pUrvokta vAtonI spaSTatA karI che. (52) vyavahAra nayanA paNa cAra nikSepA hoya che.(53) ahIM ullekhanIya che ke, naigama-saMgraha ane vyavahAra, A traNa nayomAM naigamanaya sAmAnya ane vizeSa ubhayane grahaNa kare che. tethI sammatitarka graMthamAM sAmAnyagrAhI negamanayano saMgrahanayamAM ane vizeSagrAhI negamano 52. vizeSato'vahriyate - nirAkriyate sAmAnyamaneneti vA vyavahAraH / ayamupacArabahulo lokavyavahAraparaH / vaccai viNicchiyatthaM vavahAro savvasavvesu (vizeSA. 2183 ) iti sUtram / vyavahAraH sarvadravyeSu vicArya vizeSAneva vyavasthApayatIti etadarthaH / itthaM hyasau vicArayati nanu 'sadi'ti yaducyate tadghaTapaTAdi-vizeSebhyaH kimanyannAma ? vArtAmAtraprasiddhaM saamaanymnuplmbhaannaastyev| (anekAntavyavasthA) upacAreNa bahulo vistRtArthazca laukikaH / yo bodho vyavahArAkhyo nayo'yaM lakSito budhaiH / / 25 / dahyate giriradhvAsau yAti sravati kuMbhikA / ityAdirupacAro'smin bAhulyenopalabhyate / / 26 / / vistRtArtho vizeSasya prAdhAnyAdeSa laukikaH / paMcavarNAdibhRMgAdau zyAmatvAdivinizcayAt / / 27 / / paMcavarNAbhilApe'pi zrutavyutpattizAlinAm / na tadbodhe viSayatA'parAMze vyAvahArikI / / 28 / / 53. asthApi vatvAro nikSepA abhimatA (naiyarahasya) Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 2 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto vyavahAranayamAM samAveza karyo che. saMgrahanaya mAtra sAmAnyano ane vyavahAranaya mAtra vizeSano svIkAra kare che. saMgraha ane vyavahAranaya paraspara sApekSa che. jyAre eka vidhAnamAM saMgrahanI dRSTie saMkoca karatA jaIe tyAre te saMgrahanayanI vicAradhArA che. "A jaMgalamAM prANIo vase che." A vidhAna vicAraNAnA staramAM Ave tyAre "prANI mAtranI dRSTie saMgrahane pradhAna banAvavAmAM Ave tyAre te saMgrahanayano vicAra bane che ane bhinna-bhinna prANIonI dRSTithI vicArIe to vizeSanI pradhAnatAnA yogathI vyavahAranayano vicAra bane che. zrI tattvArthabhASyamAM vyavahAra nayanA abhiprAyanI spaSTatA karatA jaNAvyuM che ke, samudAyavyaktyAkRtisattAsaMjJAdinizcayApekSam / lokopacAraniyataM vyavahAraM vistRtaM vidyAt / / 3 / / samudAya, vyakti, AkRti, sattA, saMjJA AdinA nizcayanI apekSA rAkhavAvALo, lokopacArathI niyata ane vistRta vyavahAranaya jANavo. tattvArtha-bhASyanI mahopAdhyAya zrI yazovijayajI ma. viracita54) TIkAmAM pUrvokta zlokanA pratipadanI vyAkhyA karatAM kahyuM che ke, samudAya arthAt saMghAta, jema ke prAsAdanA vyavahAra viSayaka IMTa, lAkaDu vagereno samudAya. vyakti - arthAt avayavanA saMyoga vizeSathI janya avayavI, AkRti - arthAt avayavono AkAra, jema ke, ghaTAdi ke manuSyAdinI AkRti. sattA 54. smudaayetyaadi| samudAyaH saGghAtaH prAsAdavyavahAraviSayakASTheSTakAdInAmiva, vyaktiravayavasaMyogavizeSajanyo'vayavI, AkRti: saMsthAnamavayavAnAM, sattA mahAsAmAnyama, saMjJAdayo nAmasthApanAdravyabhAvAH, eSAM nizcitAzca ye nizcayA vizeSAstAnapekSate'bhyupaiti yaH sa tthaa| etasya hi mate nAnizcitasAmAnyarUpAH samudAyAdayo vyavahArakSamAH, nizcitavizeSavyatiriktAnAM teSAmabhAvAt, nahi samudAyAdayastrailokyAdirUpAH samudAyyAdivyatiriktA anubhUyante, vizeSasyaiva svapratyakSatvAt, abhAva iva bhAve'pi sAmAnyasya kalpitatvena tucchatvAt, tAdRzamapi catavaijJAnikasambandhena sAmAnyapratyAsattighaTakaM svIkriyate iti navyAptijJAnAdau yaavdvykti-bhaanaanuppttiH| Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 153 -arthAt badhAmAM rahelA mahAsAmAnyarUpa sattA, saMjJAdi arthAt nAma, sthApanA, dravya ane bhAva. A samudAya Adino nizcita je nizcaya vizeSa che, tenI apekSA rAkhavAvALo vyavahA2 naya che, arthAt sarvanA vizeSonI apekSA rAkhavAvALo vyavahA2 naya che. A vyavahAranayanA matAnusAra (nAnizcitasAmAnyarupA : samudAyAdayo vyavahArakSamA : ) anizcita sAmAnya35 samudAyAdi vyavahAra calAvavAmAM samartha nathI. vyavahAra to nizcita vizeSothI ja cAlato lokamAM dekhAI Ave che. uparAMta, vyavahAranaya lokamAM je upacAra cAle che, temAM niyata che. arthAt, parvata upara tRNAdi baLatA hovAM chatAM paNa 'parvata baLe che,' evo loko je upacAra kare che, te lokopacArane mAnya rAkhavAvALo (satya mAnavAvALo) vyavahAranaya che. vizeSAvazyaka graMthanA AdhAre vyavahAranayanuM svarUpa ane tenA bheda nayacakrasAragraMthamAM vistArathI jaNAvyA che, vistArabhayathI ahIM saMgRhIta karyA nathI.(55) 55. saMgrahagRhItavastunoH bhedAntareNa vibhajanaM vyavaharaNaM pravartanaM vA vyavahAraH / sa dvividhaH zuddho'zuddhazca / zuddho dvividha: vastugata - vyavahAra : dharmAstikAyAdidravyANAM svasvacalanasahakArAdijIvasya lokAlokAdijJAnAdirUpa: svasampUrNaparamAtmabhAvasAdhanarUpo guNasAdhakAvasthArUpa: guNazreNyArohAdisAdhanazuddhavyavahAraH / azuddho'pi dvividhaH sadbhUtAsadbhUtabhedAt / sadbhUtavyavahAro jJAnAdiguNaH parasparaM bhinna:, asadbhUtavyavahAraH kaSAyAtmAdi manuSyo'haM devo'haM / so'pi dvividhaH saMzleSitAzuddhavyavahAraH zarIraM mama ahaM zarIrI / asaMzleSitAsadbhUtavyavahAraH putrakalatrAdi mama / tau ca upacaritAnupacaritavyavahArabhedAt dvividhau / tathA ca vizeSAvazyake - "vavaharaNaM vavaharae sa teNa vavahIrae va sAmannaM / vavahAraparo va jao visesao teNa vavahAro / / " ( vize. 2212) vyavaharaNaM vyavahAraH vyavaharati sa iti vA vyavahAra:, vizeSato vyavahriyate nirAkriyate sAmAnyaM teneti vyavahAra:, loko vyavahAraparo vA vizeSato yasmAttena vyavahAraH / na vyavahArAsva (rasya) svadharmapravartitena Rte sAmAnyamiti svaguNapravRttirUpavyavahArasyaiva vastutvaM, tamantareNa tadbhAvAt ( ? ) / sadvividha: vibhjnprvRttibhedaat| pravRttivyavahArastrividhaH vastupravRtti: sAdhanapravRtti: lokapravRttizca / sAdhanapravRttizca tridhA : lokottara-laukika- kuprAvacanikabhedAt iti vyavahAsnayaH zrI vizeSAvazyake / / "ujjuM rujuM suyaM nANamujjusuyamassa so'yamujjusuo / suttayai vA jamujjuM vatthaM teNujjusuttotti / / (vize. 2222 ) ( nayacakrasAra:) "" Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto uparAMta, vyavahAranaya vistRta che. arthAt upacarita, anupacarita arthano Azraya karato hovAthI vistRta che. arthAt koI sthaLe upacArathI vyavahAra pravatirta che, jema ke, dharmanA AdhArabhUta evI kriyAomAM dharmano vyavahAra thAya che ane koI sthaLe anupacarita vyavahAra pravartita che, jema ke, ghaTane ja vyavahAra ghaTa kahe che. tethI vyavahAranaya upacarita, anupacarita tamAma arthano Azraya karato hovAthI vistRta che. (4) RRjusUtra nayaH 154 RRjusUtranayanuM svarUpa jaNAvatAM jainatarkabhASAmAM kahyuM che ke, Rju vartamAnakSaNasthAyiparyAyamAtraM prAdhAnyataH sUcayannabhiprAya RjusUtra : / yathA sukhavivartaH sampratyasti / atra hi kSaNasthAyisukhAkhyaM paryAyamAtraM pradarzyate, tadadhikaraNabhUtaM punarAtmadravyaM gauNatayA nArpyata iti / (56) Rju arthAt vartamAna kSaNamAM sthira rahevAvALA paryAya mAtrane pradhAnatAthI prakAzita karavAvALo abhiprAyavizeSa RjusUtranaya che. vastunA paryAya pratikSaNa utpanna ane naSTa thatAM rahe che. jyAre eka paryAya vartamAna hoya che, tyAre pUrvakALano paryAya atIta ane uttarakALano paryAya anAgata thAya che. RjusUtranaya pradhAnatAe vartamAna paryAyano bodha kare che ane atIta ane anAgata paryAyonI upekSA kare che. te ja rIte traNe kALamAM rahevAvALA dravyanI paNa upekSA kare che. udAharaNa ApIne samajAve che ke, "A kALamAM sukhaparyAya che.'' ahIM eka kSaNamAM rahevAvALA sukha 56. jI-vartamAnakSaLasthAci paryAyamAtra prAdhAnyata: sUtrayannabhiprAya nuMsUtra: ||728 / / yathA-sukhavivartaH sampratyastItyAdiH / / 7-29 / / Rju-atItAnAgatakAlakSaNalakSaNakauTilyavaikalyAt srlm| ayaM bhAvaH-yo'bhiprAyavizeSo vartamAnakSaNasthitaparyAyAneva prAdhAnyena darzayati tatra vidyamAnadravyaM gauNatvAnna manyate sa RjusUtraH / / 28 / / yadyapi sukha-du:khAdayaH paryAyA AtmadravyaM vihAya kadApi na bhavanti, tathApi paryAyasya yadA prAdhAnyena vivakSA kriyate dravyasya ca gauNatvena tadA bhavatyevaM prayogaH ''muddhavivarta: sAtyakti'' kRti, vaM du:svaparyAyogyunA vartate tyAvi mUnIyam / / 26 / / (pra.na.tattvA.) Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 155 nAmanA paryAyamAtrane pradhAnatAe prakAzita karyo che. paraMtu te paryAyanA adhikaraNa AtmadravyanI vivakSA gauNa hovAne kAraNe karI nathI. yadyapi sukha-duHkhAdi paryAya Atmadravyane choDIne kyAreya nathI hotAM. chatAM paNa jyAre paryAyanI pradhAnatAe vivakSA karavAmAM Ave che ane dravyanI gauNarUpamAM vivakSA karavAmAM Ave che, tyAre have (A kALamAM) sukhavivarta-sukhaparyAya che." evo prayoga thAya che. (ahIM jema sukhaparyAyanI vivakSA karI, tema du:khaparyAyanI vivakSA paNa svayaM vicArI levI) TUMkamAM, RjusUtranaya atIta-anAgatakAlIna ane parakIya vastunI upekSA karIne vartamAnakAlIna ane svakIya paryAyanI pradhAnatAe vivakSA karavAvALo adhyavasAya vizeSa che. - RjusUtranayanI mAnyatA : (A nayanA viSayamAM vizeSa vAto tenI mAnyatAne batAvatAM bhinnabhinna graMthamAM je khulAsAo karyA che, tenAthI spaSTa thaze, have te ja joIzuM) samartha zAstrakAra ziromaNI pU.A.bha. zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA zrI anuyogadhArasUtranI vivRttimAM RjusUtranayanI 7) mAnyatA jaNAvatAM kahe che ke, A jusUtranaya vartamAna (vartamAna-kSaNasthAyI) svaliMgavacana-nAmAdithI bhinna paNa vastune "eka vastu" nA rUpamAM svIkAre che. RjusUtranA mata pramANe atItakAla ane anAgatakAla bhAva (vasturUpa) nathI. kAraNa ke, atItakAla naSTa thaI gayo che. eTale te atyAre vidyamAna nathI ane bhaviSyakAla utpanna nathI thayo, tethI te paNa A samaye vidyamAna 57. martha dina: vartamAna svati - vacana - nAmAMvitrimathe vastu pratipadyate, zeSAvatviti tathAhi - atItameSyaM (Syad ?) vA na bhAvaH, vinaSTa'nutpannatvAdadRzyatvatvAt, khapuSpavat, tathA parakIyamapyavastu, niSphalatvAt, khapuSpavat, tasmAt vartamAnaM svaM vstu| tacca na liGgAdibhinnamapi svarUpamujjhati - liGgabhitraM taTastaTI taTamiti vacanabhinnamApo jalam, nAmAdibhinaM nAma - sthApanA - dravya - mAvA tAA (anuyA TAra-vivRtti) Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto nathI, taduparAMta, parakIya vastu paNa vasturUpa nathI. kAraNa ke, te niSphaLa che, arthAt parakIya vastuthI svane koIpaNa prakAranuM phaLa maLatuM nathI. bIjAnA dhanathI potAnA jIvana-vyavahAra nathI cAlatA tethI parakIya ghana svane mATe niSphaLa che, tethI vartamAnakAlIna ane svakIya vastu ja vastu che, evI RjusUtranayanI mAnyatA che, A vAta ne nayacakrasAramAM paNa spaSTatA karIne ApavAmAM AvI che(58). taduparAMta, AjusUtranaya mAne che ke, liMgAdinA bhedathI paNa vastu potAnuM svarUpa choDatI nathI. " "tadastI tama" A prayogamAM liMga bheda hovAM chatAM paNa vastu to eka ja rahe che. vastu potAnuM svarUpa choDatI nathI. "jhApo nanam" A prakAre vacana bheda hovA chatAM paNa "pANI' nAmanI vastu to tenI te ja rahe che. vastu svanuM svarUpa choDatI nathI. A rIte ja jUsUtranaya nAmAdi cAre nikSepAono svIkAra kare che. cAra nipAthI AkrAMta vastune paNa eka ja vastunA rUpamAM jusUtranaya 58. 3nuMti nu kRtaM - sujJA voyarUpa, tata8 nu navakRtamaya to mRguRtAM vA athavA, RjuavakraM vastu sUyatIti RjusUtra iti| kathaM punaretadabhyupagatasya vastuno'vakratvamityAha - pacapannaM saMpayamuppannaM jaM ca jassa ptteyN| taM ruju tadeva tassatthi uvakammannaMti jmsNtN|| (vize. 2223) yatsAMpratamutpannaM vartamAnakAlInaM vastu, yacca yasya pratyekamAtmIyaM tadetadubhayasvarUpaM vastu pratyutpannamucyate tadevAsau nayaH RjuH pratipadyate tadeva ca vartamAnakAlInaM vastu tasyarjusUtrasyAsti, anyatra zeSAtItAnAgataM parakIyaM ca yadyasmAt asadavidyamAnaM tato asattvAdeva tdvkrmicchtysaaviti| ata eva uktaM niyuktikRtA - "paccupannagAhI ujjusuyanayavihI muNeyavvotti" (A.ni.57) yataH kAlatraye vartamAnamaMtareNa vastutvaM uktaM ca yataH atItaM (naSTa) anAgataM bhaviSyati na sAMprataM tadavastu iti vartamAnasyaiva vstutvmiti| atItasya kAraNatA anAgatasya kAryatA janyajanakabhAvena pravartate ata: RjusUtraM vrtmaangraahkN| tad vartamAnaM nAmAdicatuHprakAraM graahym|| (nayacakrasAra) Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 157 svIkAre che. (kAraNa ke, RjusUtranaya atItakAlAvacchinna ane anAgatakAlAvacchinna vastuno vyavacchedaparaka che.) jUsUtranayanI mAnyatA jaNAvatAM9) nayakaNikAmAM jaNAvyuM che ke, jusUtranaya atIta ke anAgatakAlIna vastune vastunA rUpamAM svIkAra nathI karato. paraMtu mAtra vartamAnakAlIna ane nija (vakIya) vastune ja vastunA rUpamAM svIkAra kare che. jema ke, AkAzakusuma asatuM hovAthI tenAthI koI kArya siddha thatuM nathI, tema anAgatakAlIna, atItakAlIna ane parakIya vastuthI paNa koI kAryanI siddhi thatI na hovAthI te vasturUpa nathI. (60) naya rahayamAM jusUtranayanI mAnyatAne spaSTa karatAM khulAso karyo che ke, jo vyavahAranaya "sAmAnya" vyavahAranuM aMga na hovAthI teno svIkAra karato nathI, to pachI je vastu parakIya che, anAgatakAlIna che ane atItakAlIna che, tenAthI paNa koIpaNa prakArano vyavahAra (vartamAnamAM) thato nathI, to pachI tene kema vastunA rUpamAM svIkAre che? tethI je vastuno vartamAnanA vyavahAramAM upayoga thaI zakato nathI, evI anAgata-atIta-parakIya vastune vasturUpamAM na mAnavI joIe. evo jusUtranayano mata che. A ja vAtane vadhAre spaSTa karIne 61) anekAMta vyavasthA ane nayopadezagraMthamAM jaNAvyuM che. 59. tragusUtranI vastu nAtIta nAganAta | manyate vatta vinu vartamAna tathA ninam II II atItenAnAgatena parakIyena vastunA na kAryasiddhirityetadasadgaganapadmavat / / 12 / / (nayakarNikA) 60. vyavahAro hi sAmAnya vyavahAra'naGgatvAnna sahate, kathaM tarhi arthamiti parakIyaM atItamanAgataM cApyabhidhAnamapi tathAvidhArthavAcakaM jJAnamapi ca tathAvidhArthaviSayamavicArya saheta? ityasyAbhimAna: (nayarahasya)61. RjutvaM caitadabhyupagatavastuno'vartamAnaparakIyaniSedhena prtyutpnntvm|atiitmnaagtN parakIyaM ca vastvetanmate vakraM, prayojanAkartutvena paradhanavat tasyAsattvAt, svArthakriyAkAritvasyaiva svsttaalkssnntvaat| ata eva vyavahAranayavAdinaM prati ayameva paryanuyuGkte - 'yadi vyavahArAnupayogAdnupalambhAccasaGgrahanayasammataMsAmAnyaM tvaM nAbhyupagacchasi, tadA tata eva hetudvayAtgatameSyatparakIyaM ca vastu naabhyupgmH| na hi taiH kazcid vyavahAraH kriyate upalabdhiviSayIbhUyate vaa| vAsanAvizeSajanito vyavahArastu sAmAnye'pyatiprasajyata iti yat svakIyaM sAmpratakAlInaM ca tadvastu (anekaaNtvyvsthaa)| Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 jenadarzananA mahatvanA siddhAMto prazna. paryAya dravya vagara thaI zakato nathI, to paNa jusUtra naya dravyanI upekSA karIne paryAyanI pradhAnatAe vidhAna kare che, temAM spaSTarUpe vyavahArano bhaMga thato hoya, evuM nathI lAgatuM? uttara koI prakArathI ekane pradhAna banAvIne anyane gauNa karavAmAM loka vyavahArano koI prakAre lopa thato nathI. nayanI pravRtti ja A rIte cAle che. loka vyavahAra to sakalanayanA samuhathI sAdhya che. A ja vAtano khulAso karatAM 2) nayaprakAzAstavamAM kahyuM che ke, "jusUtra nayanI rajuAtamAM paryAyanA adhikaraNa bhUta dravya vidyamAna hovA chatAM paNa tene gauNa karyuM che, anAgata ane atIta kramazaH anutya ane vinaSTa hovAthI (vartamAnamAM eno) saMbhava nathI ane chatAM paNa A prakAre mAnavAthI lokavyavahAranA lopano prasaMga paNa Avato nathI. kAraNa ke, jusUtranaya vartamAnakAlIna ane svakIya viSayamAtranI prarUpaNAmAM tatpara abhiprAya vizeSa che ane loka vyavahAra to sakalanayanA samUhathI sAdhya che." vizeSamAM jusUtranayanA mata pramANe vartamAnamAM jJAnanA upayogamAM vartita jIva ja jJAnI che, darzananA upayogamAM vartita jIva ja darzanI che. kaSAyamAM upayukta jIva ja kASAyI che ane samatAbhAvamAM upayukta jIva ja sAmAyikI che. jJAna hoya paNa tenA upayogamAM na hoya to RjusUtranaya tene jJAnI nahIM mAne. sAmAyika kriyA karatA hoya, paraMtu samatAbhAvamAM upayukta na hoya to 22 jusUtranaya tene sAmAyikI nathI mAnato. 62. dravyasya sato'pyanarpaNAt, atItAnAgatayozca vinaSTAnutpannatvena asmbhvaat| na caivaM lokavyavahAravilopaprasaGgaH, nayasyAsyaivaM viSayamAtraprarupaNAt, lokavyavahArastu sklnysmuuhsAdhya tA (naprAzAstava)T Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 1 59 prazna. RjusUtranaya dravyArthika che ke paryAyArthikanaya che? RjusUtranayano samAveza koI pU. AcArya bhagavaMta dravyArthikanayamAM kare che ane koI pU. AcArya bhagavaMta teno aMtarbhAva paryAyArthikanayamAM kare che, to baMne pakSanI mAnyatAne kaI rIte saMgata karIzuM? uttara naigama, saMgraha ane vyavahAra : A traNa naya dravyArthika che ane zabda-samabhirUDha ane evaMbhUta ? A traNa naya paryAyArthika che. A viSayamAM koI matabheda nathI. je matabheda che, te mAtra RjusUtranayanA viSayamAM che. te matabhedane dUra karIne baMnenA abhiprAyono suMdara samanvaya nyAyAcArya-nyAyavizArada pU. mahopAdhyAyajI mahArAjAe dravya-guNa-paryAyanA rAsamAM karI dIdho che ane te paNa gurjarabhASA (gujarAtI) mAM che. ApaNe tenA AdhAre agAunA praznano uttara vistArathI vicArIzuM. rAsanI AThamI DhALamAM kahyuM che ke, pajjavanaya tia aMtimA re; prathama dravyanaya caar| jinabhadrAdika bhAsiA re, mahAbhASya suvicAra re||8-12|| siddhasena mukha hama kahaI re, prathama dravyanaya tiin| tasa RjusUtra na saMbhavaiM re, dravyAvazyaka lIna re||8-13|| - zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNajI Adi mahApuruSoe vizeSAvazyakabhASya vagere graMthomAM pAchaLanA traNa naya to paryAyArthikanaya ane prathamanA cAra nayone dravyArthika nayanA rUpamAM batAvyAM che. zrI siddhasena divAkarasUrijI pramukha pU. AcArya bhagavaMtonA sammatitarka ItyAdi graMthamAM prathama - traNa nayone dravyArthikanaya kahe che ane 28 jusUtranaya dravyAvazyakane mAnavAmAM saMbhavavALo nathI. graMthakArazrI A viSayanI vizeSa spaSTatAo svopajJa Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jenadarzananA mahattvanA siddhAMto TabAmAM kare che, tenAthI maMtavyabheda spaSTa thaI jaze. kahevAno matalaba e che ke, dravyArthikanaya ane paryAyArthika naya, A baMne naya nagamAdi sAta nayonI aMdara kayA kayA nayomAM samAya che, te vAta upara zvetAMbara AmnAyamAM be AcArya bhagavaMtonA alagaalaga mata che. te baMne matonI prakriyA have ahIM samajIzuM 63) nayonuM vizeSa varNana karavAmAM zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNajI ane zrIsiddhasena divAkarasUrijInA nAma suprasiddha che. zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNajIe vizeSAvazyaka mahAbhASya tathA vizeSaNavatI Adi mahAgraMtha banAvyA che ane teo "siddhAntavAdI" nA rUpe jainazAsanamAM prasiddha che. zrI siddhasena divAkarasUrijIe "sammati prakaraNa" ane nyAyAvatAra Adi mahAgraMtha banAvyA che ane teo "tarkavAdI" nA rUpamAM jainazAsanamAM prasiddha che. tyAra bAda zrImallavAdIjI, zrIharibhadrasUrijI, zrIvAdidevasUrijI ane kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajI Adi aneka mahAtmA zAstra vizArada ane zAstra racayitA thayA che. dravyArthika naya ane paryAyArthika naya A sAta nayomAMthI kayA kayA nayomAM kayA kayA nayono samAveza thAya, te vAtamAM uparokta mukhya baMne AcAryonA vicAra alaga alaga che. tyAM prathama zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNajInA vicAra jaNAvatAM graMthakArazrI kahe che keH aMtima je nayonA 3 (traNa) bheda che ke jenA nAma zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta naya che, te traNe naya paryAyArthika naya kahevAya 63. nayamadhye dravyArthika - paryAyArthika bhelyAnI AcAryamata prakriyA dekhA'I chaI - aMtimA kahatAM-chehalA je 3 bheda zabda, samabhiruDha, evaMbhUtarUpa te paryAyanaya kahiiM, prathama 4 naya naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra lakSaNa, te dravyArthikanaya khiii| ima jinabhadragaNikSamAzramaNa pramukha siddhAntavAdI AcArya kahaI chii| mahAbhASya kahatAM vizeSAvazyaka, te madhye nirdhAraI chii||822A (dravya-gukha-paryAya-rasa) Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 161 che ane prathama je cAra naya che ke jenA nAma naigama, saMgraha, vyavahAra ane RRjusUtra che, te cAreya naya dravyArthika naya che. arthAt dravyArthika naya A cAreya nayomAM samAI jAya che. A rIte zrI jinabhadragaNikSamAzramaNajI ItyAdi siddhAntavAdI AcArya kahe che. A vAta teoe potAnA vizeSAvazyaka bhASyamAM karI che. tarkavAdI AcArya zrI siddhasena divAkarasUrijI tathA zrI mallavAdI ItyAdi prathamanA je traNa naya che. 1. naigama 2. saMgraha 3. vyavahAra A 3 nayone ja dravyanaya kahe che ane 1. jUsUtra 2. zabdanaya 3. samabhirUDhanaya ane 4. evaMbhUta naya. A cAra naya paryAyArthika naya che evuM kahe che(4). TUMkamAM, prathamanA traNa naya baMne AcAryonA mata pramANe dravyArthika nayamAM samAviSTa thAya che ane pAchaLanA traNa naya baMne AcAryonA mata pramANe paryAyArthikanayamAM samAya che. A vAtamAM baMne AcAryono vivAda nathI, ekamata che. kevaLa vaccenA RRjusUtra nayanA viSayamAM ja vicArabheda che. siddhAntavAdI AcArya RjusUtranayane dravyArthika nayamAM gaNe che ane tarkavAdI AcArya RjusUtranayane paryAyArthika nayamAM gaNe che. eTalo ja vicArabheda che. paNa badhA ja AcArya bhagavaMto A dravyArthika-paryAyArthika nayane sAta nayomAM samAvI to le ja che. te baMnene sAtathI alaga nayanA rUpamAM gaNatAM nathI. tethI hi~gabarAcArya zrI devasena AcAryanI 9 (nava) naya karavAnI paddhati zAstra-praNAlikA anusAra nathI ane A vAtane zrI mahopAdhyAyajIe dravya-guNa-paryAyanA rAsamAM vistArathI jaNAvI che. 64. hivai, siddhasenadivAkara mallavAdI pramukha tarkavAdI AcArya ima kahaI chaiM, te prathama 3 naya- 1 naigama - 2 saMgraha - 3, vyavahAra lakSaNa te dravyanaya kahi / RjusUtra 1 zabda 2 samabhiruDha 3 evambhUta 4 e 4 naya paryAyArthika kahii / (dravya-guNa-paryAya-rAsa) Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto dravyArthika ane paryAyArthika nayanI mAnyatA : "dravyArthikamate sarve, paryAyAH khalu klpitaa:| teSvanvayi ca sad dravyaM, kuNDalAdiSu haimavat / / 1 / / paryAyArthamate - "dravya, paryAkhyoti no pRtha. tairarthaSiA dvArA, nityaM tropayujete mArA rUttiA "dravyArthaparyAyArthanayalakSaNAt atItAnAgataparyAyapratikSepI RjusUtraH zuddhamarthaparyAyaM manyamAnaH kathaM dravyArthikaH syAd ? ityetessaamaashyH|" artha : dravyArthika nayanA mata pramANe "badhA ja paryAya kharekhara kalpita che ane badhA ja paryAyomAM anvayidravya ja sAcuM tattva che." jema ke kuMDaLa Adi paryAyomAM suvarNa ja sAcuM dravya che. evuM ahIMyAM jANavuM. paryAyArthika nayanA mata pramANe :- "paryAyothI dravya e kaMI alaga vastu ja nathI.... kAraNa ke, te paryAyo dvArA ja arthakriyA jovAmAM Ave che. paraMtu nitya evuM dravya kyAMya paNa upayogamAM nathI AvatuM. A baMne zloka dravyArthika naya ane paryAyArthika nayanuM svarUpa samajAvavAvALA che. badhI vastuo dravyAtmaka paNa che ane paryAyArthika paNa che ja. dravya vagara kyAreya paNa ekalA paryAya nathI hotA ane paryAyo vagara kevaLa dravya kyAreya nathI hotuM. jenazAsanamAM jJAnI bhagavaMta kahe che ke, "cha dravya pariNAmI nitya che." ane pratyakSamAM paNa evuM anubhavAya che. jema ke, "dUdha-dahIM-mAkhaNa-ghI-lADuM" vagere paryAya badalAtA jAya che. to paNa temAM pugaladravya anvayi paNa che. deva-nAraka-manuSya ane tiryaMca avasthAo badalAya che. to paNa temAM jIvadravya nityarUpamAM vartita thAya ja che ema sarvatra jANavuM. jyAre dravyArthikanayavALI dRSTi hoya che, tyAre paryAya kalpita lAge che ane Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 16 3 dravya ja dekhAya che. jema ke, sonAnAM jUnA ghareNAM toDIne navAM navAM banAvatAM sonAnA mAlikane harSa-zoka thato nathI, kAraNa ke, tene te ghareNAMomAM sonuM ja dekhAya che ane mAruM sonuM mArA gharamAM ja rahe che arthAt kuMDaLa-kaDu-keyUra-kaTibaMdha banAvavA chatAM paNa mAtra sonuM jovAvALAne suvarNadravya ja pradhAnatayA dekhAya che. yadyapi paryAya paNa dekhAya che paNa tene te gauNa kare che. te ja rIte paryAyArthikanayanI dRSTi jyAre hoya che, tyAre paryAya ja dekhAya che. dravya gauNa thaI jAya che. jema ke, kuMDaLa-kaDu-keyUra-kaTibaMdha A badhAM ja alaMkAromAM suvarNa dravya enuM e ja hovA chatAM paNa kAnamAM paheravuM hoya to kuMDaLa ja kAma Ave che. hAthamAM paheravuM hoya to kaDuM ja kAma Ave che. A rIte paryAya dvArA ja te te arthakriyA thAya che. tethI te-te paryAya ja yathArtha satya dekhAya che. dravya paNa avazya dekhAya che, paraMtu tenA taraphanI dRSTi gauNa thaI jAya che. A rIte jagatanA badhA ja padArtha dravya ane paryAyamaya che. mAtra daSTinI pradhAnatAe ja eka mukhya dekhAya che ane bIjo bhAga gauNa dekhAya che. nagama-saMgraha-vyavahAra, A prathamanA traNa naya badhA ja padArthomAM dravyane ja vadhAre jue che. paryAyo tarapha te naya dRSTipAta karato nathI. tethI te nayone dravya ja satya dekhAI Ave che. paryAya kalpita lAge che. paryAya buddhithI Aropita mAtra che, evuM A traNa naya mAne che. kuMDalAkAra ke kaDAno AkAra e to kevaLa suvarNakAra dvArA karelo kalpita AkAra mAtra che. te Aje hoya kAle na paNa hoya, vAstavika to te suvarNa dravya ja che. A rIte A naya vicAre che. tethI A traNa naya dravyArthika kahevAya che. A rIte zabdAdi pAchaLanA traNa naya paryAyone ja vizeSathI jUve che, alaMkAra yathAsthAne paherAya che. alaMkArothI zarIra Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto zobhAyamAna karavAmAM Ave che. sonAnI lagaDIo paherI zakAtI nathI. te zarIrane zobhAyamAna nathI karI zakatI. tethI paryAya e ja tattva che. A rIte zabdAdi traNa naya paryAyane vadhu mahattva Ape che, tethI te pAchaLanA traNa naya paryAyArthika kahevAya che. A mAnyatAmAM AcAryomAM koI vivAda nathI. vivAda vaccenA (eka) RjusUtranayanA viSayamAM che. RjusUtranaya vartamAnakALane mAne che. vartamAnakALa be prakArano che. 1. kSaNika vartamAnakALa ane 2. kaMIka lAMbo (dIrdha) vartamAnakALa. A baMne prakAranA vartamAnakALamAM te te samayamAM thavAvALA paryAya paNa che ane te te paryAyane AdhArabhUta dravya paNa che. siddhAntavAdI AcArya bhagavaMto A RjusUtranayane dravyArthika nayamAM eTalA mATe laI jAya che ke, "A naya te te samayamAM thatA paryAyanA AdhArabhUta dravyAMzane vadhAre mAne che." evuM siddhAntavAdI AcAryonuM kahevuM che, jyAre tarkavAdI AcArya bhagavaMto A jusUtranayane paryAyArthika nayamAM eTalA mATe laI jAya che ke, "A naya te te samayamAM pragaTa thatA paryAyAMzane vadhAre mAne che." tethI tarkavAdI AcArya bhagavaMto A RjusUtranayane paryAyArthika nayamAM laI jAya che, jenAthI baMne AcArya bhagavaMtanA abhiprAya alaga paDe che. dravyArthika nayanI daSTie dravya ja satya che, paryAya kalpita che ane paryAyArthika nayanI dRSTie paryAya ja satya che. paryAyothI bhinna evuM dravya che ja nahIM ane paryAyothI ja arthakriyA thAya che. nitya evuM dravya kyAMya paNa upayogamAM nathI AvatuM. A pramANe dravyArthika ane paryAyArthikanayanuM lakSaNa upara pramANe hovAthI tArkika pU. AcArya bhagavaMtanuM kahevuM che ke, bhUtakALa ane bhAvikALanA paryAyono pratikSepa Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda (virodha) karavAvALo (arthAt nahIM mAnavAvALo) evo A 28 jusUtranaya, zuddha evA arthaparyAyane (kSaNamAtravartI zabdothI avAcya evA kSaNika vartamAna paryAyane) mAnavAvALo A naya che. tethI te dravyArthika naya kema bane? evo A tarkavAdI AcAryono Azaya che. tarkavAdI AcArya bhagavaMtanuM kahevuM e rItanuM che ke, RjusUtranaya vartamAnakAlagrAhI che ane vartamAnakALamAM to paryAyanI ja pradhAnatA hoya che. dravyAMzanI pradhAnatA nathI hotI, kAraNa ke, jo dravyAMzamAM laIe to te trikAlavartI hovAthI bhUta-bhAvi paNa AvI jAya ane A naya bhUta-bhAvi to svIkAra karato nathI. tethI vartamAnakAlavartI arthaparyAyane ja A jusUtranaya svIkAre che. to teno dravyArthikanayamAM aMtarbhAva kaI rIte karI zakAya? - anuyogadvAra sUtrano virodha ane teno parihAra : te tarkavAdI AcArya bhagavaMtonA mata pramANe RjusUtranaya vartamAnakAlagrAhI hovAthI, zuddha evA arthaparyAyane mAnavAvALo hovAthI paryAyArthikanayamAM teno aMtarbhAva thAya che. tenA mATe "dravyAvazyakamAM lIna saMbhavita nathI." arthAt nAmAvazyaka, sthApanAvazyaka, dravyAvazyaka ane bhAvAvazyaka A cAra prakAranA AvazyakomAM bhAvAvazyaka ja hoya che. dravyAvazyaka kema hoya? arthAt dravyAvazyaka na hoya evuM to teo mAne che. kAraNa ke, vartamAnAvasthAne bhAva kahevAya che ane bhAvanikSepAnI AgalI pAchalI (bhUta-bhAvi) avasthAne dravya kahevAya che, je A naya mAnatuM nathI, tethI A RjusUtranayanI daSTie bhAvanikSepo ja svIkRta hovAthI dravyAvazyakanI lInatA (mAnyatA) saMbhavita nathI. evI rItano tarkavAdI AcArya bhagavaMtono abhiprAya che."(65) paNa anuyogadvAra 65. te AcArya naIM mataI RjusUtranaya dravyAvazyakanaI viSaI lIna na saMbhavai tathA ca - "ujjusuassa ege aNuvautte egaM davvAvassayaM, puhattaM NecchaI" iti anuyogdvaarsuutrvirodhH| Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto sUtramAM jusUtranaya dravyAvazyakane paNa mAnya rAkhe che, evuM kahyuM che, te pATha sAthe A tarkavAdIone uparokta mAnyatA svIkAra karavAthI virodha Ave che. anuyogadvAra sUtrano pATha A pramANe che :"jusUtranayanI daSTie anupayogI eka vaktA hoya, to te eka dravyAvazyaka kahevAya che. bhinna bhinna aneka dravyAvazyaka A naya Icchato nathI." A paMkitano artha evo thAya che ke aneka dravyAvazyaka nathI paNa eka vaktA hoya ane te anupayogI hoya to tene eka dravyAvazyaka kahevAya che. paraMtu jo upayogapUrvaka vaktA kathana karato hoya, to bhAvAvazyaka kahevAya che.) evuM RjusUtranaya mAne che. A rItanA anuyogadvAra sUtranA pATha sAthe A tarkavAdI AcAryono abhiprAya virodha pAme che. kAraNa ke, tarkavAdI AcArya bhagavaMtonA abhiprAya mujaba 28 jusUtranaya paryAyArthikamAM aMtargata hovAthI dravyAvazyakane na mAne ane anuyogadvAranA A pAThamAM dravyAvazyakane mAne che ema kahyuM che, jenAthI temane pAThano virodha Ave che. tarkavAdI AcArya bhagavaMtonA abhiprAya anuyogadvArasUtrano uparokta pATha saMgata nathI thato. A ja vAta graMthakArazrI TabAmAM vadhu spaSTa karatAM kahe che ke, (66) traNa prakAranAM dravyAMza hoya che. A traNamAMthI eka paNa dravyAMzane A RjusUtranaya tene abhiprAyathI svIkAra karato nathI. te A prakAre - (1) vartamAnakALanA paryAyano AdhArabhUta evo je dravyAMza che te (2) kAlakramAnusAra kramazaH pUrvApara rUpe thatA evA pariNAmomAM (paryAyomAM) vartita sAdhAraNa evo urdhvatA sAmAnyarUpa je dravyAMza che 66. vartamAnaparyAyAdhArAMzaH dravyAMzaH pUrvAparapariNAmasAdhAraNa urdhvatAsAmAnyaH dravyAMzaH, sAdRzyAstitvarupatiryaksAmAnyaH dravyAMza:, ehamAM ekaI paryAyanaya na mAnai - to RjusUtra paryAyanaya kahatAM, e sUtra kima milai, te mATaI - "kSaNikadravyavAdI sUkSma RjusUtra, tattad - vartamAnaparyAyApannadravyavAdI sthUla RjusUtranaya kahavo" ime siddhAntavAdI kahai ch|| Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 7 A te, tathA (3) bhinna-bhinna vyaktiomAM (aneka prakAranA ghaDAomAM) sAdazyanA astitva svarUpathI (A paNa ghaTa, A paNa ghaTa, A paNa ghaTa ItyAdi svarUpamAM) vartita je tiryasAmAnya rUpa dravyAMza che te. A traNe prakAranA dravyAMzomAMthI ekapaNa dravyAMzano paryAyArthika naya svIkAra nathI karato. eTale jo RjusUtranaya paryAyArthika che, evuM kahIe to A RRjusUtranaya paryAyArthika hovAthI uparokta trividhamAMthI eka paNa dravyAMzane na mAnavAvALo thaze, eTale dravyAvazyakane mAnavAvALo kema thaze? arthAt dravyAvazyakamAM lInatA A nayathI kaI rIte zakya che ? arthAt zakya nathI. tene bhAvanikSepo ja mAnya rahe che. dravya nikSepo mAnya nathI raheto. eTale anuyogadvArano sUtrapATha A tarkavAdI AcArya bhagavaMtonA abhiprAyathI kaI rIte saMgata thaze? arthAt saMgata nahIM thAya, tethI sUtrapATha na maLavAno tene virodha doSa Avaze, evuM kahIne TabAkAra evuM kahevA mAMge che ke, RjusUtranayane jo dravyArthikamAM na gaNIe to anuyogadvAra sUtrano A pATha saMgata thato nathI. nayavAda paraMtu je siddhAMtavAdI AcArya bhagavaMto che, temane anuyoga dvAranA A pAThano virodha nathI Avato. kAraNa ke, teo jusUtranayano vartamAnagrAhI hovA chatAM paNa dravyArthikanayamAM samAveza kare che. eTale RRjusUtranayanA be prakAra che. 1. sUkSma ane 2. sthUla. tyAM vartamAnakALagrAhI evA paNa RRjusUtranayane prati samayanA kSaNikadravyavAdI = pratikSaNa pratikSaNamAM palaTAtAM evA kSaNika paryAyavALA dravyAMza ne kahevAvALo sUkSmaRRjusUtranaya kahevAya che, ane te te vartamAna paryAyApannadravyavAdI = te te (dIrdha) vartamAnakALanA paryAyane prApta karelA evA dravyAMzane kahevAvALo sthUla RRjusUtranaya kahevAya che. evuM kahevAthI dravyAMzane mAnavAvALo RRjusUtranaya hovAthI 'dravyAvazyakamAM lIna'' mAnavAmAM Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto koI virodha nathI Avato, A mujaba siddhAMtavAdI AcArya bhagavaMto kahe che. vartamAna samayavartI dravyamAM dravyAMza ane paryAyAMza bane che. tyAM A naya dravyAMzane pradhAnatAe grahaNa karavAvALo che. jusUtramaya bhale kSaNika vartamAnakALa athavA kaMIka dIrdhakAlarUpa vartamAnakALa mAne, paraMtu evA baMne prakAranA vartamAnakALamAM rahelA dravyazanI pradhAnatA A naya svIkAre che. eTale Avazyaka uparanA cAra nipAmAM dravya nikSepAne paNa svIkAre che, evuM siddhAMtavAdI AcArya bhagavaMto kahe che. prazna. siddhAMtavAdI AcArya bhagavaMtonA mata pramANe to uparokta artha mujaba dravyAMzagrAhI vartamAnakALane mAnavAvALo RjusUtranaya hovAthI anuyoga dvAra sUtrano pATha saMgata thayo. paNa tarkavAdI AcArya bhagavaMtonA mata pramANe A pAThano je virodha Ave che, teno parihAra kema karazo? uttara.mahopAdhyAyajI zrIyazovijayajI ma. te virodhano parihAra karatAM jaNAve che ke, "anupayogadravyAMzameva sUtraparibhASitamAdAyoktasUtraM tArkikamatenopapAdanIyam, ityasmadekazIlitaH panthAH" jene zAstromAM "dravyAMza" zabdanA aneka artha kahyA che. ahIMyA TabAmAM tathA vivecanamAM dravyAMza zabdanA je traNa artha AgaLa batAvyA, 1. vartamAnakALanA paryAyane dhAraNa karavAvALo evo dravyAMza, 2. urdhvatA sAmAnyarUpa evo dravyAMza ane 3. tiryak sAmAnyarUpa evo dravyAMza; A traNeyamAMthI koIpaNa arthavALo vyAMza ahIMyAM tArkikonA mata pramANe nathI hoto, eTale tArkikonA mata pramANe anuyogadvAra sUtrano pATha saMgata karavAne mATe "vyAMza" zabdano cotho artha karIe. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda upayoga vinAnI je kriyA" tene paNa dravya kahevAya che. A arthavALo dravyAMza zabda anuyogadvAranA sUtrapAThamAM che. A prakAra laIne uparokta sUtra tArkikonA mata pramANe saMgata karavuM. TUMkamAM, tArkikonA mata pramANe pratikSaNano paryAya ke kaMIka dIrdhavartamAnakALano paryAya ja RjusUtranayanA mata pramANe levAno che. paNa te paryAyakALamAM upayogadazAmAM na hovAthI anupayogo dravyam' A nyAya mujaba te paryAyane ja anupayoga dazAmAM dravya" rU5 samajavuM. jenAthI ahIM dravyano artha padArtha athavA cha dravyomAMthI eka dravya evo artha na karatAM, paryAya ja levo ane te ja paryAya upayogazUnya hovAthI dravyAtmaka che. A prakAre dharma saMbaMdhita je je Avazyaka kriyA kare paraMtu te kriyA upayoganI zUnyatAe che, evA prakArano Azaya sUtramAM kahyo che. evuM samajIne uparanuM sUtra tArkika AcArya bhagavaMtonA mata pramANe saMgata karavuM joIe, A rIte amArA dvArA vicAramAM Avelo eka mArga che. jusUtranayanA prakAra : sUkSmaRjusUtro yathA - eksmyaavsthaayiipryaayH| sthUlaRjusUtro yathA manuSyAdiparyAyAH tadAyuHpramANaM tisstthti|(67) jusUtranayanA be prakAra che. (1) sUkSma jusUtranaya ane (2) skUla 8 jusUtranaya. sUkSmajusUtranaya eka samaya rahevAvALA paryAyano svIkAra kare che. arthAt pratyeka padArthanA pratisamaya je je paryAya hoya che, te samaye mAtra ja rahevAvALo hovAthI ane samaya e atyaMta sUkSma vartamAnakALa hovAthI te ja paryAya sat che. koIpaNa paryAya eka samayathI vadhAre raheto nathI, bIje samaye ja te paryAya asat bane che - A rIte sUkSmaRjusUtra naya mAne che. 67. nayaprAstava Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 jenadarzananA mahatvanA siddhAMto paraMtu je sthUla jusUtranaya che, te manuSyAdi kaMIka dIrgha-vartamAnakAlavartI paryAyane mAne che. A naya paNa vartamAnakALane ja mAne che. paraMtu dIrghavartamAnakAlavartI paryAyane vartamAnarUpa hovAthI mAnya rAkhe che. ahIMyAM prazna thaI zake che ke, sthUla jusUtranaya ane vyavahAranayanA lakSaNamAM mizraNa thaI jaze. kAraNa ke, baMnenA viSaya samAna ja che. to teno uttara e che ke, baMnenA viSaya samAna nathI. kAraNa ke, sthUlasUtranaya dIrdha evA paNa vartamAnakALane ja mAnya rAkhe che, paraMtu bhUta-bhAvi paryAyane nahIM. jyAre vyavahAranaya trikAlava paryAyane mAne che. nikaTanA bhUtabhAvine paNa mAnya rAkhe che. A rIte baMnemAM bheda che. have zabdanayanuM svarUpa joIzuM. (5) zabdanaya : - zabdanaya 68) nuM svarUpa ane tenA udAharaNa ApatAM jainatarkabhASAmAM jaNAvyuM che ke - kAlAdibhedena dhvanerarthabhedaM pratipadyamAnaH shbdH| kAla-kAraka-liMgasaMkhyA-puruSa-upasargAH kaalaadyH| tatra babhUva bhavati bhaviSyati sumerurityatrAtItAdikAlabhedena sumerorbhedapratipattiH, karoti kriyate kumbhaH 68. vAstavimena dhvArtha pratipadyamAnaH zarvaH II7-32aa yathA-mUva mavati bhaviSyati murityAtiH II7-rUpA vAtAvimena-ni-ra-nipha-saMkyA-puruSopasrgbheden, dhvaneH zabdasya arthabhedaM pratipadyamAno'bhiprAyavizeSaH zabdanayaH / / 32 / / yadyapi sumerordravyarUpatayA'bhinnatvAt paryAyarUpatayA ca bhinnatvAd bhinnAbhinnatvaM vartate, tathA'pi zabdanayo vidyamAnamapi kanakAcalasya dravyarUpatayA'bhedamupekSya kevalaM bhUta-vartamAna-bhaviSyallakSaNa-kAlatrayabhedAd bhedmevaavlmbte| Adipadena 'karoti kriyate kumbhaH' iti kaarkbhede| 'taTastaTI taTam' iti linggbhede| 'dArA: kalatram' iti sNkhyaabhede| 'ehi manye rathena yAsyati, nahi yAsyasi, yAtaste pitA' iti purussbhede| 'santiSThate, upatiSThate' ityupasargabhede'pyarthasya bhinatvaM svIkaroti / / 33 / / (pra.na.tA .) Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 171 ityAdau kArakabhedena, taTastaTI taTamityAdau liGgabhedena, dArA: kalatramityAdau saMkhyAbhedena, yAsyasi tvam, yAsyati bhavAnityAdau puruSabhedena, santiSThate avatiSThate ityaadaavupsrgbheden| artha : kAla AdinA bhedathI zabdanA arthamAM bhedano svIkAra karavAvALo zabdanAya che. kAla, kAraka, liMga, saMkhyA, puruSa ane upasarga A kAlAdi che. "sumeru hato, che ane raheze" ahIMyAM atItAdi kAlanA bhedathI sumerUnA bhedanuM jJAna thAya che. "kuMbhakAra (kuMbhAra) ghaTane banAve che. kuMbhakAra (kuMbhAra) dvArA ghaTa banAvavAmAM Ave che." - ahIM kArakanA bhedathI arthanA bhedanuM jJAna thAya che. tada: tarI taTama'' - A sthaLe liMganA bhedathI arthanA bhedanuM jJAna thAya che. "rAra : tra" A sthaLe saMkhyAnA bhedathI arthanA bhedanuM jJAna thAya che. "yAsi tvam'' ane "vAsthati mavAna'' A sthaLe puruSanA bhedathI arthanA bhedanuM jJAna thAya che. "vatiSThAte satiSTha' ahIM upasargonA bhedathI arthanA jJAnamAM bheda thAya che. kahevAno Azaya e che ke, jyAre koI vastuno atItakALa sAthe saMbaMdha prakAzita thAya che, tyAre arthanuM jJAna je rUpe thAya che, tenI apekSAe vartamAnakALamAM thavAvALA jJAnanuM svarUpa bhinna hoya che. jJAnanA svarUpamAM bheda hovAnA kAraNe arthano paNa bheda Avazyaka che. jJAnanA bhedane kAraNe padArthono bheda nizcita hoya che. "ghaTa ane paTa, pRthvI ane pANI, sUrya ane caMdra bhinna che." A tattvano nizcaya jJAnanA bheda para Azrita che. jo e badhAM ja padArthonuM jJAna eka svarUpamAM hoya, to padArthonA svarUpano bheda nizcita nahIM thaI zake. zabda jyAre kAlanA bhedathI padArthane pragaTa kare che, tyAre paNa jJAnanuM svarUpa bhinna hoya che. eTale kALanA bhedathI padArthamAM paNa bheda mAnavo joIe. evo zabdanayano abhiprAya che. te ja rIte jyAre "ghaDAne banAve che' - A prakAre kahe che, tyAre ghaTano Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto kartA pradhAna rUpe pratIta thAya che, tenAthI viruddha jyAre "dhaTa banAvavAmAM AvI rahyo che' - A prakAre kahe che, tyAre ghaTa pradhAnarUpe pratIta thAya che ane kartA apradhAnarUpe pratIta thAya che. pradhAna ane apradhAna rUpono bheda Avazyaka che. A rIte ja ahIMyAM paNa kArakanA bhedathI arthamAM bheda mAnavo joIe. evo zabdanayano mata che. taduparAMta, strI puruSa ane napuMsakano bheda prANIomAM spaSTa che. jyAre koI eka arthane strIliMga, pulliga athavA napuMsakaliMga zabdathI kahevAmAM Ave che, tyAre artha eka AkArano pratIta thavA chatAM paNa bhinna svarUpamAM pratIta thAya che. eTale tyAM paNa pratIti mujaba padArthono bheda svIkAra karavo joIe - evo zabdanayano abhigama che. upasargonA bhedathI aneka vAra paraspara virodhI arthonuM jJAna thAya che. "gacchati" kahevAthI "jAya che" evo artha pratIta thAya che ane "Agacchati' kahevAthI "Ave che' evo artha pratIta thAya che. baMne artha bhinna che, eTale upasarganA bhedathI padArthono bheda svIkAravo joIe, evI zabdanayanI mAnyatA che. ahIM ullekhanIya che ke, jema jusUtranaya vartamAnakAlIna padArthanuM jJAna utpanna kare che, tema zabdanaya paNa vartamAnakAlIna padArthonuM ja jJAna utpanna kare che. chatAM paNa baMne vacce bheda che. kAraNa ke, zabdanaya liMgavacana-saMkhyAdinA bhedathI arthano bheda svIkAre che ane liMga-vacanAdino bheda hovA chatAM paNa arthamAM bheda nathI, evI RjusUtranayanI mAnyatA che. "taraddI taTama" A prayogamAM zabdanaya liMganA bhedathI arthano bheda mAne che ane jusUtranaya liMgano bheda hovA chatAM paNa arthano abheda mAne che. A rIte zabdanaya ane RjusUtranaya vacce mAnyatA bheda che. 69. RjusUtrAd vizeSaH punarasyetthaM bhAvanIyaH- yaduta saMsthAnAdivizeSAtmA bhAvaghaTa eva paramArthasat taditareSAM tttulyprinntybhaavenaaghtttvaat| athavA liGga-vacana-saGkhyAdibhedanarthabhedAbhyupagamAd RjusUtrAdasya vishessH| (nayarahasya) Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 173 zabdanayane "sAmata' paNa kahevAya che. "sammati' vartamAnakALano vAcaka che. zabda vartamAnakALamAM je svarUpe arthanuM pratipAdana kare che, te arthanuM rUpa che. zabda pramANe arthanuM svarUpa sAmrata che. pUrvokta vAtane vadhu spaSTa karatAM nayarahasyamAM jaNAvyuM che ke, zabdanayanA avAntara bheda 70) tattvArtha sUtra Adi graMthomAM jaNAvyA che. (1) sAmrata, (2) samabhirUDha ane (3) evaMbhUta. A saMdarbhamAM ja prathama sAmprata" ne zabdanayanuM abhidhAna agAu karyuM hatuM. sAsmatanayanuM lakSaNa jaNAvatAM narahasyamAM kahyuM che ke, (nAma, sthApanA, dravya ane bhAva : A cAreyane nAmAdi padathI grahaNa kare che) te prativiziSTa paryAyarUpa je nAma, sthApanA, dravya ane bhAvarUpa ghaTAdi vastu che, temAM saMjJAsaMjJI saMbaMdhanA grahaNakALamAM abhidhAnarUpe (arthAt ghaTa zabda nAma ghaTano vAcaka che, sthApanA ghaTano vAcaka che, dravyaghaTano vAcaka, ane bhAvaghaTano vAcaka che. A rUpe) jenI prasiddhi pUrvanayomAM thaI gaI che, evA zabda arthAt nAmathI thavAvALo je arthapratyaya adhyavasAya vizeSa che, tene ja sAmratanaya kahevAya cheTI). sAMpratanayane zabdanA vAgyanA rUpamAM bhAvamAtra ja Icchita che. kAraNa ke, bhAvathI ja sarva abhilaSita kAryonI siddhi thAya che. kahevAno Azaya e che ke, nAmano vartamAna paryAya, sthApanAdravya ane bhAvano je vartamAna paryAya che, te badhA ja pratyeka rUpamAM 70. zabdastribhedaH - sAmprataH samabhirUDha evambhUta iti| yathArthAbhidhAnaM zabdaH, nAmAdiSu prasiddhapUrvAcchabdAdarthe pratyayaH saamprtH| xxxx teSveva sAmprateSu nAmAdInAmanyatamagrAhiSu prasiddhapUrvakeSu paTey saMpratyaya: sAmati: zabdaHA (tatvArthasUtra-mArga) 71. "tatrAva (nAmavipu) prasiddhapUrvAta - zabdAt - arthapratyayaH sAmprataH' iti saamprtlkssnnm| prativiziSTavartamAnaparyAyApatreSu nAmAdiSvapi gRhItasaMketasya zabdasya bhAvamAtrabodhakatvaparyavasAyIti tadarthaH tathAtvaM ca bhAvAtiriktaviSayAMza uktasaGketasyA'prAmANyagrAhakatayA nirvhti| Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto viziSTa che eTale ke ekabIjAthI bhinna che. A rIte nAmAdimAM paNa jeno saMketa gRhIta che arthAt ''tenA vAcaka A zabda che.'' A rIte je zabdanA vAcya-vAcaka bhAvarUpa saMketanuM jJAna saMjJA-saMjJI saMbaMdhanA kALamAM thaI gayuM che, te zabdanA bhAvamAtrathI bodhakatAmAM paryavasAna je adhyavasAya vizeSathI thAya che, te adhyavasAya vizeSa ja sAmprata naya kahevAya che. TUMkamAM, pUrvokta lakSaNathI e bhAva pragaTa thAya che ke, vartamAna nAmAdimAM zabdanA saMketanuM jJAna bhale hoya, to paNa sAmpratanayanI dRSTie te zabda kevaLa vartamAna bhAvano ja bodhaka thAya che. paraMtu vartamAna nAma, vartamAna sthApanA ane vartamAna dravyano bodhaka nathI thato. kAraNa ke, nAmAdimAM je saMketagraha pUrve (pahelAM) thayo che, temAM aprAmANyabuddhino janaka sAmpratanaya hoya che. 174 tethI e vAta paNa phalita thAya che ke, zabdanaya kevaLa bhAvanikSepAno ja svIkAra kare che(72) jema ke, zabdanaya ''jina'' zabdathI jemaNe rAgadveSane jItyAM che, bhUmi para vicaraNa karI rahyA che, evA sarvajJa sarvadarzI bhAva jinane samajAve che. paraMtu (je bhaviSyamAM jina thavAvALA che, tene dravyajina kahevAya che. pratimA athavA citrapaTamAM je jinanI sthApanA karI che, tene sthApanA jina kahevAya che. ane koI vastune ''jina'' evuM nAma ApyuM hoya tene 72. je zabdanI je arthane batAvavAnI zakti hoya te arthane te zabda bodhita kare che batAve che. A zabdanayanuM svarupa che. zabdanA arthano zaktigraha ATha prakArathI thAya che. nyAyasiddhAMta muktAvalImAM zaktigrahanA ATha prakAra batAvatAM kahyuM che ke, zaktipradaM vyAkaraNopamAnakozAptavAkyAdvyavahAratazca / vAkyasya zeSAd vivRttervadanti sAnnidhyataH sidghapavastha vRttAH / / zabdanA arthano zaktigraha (1) vyAraLa, (2) 35mAna, (3) joza, (4) AptavAya, (5) vyavahAra, (6) vAyazeSa, (6) nivRtti (TIjA) Jaura (8) prasiddhapakSatriyAna : A ATha prakArathI thAya che. - Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 1 75 nAmajina kahevAya che.) "jina" zabda dravyajina, sthApanA jina ke nAmajinane batAvato nathI. zabdanayanI mAtra bhAvanikSepAnI svIkRtine daDha karatAM anekAMta vyavasthAmAM (vizeSAvazyaka bhASyanI sAkSI ApIne) kahyuM che ke, nAmAdayo na kuMbhA takkajjAkaraNao pddaaivv| paccakkhavirohAo talligAbhAvao vA vi|| vize.bhA. 2229 / / - nAmaghaTa, dravyaghaTa ke sthApanA ghaTa nathI. (vidyamAna nathI, kAraNa ke, ghaTanuM je jalAharaNAdi kArya che, te nAmAdi ghaTa nathI karatA. jema paTa jalAvaraNAdi kArya karato jovA maLato na hovAthI teno "ghaTa'' zabdathI vyapadeza thato nathI. tema nAmAdi ghaTa paNa te vivalita kArya karato na hovAthI ghaTa che ja nahIM. taduparAMta, nAmAdi ghaTane ghaTanA rUpamAM mAnavAthI pratyakSathI virodha paNa Ave che ane jalAvaraNAdi liMga paNa jovA nathI maLatuM. arthAt nAmaghaTa, sthApanA ghaTa ane dravyaghaTa pratyakSathI aghaTa rUpamAM jovA maLe che, to paNa tene ghaTarUpamAM vyapadeza karavo, te pratyakSa virodha che tathA ghaTanuM je jalAharaNAdi liMga che, te liMga paNa nAmaghaTAdimAM jovA nathI maLatuM tethI anumAnathI paNa virodha Ave che. tethI te nAmAdi ghaTa "ghaTa" evA vyapadezanuM bhAna kaI rIte thaI zake ?73) praza. "ghaTa" padathI nAmAdi ghaTanI upasthiti akhkhalita rUpathI thatI jovAmAM Ave che, tethI nAmAdi ghaTamAM "ghaTa'' padanI zakti che. tethI "ghaTa' padathI kevaLa bhAvaghaTa ja grahaNa thAya ane nAmAdi ghaTa grahaNa na thAya, evuM kema? 73. nAma-sthApanA-dravyarupA: kumbhA na bhavanti, jalAharaNAditatkAryAkaraNAt, paTAdivat, tathA pratyakSavirodhAt tllinggaadrshnaacc| (anekAMtavyavasthA) Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto uttara.aMtaraMga pratyAttithI ghaTa' padanI zakti bhAvaghaTamAM ja svIkAra karavAmAM AvI che, nAmAdi ghaTamAM nahIM. tethI ghaTapadathI bhAvaghaTana 4 svI12 42vo me, mevo zanayano abhiprAya cha (74). TUMkamAM, zabdanayane je prakArano dhvani (zabda-prayoga) hoya te prakArano ja artha A zabdathI ISTa che, anyaliMgAdithI yukta zabdaprayogathI anyaliMgAdithI yukta arthanI pratIti zabdanaya mAnato nathI75). (6) samami30 naya: A nayanuM svarUpa jaNAvatAM jainatarkabhASAmAM kahyuM che ke, paryAyazabdeSu niruktibhedena bhinnamarthaM samabhirohan smbhiruuddhH|(76) zabdanayo hi paryAyabhede'pyarthAbhedamabhipraiti, samabhirUDhastu paryAyabhede bhinnaannbhimnyte| abhedaM tvarthagataM paryAyazabdAnupekSata iti, yathA indanAdindraH, zakanAcchakraH, purdAraNAtpurandara ityaadi| 74. ghaTapadAnnAmAdi ghaTopasthiteraskhalitatayA darzanAt tatra tatpadazakteravyAhatatvAt svArasikaghaTapadalakSaNo vyapadezastu na virudhyate iti cet? na, antaraGgapratyAsatyA bhAvaghaTa eva ghaTapadazakterabhyupagamAt, nAmAdiSu tatpadaprayogasyAsvArasikatvAditi dig (anekAMtavyavasthA) 75. yAdRzo dhvanistAdRza evArtho'syeSTa iti| anyaliGgavRttestu zabdasya naanylinggvaacymicchtysau| nApyanyavacanavRtteH zabdasya anyavacanavAcyaM vastvabhidheyamicchatyasau iti bhAvaH (ane.vya.) 76. samabhirUDhaH / / 7-36 / / indanAdindraH zakanAcchakraH pUrdAraNAt purandara ityAdiSu yathA / / 7-37 / / (pra.na.tattvA.) paryAyazabdeSu-indra-purandarAdizabdeSu, niruktibhedena-nirvacanabhedena, bhinnamarthaM samabhirohan-abhyupagacchan samabhiruDhaH / / 36 / / ayamartha:- yadyapi indra-zakrAdayaH zabdA indratva-zakratvAdiparyAyaviziSTasyArthasya vAcakAH, na kevalaM paryAyasya, tathApi samabhirUDhanayavAdi gauNatvAd dravyavAcakatvamupekSya pradhAnatvAt paryAyavAcakatvamevAGgIkurvan 'indrAdayaH zabdAH pratiparyAyabodhakatvAd, bhinnabhinnArthavAcakAH' iti mnyte| zabdanayo hi nAnAparyAyabhede'pyarthAbhedamevAbhipraiti, samabhirUDhastu paryAyabhede arthabhedaM pratipadyate iti vishessH||37|| Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 177 artha : paryAyavAcI zabdomAM nirukti (vyutpatti) nA bhedathI zabdonA arthamAM bheda mAnavAvALo abhiprAya samabhirUDha naya che. zabdanaya paryAyonA bhedamAM paNa arthano abheda mAne che. paraMtu samabhirUDha naya paryAyonA bhedamAM arthano paNa bheda mAne che ane arthamAM je paryAyone abheda che, tenI upekSA kare che, jema ke, Indanane kAraNe Indra, zaktinA kAraNe zaka, ane nagaranuM vidAraNa karavAne kAraNe puraMdara. kahevAno Azaya e che ke, zabdonA bhedathI arthano bheda prApta thAya che. vRkSa ane manuSya bhinna zabda che. te baMnenA artha paNa bhinna che. je zabdonA paryAya kahevAya che, te paNa bhinna bhinna zabda che. zakra, Indra, puraMdara vagere zabda bhinna che, tethI teno artha paNa bhinna thavo joIe. ahIM dhyAna rAkhavA jevI eka vAta e che ke, jyAM zabda bhinna hoya che, tyAM arthano bheda thAya che, eTaluM kahIne samabhirUDha naya arthomAM bheda hovAthI vAcaka zabdonA bhedane anivArya nathI kaheto. jyAM artha bheda hoya che, tyAM avazya vAcaka zabdonA bheda che, evo samabhirUDhano abhiprAya nathI. koI zabda evA prakArano hoya che, jenA artha aneka hoya che. jema ke, "go" zabda eka che, paNa tenA artha gAya, vANI, bhUmi, kiraNa vagere aneka che. te ja rIte "hari" zabdanA paNa aneka artha che. anekArthaka zabdomAM arthano bheda to che, paraMtu vAcaka zabdano bheda nathI. tethI samabhirUDha naya zabda bheda hovAthI arthano bheda Avazyaka samaje che. jyAM zabdabheda che, tyAM arthabheda che, A niyama samabhirUDha naya pramANe che. ahIMyAM ullekhanIya che ke, arthanA bhedane kevaLa zabdano bheda prakAzita kare che, evuM nathI. lakSaNa ane svarUpano bheda paNa arthanA bhedane pragaTa kare che. koI sthaLe arthano bheda zabdanA bhedathI pratIta Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto thAya che ane koI sthaLe lakSaNa ke svarUpanA bhedathI arthano bheda pratIta thAya che. ghaTa ane paTa zabda bhinna che. tethI A sthaLe zabdabhedanA kAraNe arthamAM bheda pratIta thAya che. je sthAne "go' zabda gAya-bhUmi Adi aneka arthone kahe che. te sthAne svarUpano bheda ke lakSaNano bheda arthanA bhedane pragaTa kare che. prastutamAM, zaka, Indra puraMdara Adi zabda bhinna che, tethI te zabdonA artha paNa bhinna hovA joIe evo samabhirUDha nayano abhiprAya che. zabdanayanI mAnyatA ane samabhirUDha nayanI mAnyatAne spaSTa karatAM nayakarNikA graMthamAM kahyuM che ke, arthaM zabdanayo'nekaiH paryAyairekameva c| manyate kuMbhakalazaghaTAghekArthavAcakAH / / 14 / / bUte samabhiruDho'rthaM bhinnaM pryaaybhedtH| bhinnArthAH kuMbhakalazaghaTA ghaTapaTAdivat / / 15 / / yadi paryAyabhede'pi na bhedo vastuno bhvet| bhinnaparyAyorna syAt sa kuMbhapaTayorapi / / 16 / / artha zabdanaya aneka paryAyono paNa eka artha mAne che arthAt zabdanaya paryAyavAcI zabdonA bheda hovA chatAM paNa te badhAno artha to eka (abheda) ja mAne che. tenA mata pramANe kuMbha, kaLaza, ghaTa Adi zabda ekAryavAcaka ja che, jyAre samabhirUDha naya paryAyanA bhedathI arthane bhinna mAne che, jema ke, ghaTa ane paTa zabda bhinna hovAthI tenA artha bhinna che, tema kuMbha, kaLaza, ghaTa Adi zabda bhinna hovAthI tenA artha bhinna che. (temanA mata pramANe) jo paryAyavAcI zabdonA bhedamAM paNa arthano (vastuno) bheda na hoya, to bhinna-bhinna paryAyavALA, kuMbha ane Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 1 79 paTanI vacce paNa bheda nahi rahe - baMne abhinna thaI jaze. zrI vizeSAvazyaka bhASyamAM 77) vadhAre spaSTatA karatAM kahyuM che ke, je je ghaTAdi svarUpa saMjJAne kahe che, te te saMjJAne kuTa-kuMbhAdi saMjJAntarArthathI vimukha rahIne (arthAt kuTa-kuMbha Adi zabdanA vAcyArtha nirapekSa) anusaraNa karavAvALo je abhiprAya che, te samabhirUDha naya kahevAya che. samabhirUDha naya te te ghaTAdi zabdanA vArthanA rUpamAM ghaTAdi arthone ja viSaya kare che. paraMtu ghaTAdi zabdanA vAcyArthanA rUpamAM ghaTAdithI atirikta arthone viSaya nathI karato, tethI te pratyeka zabdanA vArthane bhinna-bhinna mAne che, A kAraNe aneka artha samabhirUDhanA viSaya bane che. je ghaTa zabdano vAcyArtha che, tene kuMbha-kuTa Adi paryAyavAcI zabdano vAcya samabhirUDha naya mAnato nathI. naya rahasya (78) graMthamAM A nayanA svarUpanI spaSTatA karatAM jaNAvyuM che ke, ghaTa-paTAdi arthono tathA ghaTa zabdavA viziSTa-ceSTAyukta artha, kutsita pUraNarUpa kuMbha zabdanA artha ane kauTilya viziSTa kuTa zabda vAgya arthonuM saMkramaNa na hoya, te rIte gaveSaNa karavAmAM tatpara je rahe che, te abhiprAya vizeSane samabhirUDha naya kahevAya che. ghaTAdirUpa je saMjJAnuM uccAraNa thAya che, te saMjJA upara je samya 77. jaM jaM saNNaM bhAsai taM taM ciya samabhirohae jmhaa| saNNaMtaratthavimuho tao Nao samabhirUDho tti / / vizeSA. 2236 / / yAM yAM saMjJAM 'ghaTa' ityAdirupAM bhASate tAM tAmeva yasmAt saMjJAntarAbhimukha: kuTakumbhAdizabdavAcyArthanirapekSa: samabhirohati - tattadvAcyArthaviSayatvena pramANIkaroti tata: - tasmAdarthasamabhirohaNAt samabhiruDho nyH| yo ghaTazabdavAcyo'rthastaM kuTakumbhAdiparyAyazabdavAcyaM necchtysaavityrthH| (anekAMtavyavasthA) 78. asaGkramagaveSaNaparo'dhyavasAya vizeSa: samabhiruDhaH / asngkrmeti| tattvaM ca yadyapi na saMjJAbhedenArthabhedAbhyupagantRtvaM ghaTapaTAdisaMjJAbhedena naigamAdibhirapi arthabhedAbhyupagamAt, tathApi saMjJAbhedaniyatArthabhedAbhyupagantRtvaM tt| evambhUtAnyatvavizeSaNAcca na ttraativyaaptiH| (nayarahasya) Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto ArohaNa kare?" te "samabhirUDha' zabdano artha che. evo artha anuyogadvAra sUtra-15ramAM karyo che. kahevAno matalaba e che ke, je zabda uccarita thAya che, te zabda tenA vyutpatti arthamAM ja pramANarUpa hoya che. tenA matamAM vyutpatti nimitta je pravRtti nimitta mAnavAmAM Ave che. tethI ghaTa zabdathI vAcya je artha, te kuTa-kuMbha Adi zabdothI vAcya nathI thato. tattvArthasUtramAM paNa kahyuM che ke, "satyu karyeSu saMma: samaDha:" vartamAnaparyAyApanna ghaTAdi rUpa arthomAM ghaTAdi zabdono potAno artha choDIne anya arthomAM saMkrama-gamana nathI thato, jema ke, ghaTa zabdano saMketa vidyamAna (ghaTana) ceSTAtmaka ghaTarUpa svArthane choDIne kuTa-kuMbha Adi arthanuM abhidhAna nathI karato. kAraNa ke, kuTa-kuMbhAdi artha ghaTa zabdano abhidheya nathI. jo kuTa-kuMbhAdi artha paNa ghaTa zabdano abhidheya banI jAya to sarvasaMkarAdi doSa Ubho thaI jaze. tethI eka zabdano abhidheya artha tenAthI anya zabdano abhidheya nathI hoto. samabhirUDha naya paNa zabdanayanI jema bhAvanikSepAno ja svIkAra kare che. have evaMbhUtanayanuM svarUpa joIzuM. (7) evaMbhUtanaya : A nayanuM svarUpa jaNAvatAM jainatarka bhASAmAM batAvyuM che ke, zabdAnAM svapravRttinimittabhUtakriyAviSTamarthaM vaacytvenaabhyupgcchnnevmbhuutH| yathenamanamanniH (80) 79. asthApi - 35tato bAvanikSepa viSamata: 80. zabdAnAM svapravRttinimitapUjiyA_viSTamathe vAvyatvenADupaRtrevaMpUd: II7-40 || yathendanamanubhavannindraH, zakanakriyApariNata: zakraH, pUraNapravRttaH purandara ityucyate / / 7-41 / / zabdAnAm-indrAdizabdAnAM svapravRtti-nimittIbhUtakriyA-viSTamarthaindrAdizabdapravRttau nimittIbhUtA yA indanAdikriyA tadviziSTamarthaM yo vAcyatvenAbhyupagacchati, kriyA'nAviSTaM tu upekSate sa evNbhuutH| ayaM hi indanAdikriyApariNatamarthaM tatkriyAkAle indraadishbdvaacymbhimnyte| samabhirUDhastu indanAdikriyAyAM vidyamAnAyAmavidyamAnAyAM ca indrAdizabdavAcyatvamabhipraiti ityanayorbhedaH / / 40 / / (pra.na. tattvA.) Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 181 artha : zabdonI pravRttimAM kriyA nimitta che. A kriyAthI yukta arthane ja vAcyarUpathI svIkAra karavAvALo evaMbhUta naya che, jema ke, Indana kriyA (AjJA ApavI Adi dvArA je aizvarya) no anubhava karato Indra che. kahevAno artha e che ke, vyutpatti dvArA je kriyA pratIta thAya che, tenA kAraNe arthomAM zabdono prayoga thAya che. je kriyA nimitta che, te jo na hoya to artha zabdano vAcya nathI banato. eTale ke je zabdono ApaNe je arthamAM upayoga karIe chIe, te arthane te padArtha te samaye yathArtha anubhava karato hoya to ja tenA mATe te zabda upayoga karAya, evI mAnyatA evaMbhUta nayanI che. jema ke, Indra zabdano prayoga Indana arthamAM thAya che, te Indana (aizvaryanA anubhava) ne te Indra te samaye yathArtha anubhava karato hoya to ja Indrane mATe te zabda upayogamAM laI zakAya, evI evaMbhUta nayanI mAnyatA che. jyAre te aizvaryano anubhava nathI karato, tyAre vAstavamAM Indra zabdano prayoga tenA mATe na hovo joIe. evI evaMbhUta nayanI mAnyatA che. evaMbhUta nayanI mAnyatA 61) che ke, strInA mastaka para ArUDha jalathI bharelo "ghaTa" ja ghaTa che. paraMtu kuMbhAranI bhaThThImAM rahelo ghaTa ke potAnA gharanA khUNAmAM paDI rahelo ghaTa vAstavamAM ghaTa nathI. kAraNa ke, tenI potAnI jalAharaNa kriyA te samaye vidyamAna nathI. evaMbhUta nayanI mAnyatAne spaSTa karatA nayakarNikA graMthamAM kahyuM che ke, 81. padArthavyutpattinimittakriyAkAlavyApakapadArthasattAbhyupagamapara evmbhuutH| Aha ca bhASyakAra:evaM jaha saddattho saMto bhUo taha tynnhaabhuuo| teNevaMbhUyanao saddatthaparo viseseNaM / / 2251 / / ayaM hi yoSinmastakAruDhaM jalAharaNAdikriyAnimittaM ghaTamAnameva ghaTaM manyate, na tu svagRhakoNAdivyavasthitamaceSTanAdityevaM vizeSataH zabdArthatatparo'yamiti bhaavH| (nayarahasya) Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto ekaparyAyAbhidheyamapi vastu ca mnyte| kAryaM svakIyaM kurvANamevaMbhUtanayo dhruvam / / 17 / / yadi kAryamakurvANo'pISyate tattayA sa cet| tadA paTe'pi na ghaTavyapadezaH kimiSyate / / 18 / / artha : eka paryAyavAcI zabdanI abhidheyabhUta vastu (paNa svakIya kArya jalAharaNAdi) kare che, tyAre ja te vastunA rUpamAM evaMbhUta naya svIkAra kare che. (jo te vastu potAnI kriyA karatI na hoya, to tene vastunA rUpamAM evaMbhUta naya svIkAra karato nathI.) uparAMta, jo koIpaNa vastu kArya karatI na hoya, to paNa tene vastunA rUpamAM svIkAra karavI hoya to pachI paTamAM paNa ghaTano vyapadeza kema na karI zakAya? kAraNa ke, jema paTa (jalAharaNAdi) kArya karatA nathI, tevI rIte ja khUNAmAM paDelo ghaTa paNa jalAharaNAdi kriyA nathI karato, tethI jo kriyA na karatA ghaTano paNa ghaTanA rUpamAM vyapadeza thAya che, to kriyA rahita paTano paNa ghaTanA rUpamAM vyapadeza thavo joIe, te kema na thAya! tethI e phalita thAya che ke, evaMbhUta nayanA mate kriyAyukta vastu ja "vastu" nA rUpamAM che. kriyArahita vastu "vastu" nA rUpamAM nathI. nayarahasya graMthamAM evaMbhUta nayanuM svarUpa jaNAvatAM kahyuM che ke, vyaJjanArthavizeSAnveSaNaparo'dhyavasAyavizeSa: evambhUta:(82) vyaMjana ghaTAdi vAcaka zabda ane artha: ghaTapadathI vAcya evI ghaTanakriyAviziSTa vastu, A vyaMjana-artha vizeSanI anveSaNAmAM tatpara adhyavasAya vizeSa evaMbhUta naya kahevAya che. 82. vaMjaNa-attha-tadubhayaM evaMbhUo visesi| (anuyogadvAra-152 niyukti-2185) vyaJjanArthayorevaMbhUta ttiA (tastrArthamAdhyama) Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 1 83 kahevAno Azaya e che ke, "vyaMjanamAM arthakRta vizeSa" ane "arthamAM vyaMjanakRta vizeSa' - A baMnenI apekSA je adhyavasAya vizeSamAM hoya, te adhyavasAya vizeSane evaMbhUtanaya kahevAya che. je ghaTamAM ghaTana (jalAharaNAdi) kriyA pravartita thAya, evI ghaTarUpa vastuno vAcaka ghaTapada che ane ghaTanarUpa kriyAvALI vastu ghaTapadathI vAcya che. paraMtu ghaTarUpa vastu ghaTana kriyAvALI nathI, tyAre ghaTarUpa vastu ghaTapadathI vAcya nathI.) A rIte paraspara vAcya-vAcaka bhAvano je saMbaMdha che, te ja anyonya apekSA che ane evA arthane grahaNa karavAvALo adhyavasAya vizeSa ja evaMbhUta naya che. TUMkamAM, kuMbhAra dvArA nirmANa thayelo ghaTa pANI lAvavAnI kriyA ke pANIne dhAraNa karavAnI kriyA karato na hoya, tyAre te ghaTapadathI vAcya nathI. paraMtu evA prakAranI kriyA karato hoya, tyAre ja te ghaTapadathI vAcya che, evo evaMbhUta nayano abhiprAya che. evaMbhUta naya paNa mAtra bhAvanikSepAno ja svIkAra kare che. ahIM have evaMbhUta naya ane samabhirUDha nayanI mAnyatAmAM je bheda che, te mAnyatAbhedane jainatarka bhASA graMthanA mAdhyamathI jaNAve che. samabhirUDhanayo hIndanAdi kriyAyAM satyAmasatyAM ca vAsavAderarthasyendrAdivyapadezamabhipraiti, kriyopalakSitasAmAnyasyaiva pravRttinimittatvAt, pazuvizeSasya gamanakriyAyAM satyAmasatyAM ca govyapadezavat, tathArUDhe: sdbhaavaat| evambhUtaH punarindanAdi-kriyApariNatamarthaM takriyAkAle indrAdivyapadezabhAjamabhimanyate / artha H Indana Adi kriyA vidyamAna hoya ke avidyamAna, samabhirUDha naya pramANe vAsava Adi artha Indra Adi zabdano vAcya che. kAraNa ke, kriyAthI upalakSita sAmAnya zabdanI pravRttimAM nimitta che. javAnI kriyA vidyamAna hoya athavA na hoya, vizeSa prakAranuM pazu "gI" kahevAya che. A prakAranI rUDhi che. paNa evaMbhUta naya Indana Adi kriyAmAM pariNata arthane te kriyAnA kALamAM Indra Adi zabdothI vAcya mAne che. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 jainadarzananA mahatvanA siddhAMto kahevAno Azaya e che ke, samabhirUDha naya pramANe vyutpatti dvArA je kriyA pratIta thAya che, te vyutpattinI nimitta che. paraMtu vyutpattinuM nimitta haMmezA pravRttinuM nimitta nathI thaI zakatuM. koI kALe kriyA zabdanI pravRttimAM nimitta thaI zake che. paraMtu sadA pravRttinuM nimitta banI zakatI nathI. jyAre kriyA na hoya tyAre pravRtti-nimitta kriyAthI bhinna thaI jAya che. gAya jyAre cAlI rahI na hoya tyAre gotva jAtinA kAraNe go zabdano prayoga gAyamAM thAya che. gotva jAti jyAM sudhI gAyanuM zarIra che, tyAM sudhI tenAmAM rahe che. gAya beThI hoya athavA sUtI hoya to cAlavAnI kriyA na hovAM chatAM paNa gotva jAtinuM jJAna thAya che, te kALe gamana kriyA upalakSaNa hoya che. je vastu upalakSaNa rUpamAM hoya che, te eka vAra pratIta thaIne pachI avidyamAna hovA chatAM paNa arthanuM jJAna karAvI de che. (83) "kAgaDo jenA para beTho che, te devadattanuM ghara che." A prakAre jyAre kahIe chIe, tyAre devadattanA gharane mATe kAgaDo upalakSaNa thAya che. jovAvALo ghara upara kAgaDAne jue che, paraMtu gharanI pAse pahoMcatAM-pahoMcatAM kAgaDo uDI jAya che. uDI javA chatAM paNa devadattanA gharane anya gharothI bhinna rUpamAM pratIta karAvI de che. go zabdathI je gamana kriyA pratIta thAya che, te paNa upalakSaNa che. jyAre te nathI rahetI tyAre gamana kriyAthI gotva jAti upalakSita thaIne pratIta thAya che, te prakArano upalakSita sAmAnya go zabdanI pravRttimAM nimitta che. rUDhi A viSayamAM pramANa che. jo kriyAthI upalakSita sAmAnya zabdanI pravRttinuM nimitta na hota to go zabdanI gAyamAM rUDhi na thaI zakata ! rUDhinA kAraNe loko sUtI athavA beThelI gAyane paNa gI kahe che. 83. vidyamAnatve sati jJAparvam 35kSatvim (vyutpattivAdri)T Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 185 evaMbhUta naya vyutpattinA ane pravRttinA nimittane bhinna nathI mAnato. tenA mata pramANe kevala kriyA zabdanI pravRttimAM nimitta che, jyAre svarganA adhipati zAsana vagere kare che, tyAre aizvaryathI viziSTa hovAnA kAraNe evaMbhUta naya anusAra Indra zabdano vAcya che, jyAre asuronA nagaranuM vidAraNa kare che, tyAre te Indra zabdathI kahevAmAM nathI Avato, tyAre tene puraMdara zabdathI kahevo joIe. evaMbhUtanayanI mAnyatAne spaSTa karatAM jainatarka bhASAmAM jaNAve che ke, na hi kshcidkriyaashbdo'syaasti| gaurazva ityAdi jAtizabdAbhimatAnAmapi kriyA zabdatvAt gacchatIti gauH, AzugAmitvAdazva iti| zuklo, nIla iti guNazabdAbhimatA api kriyA zabdA eva-zucIbhavanAcchuklo, nIlanAt nIla iti| devadatto yajJadatta iti yadRcchAzabdAbhimatA api kriyA zabdA eva, deva enaM deyAt yajJa enaM deyaaditi| saMyogidravya zabdA: samavAya (yi) dravya zabdAzcAbhimatA: kriyA zabdA eva, daNDo'syAstIti daNDI, viSANamasyAstIti vissaanniitystikriyaaprdhaantvaat| paJcatayI tu nizcayAdityayaM nayaH sviikurute| artha : evaMbhUtanaya pramANe koIpaNa zabda akriyA zabda nathI. go, azva ItyAdi zabda jAtivAcaka mAnavAmAM Ave che, paNa te paNa kriyA zabda che. je gamana kare che, te gAya che ane je jaldI jAya che, te azva che. zukla nIla Adi zabda guNa zabda kahevAya che. paraMtu te paNa kriyA zabda che. zuci hovAthI zukla ane nIlana karavAthI nIla kahevAya che. devadatta, yajJadatta vagere zabda yadacchA zabda kahevAya che. paraMtu te paNa kriyA zabda che. deva tene Ape A prakAranI IcchA jenA mATe karavAmAM Ave te devadatta che. yajJa tene Ape A prakAranI IcchA jenA mATe karavAmAM Ave te yajJadara che. saMyogidravya zabda ane samavAdhidravya zabda je mAnavAmAM Ave che, te paNa kriyA zabda che. daMDa Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 jainadarzananA mahatvanA siddhAMto eno che tethI daMDI. viSANa eno che tethI viSANI. A rIte temAM paNa hovAnI kriyA pradhAna che. zabdonA pAMca prakAra kevaLa vyavahArathI che, nizcayathI nahIM A vastune A naya svIkAre che. kahevAno Azaya e che ke, pAMca prakAranA zabda mAnavAmAM Ave che. jAti zabda, guNa zabda, kriyA zabda, yadacchA zabda ane dravya zabda. A badhAM ja zabdomAM koI ne koI kriyA avazya pratIta thAya che. jene kriyA zabda kahevAya che, temAM kriyA ati spaSTa rUpe pratIta thAya che ane anya zabdomAM kriyAnuM bhAna aspaSTa rUpe thAya che. go Adi zabdone jAti zabda kahevAya che ane tyAM paNa vyutpatti mujaba gamana Adi kriyAno saMbaMdha pratIta thAya che. zukla Adi rUpa guNa che tethI zukla Adi zabdone guNanA vAcaka hovAthI guNa zabda kahevAya che. je zuci thaI rahyuM che te zukla che. A vyutpatti pramANe nirmaLa thavuM eka kriyA che, jenI sAthe saMbaMdha thavAthI rU5 zukla kahevAya che. gati Adi kriyAonI samAna hovuM kriyA, calana rUpa nathI paraMtu kriyA che. hovuM eka prakArano pariNAma che ane pariNAma kriyA che. jeTalA paNa artha che, te pariNAmI che. jIva-pugala Adi jeTalA paNa cetana-acetana dravya che, badhA paryAyothI yukta che. paryAya kSaNika che. prathama kSaNamAM je paryAya che, te bIjI kSaNe nathI. calanarUpa athavA acalanarUpa pariNAma badhAM ja dravyomAM hoya che. guNa dravyothI bhinna ane abhinna che. tethI abhedanI apekSAe te paNa pariNAmI che. nirmaLa hovAne kAraNe rU5 zukla kahevAya che. nirmaLa hovuM e pariNAma che. A prakAranI pariNAma rUpa kriyA sAthe saMbaMdha hovAthI guNa zabda paNa kriyA zabda che, jyAM sudhI nirmaLa thaI rahyuM che tyAM sudhI zukla kahI zakAya che. jyAre nirmaLa bhAva nahIM rahe tyAre zukla rUpanuM svarUpa paNa nahIM rahe. te kALe zukla zabdano prayoga ucita nathI. Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 187 devadatta Adi zabdone keTalAka loko yadacchA zabda kahe che. tyAM paNa vyutpatti pramANe devonA dvArA dAna kriyAno saMbaMdha koIne koI rUpe pratIta thAya che. jene dravya zabda kahIe chIe, te paNa saMyogI dravyane athavA samavAyI dravyane kahIe chIe. saMyoga guNa che, paraMtu jyAre saMyoga thAya che, tyAre ja saMyogI dravya zabdano prayoga karavAmAM Ave che. daMDano saMyoga thavo paNa kriyA che. jyAM sudhI daMDano saMyoga che, tyAM sudhI ja daMDI kahevAya che. tethI A paNa kriyA zabda che. jyAre loko zabdone pAMca prakAranA kahe che, tyAre vyutpatti dvArA pratIta thavAvALI kriyAne gauNa mAnIne ane jAti guNa vagerene pradhAna mAnIne vyavahAra kare che. nizcaya naya anusAra vicAra karavAthI badhAM ja zabdomAM kriyA vidyamAna che. A paddhatithI evaMbhUta naya badhAM ja zabdone kriyA zabda kahe che. A prakAre sAta nayonuM nirUpaNa pUrNa thAya che. arthanaya zabdanaya H have sAta nayonuM arthanaya ane zabdanayamAM vibhAgIkaraNa karatAM jainatarka bhASAmAM kahyuM che ke, eteSvAdyAzcatvAraH prAdhAnyenArthagocaratvAdarthanayA: antyAstu trayaH prAdhAnyena zoSavAnchandunayA: (84) artha : A sAta nayomAM AdinA (zarUAtanA) cAra pradhAnarUpe arthanA viSayamAM che tethI arthanaya che ane aMtima traNa mukhyarUpe zabdanA viSayamAM che tethI zabdanaya che. kahevAno Azaya e che ke, naya zruta pramANano bheda che. arthomAM aneka prakAranA dharma che. dravya AdinI apekSAe koI 84. tevu patnAra: prathama, anirUpaLapravaNatvArthanayA: +7-44+zeSAstu traya: zabdavAcyArthagocaratayA zanayA: / / 7-46|| Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto dharmane mukhya rUpe ane koIne gauNa rUpe naya pratipAdita kare che. koI naya vizeSa hovA chatAM paNa kevaLa sAmAnyanuM pratipAdana kare che ane koI naya kevaLa vizeSanuM pratipAdana kare che. apekSAnA bhedathI zabdo dvArA nirUpaNa karavuM te nayonuM mukhya kArya che. A kAraNe sAteya naya zabdanI sAthe saMbaMdha rAkhe che. tenA dvArA je jJAna thAya che, te zabdathI utpanna thAya che. vRkSamAM phUla che. je rIte vRkSanI sattA che, te ja rIte phUlonI paNa che. phUla ja nahIM, zAkhA, patra, mULa AdinI paNa samAna sattA che. paraMtu jyAre ApaNe gauNa ane mukhya bhAvathI kahIe chIe, tyAre negama naya thaI jAya che. A prakAre vakatAnA kahevAnI IcchA negama nayanuM mULa che. artha sAmAnya rUpa paNa che ane vizeSarUpa paNa. jyAre bhedanI upekSA karIne abhinna svarUpamAM kahevAnI IcchA thAya che, tyAre saMgraha naya pragaTa thAya che, jyAre sAmAnya rUpanI upekSA karIne bhedane pragaTa karavAnI IcchA thAya che tyAre vyavahAra nayano udaya thAya che. jyAre traNeya kALanI sAthe saMbaMdha hovA chatAM paNa vartamAna kALanI apekSAe koI dharmanuM nirUpaNa thAya, to jusUtra naya thaI jAya che, A pramANe nagamathI laIne jusUtra sudhInA naya paNa je jJAnane utpanna kare che, te zabdathI utpanna thAya che. zabda para Azrita hovA chatAM paNa dharma ane dharma, sAmAnya ane vizeSa athavA vartamAnakAla rUpa arthanI sAthe saMbaMdha hovAne lIdhe nagama Adi cArane artha naya kahevAya che. zabda Adi traNa naya zabdone kAraNe bheda na hovA chatAM paNa arthomAM bheda mAnavA lAge che. phaLano traNa kALanI sAthe saMbaMdha che. kALanA bhedathI Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 189 phaLanA svarUpamAM koI spaSTa bheda pratIta nathI thato. paraMtu zabdanaya vartamAnakALanA vAcaka zabdanI sAthe saMbaMdha hovAne kAraNe atIta kAlanA saMbaMdhI phaLathI bheda mAne che. A bheda vastunA svarUpanA kAraNe nahIM paNa zabdanA kAraNe pratIta thAya che. tethI zabdanaya ne arthAt sAMprata nayane zabdanaya kahevAya che. samabhirUDha naya paNa paryAya zabdanA bhedathI arthamAM bheda mAne che. vAstavamAM je abheda che, tenI upekSA kare che. jyAre zAsana dvArA ezvaryanuM prakAzana kare, tyAre Indra kahevo joIe, zakra athavA puraMdara nahIM. samabhirUDha nayano A abhiprAya vAcya-vAcakabhAva sAthe saMbaMdha rAkhe che. arthanA pAramArthika svarUpa sAthe teno saMbaMdha nathI. evaMbhUta paNa jyAre gAya cAlI rahI hoya tyAre ja "go' zabdathI vAcya samaje che. jyAre gAya beThI hoya, ane sUtI hoya tyAre "go' zabdane teno vAcaka nathI mAnato. A rIte vAcya-vAcaka bhAva sAthe evaMbhUtano paNa saMbaMdha che, tethI e paNa zabdanaya kahevAya che. nagama Adino vAcya-vAcaka bhAva sAthe saMbaMdha nathI, tethI te artha naya kahevAya che. zabdanA dvArA vastunA svarUpane prakaTa karavAthI ja Azrita hovAne lIdhe zabdonI sAthe saMbaMdha to artha nayano paNa ocho nathI. te paNa je jJAnane utpanna kare che, te paNa zabdathI utpanna thavAvALuM che. - arpita - anarpita naya : have nayanA arpita ane anarpita evA be bheda jaNAve che. tathA vizeSagrAhiNo'rpitanayA: sAmAnyagrAhiNazcAnarpita nyaaH| tatrAnarpitanayamate tulyamevarUpaM sarveSAM siddhAnAM bhgvtaam| arpitanayamate tvekadvivyAdisamayasiddhAH Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto svasamAnasamayasiddhaireva tulyAH / / (jainatarkabhASA ) artha : vizeSane grahaNa karavAvALA arpita naya kahevAya che ane sAmAnyane grahaNa karavAvALA naya anarpita naya kahevAya che. anarpita naya nA mate badhA ja siddha bhagavAnonuM eka samAna rUpa che. arpita naya nA mate to eka samaya siddha, dvisamaya siddha ane trisamaya siddha potAne samAna samayanA siddhonA ja tulya che. kahevAno Azaya e che ke, anarpita naya kevaLa sAdhAraNa dharmane grahaNa kare che. tethI tenA mate badhA ja siddhonuM sAmAnya rUpa che. siddhomAM paraspara bheda hovAM chatAM paNa siddhatva sAdhAraNa dharma che, tenA lIdhe samasta siddha samAna che. vizeSanA prakAzaka arpita naya pramANe jeTalA eka samaye siddha che teo badhA paraspara samAna che. temAM ekasamayasiddhatva sAmAnya dharma che. A sAmAnya dharma dvisamaya siddha athavA trisamaya siddha vagere siddhomAM nathI tethI vizeSa che. tenA lIdhe eka samaya siddhonI ja paraspara samAnatA che. A ja rIte dvisamaya siddhonI dvisamayasiddhatvarUpa sAmAnya dharmanA lIdhe paraspara samAnatA che ane trisamaya siddha Adi sAthe samAnatA nathI. anya siddhomAM paNa A ja prakAranI samAnatA samajI levI joIe. vyavahAranaya - nizcayanaya : have nayanA vyavahAra ane nizcaya evA be prakAra jaNAve che. tathA lokaprasiddhArthAnuvAdaparo vyavahAranayaH, yathA paJcasvapi varNeSu bhramare satsu zyAmo bhramara iti vyapadeza: / tAttvikArthAbhyupagamaparastu nizcayaH, sa punarmanyate paJcavarNo bhramaraH, bAdaraskandhatvena taccharIrasya paJcavarNapudgalairniSpannatvAt zuklAdInAM ca nygbhuuttvenaanuplkssnnaat| (jainatarkabhASA) Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 191 artha : lokamAM je artha prasiddha che, tene kahevAmAM tatparanaya vyavahAranaya kahevAya che. je rIte bhramaramAM pAMce varNo hovAM chatAM paNa "bhramara zyAma che.'' A prakAre vyavahAra thAya che. tAttvika arthano svIkAra karavAmAM tatpara nizcayanaya hoya che. te bhramaramAM pAMceya varNono svIkAra kare che. bAdara skaMdha hovAne kAraNe tenuM zarIra pAMca varNonA pudgalothI utpanna thayuM che. zukla Adi varNa nyUna hovAthI jovAmAM nathI AvatA. kahevAno phalitArtha e che ke, lokamAM je prakAre vyavahAra thAya che, tene laIne vyavahAranaya vastunuM pratipAdana kare che. bhramarane loko zyAma kahe che, tethI vyavahAranaya paNa tene zyAma kahe che, paraMtu bhramaranuM zarIra sthULa che, tethI pudgalothI utpanna che. pudgalamAM pAMceya varNa che, tethI bhramaranA zarIramAM paNa pAMceya varNa che. zyAma varNa vaDe anya varNono abhibhava thaI gayo che, tethI te vidyamAna hovAM chatAM paNa dekhAtA nathI. AkAzamAM nakSatro hoya che paNa divase sUryanA prakAzamAM dabAI javAne kAraNe dekhAtA nathI. divase nakSatronI jema bhramaranA zarIramAM zukla Adi varNa vidyamAna che. nizcayanaya yukti vaDe bhramaranA zarIrane pAMca varSothI yukta samaje che. bIjI daSTie vyavahAra-nizcayanayanuM svarUpa jaNAvatAM jainatarkabhASAmAM kahyuM che ke, athavA ekanayamatArthagrAhI vyavahAra:, sarvanayamatArthagrAhI ca nizcayaH / na caivaM nizcayasya pramANatvena nayatvavyAghAtaH, sarvanayamatasyApi svArthasya tena prAdhAnyAbhyupagamAt / artha : athavA eka nayanA abhimata arthane je grahaNa kare che, te vyavahA2 naya che. samasta nayo dvArA abhimata arthano je svIkAra kare che, te nizcaya naya che. tenA lIdhe nizcaya pramANa nathI thaI jato Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto ane teno nayabhAva dUra nathI thato. nizcaya nayane je artha svIkRta che, tene te pradhAna rUpe mAne che. samasta naya je arthane mAne che, jo te tene abhimata nathI, to te tenuM pratipAdana nathI karato. nizcaya potAnA mata pramANe arthane pradhAna samaje che. badhA naya je kaMI kahe che tenI upekSA paNa nizcaya karI zake che. tethI te pramANa nathI. zAnanaya - yAnaya : have nayanA jJAnanaya-kriyAnaya evA be prakAranuM pratipAdana tathA jJAnamAtraprAdhAnyAbhyupagamaparA jnyaannyaaH| kriyAmAtraprAdhAnyAbhyupagamaparAzca kriyaanyaaH| (jainatarkabhASA) artha H A ja rIte jJAnanI ja pradhAnatAne svIkAra karavAvALo naya jJAnanaya kahevAya che. je kevaLa kriyAne pradhAna mAne che, te kriyAnaya DevAya che. have AdhyAtmika dRSTikoNathI baMne nayanI mAnyatA batAve che - tatrarjusUtrAdayazcatvAro nayAzcAritralakSaNAyAH kriyAyA eva prAdhAnyamabhyupagacchanti, tasyA eva mokSaM prtyvyvhitkaarnntvaat|(85) (jainatarkabhASA) 85. kriyAnaya: kriyAM bUte jJAnaM jJAnanayaH punH| mokSasya kAraNaM tatra bhUyasyo yuktayordvayoH / / 128 / / vijJapti: phaladA puMsAM na kriyA phaladA mtaa| mithyAjJAnAtpravRttasya phalasaMvAdadarzanAt / / 129 / / kriyaiva phaladA puMsAM na jJAnaM phaladaM mtm| yataH strIbhakSyabhogajJo na jJAnAtsukhito bhavet / / 130 / / jJAnameva zivasyAdhvA mithyaasNskaarnaashnaat| kriyAmAtraM tvabhavyAnAmapi no durlabhaM bhavet / / 131 / / taMDulasya yathA varma yathA tAmrasya kaalikaa| nazyati kriyayAmutra puruSasya tathA malaH / / 132 / / baTharazca tapasvI ca shuurshcaapykRtvrnnH| madyapA strI satI ceti rAjanna zraddadhAmyaham / / 133 / / jJAnavAn zIlahInazca tyAgavAn dhnsNgrhii| guNavAn bhAgyahInazca rAjana zraddadhAmyaham / / 134 / / iti yuktivshaatpraahurubhyostulykksstaam| maMtre'pyAhvAnaM devAdeH kriyAyugjJAnamiSTakRt / / 135 / / jJAnaM turye guNasthAne kSAyopazamikaM bhvet| apekSate phale Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 193 artha : temAM 8 jusUtra Adi cAra naya cAritrarUpa kriyAne ja pradhAna mAne che. kAraNa ke, cAritra rUpa kriyA ja mokSanA vyavadhAnathI rahita kAraNa che. kahevAno Azaya e che ke, je kAraNanA anaMtara kAryanI utpatti thAya tene kAryanuM kAraNa mAnavuM joIe. je kAraNa paraMparA saMbaMdhe kAryane utpanna kare che, te pradhAnarUpe kAraNa nathI. kSAyika jJAna ane kSAyika darzananI prApti thavA chatAM paNa te ja kSaNe mokSa nathI thato. sarvasaMvararUpa cAritra maLyA pachI ja mokSa thAya che, tethI cAritrarUpa kriyAne mokSanuM kAraNa mAnavuM joIe. A mata RjusUtra Adi cAra nayono che. jJAna ane darzana vagara sarvasaMvararUpa cAritranI prApti nathI thatI. paraMtu eTalAthI tene mokSanuM kAraNa na mAnI zakAya. te baMne to sarvasaMvaranA kAraNa che. jo tene mokSanuM kAraNa kahevAmAM Ave, to jJAna ane darzananA anaMtara ja mokSa thaI javo joIe. jo sarvasaMvararUpa cAritranI prAptimAM sahAyaka thavAthI jJAna ane darzanane cAritranI jema ja kAraNa kahevAmAM Ave, to koIpaNa artha evo nahIM rahe ke je jJAna, darzana ane cAritranuM kAraNa na hoya. jJAnanI utpattimAM viSaya kAraNa che. saMyamInA jJAnano viSaya samasta saMsAra che, tethI saMsAranA samasta arthone jJAnanuM kAraNa mAnavuM paDaze. jIva ane ajIvanuM svarUpa samyagU darzanano viSaya che, SaSThaguNasthAnajasaMyamam / / 136 / / prAyaH saMbhavataH sarvagatiSu jnyaandrshne| tatpramAdo na kartavyo jJAne cAritravajite / / 137 / / kSAyikaM kevalajJAnamapi mukti dadAti n| tAvannAvirbhavedyAvacchailezyAM zuddhasaMyamaH / / 138 / / vyavahAre tapojJAnasaMyamA muktihetavaH / eka: zabdarjusUtreSu saMyamo mokSakAraNam / / 139 / / saMgrahastu nayaH prAha jIvo muktaH sadA shivH| anavAptibhramAtkaMThasvarNanyAyAt kriyA punaH / / 140 / / anantamarjitaM jJAnaM tyktaashcaanntvibhrmaaH| na citraM kalayApyAtmA hIno'bhUdadhiko'pi vA / / 141 / / dhAvanto'pi nayA: sarve syurbhAve kRtvishrmaaH| cAritraguNalInaH syAditi sarvanayAzritaH 24rA (nopadeza) Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 jainadarzananA mahatvanA siddhAMto tethI te paNa samyaga darzananuM kAraNa thaI jaze. pravRtti ane nivRtti paNa arthomAM thAya che. tethI samasta arthone saMyamInI pravRtti ane nivRttimAM paNa kAraNa mAnavA paDaze, eTaluM ja nahIM, paraMparAmAM upakAraka hovAnA lIdhe jo jJAna ane darzanane mokSanuM kAraNa kahevAmAM Ave, to zarIra, mAtA, pitA, vastra, bhojana, auSadha vagerene paNa mokSanA kAraNa mAnavA paDaze. A dazAmAM jJAna, darzana ane cAritrane ja mokSanuM kAraNa nahIM kahI zakAya. jJAna vagere traNa mokSane mATe atyaMta nikaTavartI kAraNa che, tethI te mokSanA upAya kahevAya che. deha Adi paraMparAe tenI utpattimAM sahAyaka che, tethI tene mokSano upAya na kahevAya tethI cAritrane ja mokSanuM kAraNa kahevuM joIe. cAritranI anaMtara vyavadhAna vagara mokSa thAya che. negamAdi traNa nayono abhiprAya jaNAvatAM jenatarkabhASAmAM kahyuM che ke, naigamasaMgrahavyavahArAstu yadyapi cAritrazrutasamyaktvAnAM trayANAmapi mokSakAraNatvamicchanti, tathApi vyastAnAmeva, natu samastAnAm, etanmate jJAnAditrayAdeva mokSa ityaniyamAt, anyathA nayatvahAniprasaGgAttu, samudayavAdasya sthitapakSatvAditi drssttvym| artha : nagama, saMgraha ane vyavahAra jo ke cAritra, zrutajJAna ane samyakta A traNeyane mokSanuM kAraNa mAne che, to paNa pratyekane alagaalaga kAraNa kahe che. militarUpamAM traNeyane kAraNa nathI kahetA. A nayo mujaba jJAna Adi traNathI ja mokSa che, evI rItano koI niyama nathI. jo A traNeyane mokSanuM kAraNa mAnI laIe to temAM nayabhAva ja nahIM rahe. militarUpathI jJAna, darzana ane cAritra traNeya mokSanA kAraNa che - A siddhAMtapakSa che. kahevAno Azaya e che ke, keTalAka loko bhinna bhinna jayo Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 195 anusAra tapa Adi karmone mokSanuM kAraNa mAne che ane keTalAka loko jJAnane mokSanuM kAraNa mAne che. temAMthI je loko yama-niyama vagere karmone mokSanuM kAraNa mAne che, temanuM kahevuM che ke, karma kSaNika hoya che, je kALamAM phaLa utpanna thAya che, tyAM sudhI te nathI rahetA. kSaNika hovAM chatAM paNa teo phaLanA upAdAna kAraNamAM evI rItanA saMskAra utpanna kare che, je cirakALa sudhI rahI zake che ane niyata kALamAM phaLa utpanna kare che, je bIja vAve che tene phaLa cirakALa vItyA pachI maLe che. kheDUta khetaramAM pANI Ape che, sUryanA tApano ucita pariNAmamAM khetaranI sAthe saMbaMdha thAya tevo prabaMdha kare che. pavanano paNa khetara sAthe saMbaMdha thato rahe che. jo jala, teja ane pavana vagerenI kriyA na hoya to khetaramAM bIja aMkurane utpanna nathI karI zakatuM. jala AdinA karma zIdhra naSTa thaI jAya che, paraMtu te bhUmimAM paDelA bIjanI aMdara saMskArane utpanna kare che. A saMskAra bIjamAM sthira thaI jAya che ane koI kALe aMkurane utpanna kare che. jo saMskAranI utpatti na hoya, to jala AdinI kriyAo naSTa thavAne kAraNe cirakALa pachI aMkura utpanna na thaI zake. jala AdinA karmonI jema yama niyama vagere karmo paNa kSaNika che. koIpaNa karma hoya, bhUtomAM hoya ke AtmAmAM kSaNika ja hoya che. yama Adi karma paNa svayaM naSTa thaIne AtmAmAM phaLane utpanna kare che. AtmA, zarIra, vANI ane manathI sArA-narasAM karma kare che. karma potAnA svabhAva pramANe saMskAra utpanna karIne kyAreka zIghra to kyAreka moDuM sukha-duHkha phaLa Ape che. aneka janmomAM sukha-duHkha rU5 phaLane ApavAvALA dAna Adi karma je rIte dharma ane adharma nAmaka saMskArane utpanna karIne phaLa Ape che, te ja rIte yamaniyama vagere mokSane utpanna karavA mATe AtmAmAM adaSTa saMskArane utpanna kare che. AtmAnuM Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto tattvajJAna AtmAnA viSayamAM mithyAjJAnane dUra karIne mokSane pragaTa kare che, te ja rIte yama vagere karma adRSTane utpanna karIne ane tattvajJAna mithyAjJAnano nAza karIne mokSanuM kAraNa che. baMne samAna rUpamAM pradhAna kAraNa che. zrI bhAskarAcArya Adi A matane mAnavAvALA che. je loko zAnane mokSanuM pradhAna kAraNa mAne che, teo kahe che ke - AtmAnA viSayamAM mithyAjJAna saMsAranuM mULa kAraNa che. teno nAza tattvajJAnathI thaI zake che. dharma mithyAjJAnanA vinAzamAM asamartha che. je karma duHkharUpa phaLa Ape che, te tattvajJAnanI utpattimAM pratibaMdhaka che. mokSano abhilASI purUSa yama Adi karmo dvArA tattvajJAnanI utpattimAM pratibaMdhaka pApone dUra kare che. A rIte karma tattvajJAnanI utpattimAM sAkSAt kAraNa nathI. paraMtu paraMparA saMbaMdhathI kAraNa che. eTale tattvajJAna mokSanuM pradhAna kAraNa che ane karma gauNa kAraNa che. pratyeka kAryanI utpattimAM pratibaMdhakano abhAva sahakA2I kAraNa che. je kAraNa pratibaMdhakane dUra kare che, te pratibaMdhakanI nivRttimAM mukhya rUpe kAraNa hoya che. pratibaMdhakonA naSTa thavAthI je kArya utpanna thAya che, temAM te kAraNa nathI hotA. pratibaMdhaka pApanA naSTa thavAthI tattvajJAna utpanna thAya che ane pachI AtmA mokSane prApta kare che. tethI jJAna ja mokSanuM mukhya kAraNa che, karma nahIM. zrI udayanAcArya Adi naiyAyikono A mata che. jaina mata pramANe jJAna ane karma mokSa prati samAna rUpe kAraNa che, gauNa-mukhya bhAvathI nahi, du:khanA sAdhanano nAza mokSa che. duHkhanA pradhAna sAdhana karma che. jyAM sudhI karmano nAza nathI thato, tyAM sudhI mokSa nathI thaI zakato. kSAyika kevaLajJAna ane yathAkhyAta cAritra Adi karma (kriyA) mokSanA kAraNa che. tattvajJAna kevaLa Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 197 mithyAjJAnanA nAzamAM kAraNa nathI, paraMtu sakala karmonA nAzamAM athavA samasta karmonI nAzanI sAthe samaniyata bhAvathI rahevAvALA kSAyika sukhamAM kAraNa che, tethI karma ane jJAna baMne pradhAna rUpe kAraNa che. pratibaMdhaka pAponI nivRttimAM karmone kAraNa mAnIne jo tene gauNa kahevAmAM Ave, to tattvajJAnane paNa gauNa kahevuM paDaze. jemane kevalajJAna utpanna thaI jAya che, teo paNa jyAM sudhI bhavopagrAhI cAra karmone naSTa nathI karI letA tyAM sudhI te kSaNe muktine prApta nathI karatA. muktinA pratibaMdhaka karmone tattvajJAna paNa naSTa kare che. Agama, kevalInA jJAna sahita vIryane karmanA nAzamAM kAraNa kahe che tethI tattvajJAna paNa karma nAzamAM kAraNa che. A dazAmAM karmonI nivRtti karavAvALuM tattvajJAna gaNa kAraNa thaI jaze ane karma mokSanuM pradhAna kAraNa thaI jaze. Agama kahe che ke, vedanIya karmane atyaMta adhika jANIne ane Ayukarmane thoDuM jANIne karmanuM pratilekhana karavA mATe kevalI samughAta kare che. jJAna ane saMyamathI yukta tapa mokSanuM kAraNa che. A tapa jyAre vAraMvAra karavAmAM Ave che, tyAre kriyAthI zUnya nivRtti rahita dhyAna Ave che. A dhyAna mokSanuM sAkSAt kAraNa che. A dhyAnathI bhavopagrAhI karma naSTa thAya che. A dhyAnamAM kevalajJAna ja nathI, karma paNa che. cAritra sAthe hovAthI je rIte samyam jJAna samyam bane che. te ja rIte jJAna sAthe hovAthI cAritra samya bane che. A viSayamAM paMgu ane aMdhanuM dRSTAMta prasiddha che. paMgu jJAnavALo che, ane jyAM javuM che, tyAM pahoMcADavA vALA mArgane jue paNa che, paNa cAlI nathI zakato. tethI te ekalo pahoMcI nathI zakato. aMdha purUSa cAlI zake che, paNa mArgane na jovAne kAraNe vivakSita sthAne nathI pahoMcI zakato. baMne maLIne parasparanI sahAyatAthI Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto niyata sthAne pahoMcI zake che. jJAna ane kriyA baMne maLIne mokSanAM kAraNa che. jyAM sudhI zailezI dazAmAM zuddha saMyama pragaTa thatuM nathI, tyAM sudhI kSAyika kevaLajJAna mokSa nathI ApI zakatuM. eTale jJAna ane karma baMne mokSanA pradhAna kAraNa che, A siddhAMtapakSa che. naigama Adinaya zuddhajJAnanI athavA zuddhakriyAnI pradhAnatA mAne che. jJAna vagere traNeyanI nahIM, A siddhAMtathI nayomAM bheda che, A viSayamAM adhika spaSTatAo 'nayopadeza'' graMthathI jANI levI. 198 nayonA nyUnAdhika viSayono vicAra : prazna: ka: punaratra bahuviSayo naya: ko vA'lpaviSaya: iti cet (jainatarkabhASA) praznaH artha : A nayomAM kayA nayano viSaya adhika che ane kayA nayano nyUna che? uttaraH pUrvokta praznano TUMkamAM uttara ApatAM pramANanayatattvAlokamAM kahyuM che ke, pUrva: pUrvI naya: pradyuocara: 5: vastu parimitaviSaya: / / 7-46 / / (pra.na.tattvA.) artha : pUrva pUrvanA nayanA viSaya pracura che, uttara-uttaranA nayanA viSaya parimita che. have kramazaH nayonA viSayanI adhikatA - alpatAnuM vivecana karavAmAM Ave che naigamanayano viSaya adhika che H sanmAtragocarAtsaMgrahAttAvannaigamo bahuviSayo bhAvAbhAvabhUmikatvAt / (86) (bainatamASA) 86. naigama eva saMgrahAtpUrva ityAhuH sanmAtragocarAt saMgrahAd naigamo bhAvAbhAvabhUmikatvAd bhUmaviSayaH / / 7 - 47 / / saMgrahanayo hi sanmAtraviSayatvAd bhAvAvagAhyeva, naigamastu bhAvAbhAvaviSayatvAdubhayAvagAhIti bahuviSayaH / / 47 / / Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 199 artha : saMgraha nayano viSaya kevala sat che ane naigamano viSaya bhAva ane abhAva bane che, tethI naigamanaya, saMgrahanayanI apekSA adhika viSayavALo che. kahevAno matalaba e che ke, aneka dharmonuM gaNa-mukhya bhAvathI pratipAdana karavAvALo abhiprAya negama che. A lakSaNa pramANe naigamanA jeTalA udAharaNa AgaLa apAyA che, te badhAmAM kevaLa bhAvAtmaka arthonuM nirUpaNa che, koI abhAvanuM pratipAdana nathI. nagamanuM AnAthI bhinna anya lakSaNa A pramANe che. "niSpannArthasaMvatpamatrizAlI nainama:' (syAdvAda ratnAkara pari.7 sUtra.10) je artha vidyamAna nathI, tenA saMkalpane prakAzita karavAvALo abhiprAya negama che. kuhADI laIne koI purUSa jaI rahyo hoya ane anya koI tene pUche, "zA mATe Apa jaI rahyA cho ?" to te javAbamAM kahe che - "huM prasthakane mATe jAuM chuM." ahIMyAM prasthaka vidyamAna nathI, javAvALo kuhADIthI lAkaDuM kApIne prasthakanI racanA karaze. tethI prasthaka zabdano prayoga kare che. saMkalpanA viSaya vidyamAna ane avidyamAna baMne prakAranA artha thaI zake che. ahIMyAM prasthaka avidyamAna che ane saMkalpano viSaya che, tethI ahIM negama naya che. saMgraha naya jIva-ajIva Adi je arthono saMgraha kare che, te badhAM bhAvAtmaka hoya che, A rIte saMgrahano viSaya kevaLa bhAva che ane nagamanA viSaya bhAva ane abhAva baMne che, eTale negamano viSaya saMgrahathI adhika che. A vastunuM nirUpaNa zrI vAdi deva sUrijIe syAdvAdaratnAkaramAM ApyuM che. have saMgrahanaya ane vyavahAranayanA viSayonA bArAmAM jaNAve che - saMgrahanayano viSaya vyavahAranayathI adhika che : Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto sadvizeSaprakAzakAd-vyavahArataH saMgrahaH smststsmuuhopdrshktvaaviSaya:| (87) (nainatamASA) artha : sat vastunA bhedono prakAzaka vyavahA2 naya che ane saMgrahanaya samasta sat vastuonA samUhano prakAzaka che, tethI saMgrahano viSaya vyavahArathI vadhAre che. 200 kahevAno matalaba e che ke, vyavahA2 naya jyAre koI bhAvanA padArthanA avAntara bhedone prakAzita kare che, to niyata jAtinA ja bhedone prakAzita kare che. saMgraha naya koI vizeSa jAtinA arthone prakAzita nathI karato. paraMtu vyApaka sAmAnya dharmane anusAre adhika arthono saMgraha kare che. pRthvItva sAmAnya dharmathI IMTa, patthara, ghaTa AdinuM jJAna saMgraha naya pramANe che. jo pASANatvadharma laIne badhA ja pASANonuM pratipAdana karavAmAM Ave to pASANatva dvArA ghaTa Adino saMgraha nathI thaI zakato. pRthvItva dvArA IMTa, paththara, ghaTa Adi samasta bhedonuM pratipAdana thAya che, tethI teno viSaya adhika che ane te saMgraha naya che. pASANatva dvArA kevaLa paththarone laI zakAya che. ghaTa vagerene nahi. tethI teno viSaya alpa che ane te vyavahAra naya che. have vyavahAra naya karatAM RRjusUtra nayanA viSaya alpa che, te jaNAve che, vyavahAranayano viSaya RjusUtranayathI adhika che H vartamAnaviSayAvalambina RjusUtrAtkAlatritayavartyarthajAtAvalambI vyavahAro vartuviSaya: 188) (nainatarjabhASA) 87. saMgrahAd vyavahAro bahuviSaya iti viparyayamapAsyanti - sadvizeSaprakAzakAd vyavahArataH saMgraha: samastasatsamUhopadarzakatvAd bahuviSayaH / / 7-48 / / vyavahAro hi katipayAn sattvaviziSTAn padArthAn prakAzayatItyalpaviSayaH, saMgrahastu samastaM sadviziSTaM vastu prakAzayatIti bhUmaviSaya : / / 48 / / (pra.na.tattvA.) 88. vyavahArAt RjusUtro bahuviSaya iti viparyAsaM nirasyanti Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 201 artha H R jusUtranaya kevaLa vartamAnakALanA viSayane grahaNa kare che ane vyavahAranaya traNe kALanA arthonuM pratipAdana kare che, tethI vyavahArano viSaya RjusUtrathI adhika che. kahevAno Azaya e che ke, lokono vyavahAra koI eka kAlane laIne nathI cAlato. bhUtakALamAM je padArtho dvArA sukha-duHkha no anubhava thaI cUkyo che, te padArthone vartamAnakALamAM joIne anumAna thAya che ke, A padArtho pahelAM je prakAre sukha-duHkha utpanna karatAM hatAM, te ja rIte atyAre ane AgAmI kALamAM paNa sukhAdi utpanna karI zake che. A samajIne loko sarva prakArano vyavahAra kare che. jo bhUtakALa sAthe arthano saMbaMdha koI prakAre paNa na mAnavAmAM Ave, to koI paNa vyavahAra nathI cAlI zakato. kevala vartamAnakAlamAM arthanI sattA mAnavAmAM Ave to bhojanathI tRpti thaze ane pANI pIvAthI tarasa dUra thaze, eTalo nizcaya paNa nahIM thaI zake. bhUtakALamAM bhojana Adi dvArA tRptino anubhava karavAne kAraNe loko bhUkha-tarasa lAgavAthI bhojana vagere le che. AgAmI kALamAM A vastuothI sukhanI prApti ane duHkha dUra thaI zakaze, ema samajIne vartamAnamAM dhana-vastra Adino saMcaya karavAmAM Ave che, A rIte vyavahArano traNa kALanA padArthonI sAthe saMbaMdha che. jyAre jusUtra vartamAnakALamAM padArthanuM ja svarUpa che teno pradhAna rUpe Azraya le che. padArthanA bhUta ane bhAvI svarUpanI upekSA kare che. deza ane kALanA bhedathI artha kyAreka sukha ane kyAreka duHkhanA vartamAna-viSayAdRjusUtrAd vyavahArastrikAlaviSayAvalambitvAdanalpArthaH / / 7-49 / / RjusUtro vartamAnakSaNasthAyinaH padArthAn prakAzayatItyulpaviSya, vyavahArastu kAlatrayavartipadArthajAtamavalambata ti bahuviSaya: 46 IT (. tasvA.) Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto utpAdaka banI jAya che. bhUtakALanI avasthAne pradhAna rUpe dhyAnamAM lAvavAmAM Ave to manuSya sukha cAhato hovAM chatAM paNa ApattimAM paDI jaze. vizeSa prakAranA kALamAM RRjusUtra naya pramANe vartamAnano vicAra mukhya rUpe karavo paDe che. vyavahAra ane RRjusUtrano virodha tyAre nathI raheto, jyAre bhinna apekSAono vicAra karavAmAM Ave che. traNe kALanAM arthonI sAthe saMbaMdha hovAthI vyavahArano viSaya ghaNo che ane kevaLa vartamAnanI sAthe pradhAnarUpe saMbaMdha hovAnA kAraNe RRjusUtrano viSaya alpa che. zabdanaya karatAM RjusUtra nayanA viSaya vadhAre che, te spaSTa kare che. - 202 RRjusUtranayano viSaya zabdanayathI adhika che : kAlAbhidena bhinnArthopadezakAcchabdAttadviparItavedaka RjUsUtro bahuviSaya: / (89) (jainatabhASA) artha : kAla AdinA bhedathI padArthane bhinna mAnavAvALA zabda nayanI apekSAe RRjusUtra naya vastunA te svarUpane prakAzita kare che, je zabda nayane pratikULa che, tethI vadhAre viSaya vALo che. kahevAno phalitArtha e che ke, RjusUtra vartamAnakALanA padArthanuM pradhAna rUpe nirUpaNa kare che. paraMtu bhUta ane bhAvI kALanI sAthenA saMbaMdhanI upekSA kare che. te kALanA bhedathI arthane bhinna nathI mAnato, tenAthI viparita zabdanaya, kAla ane kAraka AdinA bhedathI arthamAM bheda mAne che. eka ja vRkSa atItakALa sAthe jyAre saMbaMdha rAkhe che, tyAre te bhinna che ane jyAre te vartamAnamAM che, tyAre te vRkSa te ja nathI 89. RjusUtrAcchabdo bahuviSaya ityAzaGkAmapasArayanti - kAlAdibhedena bhinnArthopadarzinaH zabdAdRjusUtrastadviparItavedakatvAd mahArtha: / / 7 - 50 / / zabdanayo hi kAladibhedena padArthabhedamaGgIkarotItyalpaviSaya:, RjusUtrastu kAlAdibhedepyabhinnamarthaM pradarzayatItyanalpArthaH / / 50 / / (pra.na. tattvA.) Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 203 ke je bhUtakALamAM hatuM. kALa ja nahIM, kAraka AdinA bhedathI paNa zabdanaya padArthane bhinna mAne che, eTale zabdanayano viSaya alpa che ane traNa kALanI sAthe rahevAvALA arthono prakAzaka hovAthI RjusUtrano viSaya adhika che. A viSayanI adhika spaSTatA karatAM jainatarkabhASAmAM jaNAve che ke : na kevalaM kAlAdibhedenaivarjusUtrAdalpArthatA zabdasya, kintu bhAvaghaTasyApi sadbhAvAsadbhAvAdinA'rpitasya syAd ghaTaH syAdaghaTa ityAdibhaGgaparikaritasya tenAbhyupagamAt tasyarjusUtrAd vishessittrtvopdeshaat| artha : vaLI kAla AdinA bhedathI padArthamAM bheda mAnavAnA lIdhe ja zabdana, jusUtranaya karatAM alpaviSayavALo nathI, paNa sadbhAva ane asabhAvanI vivakSAthI kathaMcit ghaTa ane kathaMcit aghaTa ItyAdi bhAMgAo sAthe bhAva ghaTane mAnavAne kAraNe paNa alpaviSayavALo che, A rItathI zabdanaya RjusUtranI apekSAe adhika viziSTa arthAt adhika saMkucita arthanuM pratipAdana kare che. kahevAno phalitArtha e che ke, zabdanaya anusAra zabdano artha pradhAna che. A kAraNe zabda dvArA pratIta thavAvALo artha je vastumAM hoI zake tene zabdanaya vAstavamAM satya mAne che. gha dhAtuthI ghaTa nAmanI utpatti che. ghaTra dhAtuno artha ceSTA che. jala lAvavuM vagere kriyA ahIMyAM ceSTA che. jenA dvArA jala lAvI zakAya che, te mATIno banelo ghaDo bhAva ghaTa che ane e ja zabdanaya mujaba satya che. nAma ghaTa, sthApanA ghaTa athavA dravya ghaTa zabdanaya anusAre satyarUpathI ghaTa nathI. nAma Adi ghaTomAM pANI nathI lAvI zakAtuM. temAM ghaTa zabdano prayoga mukhya nathI, paNa gauNa che. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 jenadarzananA mahatvanA siddhAMto eTaluM ja nahi, RjusUtra naya vartamAnakALanA je bhAva ghaTanA svIkAra kare che, tene paNa zabda naya sAta bhAMgAmAMthI koI eka bhAMgA dvArA viziSTarUpamAM svIkAre che. ucI grIvA Adi svaparyAyonI apekSAe jyAre sat rUpamAM ghaTanI vivakSA thAya che, tyAre te ghaTa kahevAya che. paTa tvacAnuM rakSaNa kare che. A paTa paryAya dvArA asat rUpathI vivakSAne lIdhe ghaTa aghaTa che. sva ane para paryAyonI sAthe vivakSA karavAmAM Ave to koI zabda ghaTane nahIM kahI zake, tethI avaktavya thaI jAya che. enI anaMtara A traNeya bhAgAMonA paraspara saMbaMdhathI anya cAra bhAMgAo paNa banI jAya che. jala lAvavAmAM sAmarthya rUpa ghaTa zabdanA mukhya arthane laIne zabdanaya bhAva ghaTamAM sAta bhAMgAono svIkAra kare che. paraMtu RjusUtranaya jala lAvavAnI Adi kriyAnA kAraNe bhAva ghaTane sAta bhAMgAo sAthe nathI mAnato. RjusUtrano vartamAna kALamAM ghaTanuM je svarUpa che, tenI ja sAthe mukhya rUpe saMbaMdha che. zabdanA vAcya artha para Azrita sAta bhAMgAnI sAthe je svarUpa che, tenA viSayamAM RjusUtranuM dhyAna nathI. A rItithI zabdanayano viSaya khUba saMkucita thaI jAya che. hRjusUtranA mata pramANe, jala lAvavAnuM sAmarthya na hovA chatAM paNa jo ghaTanA AkAranI pratIti thAya che to ghaTa zabdano prayoga thaI zake che. A dizAmAM 28 jusUtra anusAre jala lAvavuM Adi je ghaTa zabdanI vAcya kriyA che, teno Azraya laIne sAta bhAMgA nathI thaI zakatAM, tethI RjusUtrano viSaya zabda naya karatAM ghaNo adhika che, vadhu spaSTatA karatAM kahe che ke, yadyapIdRzasampUrNasaptabhaGgaparikaritaM vastu syAdvAdina eva saGgirante, tathApi RtusUtrakRtaitadabhyupagamApekSayA'nyatarabhaGgena vizeSitapratipattiratrAduSTetyadoSa iti vdnti| (jainatarkabhASA) Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 205 artha : yadyapi A prakAre sAta bhAMgoothI yukta vastune syAdvAdI ja svIkAre che. to paNa RjusUtra dvArA e vastuno je svIkAra karavAmAM Ave che, tenI apekSAe zabda nayamAM koI eka bhaMgathI viziSTa arthanI pratIti doSathI rahita che, tethI A viSayamAM koI doSa nathI, A prakAre kahe che. kahevAno Azaya e che ke, padArthanA koI eka dharmanuM pratipAdana karavuM nayanuM mukhya svarUpa che. sAteya bhAMgAonI sAthe pratipAdana karavAthI aneka dharmonuM nirUpaNa thavAthI zabdanaya syAdvAda thaI jaze. syAdvAda pramANarUpa che. jo zabdanaya sAta bhAMgAothI padArthanuM pratipAdana kare, to e pramANa thaI javo joIe. nayanuM svarUpa na rahevuM joIe, A AzaMkAne dUra karavA mATe kahe che ke, yadyapi sAdvAdI saptabhaMgIno svIkAra kare che ane saptabhaMgI sAta bhAMgAnA rUpamAM pramANa che. paraMtu saptabhaMgIno pramANabhAva nayabhAvano virodhI nathI. pratyeka bhAgo nayarUpa che ane sAteya bhAMgAono samudAya pramANarUpa che. samudAyI arthonuM je ravarUpa hoya che, te tenA samudAyarUpamAM naSTa nathI thatuM. vRkSonA samudAyane vana kahevAya che. vana rUpamAM hovAM chatAM paNa pratyeka vRkSanuM vRkSAtmaka svarUpa dUra nathI thatuM. saptabhaMgInA rUpamAM pramANa hovA chatAM paNa eka eka bhAMgAno nayabhAva sarvathA dUra nathI thato. vRkSa ane vananuM svarUpa je prakAre virodhI nathI, e prakAre saptabhaMgIrupa syAdvAda nAmaka pramANano niyonI sAthe virodha nathI. zabdanaya anusAra zabdanA vAcya arthano Azraya laIne je saptabhaMgI pragaTa thAya che teno koIpaNa eka bhAgo je rU5mAM arthanuM pratipAdana kare che, te rUpa tra jusUtranA arthanI apekSAe adhika viziSTa hoya che. te tattvamAM koI doSa nathI. have samabhirUDhathI zabdanayanA viSayanI adhikatA jaNAvatAM kahe che ke, Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 jenadarzananA mahatvanA siddhAMto zabdanayano viSaya samabhiDhanayathI adhika che : pratiparyAyazabdamarthabhedamabhIpsataH samabhiruDhAcchabdastadviSayA (dviparyayA) nuyAyitvAduviSaya: 90) (nainatamaHI) artha : paryAya zabdonA bhedathI arthamAM bheda mAnavAvALA samabhirUDha naya dvArA je pratIta thAya che, tenA viparIta viSayano pratipAdaka hovAne kAraNe zabdanaya samabhirUDhanayanI apekSAe adhika viSayavALo che. ahIMyAM kahevAno Azaya e che ke, zabdanaya anusAra Indra, zukra ane puraMdara Adi zabda bhinna bhinna paryAya che, paraMtu Indra eka artha che. aneka paryAya zabda, zabdanayanA viSaya che, samabhirUDhanaya anusAre Indrane zakra nathI kahI zakatA ane zakrane puraMdara nathI kahI zakatA. zabdanaya pramANe eka IndranA aneka dharmonuM pratipAdana bhinna paryAya kare che. samabhirUDha mujaba koIpaNa eka zabda IndranA aneka dharmonuM pratipAdana nathI karato. pratyeka paryAya eka-eka dharmane ja kahe che, tethI samabhirUDhano viSaya nyUna che ane zabdano viSaya adhika che. have evaMbhUtathI samabhirUDhanI viSayAdhikatA jaNAvatAM kahe che ke, samabhirUDhano viSaya evaMbhUtanayathI adhika che :pratikriyaM vibhinnamarthaM pratijAnAnAdevambhUtAtsamabhirUDhaH tdnyaarthsthaapkviSaya: 91) nainatamApA) 90. zabdAtsamabhirUDho mahArtha ityArekA parAkurvanti - pratiparyAyazabdamarthabhedamabhIpsataH samabhirUDhAcchabdastadviparyayAnuyAyitvAt prabhUtaviSayaH / / 7-51 / / paryAyazabdAnAM vyutpattibhedena bhinnArthatAmabhyupagacchatIti samabhirUDho'lpaviSayaH, zabdanayastu paryAyazabdAnAM vyutpattibhedenA mitrArthatAmapharotIti viSaya: ITI (a.ra.vA.) 91. samabhirUDhAdevaMbhUto bahuviSaya ityapyAkUtaM pratikSipanti - pratikriyaM vibhinnamarthaM pratijAnAnAdevaMbhUtAt samabhirUDhastadanyArthasthApakatvAd mahAgocaraH / / 7-52) (pra.na.tattvA.) kriyAbhedenArthabhedamabhyupagacchata evaMbhUtAt kriyAbhede'pyA'bhedaM pratipAdayan samabhirUDho'nalpaviSayaH / / 52 / / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 207 artha : kriyAnA bhedathI arthamAM bheda mAnavAvALA evaMbhUtanI apekSAe samabhirUDhano viSaya adhika che. te evaMbhUtanA virodhI arthano pratipAdaka che. kahevAno Azaya e che ke, jyAre gAya cAlI rahI hoya, tyAre ja evaMbhUta naya anusAre gAya kahI zakAya che. "je jAya che te gAya che.' A vyutpatti anusAra evaMbhUta naya samaje che ke, gAya kahevAne mATe gatinuM hovuM Avazyaka che. A prakAre cAlatI gAya ja go zabdanI vAcya thaI zake che. beThelI athavA sUI gayelI nahIM. samabhirUDha naya mujaba je rIte cAlI rahelI gAya, go kahevAya che. te ja rIte sUtelI ke beThelI gAya paNa gau zabdano vAcya che. A rIte samabhirUDha nayano viSaya evaMbhUtanI apekSAe adhika che. A ja rIte evaMbhUta naya jyAre rAjA chatra cAmara AdinI zobhAthI yukta hoya che, tyAre ja tene rAjA padathI kahevo yogya mAne che. chatra Adi dvArA jyAre zobhA na thaI rahI hoya tyAre te rAjA nathI kahI zakAto, paraMtu samabhirUDha naya chatra AdinI sAthe ane chatra Adi vagara paNa "rAjA" padano vyavahAra kare che. ahIMyAM paNa samabhirUDha nayano adhika viSaya spaSTa che. nayavAkya para Azrita saptabhaMgI : jema pramANavAkyavidhi-pratiSedha dvArA pravartamAna saptabhaMgInuM anusaraNa kare che, tema nayavAkya paNa saptabhaMgInuM anusaraNa kare che, te jaNAve che. nayavAkyamapi svaviSaye pravartamAnaM vidhipratiSedhAbhyAM saptabhaGgImanugacchati, vikalAdezatvAt parametadvAkyasya pramANavAkyAdvizeSa iti drssttvym| (92) (nainanamASA) 92. atha yathA nayavAkyaM pravarttate tathA prakAzayanti-nayavAkyamapi svaviSaye pravartamAnaM vidhi-pratiSedhAbhyAM saptabhaGgImanuvrajati / / 7-53 / / yathA pramANavAkyaM vidhi-pratiSedhAbhyAM pravartamAnaM saptabhaGgImanugacchati, tathaiva nayavAkyamapi svaviSaye-svapratipAdye pravartamAnaM vidhipratiSedhAbhyAM parasparavibhinnArthanayayugmasamutthavidhi-niSedhAbhyAM kRtvA saptabhaGgItvamanugacchati / / 53 / / (pra.na.tattvA.) Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto artha : nayavAkya paNa potAnA viSayamAM jyAre pravRtta thAya che, tyAre vidhi ane niSedha dvArA saptabhaMgIne anusare che. nayavAkya vikalAdeza che, tethI pramANa vAkyathI teno bheda che. kahevAno Azaya e che ke, koIpaNa nayanA vAkyane laIne saptabhaMgInI pravRtti thaI zake che. A viSayamAM be prakAra che. eka prakAra mujaba eka bhAgo eka naya mujaba pravRtta thAya che, to virodhI naya mujaba anya bhAgo pravRtta thAya che. A apekSAe vicAra karavAthI nagama ane saMgraha paraspara virodhI naya che. naigamathI jo astinuM arthAt sattvanuM pratipAdana thaze to saMgrahathI nAsti arthAt asattvanuM pratipAdana thaze. A ja rIte paraspara virodhI naigama ane vyavahAra athavA negama ane 8 jusUtra athavA nagama ane zabda athavA nagama ane samabhirUDha athavA nagama ane evaMbhUta nayanA Azraye saptabhaMgI pragaTa thaI zake che. A rItithI je aneka saptabhaMgIo pragaTa thAya che, te badhAmAM eka arthamAM virodha vagara vidhi ane niSedhanI kalpanA pradhAnarUpe hoya che. A rIte prathama ane bIjo bhAMgo sthira thavAthI anya bhAMgA paNa UbhA thaI jAya che, temAMthI eka bhAgo kathaMcit avaktavya che. koI AcArya bhagavaMtonA mata mujaba avakatavya bhAMgAnuM saptabhaMgImAM sthAna tRtIya che ane koI AcArya bhagavaMtonA mate caturtha sthAna che. A avakatavya bhAMgAno prathama ane bIjA bhAMgA sAthe kamathI athavA krama vagara saMyoga karavAthI anya bhAMgAo pragaTa thAya che. tenuM eka udAharaNa saMgraha ane tenA virodhI anya nayonA AzrayathI pragaTa thavAthI saptabhaMgImAM maLe che. jo saMgraha mujaba ghaTane koI apekSAe sat ja kahevAmAM Ave to anya nayonA Azraye prathama bhAMgAno niSedha karavAvALo dvitIya bhAMgAno udaya thaze. saMgraha naya Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 209 sattva sAmAnyano svIkAra kare che, te mujaba ghaTa koI apekSAe sat ja che. asat arthanuM jJAna nathI thatuM. AkAzanuM puSpa asat che tethI teno anubhava nahIM thAya. jo ghaTa asatuM hoya to AkAza puSpanI jema tenuM jJAna na thavuM joIe. vyavahAranayano Azraya laIne teno niSedha thaI zake che. vyavahAra naya anusAra kahevAze ke, ghaTa kevala sat nathI, dravyatva ane ghaTava Adi rUpathI paNa jJAna thAya che. e ja rIte 8 jusUtranayano Azraya laIne niSedhanI kalpanA thAya che. vartamAna svarUpathI bhinna svarUpa sAthe ghaTa pratIta nathI thato. jo anya rUpo sAthe pratIta thAya to ghaTamAM anAdi ane anaMta sattAno anubhava thavo joIe. paraMtu ghaTamAM anAdi ane anaMta kALanA paryAyomAM rahevAvALI sattAno anubhava nathI thato. tethI RjusUtra naya pramANe ghaTa kathaMcit satuM ja nathI. A ja rIte zabdanayano Azraya laIne niSedhanI kalpanA thAya che. kAla, kAraka AdinA bhedathI artha bhinna dekhAI Ave che. vartamAnamAM je artha che, te ja atIta ane anAgatamAM nathI. atIta ane anAgatanI apekSAe ghaTa kathaMcit asat paNa che. jo kAla AdinA bhedathI arthamAM bheda na hoya, to kAla Adino bheda ja siddha nahIM thaI zake. samabhirUDhano Azraya laIne paNa niSedhanI kalpanA thaI zake che. ghaTa sat ja nathI thaI zakato. ghaTa zabda dvArA jyAre kahevAmAM Ave tyAre ghaTa che paNa jyAre kalaza athavA kuMbha zabdathI kahevAmAM Ave to ghaTa nathI. ghaTa ane kuMbhamAM bheda che. jo paryAyonA bhedathI arthamAM bheda na hoya, to arthano vAcaka eka ja zabda thaI javo joIe. tethI bhinna paryAyane laIne ghaTa kathaMcit asat paNa che. A ja rIte evaMbhUtano Azraya laIne ghaTano niSedha thaI zake che. je kALamAM ghaTathI jala laI AvavAmAM Ave che, tyAre ja ghaTa che paraMtu jyAre jala Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 10 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto lAvavAmAM nathI AvatuM tyAre te ghaTa nathI kahI zakAto. eTale evabhUta naya pramANe ghaTa kathaMcit asatuM paNa che. A rIte saMgraha dvArA sattva ane vyavahAra Adi dvArA asattvanuM pratipAdana thavAne kAraNe ghaTa rU5 arthamAM prathama ane bIjo bhAMgo thaI jAya che. tene anaMtara saMgraha vyavahAra athavA saMgraha jusUtra Adi be nayonA Azraye krama sAthe sattva ane asattvanuM pratipAdana karavAthI trIjo ubhaya bhAgo thaze. jo be-be nayono Azraya laIne krama vagara sattva ane asattvanA pratipAdananI IcchA hoya to cothA avaktavya bhAMgAno udaya thaze. vidhinA prayojaka saMgraha naya ane niSedhanA prayojaka nayono Azraya laIne eka sAthe sattva ane asattvanA nirUpaNanI IcchA hoya to pAMcamo "asti avaktavya bhAMgo banI jaze. pratiSedhanA prayojaka nayano Azraya laIne ane sAthe ja krama vagara sattva ane asattvane kahevAnI IcchA hoya to chaThTho "nAsti avaktavya" bhAMgo pragaTa thaze. krama ane akrama ubhaya nayono Azraya laIne vivakSA karavAmAM Ave to "asti, nAsti ane avaktavya" sAtamo bhAMgo banI jaze. A rIte saMgrahathI vidhi ane uttaravartI nayothI niSedhanI kalpanA be mULa bhAMgAne prakaTa kare che. tyAra bAda be mULa bhAMgA dvArA pAMca bhAMgA pragaTa thaI jAya che. A rIte saptabhaMgIno Azraya naya che. bIjo prakAra AcArya zrI siddhasena divAkara sUrijIno che. te mujaba saMgraha, vyavahAra ane jusUtra arthanaya che, A traNa nayomAM saptabhaMgIno uddabhava che. sAmAnyanA prakAzaka saMgrahamAM prathama bhAMgo che. jeno AkAra che "cAn ti''. bIjo bhAMgo "yAhU nAti' che. A vizeSanA prakAzaka vyavahArano Azraya le che. trIjo "thAt savabhAvya'bhAMgo RjusUtra para Azrita che. "cAt ti, cAt nAsti" A cotho Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 2 1 1 bhAMgo saMgraha ane vyavahAra dvArA pravRtta thAya che. "thAt sti, cAt mavavaktavya',A pAMcamAM bhAMgo saMgraha ane RjusUtrathI pragaTa thAya che. cAt nApti thAt vavaktavya" A chaThTho bhAgo vyavahAra ane 8 jusUtrano Azraya le che. "yAta ti, cA nAsti, cA vavaktavya" A sAtamo bhAMgo saMgraha, vyavahAra ane RjusUtrano Azraya le che. vyaMjana paryAya arthAt sAmata, samabhirUDha ane evaMbhUta naya pramANe saptabhaMgInuM svarUpa kaMIka bhinna thaI jAya che. emAMthI sAMpratanuM anya nAma zabda paNa che. A zabda athavA sAMprata naya dvArA ghaTa badhA ja paryAya zabdothI vAcya che. tethI ghaTanA vAcaka jeTalA zabda che tenA dvArA vAcya rUpe ghaTa kathaMcit sat che, A prathama bhAMgo prakaTa thAya che. samabhirUDha ane evaMbhUta naya mujaba ghaTanA vAcaka jeTalA paryAya zabda che tenA dvArA ghaTa vAcya nathI. AthI A rUpamAM ghaTa kathaMcit asat A prakArano bIjo bhAMgo pragaTa thAya che. trIjo bhAMgo syAt avaktavya che, te A traNeya nayono Azraya laIne pragaTa thAya che. liMganA bhedathI artha bhinna thaI jAya che, tethI ghaTa koI eka zabda dvArA vAcya nathI. tethI syAt avaktavya che. paryAyanA bhedathI artha bhinna che, tethI eka zabda bhinna arthano vAcaka nathI. tethI samabhirUDha naya mujaba ghaTa svAtuM avaktavya che. kriyAnA bhedathI artha bhinna thaI jAya che, tethI evaMbhUta naya mujaba ghaTa syAt avaktavya che. syAt ati ane syAt nAsti ane A prathama ane bIjA bhAMgAnA saMyogathI "syAt asti syAt nAsti" A caturtha bhAMgo pragaTa thAya che. prathama, bIjA ane cothAM bhAMgAnI sAthe syAt avaktavya A trIjA bhAMgAno saMyoga thavAthI pAMcamo, chaThThI ane sAtamo bhAMgo pragaTa thAya che, emAMthI pahelAMnI sAthe trIjA avaktavya bhAMgAno saMyoga Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 1 2 jenadarzananA mahatvanA siddhAMto thavAthI pAMcamo, bIjA bhAMgA sAthe avaktavyano saMyoga thavAthI chaThTho, cothAnI sAthe avaktavyano saMyoga thavAthI sAtamo bhAMgo pragaTa thAya che. anya aneka rItiothI paNa nayanA vAkya saptabhaMgIne pragaTa kare che. naya para Azrita saptabhaMgInA prasiddha thavAthI pramANa saptabhaMgIthI tenA bhedanI jijJAsA thAya che. mati Adi zAna jJAnAtmaka hovAthI svArtha che. zabdAtmaka hovAthI parArtha che. mati AdinA pratipAdaka zabda anusAre paNa saptabhaMgI A ja prakAranI hoya che. AkAra samAna hovA chatAM ekanI pramANe saptabhaMgI ane anyanI naya saptabhaMgI hovAnuM kAraNa zuM che? A zaMkAnA uttaramAM zrI mahopAdhyAyajI kahe che ke, nayavAkya para Azrita saptabhaMgI vikalAdeza che ane pramANe vAkya para Azrita saptabhaMgI sakalAdeza che, A kAraNe baMnemAM bheda che. jyAre kAla Adi dvArA aneka dharmono abheda karIne vastunuM pratipAdana thAya che to sakalAdeza thaI jAya che ane jyAre kAla Adi dvArA dharmomAM bhedano Azraya laIne vastunuM nirUpaNa thAya che to vikalAdeza thAya che. (A viSayane AgaLa jaNAvyo ja che, tethI pharIthI kahetA nathI.) nayAbhAso (durnayo) nuM nirUpaNa : anaMtadharmAtmaka vastunA svAbhipreta eka aMzane batAvavAvALA abhiprAya vizeSane naya kahevAya che, A vAta ApaNe pahelAM joI che. anaMtadharmAtmaka vastunA svAbhipreta eka aMzane svIkAravAvALA ane vastunA Itara aMzono apalApa karavAvALA abhiprAya vizeSane nayAbhAsa (durnaya) kahevAya che. badhAM ja ekAMta darzana nayAbhAsa svarUpa che. kAraNa ke, te anyanI mAnyatAne khaMDita kare che. have Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 2 1 3 ahIMyAM nayAbhAsanuM svarUpa ane kayA nayAbhAsathI kayA darzanano prAdurbhAva thayo che te janatarkabhASA graMthanA AdhAre joIzuM. atha nayAbhAsA:(93) / tatra dravyamAtragAhI paryAyapratikSepI drvyaarthikaabhaasH| paryAyamAtragrAhI dravyapratikSepI pryaayaarthikaabhaasH| (jainatarkabhASA) artha H have nayAbhAsono prAraMbha thAya che. temAM je kevaLa dravyanuM grahaNa kare che ane paryAyano niSedha kare che, te "dravyArthikAbhAsa" che. je kevaLa paryAyane grahaNa kare che ane dravyano niSedha kare che, te paryAyArthikAbhAsa che. dravya paryAyone vyApta kare che ane paryAya dravyone vyApta kare che. je vacana kevaLa sattAnuM pratipAdana kare che ane dravya, guNa Adino niSedha kare che, te vacana dravyArthikAbhAsa che. vizeSo vagara sAmAnyanI sattA nathI hotI. vizeSamAM sAmAnya pratIta thAya che. A ja rIte paryAya vagara sAmAnya rahI zakatuM nathI. aneka prakAranA jeTalA puSpa hoya che, temAM puSpa sAmAnya che. jyAM puSpa sAmAnya pratIta thaze, tyAM vizeSa puSpa paNa Avazyaka rUpe pratIta thaze. vizeSo vagara sAmAnya ane sAmAnya vagara vizeSa AkAza puSpa samAna asat che. paryAyomAM anugata sAmAnya dravya che ane anugamathI rahita paryAya vizeSa che. dravyArthikAbhAsanA traNa bheda che - nagAbhAsa, saMgrahAbhAsa ane vyavahArAbhAsa. temAMthI have naigamAbhAsanuM nirUpaNa kare che, 93. navasAmAnyanakSamuvI nAmAsaya nakSavi hathitumag - svAbhipretAdazAditarAMzApalApI punarnayAbhAsaH / / 2 / / yo'bhiprAyavizeSa: svAbhipretamaMzamaGgIkRtya, itarAMzAnapalapati sa nayAbhAsaH / / 7-2 / / (pra.na.tattvA.) Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 jainadarzananA mahatvanA siddhAMto naigamAbhAsaH dharmidharmAdInAmekAntikapArthakyAbhisandhirbhegamAbhAsa:(94), yathA naiyaayikvaishessikdrshnm| (jainatarkabhASA) artha : dharmI ane dharma AdinA bhedane ekAMta rUpe pratipAdana karavAvALo abhiprAya nagAbhAsa che. jema ke, naiyAyika ane vaizeSikanuM darzana. AtmAmAM sattva ane caitanya be dharma che. AtmA sAthe te baMneno abheda che. tethI A baMne dharmono paNa paraspara kathaMcit abheda che, je . A baMnene sarvathA bhinna kahe che, te pramANathI viruddha hovAne lIdhe naigamAbhAsa che. nyAya ane vaizeSika darzana mujaba dharma ane dharmI AdimAM atyaMta bheda che. temanA mata pramANe avayava ane avayavIno, guNa tathA guNIno, kriyA ane kriyAvatuno, jAti ane vyaktino atyaMta bheda che. paraMtu A mata pramANothI viruddha che. go ane azvamAM je prakAre bheda che, te rIte ghaTa ane kapAla Adi avayava ane avayavImAM, ghaTa guNI ane tenA rUpa Adi guNamAM, bhedano anubhava nathI thato. A badhAmAM paraspara bheda ane abheda che. saMgrahAbhAsaH sattAtaM vIrvA: savizeSAnnirAvakSA: saMgrahAmAsa: (95) 94. gharmacArInAaitipArthavacAImarniMgamADaDamAsa: 7-12 yathA-mAna sarva-vaitance parasparamatyanta pRthapUte rUDhiH II7-2aaaa (a.sa.vI.) gAripana dharmidvaya-dharmadharmidvayayoH sNgrhH| tathA ca dvayordharmayoH, dvayodharmiNoH, dharma-dharmiNorvA viSaye aikAntikabhedAbhiprAyo yaH sa naigamA''bhAsa ityarthaH / / 7-11 / / (pra.na.tattvA.) evaM 'paryAyavad dravyaM vastu ca parasparamatyantaM pRthagbhUte' sukhajIvayozca parasparamAtyantiko bheda ityAkArako yo'bhiprAyavizeSaH sa naigamA''bhAsa ityarthaH / / 7-12 / / 95. etadAbhAsamAhuH- sattAdvaitaM Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 2 15 yathA'khilAnyadvaitavAdidarzanAni sAMkhyadarzanaM c| (jainatarkabhASA) artha : kevala sattAno svIkAra karavAvALo ane samasta vizeSono niSedha karavAvALo saMgrahAbhAsa che. jema ke, samasta advaitavAdI ane sAMkhya darzana. kevala sattva che, paraMtu vizeSonI sattA vAstavamAM nathI. A prakArano mata je mAne che, te advaitavAdI che. advaitavAdI aneka prakAranA che. A badhA ekAMta rUpe sAmAnya dharmanuM pratipAdana kare che, tethI mithyA che. vRkSa, sUrya, caMdra AdimAM, rUpa, rasa AdimAM ane anya arthomAM sattA pratIta thAya che, paraMtu te vizeSa vagara pratIta nathI thatI. baMnenI pratIti samAna che. eTale ekAMte sattvano svIkAra karIne vizeSono niSedha karavo ayukta che. satya artha paNa ekAMtano Azraya laIne jyAre pramANothI siddha anya arthono niSedha kare che, tyAre te mithyA thaI jAya che. advaitavAdI paNa koI eka vastune laIne tenAthI bhinna arthone mithyA kahevA mAge che. sattAnA advaitanI jema keTalAka loko jJAnanA advaitane ane keTalAka loko brahmanA advaitane, to keTalAka loko zabdanA advaitane mAne che, temAM jJAnanA ane mAnavAvALA vijJAnavAdI boddha che. A lokonA mata mujaba jyAre paNa arthonuM jJAna thAya che, tyAre jJAna avazya vidyamAna hoya che. jJAna vagara koIpaNa arthanuM prakAzana nathI thatuM. jJAna svIkurvANaH sakalavizeSAn nirAcakSANastadAbhAsaH / / 7-17 / / yathA-sattaiva tattvaM, tataH pRthagbhUtAnAM vizeSANAmadarzanAt / / 7-18 / / dravyatvAdikaM pratijAnAnastadvizeSAn ninuvAnastadAbhAsaH / / 7-21 / / yathA dravyatvameva tattvaM, tato'rthAntarabhUtAnAM dravyANAmanupalabdherityAdiH / / 7-22 / / dravyatvAdisAmAnyamaGgIkRtya tadvizeSAn dharmAdharmAdIn pratikSipannabhiprAyavizeSastadAbhAsa:- aparasaMgrahA''bhAsa ityarthaH / / 21 / / tata:- dravyatvasakAzAt, arthAntarabhUtAnAM-dharmAdharmA''kAzAdInAm / / 22 / / (pra.na.tattvA.) Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 16 jenadarzananA mahatvanA siddhAMto be prakAranuM che. eka satya jJAna ke jenA dvArA prakAzita artha prApta thaI zake che. pustakane joIne pustakanuM jJAna thAya che. tene laIne vAMcI zakAya che, A jJAna satya jJAna che. pustaka ane pustakanuM jJAna baMne satya che. prakAzanI jema jJAna arthonuM prakAzaka che. prakAza ane tenA dvArA prakAzita artha je rIte satya che, te ja rIte jJAna dvArA prakAzita artha ane jJAna satya che. kyAreka kyAreka artha (padArtha) na hovAM chatAM paNa jJAna thaI jAya che. zakti hoya che ane jJAna rakatanuM thAya che, A jJAna bAda rajatanI prApti nathI thatI, tethI A mithyA jJAna che. A prakAranA mithyAjJAnone laIne vijJAnavAdIoe badhA ja jJAnone mithyA mAnI lIdhA. teoe kahyuM che ke, je rIte rajata na hovA chatAM paNa pratIta thAya che, te ja rIte pustaka, sUrya, caMdra, bhUmi Adi samasta padArtha na hovA chatAM paNa pratIta thAya che. tethI jJAna kevaLa satya che ane padArtha mithyA che. A jJAnAta mata pratyakSa Adi pramANothI viruddha hovAne lIdhe ayukta che. brahmAta samasta arthone brahmarUpe svIkAre che. brahmano artha che AtmA. samasta arthone AtmA jANe che ane jANIne vyavahAra kare che. vyavahAranuM mULa AtmA che. AtmA bAhya arthone jANe che. tethI bAhya artha vidyamAna siddha thAya che. jenuM kyAreya jJAna nathI tenI sattA nathI. AkAzapuSpa AdinuM kyAreya jJAna nathI thatuM, tethI te asat che. AtmA jANe che, tethI bAhya arthanI sattA siddha thAya che. eTale brahmAdvaitavAdI kahe che ke, brahmarUpa AtmA ja satya che, bAhya artha satya nathI. svapnamAM AtmA na hovA chatAM paNa bAhya arthone jue che ane vyavahAra kare che. svapnano samasta vyavahAra mithyA che, to paNa jyAM sudhI svapna rahe che, tyAM sudhI te vyavahAra satya pratIta thAya che. svapnane mithyA Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 2 17. joIne brahmAdvaitavAdIoe jAgavAnI dazAnA saMsArane paNa mithyA mAnI lIdho, A rIte brahmAta ekAMtano Azraya le che. pramANo dvArA svapnano ane jAgavAnI dazAno bheda siddha che. ekAMtathI samasta arthone svapna samAna mithyA kahevAne kAraNe brahmAdvaita mata paNa saMgrahAbhAsa che. zabdAdvaita A baMnethI bhinna advaitavAda che. je paNa jJAna thAya che, tenI sAthe zabdano saMbaMdha hoya ja che. zabda vagaranA zuddha jJAnano anubhava kyAreya nathI thato. koIpaNa artha hoya teno vAcaka zabda avazya hoya che. zabdanA bolavAthI arthanI pratIti thAya che. jo artha na hoya to paNa zabdane sAMbhaLIne artha vidyamAna pratIta thavA lAge che. zabdanA A sAmarthyane laIne zabdAdvaitavAdI zabdane anAdi anaMta brahma mAnI le che ane kahe che ke, kevaLa zabda satya che. te ja aneka prakAranA arthonA rUpamAM pratIta thaI rahyo che. artha satya nathI. koI dazAomAM zabda arthane na hovAM chatAM paNa batAvI de che. A kAraNe samasta arthone ekAMtathI mithyA mAnI levAne kAraNe zabdAdvaitavAda paNa saMgrahAbhAsa che. pramANo dvArA jJAna athavA brahma athavA zabda je rIte siddha thAya che, te rIte anya jaDa cetana paNa siddha thAya che, kevaLa ekane laIne temAM ja badhAno saMgraha karavo yukta nathI. advaitavAda je rIte saMgrahAbhAsa che, te rIte sAMkhyono prakRtivAda paNa saMgrahAbhAsa che. sAMkhya loko koI eka tattvane nathI mAnatA. temanA mata pramANe mULabhUta tattva de che. prakRti ane puruSa. prakRti jaDa che ane puruSa cetana. samasta saMsAra prakRti rUpa che, pRthvI jala Adi jeTalA paNa bAhya artha che te badhAM prakRtinA pariNAma che. prakRti kAraNa che, kArya tenAthI abhinna che. kArya kAraNomAM vidyamAna che ane teno kAraNa sAthe abheda che. ahIMyAM ekAMtavAdano Azraya laIne sAMkhya Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 18 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto kAraNamAM kAryanuM sarvathA sattva ane kAraNanI sAthe kAryanuM sarvathA abheda mAnI le che. sarvathA abheda mAnI levAne kAraNe samasta jaDa arthane prakRti rUpa kahe che. A prakArano satkAryavAda pramANonI viruddha che. ekAMtathI kAraNamAM jo kArya hoya, to sarvathA kAraNa sAthe abheda thavAthI kAryanI utpatti na thavI joIe. je artha badhA prakAre vidyamAna che, tenI utpatti nathI thatI. kAraNabhUta artha vidyamAna che, te potAnA kALamAM utpanna thato nathI. jo kAraNanA kAlamAM kArya paNa sarvathA vidyamAna hoya to tenI utpatti na thavI joIe. jo vidyamAna hovA chatAM paNa utpatti hoya to sadA kArya utpanna thatuM rahevuM joIe. ekavAra paTa utpanna thAya, to tyAra bAda sadA paTa utpanna thato rahevo joIe. | sarvathA kAraNamAM kArya vidyamAna hovAthI kAraNamAM koI vyApAra paNa na thavo joIe. kAryane utpanna karavA mATe kAraNano vyApAra thAya che. kAryanA utpanna thaI javAthI kAraNano vyApAra nathI raheto, jyAre paTa utpanna thaI jAya che, tyAre paTane utpanna karavA mATe taMtuomAM vyApAra nathI raheto. ekAMtathI kAraNamAM kArya vidyamAna hovAthI ane abheda hovAthI kArya utpattithI pahelA vidyamAna che, tethI kAraNomAM koI vyApAra na rahevo joIe. A AkSepane dUra karavA mATe satkAryavAdI kahe che ke, kAraNamAM kArya sarvathA vidyamAna che, paNa avyakta rUpe vidyamAna che. abhivyakti ne mATe kAraNano vyApAra thAya che. paraMtu ahIMyAM paNa be vikalpa uThe che. abhivyakti rU5 artha nitya athavA kArya thavo joIe. jo abhivyakti nitya che to sarvathA vidyamAna che. tethI kAraNano vyApAra na thavo joIe. jo abhivyakti anitya che to tenI utpatti mAnavI paDaze utpatti mAnavAthI abhivyakti rUpa kArya utpanna thatAM pahelA vidyamAna hoya to abhivyakti rUpe kArya vidyamAna Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 2 19 hovAthI vyApAra na hovo joIe. svayaM abhivyakti vidyamAna che, tethI tenA mATe paNa kAraNano vyApAra na hovo joIe. A doSathI bacavA mATe jo abhivyakti rUpa kAryanI utpatti pahelAM asat kahevAmAM Ave, to kArya kAraNamAM sarvathA vidyamAna che, A matano tyAga karavo paDaze. vaLI kAryanI abhivyakti pahelAM avidyamAna thaIne jo utpanna thaI zake che, to kAryane paNa pahelAM avidyamAna thaIne utpanna thavAmAM koI aDacaNa na thaI zake. have jo A doSone haTAvavA mATe kahevAmAM Ave ke, utpanna thayA pahelAM kAraNomAM je kArya vidyamAna hoya che, tenA para AvaraNa rahe che. AvaraNone haTAvavA mATe kAraNono vyApAra thAya che. to te paNa yukta nathI. sAMkhya mata pramANe asatnI utpatti je prakAre nathI thatI, te prakAre sano vinAza paNa nathI thato. AvaraNa vidyamAna che, tethI teno nAza na thavo joIe. tenAthI atirikta jyAM AvaraNanA lIdhe koI artha pratIta nathI thato, tyAM AvaraNa avazya pratIta hoya che. aMdhArAmAM paTa dekhAto nathI, aMdhakAra paTane DhAMkI de che ane pote dekhAI Ave che. kAraNamAM vidyamAna kAryane DhAMkavAvALA koI arthanuM jJAna nathI thatuM. eTale AcchAdakanI kalpanA ayukta che. kAryanI utpatti pahelAM kAraNa dekhAI Ave che. jo tene ja kAryano AcchAdaka kahevAmAM Ave to yukta nathI. kAraNa utpAdaka che, te kAryano AcchAdaka nathI thaI zakato. utpatti bAda vidyamAna paTane tanuM rUpa kAraNa je rIte nathI DhAMkatuM, e rIte utpatti pahelAM paNa vidyamAna paTane nathI DhAMkI zakatuM. ekAMtano Azraya levAthI arthanuM satya svarUpa pragaTa nathI thatuM. pramANa kAraNanI sAthe kAryane sarvathA abhedane nahIM, paraMtu anekAMta rUpathI abhedane prasiddha kare che. eka apekSAe kAryano kAraNa sAthe abheda che Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto ane anya apekSAe bheda che. je taMtu pahelAM paTa vagara dekhAI Ave che, te ja taMtuvAyanA vyApArathI paTarUpe thaI jAya che. paTa sAthe paNa taMtuonuM rUpa dekhAtuM rahe che. taMtuo vinA paTanuM svarUpa kyAreya pratIta nathI thatu. kAraNabhUta taMtu, paTa vagara paNa pratIta thAya che. tethI kAraNano kArya sAthe anekAMtarUpe bheda ane abheda che. samasta jaDa arthonuM kAraNa pudgala che. pulo sAthe paryAyono bhedabheda che. AthI jaDa kAryonI sAthe satkAryavAda pramANe prakRttino sarvathA abheda saMgrahAbhAsa che. vyavahArAbhAsa : apAramArthikadravyaparyAyavibhAgAbhiprAyo vyavahArAbhAsa:(96) yathA cArvAkadarzanam, cArvAko hi pramANapratipannaM jIvadravyaparyAyAdipravibhAgaM kalpanAropitatvenApahanute'vicAritaramaNIyaM bhUtacatuSTayapravibhAgamAtraM tu sthUlalokavyavahArAnuyAyitayA samarthayata iti| artha : dravya ane paryAyanA asatya vibhAgane pragaTa karavAvALo abhiprAya vyavahArAbhAsa che. je rIte cArvAka darzana. cArvAka pramANa dvArA siddha jIva dravya ane paryAya AdinA vibhAgane kAlpanika kahIne mAnato nathI ane lokone sthULa vyavahArano anugAmI hovAnA kAraNe cAra bhUtonA vibhAga mAtrane svIkAre che. A vibhAga vicAra vinA suMdara pratIta thAya che. lokono vyavahAra prAyaH bAhya Indriyo dvArA cAle che. je arthano 96. etadAbhAsaM varNayanti- yaH punarapAramArthikadravyaparyAyavibhAgamabhipraiti sa vyvhaaraabhaasH||7-25|| yathA cArvAkadarzanam / / 7-26 / / yo'bhiprAyavizeSo dravyaparyAyavibhAgamapAramArthikaM-kAlpanikaM manyate sa vyavahArA''bhAsaH / / 25 / / cArvAko hi vastuno dravya-paryAyAtmakatvaM nAGgIkaroti, kintu ApAtataH pratIyamAnaM bhUtacatuSTayAtmakaM ghaTapaTAdirUpaM padArthajAtaM pAramArthikaM manyate, tadatiriktaM dravyaparyAyavibhAgaM kaalpnikmiti| tasmAt vAvane vyavahADamAMsamiti bhAva: ra6TI (a.ra.ta.) Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 221 Indriyo dvA2A anubhava nathI thato tenI sattAne sAmAnya loko nathI mAnatA. sAmAnya loko ja nahIM, parIkSaka loko paNa Indriyo dvArA jJAna na thavAthI sthUla arthono abhAva mAne che. A prakArano vyavahAra yathArtha che. ekAMtarUpe sthUla arthonA pratyakSano Azraya laIne cArvAka jyAre IndriyothI agamya arthano niSedha karavA lAge che, tyAre vyavahArAbhAsa thaI jAya che. artha be prakAranAM che. Indriyagamya ane IndriyothI agamya. je arthonuM saMvedana Indriyo dvArA nathI thatuM, tene jo svIkAravAmAM na Ave to sthUla pratyakSa arthono AdhAra nathI rahI zakato. vRkSa-latA, phUla, phaLa, IMTa-paththara Adi jeTalA artha che, A badhAnA avayavono jyAre vibhAga thAya che, tyAre nAnA-moTA khaMDa dekhAI Ave che. temAMthI IMTa ane paTa vagere banAvavAM hoya to mATInA piMDonA saMyogathI IMTone ane taMtuonA saMyogathI paTane banAvavAmAM Ave che. avayavonAM saMyogathI avayavI dravya utpanna thAya che ane avayavonA vibhAgathI naSTa thAya che. A niyama skUla dravyonA janma ane nAzane joIne siddha thAya che. A niyama pramANe dravyonA sthUla avayavonA khaMDa thatA ja raheze. khaMDa karatAM karatAM te avasthA AvI jaze jyAre atyaMta sUkSma khaMDa dekhAze to kharo paNa tenA khaMDa nahIM karI zakAya. A Adima sthUlanA avayava nahIM karI zakAya to paNa niyama pramANe tenA avayava hovA joIe. Adima sthUla avayavanA sUkSma utpAdaka avayava mAnavA paDaze. jo e sUkSma avayava na hoya, to Adima sthUlano janma avayava vagarano mAnavo paDaze. paraMtu sUkSma avayavo vagara sthUla dravyonI utpatti thaI zakatI nathI. zUnya koI arthane paNa utpanna nathI karatuM. A rIte sthUla arthono AdhAra AMkha Adi Indriyo nathI jANatI to paNa mAnavo paDe che. sUkSma dravya ja nahIM, tenA rUpa, sparza Adi guNone paNa Indriyo Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto jANI zakatI nathI. jo Adima dazAnA avayava rUpa 2sa Adi guNothI rahita hoya, to sthUla avayavImAM rUpa, rasa Adino janma nahIM thaI zake. Indriyo dvArA jeno anubhava pratyakSa rUpe na thaI zake, tenI sattA sthUla arthone mATe paNa aparihArya che. A tattvanI upekSA karIne cArvAka pRthvI Adi cAra sthUla dravyono to svIkAra karI le che, paNa jeno anubhava Indriyo dvArA thaI nathI zakato, teno anumAnathI siddha thavA chatAM paNa niSedha karavA lAge che. 222 sthUla zarIra pratyakSa che. teno ja svIkAra kare che. zarIrathI bhinna cetana dravyane nathI mAnato. temano A mata anumAnathI viruddha che. skUla dravyonA guNonuM saMvedana te niyamane pragaTa kare che. jenA dvArA jJAnasukha Adi guNa zarIranA siddha nathI thatA, sthUla dravyomAM sUkSma dravya praveza karI jAya che. te dazAmAM skUla dravyano svAbhAvika guNa pratIta thato nathI ane aMdara praviSTa thavAvALA dravyano guNa sthUla dravyamAM pratIta thavA lAge che. pANI zItaLa dravya che ane teja uSNa dravya che. jyAre tejanA avayava pANInI aMdara cAlyA jAya che, tyAre pANInA zIta sparzano anubhava nathI thato. te dazAmAM pANIno sparza uSNa pratIta thavA lAge che. vAstavamAM uSNa sparza tejano che. paraMtu jalanA guNarUpamAM pratIta thAya che. zarIra paNa bhautika che. rUpa-gaMdha Adi tenA guNa che, jeno anubhava Indriyo dvArA thato rahe che. zarIranI jema je artha pRthvI, jala AdithI utpanna thAya che, temAM jJAna, IcchA, sukha AdinA hovAnuM pramANa nathI maLatuM. A dazAmAM anumAna thAya che. zarIramAM jJAna, sukha Adi je guNonuM saMvedana thAya che, te guNa vAstavamAM zarIranA nathI. zarIranI aMda2 praveza karavAvALuM koI sUkSma dravya che, jenA guNa jJAna sukha Adi che. paNa zarIranA guNa thaIne pratIta thAya che. jo jJAna Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 223 sukha Adi zarIranA guNa svAbhAvika hota, to jyAM sudhI zarIra che tyAM sudhI avazya raheta, paNa prANonA nIkaLI javAthI rU5-gaMdha Adi guNa zarIramAM dekhAI Ave che ane jJAna-sukha Adino anubhava nathI thato. tejanA nIkaLI javAthI pANI zItaLa thaI jAya che. zarIra paNa koI eka dravyanA nIkaLI javAthI cetanA ane sukha AdithI zUnya thaI jAya che. zarIranI aMdara praveza karavAvALuM ane bahAra javAvALuM dravya AtmA che. jJAna sukha Adi tenA guNa che. parIkSakonA pramANo para Azrita hovA chatAM paNa AtmA AdinA vyavahArone cArvAka ayukta mAne che, tethI teno mata vyavahArAbhAsa che. jUsUtrAbhAsa : vartamAnaparyAyAbhyupagantA sarvathA dravyApalApI RjusUtrAbhAsa:(97) yathA tathAgataM mtm| artha : vartamAnakALanA paryAyano svIkAra karavAvALo ane dravyano sarvathA niSedha karavAvALo abhiprAya RjusUtrAbhAsa che. jema ke bauddha mata. arthono saMbaMdha traNeya kALanI sAthe anubhavathI siddha che. je arthanuM jJAna atyAre thAya che te vartamAnakALanI pAchaLa paNa pratIta thAya che. jJAtA samaje che, pahelAM joyuM hatuM tethI A artha bhUtakALamAM hato. have joI rahyo chuM, tethI vartamAnakALamAM paNa che. enA pachI paNa jovAmAM Ave che. tethI bhAvIkALa sAthe paNa teno saMbaMdha che. tethI kALa bhinna hovA chatAM paNa artha eka che. jyAre artha naSTa thaI jAya che 97. gurUtrAmAM vatte - sarvathA dravyApattApI tAmaNi : II7-rUpAyathA tathA tamatam / / 7-31 / / ya: paryAyAneva svIkRtya sarvathA dravyamapalapati so'bhiprAyavizeSa RjusUtrA''bhAsa ityarthaH / / 30 / / tthaagtmtm-bauddhmtm| bauddho hi pratikSaNavinazcarAn paryAyAneva pAramArthikatvenAbhyupagacchati, pratyabhijJAdipramANasiddhaM trikAlasthAyi tadAdhArabhUtaM dravyaM tu tiraskurute tyetanmatamRgusUtra mAratvenopacastam !ArU II (pra.na.tA.) Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 24 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto tyAre jovAmAM nathI Avato. je artha dekhAto nathI teno paNa koI aMza rahe che. koIpaNa bhAvAtmaka artha koIpaNa dazAmAM sarvathA zUnya nathI thaI jato. pahelAM mATIno piMDa hoya che, pachI iMTo utpanna thAya che. iMTothI bhavana utpanna thAya che. iMTanuM jyAre pratyakSa thAya che tyAre iMTa mATInI sAthe pratIta thAya che. jyAre bhavana dekhAya che tyAre bhavananI sAthe mATI paNa dekhAya che, jyAM kevaLa mATI hoya che, tyAM na iMTa hoya che ane na bhavana. bhavanano jo nAza thaI jAya to paNa mATInuM pratyakSa bhasmanA rUpamAM thAya che. iMTa, bhavana ane bhasmanuM pratyakSa haMmezA nahIM hoya. paraMtu mATInuM pratyakSa A badhI avasthAmAM hoya che. jenuM pratyakSa badhI avasthAomAM che te anugata che ane anugata rUpe na rahevAvALA paryAyothI bhinna paNa che. paryAya A anugata artha vagara pratIta nathI thatA, tethI paryAya anugata arthathI abhinna paNa che. A rIte dravya ane paryAya baMnenuM jJAna thAya che. paryAyo utpanna ane naSTa thavA chatAM paNa anugata dravya rUpa arthanI sthiti rahe che. anugata rUpe rahevAne kAraNe dravya akSaNika che ane paryAyo sAthe abheda hovAne kAraNe kSaNika che. A rIte dravya kSaNika paNa che ane akSaNika paNa. A rIte pANImAM jyAre varSAnI buMdone lIdhe bud-bu utpanna thAya che tyAre pahelo budbu naSTa thAya che ane bIjo buddhu utpanna thAya che. jyAM sudhI varSA vegathI thatI rahe che tyAM sudhI budbuduM utpanna ane naSTa thatAM rahe che. jyAre varSA baMdha thaI jAya che, tyAre bud bunI utpatti nathI thatI. kevaLa pANI rahI jAya che. pahelAM pANI hatuM. jyAre bud buddha thAya che, tyAre paNa pANI rahe che ane jyAre budbuddha naSTa thaI jAya che tyAre paNa pANI rahe che. bud-bu paryAya che ane pANI dravya che. A rIte paryAya dravyanA AkAre kyAreka alpa Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 225 aMzamAM ane kyAreka adhika aMzamAM bhinna hoya che. AkAramAM bheda hovAM chatAM paNa dravyanI sAthe teno abheda rahe che. paryAya kyAreya dravyathI sarvathA zUnya nathI thaI zakatA. dravyano sUkSma paryAya sthULa paryAyonI jema adRSTa hovA chatAM paNa dravyamAM hoya che. A prakAre paryAya IndriyothI agamya paNa hoya che. e sUkSma paryAyo vagara dravya kyAreya nathI rahetuM. tethI vastuno svabhAva dravyAtmaka ane paryAyAtmaka che. bauddha, dravya ane paryAya pramANa siddha hovA chatAM paNa paryAyone mAnI le che ane anugAmI dravyano niSedha kare che. temanuM kahevuM che ke, koI artha anugAmI nathI. jo traNeya kALamAM dravyanI sthiti hoya, to jyAre koI arthanuM pratyakSa thAya che, tyAre nAzanA kALa sudhI rahevAvALuM vastunuM je svarUpa che te jotAM ja spaSTa rUpe eka kSaNamAM pratIta thaI javuM joIe. paraMtu je kSaNe joIe chIe te kSaNamAM arthanuM te ja svarUpa pratyakSa thAya che ke je te kSaNe vidyamAna hoya che. atIta kSaNomAM je arthanA je svarUpa hatAM ane anAgata kSaNomAM je svarUpa haze te badhAnuM pratyakSa nathI thatuM. eka kSaNamAM janmathI laIne nAza sudhInA paryAyono ane te paryAyomAM rahevAvALA anugAmI dravyanuM pratyakSa je rIte asaMbhava che, te rIte aneka kSaNomAM paNa kramamAM pratyakSa nathI thaI zakatuM jJAna paryAyonuM prakAzaka che. jJAna svayaM kSaNika che, te potAnI utpattithI pahelAMnA kALanA ane potAnA vinAza pachI thavAvALA paryAyone prakAzita karI zakatuM nathI. paryAyono anubhava na thavAthI tenI sAthe abhede rahevAvALA dravyanuM pratyakSa nathI thaI zakatuM. paraMtu A kathana yukta nathI. jJAna paNa sarvathA kSaNika nathI. jJAnano paryAya naSTa thAya che, te sarvathA naSTa nathI thato, teno keTaloka bhAga rahI jAya che. jJAnanA utpAda ane vinAzavALA Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto paryAyomAM jJAnAtmaka dravya sthira rahe che. e ja sthira jJAna AtmA che ane te arthonA utpAda ane nAzanI jema anugata rUpane paNa sthira rUpamAM pratyakSa karI zake che. traNeya kALanA paryAyono abheda hovA chatAM paNa jyAre dravyanuM pratyakSa thAya che, tyAre badhAnuM pratyakSa nathI thatuM. tenuM kAraNa IndriyonuM sAmarthya che, je vartamAnakALamAM che, tenuM ja jJAna IndriyothI thaI zake che. Indriyono svabhAva A ja prakArano che. je paryAyone Indriya jANI na zake, tenI sAthe dravyano abheda jo pratyakSa na hoya, to te avidyamAna siddha nahIM thaI zake. netrathI rUpanuM darzana thAya che, jyAre phUlanuM rUpa jovAmAM Ave che tyAre sparza ane gaMdha hovA chatAM paNa netra jANI zakatI nathI. eTalAthI phUlamAM jyAre rUpa che tyAre sparza ane gaMdhano abhAva siddha nathI thato. jo anugAmI dravya na hoya to prathama paryAyanA naSTa thavAthI anya paryAya utpanna na thavo joIe. upAdAna bIja na hovAthI aMkura paryAya utpanna nathI thato. paryAyano abheda dravyanA pratyakSanuM sAdhana nathI. pratyakSanuM sAdhana Ikriya che ane e potAnA svabhAva anusAra arthanuM pratyakSa kare che. smaraNa ane pratyabhijJAnanI sahAyatAthI AtmA bhUta ane bhAvI paryAyone ane tenAthI abhinna dravyone jANI le che. ahIMyAM dhyAna rahe ke, dravyanuM anugAmI akSaNika svarUpa kAlanI apekSAe pratIta thAya che. kAla A svarUpane utpanna nathI karato. artha, bauddha mata pramANe kSaNika che paraMtu vartamAnakALa arthamAM kSaNikatAne utpanna nathI karato. jo kAla vartamAna arthamAM kSaNikatAne utpanna karato hoya, to vartamAnakALanI kSaNikatAne utpanna karavA mATe koI anya kALane kAraNa mAnavo paDaze. A rIte anavasthA thaI jaze. tenAthI Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 227 bacavA mATe arthanA yathArtha svabhAvano Azraya levo paDaze. je rIte artha svabhAvathI je kSaNamAM utpanna thAya che, te kSaNa pUrva ane uttara bhAvathI rahita hoya che. kSaNanI sAthe saMbaMdha hovAthI artha kSaNika kahevAya che. A rIte aneka kSaNonI sAthe arthano saMbaMdha che. tenA lIdhe artha akSaNika kahevAya che. traNeya kALa akSaNikatAne utpanna nathI karatA. arthomAM anugamathI yukta dravya ane anugamathI rahita paryAyano anubhava hovA chatAM paNa ekAMtavAdano Azraya laIne bauddha kSaNika paryAyonA jJAnane satya mAne che ane je eka anugata dravya pratIta thAya che, tenA jJAnane bhrama kahe che. ''jalatI evI dIpanI jvAlA cirakALa sudhI eka pratIta thAya che. paraMtu eka jvAlA cirakALa sudhI sthira nathI rahI zakatI. jyAM sudhI tela ane vATa rahe che, tyAM sudhI jvALA baLe che, telano nAza kSaNakSaNamAM pratyakSa thAya che. tenAthI jvALAno janma pratikSaNa siddha thAya che. je jvAlA prathama kSaNe utpanna thaI tenA jevI anya jvAlA bIjI kSaNe utpanna thaI, niraMtara samAna jvALAo utpanna thavAnA kAraNe te ja eka jvAlA baLI rahI che, je pahelAM baLatI hatI, evI rItano bhrama utpanna thaI jAya che. jvAlAthI bhinna koI anugAmI dravya nathI, tethI kSaNika paryAya kevaLa che.'' paraMtu bauddhamatanI A mAnyatA yukta nathI. jeTalI jvAlAo utpanna thAya che, te badhAmAM prakAzAtmaka uSNa teja anugata rUpe pratIta thAya che. jvAlAnI ekatA bhrAnta che, paNa tejanuM anugata eka svarUpa bhramathI pratIta nathI thaI rahyuM. jo prathama kSaNe jvAlAnA paryAyanI sAthe teja dravya paNa naSTa thaI jAya to bIjI ja kSaNe jvAlAno nAza thaI javo joIe. tethI anugata teja dravyanuM pratyakSa eka jvAlAnA pratyakSa Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 jenadarzananA mahatvanA siddhAMto kALamAM paNa satya che. jyAM paTa, patthara, loDhuM Adino sthira rUpamAM anubhava thAya che, tyAM paNa jvAlAnA dRSTAMtane laIne kevaLa kSaNika paryAyone mAnavA ane sthira dravyano niSedha karavo ayukta che. ekAMtathI kSaNika paryAyono svIkAra karavAthI bauddha mata jusUtrAbhAsa che. zabdAbhAsa : ___ kAlAdibhedenArthabhedamevAbhyupagacchan zabdAbhAsa:98), yathA babhUva bhavati bhaviSyati sumerurityAdayaH zabdA bhinnamevArthamabhidadhati, bhinnakAlazabdatvAttAdRk siddhaanyshbdvditi| artha kAla AdinA bhedathI arthano bheda ja mAnavAvALo ane abhedano niSedha karavAvALo zabdAbhAsa che. jema ke, sumerU hato, che, haze ityAdi zabda bhinna arthane ja kahe che. bhinna kALanA vAcaka zabda hovAthI A prakAranA siddha anya zabdonI jema. eka arthano traNeya kALanI sAthe saMbaMdha rahe che. tethI kALano bheda hovAM chatAM paNa arthano sarvathA bheda nathI hoto. je paryAyano eka kSaNa sAthe saMbaMdha che, te ja paryAyano anya kSaNonI sAthe saMbaMdha nathI rahI zakato. dravya aneka kSaNonI sAthe paNa saMbaMdha rAkhI zake che. te kALa bhinna hovA 98. phatavAmAAM varta-tahena tatha tameva samarthayamAnastakAmAsa: TI7-34 yathAbbhuuv bhavati bhaviSyati sumerurityAdayo bhinnakAlAH zabdA bhinnamevArthamabhidadhati, bhinnakAlazabdatvAt, tAdRksiddhAnyazabdavadityAdiH / / 7-35 / / tadbhedena-kAlAdibhedena, tasya-dhvaneH, tameva-arthabhedameva, samarthayamAnastadAbhAsaH zabdanayA''bhAsa ityarthaH / ayaM bhAva:yo'bhiprAya: kAlAdibhedena zabdasyArthabhedameva samarthayate, dravyarUpatayA'bhedaM puna: sarvathA tiraskaroti sa zabdanayA''bhAsaH / / 34 / / atrAnumAne babhUva bhavati bhaviSyati sumerurityAdayo bhinnakAlA: zabdA bhinnamevArthamabhidadhati iti pkssH| "bhinnakAlazabdatvAt' iti hetuH| "tAdRksiddhAnyazabdavad" iti dRssttaantH| anenAnumAnena kAlAdibhedenArthameva svIkurvan triSvapi kAleSu vidyamAnamapyabhinnaM dravyaM sarvathA tiraskurvanabhiprAyavizeSaH zabdanayA''bhAsaH / / 35 / / (pra.na.tattvA.) Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 2 29 chatAM paNa abhinna rahe che. e ja rIte vastunuM svarUpa kAlanA bhedamAM paNa bhinna ane abhinna rahe che. A tattvanI apekSAe karIne zabdanaya kahevA lAge che ke, pUrvakALamAM je sumerU hato, te ja atyAre nathI, atyAre je sumerU che, te bhUtakALanA sumerU karatAM sarvathA bhinna che. jyAre koI kahe che ke, "devadatta gayo, yajJadatta vAMce che, viSNamitra bhojana karaze." tyAre devadatta vagere artha bhinna thAya che. bhUtakALanI gamana kriyAnI sAthe devadattano saMbaMdha che. vartamAnakALanI paThana kriyAnI sAthe yajJadattano saMbaMdha che, bhAvikALanI bhojana kriyAnI sAthe viSNumitrano saMbaMdha che. ahIMyAM bhinna kALonI sAthe saMbaMdha hovAthI devadatta Adi arthomAM bheda che. sumerUno paNa jyAre bhinna kALa sAthe saMbaMdha thAya tyAre bheda mAnavo joIe. A rIte ekAMtavAdano Azraya laIne zabdanaya kALa bhedathI jyAM artha eka che, tyAM bheda mAnavA lAge che. devadatta Adi artha bhinna hatA ane teno bhinna kALanI kriyAonI sAthe saMbaMdha hato te vastu tarapha upekSA karI de che. kALa ja nahIM kAraka ane liMga Adino bheda hovA chatAM paNa zabdanaya jyAre ekAMta rUpe arthanA bhedane kevaLa mAnavA lAge che, tyAre zabdAbhAsa thaI jAya che. samabhirUDhAbhAsa : paryAyadhvanInAmadheyanInItvameva saluna: samarUDhamAra (99), yathA indraH zakraH purandaraH ityAdayaH zabdA bhinnAbhidheyA eva bhinnazabdatvAt krikurNgshbdvditi| 99. prati mAsamamASatte-paryAyadhvanInAmamiNeyanInItvameva kSIrtilAma: II728 yathA-phA, za, pura: rUlyA: zallA fmannAmadheyA hava, pinnazabdasvAta, karikuraGga-turaGgazabdavadityAdiH / / 7-39 / / yaH paryAyazabdAnAmabhidheyanAnAtvamevAbhipraiti ekArthAbhidheyatvaM punaramuSya sarvathA tiraskurute sa tadAbhAsaH samabhiruDhA''bhAsaH / / 38 / / (pra.na.tattvA.) Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 30 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto artha : paryAya zabdomAM arthanA bhedane ja svIkAra karavAvALo samabhirUDhAbhAsa hoya che. jema ke, Indra, zaka, puraMdara ityAdi zabdonA artha bhinna-bhinna ja che. bhinna zabda hovAthI karI-kuraMganI jema. karI zabdano artha hAthI ane kuraMga zabdano artha haraNa che. A ja rIte aneka zabda che, jenA artha bhinna che, zabdanA bhedathI arthanA bhedane joIne jyAre niyama banAvI levAmAM Ave che ke, "jyAM zabdono bheda che, tyAM arthono bheda che." tyAre vastunuM svarUpa ayukta thaI jAya che. A prakAranA aneka zabda che, je eka arthane vAcaka hoya che. eka arthamAM aneka dharma rahe che, temAMthI koI eka dharmanuM prakAzana eka zabda kare che, to bIjo zabda te ja eka arthanA anya dharmanuM pratipAdana kare che. eka dharmanuM pratipAdana karavAvALA aneka zabda hoI zake che. vastunA A svarUpane jyAre ekAMtavAda dvArA niSedha karavAmAM Ave che, tyAre samabhirUDhanayAbhAsa thAya che. paryAya zabda arthanA bhinna dharmone kahe che, bhinna dharmione nahIM. evaMbhUtAbhAsa : kriyAnAviSTavastu zabdavAcyatayA pratikSipannevaMbhUtAbhAsa:(100), yathA 100. evaMbhUtAbhAsamAcakSate-kriyA'nAviSTaM vastu zabdavAcyatayA pratikSipaMstu tadAbhAsaH / / 42 / / yathA-viziSTaceSTAzUnyaM ghaTAkhyaM vastu na ghaTazabdavAcyaM, ghaTazabdapravRttinimittabhUtakriyAzUnyatvAt, paTavadityAdiH / / 43 / / yaH zabdAnAM kriyA''viSTamevA) vAcyatvenAbhyupagacchati kriyAnAviSTaM tu sarvathA nirAkaroti sa evambhUtanayA''bhAsaH / / 42 / / ayamasyAzayaH- ceSTArthakAd ghaTadhAtoniSpannatvAd ghaTazabdasya ceSTAvirahito ghaTarUpo'rtho vAcyo na bhavitumarhati, ghaTazabdapravRttau nimittabhUtA yA ceSTA''khyA kriyA tacchUnyatvAt, pttvt| yathApaTo ghaTIyaceSTAzUnyatvAd ghaTazabdavAcyo na bhavati, tathaiva ceSTAzUnyo ghaTo'pi ghaTapadavAcyo na mavati jarUTI (.na.tA .) Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayavAda 231 viziSTaceSTAzUnyaM ghaTAkhyaM vastu na ghaTazabdavAcyaM, ghaTazabdapravRttinimittabhUtakriyAzUnyatvAt paTavaditi / artha : kriyAthI rahita vastu zabda dvArA vAcya nathI, te mujaba kahevAvALo evaMbhUtAbhAsa hoya che, jema ke, viziSTa ceSTAthI zUnya ghaTa nAmaka vastu ghaTa zabdanI vAcya nathI, ghaTa zabdanI pravRttinimitta kriyAthI zUnya hovAnA kAraNe, jema ke, paTa arthanI jema. kriyAno Azraya laIne zabda arthono vAcaka thAya che, je pAka kare che, tene pAcaka kahe che. luhAra pAka nathI karato, tethI pAcaka zabdano vAcya artha luhAra nathI. A vastuno atyaMta Azraya laIne jyAre kahevAmAM AvatuM hoya ke, koIne pAcaka tyAre ja kahevo joIe, jyAre te pakAvI rahyo hoya, paraMtu jyAre kyAMya jaI rahyo hoya athavA beTho hoya ke sUto hoya, tyAre tenA mATe pAcaka zabdano prayoga na karavo joIe. AvI rItano abhiprAya evaMbhUtAbhAsa che. zabdonI pravRttimAM nimitta haMmezA kriyA nathI hotI. jAti Adi zabdonAM pravRtti nimitta hoya che. pANI lAvavuM Adi kriyAne kAraNe ghaTane ghaTa zabdathI kahevAya che. paraMtu ghaTa zabdanI pravRttimAM nimitta ghaTatva jAti che. jyAre ghaTa eka sthAna para sthira hoya, tenA dvArA pANI na lavAtuM hoya, to paNa temAM ghaTatva jAti rahe che. tethI tene ghaTa zabdathI kahI zakAya che. jyAM kriyAnA kAraNa zabdanI pravRtti hoya che, tyAM paNa kriyAnuM haMmezA thavuM, Avazyaka nathI hotuM. je ucita samaye pAka kare che, tene cAlatA ane sUtAM paNa pAcaka kahI zakAya che. pAcaka hovAne mATe kriyAne ekAMtarUpe kAraNa mAnavAvALo abhiprAya evaMbhUta nayAbhAsa thaI jAya che. arthAdi AbhAsa H arthAbhidhAyI zabdapratikSepI arthanayAbhAsaH / zabdAbhidhAyyarthapratikSepI Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto zabdanayAbhAsaH / arpitamabhidadhAno'narpitaM pratikSipannarpitanayAbhAsaH / anarpitamabhidadhadarpitaM pratikSipannanarpitAbhAsaH / lokavyavahAramabhyupagamya tattvapratikSepI vyvhaaraabhaasH| tattvamabhyupagamya vyavahArapratikSepI nishcyaabhaasH| jJAnamabhyupagamyakriyApratikSepI jJAnanayAbhAsaH / kriyAmabhyupagamya jJAnapratikSepI kriyAnayAbhAsa iti / 232 artha : arthanuM abhidhAna karavAvALo ane zabdano niSedha karavAvALo abhiprAya arthanayAbhAsa che. zabdanuM abhidhAna karavAvALo ane arthano niSedha ka2vAvALo zabdanayAbhAsa che . arpita arthAt vizeSano svIkA2 ka2vAvALo ane anarpita arthAt sAmAnyano niSedha karavAvALo arpitanayAbhAsa che. anarpitano svIkAra karavAvALo ane arpitano niSedha karavAvALo anarpitanayAbhAsa che. lokavyavahArano svIkAra karIne tattvano niSedha karavAvALo vyavahArAbhAsa che . tattvano svIkAra karIne vyavahArano niSedha karavAvALo nizcayAbhAsa che. jJAnano svIkAra karIne kriyAno niSedha ka2vAvALo jJAnanayAbhAsa che. kriyAno svIkAra karIne jJAnano niSedha karavAvALo kriyAnayAbhAsa che. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D saptabhaMgI jainadarzananA anekAMta siddhAMtanA staMbharUpa saptabhaMgInA svarUpanuM have nirUpaNa kare che - sarvatrAyaM dhvanirvidhi-pratiSedhAbhyAM svArthamabhidadhAnaH saptabhaGgImanugacchati / / 4-13 / / ayaM dhvani: - zabdaH, sarvatra vidhimukhena niSedhamukhena ca, svArthaM nityAnityAdyanekAntAtmakaM vastu, abhidadhAna:- pratipAdayan, saptabhaGgIsyAdastItyAdivakSyamANaprakAraM saptadhA prayogamanugacchati / / 13 / / (pramANanayatattvAloka) A zabda sarvatra vidhi ane niSedhanI pradhAnatAe svArthanuM (nityAnityAdi manatama vastu-) pratipAina tI mate "syAdasti, syAnnAsti..." ItyAdi AgaLa batAvIzuM, te saptabhaMgInuM sAta prakAranA prayoganuM anusaraNa kare che. have saptabhaMgInuM svarUpa spaSTa karatA jainatarkabhASAmAM kahyuM che ke, keyaM saptabhaGgIti ceducyate-ekatra vastunyekaikadharmaparyanuyogavazAdavirodhena vyastayo: samastayozca vidhiniSedhayo: kalpanayA syAtkArAGkitaH saptadhA vAkprayogaH saptabhaGgI / (1) 1. atha saptabhaGgImeva svarUpato nirUpayanti- ekatra vastunyekaikadharmaparyanuyogavazAdavirodhena vyastayoH samastayozca vidhi-niSedhayoH kalpanayA syAtkArAGkitaH saptadhA vAkprayogaH saptabhaGgI / / 4-14 / / (pramANanayatattvAloka) ekatra-jIvAjIvAdI vastuni, ekaikadharmaparyanuyogavazAt-ekaikasattvAdidharmapraznavazAt, avirodhena-pratyakSAdibAdhAparihAreNa, vyastayo:-pRthagbhUtayoH, samastayo:-samuditayozca vidhi-niSedhayoH kalpanayA-paryAlocanayA Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto artha : saptabhaMgI zuM che ? A prakAranA praznano uttara A che - koIpaNa eka vastumAM eka-eka dharmanA viSayamAM prazna ka2vAnA kAraNe virodha vagara alaga-alaga ane milita vidhi ane niSedhanI kalpanA dvArA ''syAt' zabdathI yukta sAta prakArano zabda prayoga saptabhaMgI kahevAya che. 234 kahevAno Azaya e che ke, jIva-ajIva Adi jeTalA artha che, te badhAmAM sattva, asattva, nityatva, anityatva, ekatva, anekatva, Adi dharmomAM prazna karavAnA kAraNe vidhi ane niSedha dvArA sAta prakAranuM vacana saptabhaMgI che. pratyeka dharmano potAnA abhAvAtmaka dharma sAthe svAbhAvika virodha che. apekSAnA bhedathI paraspara virodhI dharmonA virodhane dUra karIne dharmI artha aneka dharmothI yukta prakAzita karavAmAM Ave che. kyAreka vidhinI kalpanA karavAmAM Ave che ane kyAreka niSedhanI, eka apekSAe vidhi hoya che ane anya apekSAe niSedha, nirapekSa bhAve je virodhI che teno virodha apekSAnA kAraNe dUra thaI jAya che. eka dharmImAM eka kAlamAM viruddha dharmonuM pratipAdana saptabhaMgI mATe atyaMta Avazyaka che. je dharmono paraspara virodha nathI kRtvA, syAtkArAGkita :- syAcchabdalAJchitaH, saptadhA-saptaprakArairvacanavinyAsaH saptabhaGgI jnyaatvyaa| idamatrA''kUtam-jIvAjIvAtmakaM sarvaM hi vastujAtamanantadharmAtmakamiti siddhAntaH / tatraikaikadharmamavalambya saptavidhapraznavazAt saptadhAvAkyaM pravartate / uddezya-vidheyAtmakaM hi vAkyaM bhavati, evaM ca kasmiMzcid vastuni kamapi dharmamavalambyoddezya-vidheyAtmakaM saptadhaiva vacanavinyAsaH pravartate, nAdhikaM nA'pi nyUnaM, tathAhi ghaTe astitvadharmamavalambya 'syAdastyeva ghaTa : ' 'syAnnAstyeva ghaTa: ' ' syAdasti nAsti ca ghaTaH ' 'syAdavaktavya eva ghaTa: ' ' syAdasti cAvaktavyazca ghaTa: ' 'syAnnAsti cAvaktavyazca ghaTaH ' ' syAdasti nAsti cAvaktavyazca ghaTaH' iti saptabhaGgAH pravartante / praznAnAM saptavidhatvaM ca praznakartuH saptavidhajijJAsodayAt / jijJAsAyAH saptavidhatvaM sptvidhsNshysmudbhvaat| sandehasyApi saptavidhatvaM saMdehaviSayIbhUtadharmANAM kathaJcidastitvAdInAM sptvidhtvaat| tathAhi-kathaJcidastitvaM, kathaJcinnAstitvaM kathaJcitkramArpitobhayatvaM kathaJcidavaktavyatvaM, kathaJcidastitvaviziSTAvaktavyatvaM kathaJcinnAstitvaviziSTAvaktavyatvaM kathaJcitkramArpito > , Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaMgI 2 35 te dharmonuM dharmamAM eka sAthe pratipAdana saptabhaMgI nathI. eka phaLamAM rUpa, rasa, gaMdha ane sparza Adi eka kALamAM pratyakSathI siddha che. rUpa Adino paraspara virodha nathI, teo paraspara maLIne rahe che. eTale tenuM eka dharmamAM nirUpaNa saptabhaMgI nathI. dharmano potAnA abhAva sAthe virodha hoya che. dharma bhAvAtmaka che ane abhAva teno niSedhAtmaka che. bhAva ane abhAva svAbhAvika rUpe paraspara virodhI che. jyAM bhAva che tyAM abhAva nathI ane jyAM abhAva che tyAM bhAva nathI. bhAva ane abhAva rU5 virodhI dharmonuM apekSA dvArA eka dharmImAM, eka kAlamAM nirUpaNa thAya, to saptabhaMgI thaI jAya che. koIpaNa dharma hoya teno potAnA abhAva sAthe virodha che, A virodhane saptabhaMgI dUra kare che. koIpaNa dharmanA viSayamAM saptabhaMgI hoya che, to bhAvanI sAthe abhAvanA virodhane dUra kare che, jyAre sattva ane asattvanuM eka dharmamAM pratipAdana thAya che, tyAre bhAva ane abhAvano virodha dUra nathI thato paraMtu jyAre bheda ane abhedanuM, bhyvishissttaavktvytvmiti| evaM ca vastuSu pratiparyAyamavalambya saptavidhasaMzayaviSayIbhUtadharmANAM vidyamAnatvAd ghaTa: syAdasti na vA? iti kathaJcitsattvasarvathAsattvarUpaviruddhakoTidvayAtmaka: saMzayaH samAvirbhavati, saMzayena ca ghaTe vAstavikasattvanirNayArthaM jijJAsotpadyate, tato ghaTaH kiM syAdastyeva? iti praznaH pravartate tAdRzapraznavazAt pratipAdayituH pratipipAdayiSA jAyate, tataH pratipAdayati, tathA ca praznAnAM saptadhaiva pravartamAnatvAduttarasyApi saptavidhatvameva prapannaM bhvti| iyaM saptabhaGgI pramANasaptabhaGgI-nayasaptabhaMGgIbhedena dvidhaa| tatra pratibhaGgaM sakalAdezasvabhAvA prmaannsptbhnggii| pratibhaGga vikalA''dezasvabhAvA ca nysptbhnggii| ekadharmabodhanamukhena abhedavRttyA abhedopacArAdvA tadAtmakAzeSadharmAtmakavastuviSayakabodhajanakavAkyatvaM sklaadeshtvm| kutrA'bhedavRttyA pratipAdayati? kutra cAbhedopacAreNa? iti cet, ucyate-dravyArthanayAGgIkArapakSe sarvaparyAyANAM dravyAtmakatvAt 'syAdastyeva ghaTaH' iti vAkyamastitvalakSaNaikadharmapratipAdanadvArA tadAtmakAzeSadharmAtmakaM vastu abhedavRttyA prtipaadyti| paryAyArthanayasvIkArapakSe tu sarvaparyAyANAM parasparabhinnattvAd ekasya zabdasyAnekArthapratyAyane sAmarthyA'bhAvAdabhedopacAreNAnantadharmAtmakaM vastu prtipaadyti| abhedavRtterabhedopacArasyA'nAzrayaNe ekadharmAtmakavastuviSayakabodhajanakaM vaviyaM vinAza ti 24. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 36 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto nityatva ane anityatva AdinuM eka dharmImAM pratipAdana thAya che tyAre ja bhAva ane abhAvano virodha dUra thaI jAya che. asattva je rIte sattvano abhAva che, te rIte abheda bhedano abhAva che, nityatvano abhAva anityatva che. bhAva ane abhAvarUpathI vidhi ane niSedhanuM pratipAdana saptabhaMgIno prANa hoya che. eka dharmamAM eka dharmanuM vidhAna hoya ane tenAthI bhinna koI anya dharmano niSedha hoya, to saptabhaMgI nathI thatI. agnimAM rUpa che ane rasa nathI, A prakAre kahevAmAM Ave to saptabhaMgI pragaTa nathI thatI. agnimAM rUpanA sattvanI sAthe rasanA asattvano virodha nathI. virodhathI rahita aneka dharmonuM eka dharmamAM pratipAdana karavAthI je prakAre saptabhaMgI nathI thatI, te prakAre eka dharmamAM virodhathI rahita eka dharmanA sattva ane anya dharmanA asattvanuM pratipAdana hoya to paNa saptabhaMgI nathI thaI zakatI. virodhI dharmomAM virodhanA abhAvanuM nirUpaNa hoya to saptabhaMgI thAya che. vacananA je prakArothI artha bhinna thaI jAya che, te bhAMga kahevAya che, sAta bhAMgAnA samUhane saptabhaMgI kahe che. have sAta bhAMgAnI utpattinuM rahasya jaNAvatAM kahe che ke - iyaM ca saptabhaGgI vastuni pratiparyAyaM saptavidhadharmANAM sambhavAt saptavidhasaMzayotthApitasaptavidhajijJAsAmUlasaptavidha-praznAnurodhAdupapadyate / 12) (nainatANA) artha : eka vastunA pratyeka paryAyamAM sAta prakAranA ja dharma hoI zake che. A kAraNe sAta prakAranA saMdeha ane e ja kAraNe saMdehathI utpanna sAta prakAranI jijJAsA ane tene kAraNe sAta prakAranA prazna upasthita thAya che. A praznonA kAraNe pratyeka paryAyamAM sAta bhAMgA utpanna thAya che. 2. pratiparyAyaM pratipAdyaparyanuyogAnAM saptAnAmeva sambhavAt / / 4-39 / / teSAmapi saptatvaM saptavidhatajjijJAsAniyamAt / / 4-40 / / tasyApi saptavidhatvaM saptadhaiva tatsandehasamutpAdAt / / 4-41 / / tasyApi saptaprakArakatvaniyamaH svagocaravastudharmANAM saptavidhatvasyaivopapatteH |4-4rA (ra.tavA.) Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaMgI 237 kahevAno Azaya e che ke, mukhyarUpe sattva ane asattva dharmano Azraya laIne saptabhaMgI utpanna thAya che. kramathI ane krama vagara e ja be dharmonuM vidhAna ane niSedha karavAnA kAraNe sAta bhAMgA thaI jAya che. eka dharmano Azraya laIne A sAta prakAranA dharmothI atirikta dharma nathI thaI zakatA, tethI tenA viSayamAM saMzaya-jijJAsA ane prazna ja nathI thaI zakatA, tethI saptabhaMgInI jema aSTabhaMgI Adi saMbhava nathI. pratye maini 'syAt' bhane, 'vAra' no prayoga thAya che. ghaTanA sattva dharmane laIne sAta bhAMgA A prakAre thaze - syAdastyeva ghaTa: 1. syAnAstyeva ghaTa: 2. syAdastyeva syAnnAstyeva ca ghaTa: 3. syAdavaktavya eva ghaTaH 4. syAdastyeva syAdavaktavya eva ca ghaTa: 5. syAnAstyeva syAdavaktavya eva ca ghaTa: 6. syAdastyeva syAnnAstyeva syAdavaktavya eva ca ghttH| prathama bhAMgo H have prathama bhAMgAnuM svarUpa ane udAharaNa jaNAvatAM jainatarka bhASAmAM kahyuM che ke - tatra syAdastyeva sarvamiti prAdhAnyena vidhikalpanayA prathamo bhaGgaH / (3) "syAt' - 5 // 54AI cha 4. // 3 pradhAna 35 vipinI vivakSA karavAthI prathama bhAMgo thAya che. 3. athAsyAM prathamabhaGgollekhaM tAvad darzayanti-tadyathA-syAdastyeva sarvamiti vidhikalpanayA prathamo bhaGgaH / / 4-15 / / (pra.na.tattvA.) atra syAtpadamanekAntabodhakam, 'astyeva sarvaM kumbhAdi', ityukte svarUpeNAstitvamiva pararUpeNApyastitvaM prApnoti, tadvyAvRttyarthaM syAtpadaM, tena ca syAtkathaJcitsvadravya-kSetra-kAla-bhAvaireva kumbho'sti, na paradravya-kSetra-kAla-bhAvairityartho lbhyte| tathAhikumbho dravyataH pArthivatvenAsti nA''bAditvena, dezataH pATaliputratvenAsti na kAnyakubjatvena, kAlata: vAsantikatvenAsti na zaiziratvena, bhAvataH zyAmatvenAsti na rkttven| 'syAdastyeva sarvam' ityatra svarUpAdibhirastitvamiva svarUpAdibhireva nAstitvamapi syAt tadvyAvRttyarthamevakAragrahaNaM, tena cAyamartho labhyate-yat svarUpAdibhirastyeva sarvaM vastu na tu nAstyapi, pararUpAdibhirnAstitvaM tu issttmev| evakArastridhA-ayogavyavacchedakaH, anyayogavyavacchedakaH, atyntaayogvyvcchedkshc| tatra vishessnnsNgtaivkaaro'yomvyvcchedkH| ayogavyavacchedakatvaM nAma-uddezyatAvacchedaka Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 38 jenadarzananA mahatvanA siddhAMto kahevAno sAra e che ke, badhA arthone dharmI banAvIne ane eka sattva dharmano Azraya laIne bhAMgAonuM prakAzana karavAmAM Ave to ghaTa Adi badhAM ja dharmIomAM sattva AdinA prakAzaka bhAMgAonA prayogonuM jJAna saraLatAthI thaI zake che. A kAraNe badhAMne dharmI banAvIne prathama bhAMgAnuM nirUpaNa karyuM. have udAharaNa Ape che udA. - syAt kathaJcit svdrvykssetrkaalbhaavaapekssyetyrthH| artha : syAno artha che kathaMcituM. potAnA (sva) dravya-kSetra-kAla ane bhAvanI apekSAe, A artha che. kahevAno Azaya e che ke, syAhu anekAMtano prakAzaka avyaya che. A "tinta" pada nathI paraMtu tinta samAna che ane apekSAno bodha karAve che. apekSA dvArA jyAre sattva dharmanuM pratipAdana thAya che, tyAre prathama bhAMgo thAya che. apekSA eka prakAranuM mAnasa jJAna che. bhAvonA padArthonA keTalAka dharma paraspara apekSA nathI rAkhatA ane keTalAka dharma paraspara apekSA rAkhe che. rU5 rasa Adi paraspara sApekSa nathI. sattva ane asattva vagere apekSAe pratIta thAya che. tethI apekSA dvArA tenuM pratipAdana bhAMgArUpe thaI jAya che. prathama bhAMgAnA svarUpanI adhika spaSTatA karatAM kahe che ke, asti hi ghaTAdikaM dravyata: pArthivAditvena, na jlaaditven| kSetrataH pATaliputrakAditvena, na kaanykubjaaditven| kAlata: zaizirAditvena, na samAnAdhikaraNA'tyantAbhAvA'-pratiyogitvaM, yathA 'zaGkhaH pANDura eva' ityatroddezyatAvacchedakaM zaGkhatvaM, tatsamAnadhikaraNAtyantAbhAvo na tAvatpANDuratvAtyantAbhAvo'pi tu pItatvAdyatyantAbhAvaH, tatpratiyogitvaM pItatvAdau, apratiyogitvaM pANDuratve vartata iti lkssnnsmnvyH| vizeSyasaMgataivakAro'nyayogavyavacchedakaH, anyayogavyavacchedakatvaM ca vizeSyabhinnatAdAtmyAdivyavacchedaH, yathA pArtha eva dhanurdharaH, atra pArthAnyatAdAtmyAbhAvo dhanurdhare evakAreNa bodhyte| kriyA saMgatai vkaarshcaatyntaayogvyvcchedkH| atyantA'yogavyavacchedakatvaM nAmauddezyatAvacchedakavyApakAbhAvApratiyogitvaM, yathA-'nIlaM sarojaM bhavatyeva' ityatra uddezyatAvacchedakaM sarojatvaM tadvyApako'tyantAbhAvo nahi nIlA'bhedA'bhAvo'pi tu paTA'bhedA'bhAvaH, tatpratiyogitvaM paTA'bhede, apratiyogitvaM nIlA'bhede vartata iti lkssnnsmnvyH| nanu 'syAdastyeva sarvam' ityAdau Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaMgI vAsantikAditvena / bhAvata: zyAmAditvena, na raktAditveneti / (jainatarkabhASA) I 239 artha : ghaTa Adi, dravyanI apekSAe pArthiva Adi svarUpa che. jala Adi rUpe nathI. ghaTa kSetranI apekSAe pATaliputrano che, kAnyakubjano nathI. ghaTa kALanI apekSAe zizira Rtuno che, vasaMtaRRtuno nathI. bhAvanI apekSAe zyAma Adi rUpamAM che, rakta Adi rUpano nathI. kahevAno phalitArtha e che ke, pratyeka dravyanuM koI upAdAna kAraNa hoya che ane te koI dezamAM ane koI kALamAM hoya che. jyAre dravya pratIta thAya che, tyAre potAnA guNo ane paryAyo sAthe pratIta thAya che. guNa ane paryAyanI sAthe arthanuM pratIta thavAvALuM svarUpa 'bhAva'' che. jyAre koI artha pratIta thAya che, tyAre upAdAna kAraNa, deza, kALa ane potAnA guNo ane paryAyonI sAthe pratIta thAya che. mATIno ghaDo jyAre dekhAya che tyAre upAdAna kAraNa mATI paNa dekhAya che, te koIne koI dezamAM ane koIne koI kALamAM pratIta thAya che. koI guNa ane paryAya paNa dRSTi rgocara thAya che. dravya, kSetra, kAla ane bhAva vagara koI arthanuM svarUpa vicAramAM paNa lAvavAmAM nathI AvatuM. artha sAthe aparihAryarUpe rahevAvALA dravya, kSetra Adi arthanA potAnA hoya che. je dravya-kSetra Adi sva nathI arthAt potAnA nathI, tenI apekSAe artha sat nathI thato, ghaTa jyAre che tyAre potAnA upAdAna pRthvInI sAthe rahe che. pRthvI vagara ghaTa rahI zakato nathI. jala ghaTanuM upAdAna kAraNa evakArasya kriyAsaMgatatvAdatyantAyogavyavacchedena bhavitavyaM tathA sati vivakSitA'rthAsiddhiH syAt, kasmiMzcid ghaTe astitvasyAbhAve'pi 'syAdastyeva ghaTa:' ityAkArakaprayogasambhavAt, yathA kasmiMzcit saroje nIlatvA'bhAve'pi 'nIlaM sarojaM bhavatyeva' ityAkArakaprayoga iti cet, na, rAddhAnte'trAyogavyavacchedakasyaivakArasya sviikRttvaat| kriyAsaMgataivakAro'pi kvacidayoga-vyavacchedabodhako bhavati, yathA- 'jJAnamarthaM gRhNAtyeva' ityatra jJAnatvasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvApratiyogitvasya arthagrAhakatve bodhaH / evaM 'syAdastyeva ghaTaH' ityAdiSvapi ayogavyavacchedaka eva evakAro boddhavyaH / yadyapi rAddhAnte sattvamivA'sattvamapi ghaTasya svarUpameva, tathApi 'syAdastyeva ghaTa:' ityatra sattvasya prAdhAnyena bhAnam, asattvasya cAprAdhAnyena / evaM dvitIyabhaGge nAstitvasya prAdhAnyena astitvasya cAprAdhAnyena bhAnam / evamanyabhaGgeSvapi jJAtavyam / / 15 / / Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto nathI, tethI jalarUpe ghaTa sat nathI. jyAre ghaTa koI eka sthaLe rahe che, tyAre anya sthaLe te nathI raheto. anya sthAnanI apekSAe te asat che. jyAre ghaTa vartamAnakALamAM pratIta thAya che, tyAre anAgata athavA atIta kALamAM pratIta thato nathI. vartamAnakALanI apekSAe ghaTa sat hovA chatAM paNa atIta ane anAgatamAM asat che. A ja rIte jotI vakhate jo ghaTa zyAma hoya to zyAma svarUpe ja sat che. pati athavA rakta rUpe satuM nathI. te kALamAM zyAma rUpanI sAthe ja ghaTano abheda che. upAdAna pRthvInI sAthe ane zyAma Adi guNonI sAthe ghaTanA bhedabheda che. deza ane kALanI sAthe bhedabheda to nathI paraMtu saMyoga saMbaMdha che. upAdAna ane guNonI jema deza ane kAlanI sAthe bhedabheda na hovA chatAM paNa avazyabhAvI saMyoga saMbaMdha che. A niyata saMbaMdhIonI sAthe ja artha pratIta thAya che, tethI tenI apekSAe sat che. je dravya-kSetra Adi para che, tenI sAthe pratIti nathI thatI, tethI tenI apekSAe asat che. dvitIya bhAMgo H have bIjA bhAMgAnuM svarUpa jaNAve che - evaM syAnAstyeva sarvamiti prAdhAnyena niSedhakalpanayA dvitiiyH|(4) artha: A ja rIte koI apekSAe "sarva padArtha nathI'' A rItithI niSedhanI pradhAnarUpe vivakSA dvArA bIjo bhAMgo thAya che. kahevAno sAra e che ke, prathama bhAMgAmAM sattvarUpa dharmanI pradhAnarUpe vivekSA che, enA lIdhe asattvanuM jJAna gauNa rUpe thAya che. sarvathA asattvanI apratIti nathI thatI. dareka bhAgo eka-eka niyata gharmane pradhAnarUpe pragaTa kare che. abhAvAtmaka virodhI dharmonI pratIti apradhAnarUpe hoya che. saptabhaMgI zruta-pramANano avAMtara bheda che. eka eka bhAgo nayarUpa vAkya che. virodhI dharmano sarvathA niSedha na karatAM koI dharmanuM nirUpaNa karavuM, 4. atha dvitIyabhaGgollekhaM khyApayanti - syAnAstyeva sarvamiti niSedhakalpanayA dvitIyaH / / 16 / / 'paradravya-kSetra-kAla-bhAvaiH kathaJcinnAstyeva kumbhAdiH' iti niSedhakalpanayA dvitIyo maH ||4-1ddA (a.sa.tatvA.) Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaMgI 241 nayanA svarUpane mATe Avazyaka che. jo pahelo bhAMgo asattvano sarvathA niSedha kare to te naya vAkya ja nahIM rahe. e ja rIte jo bIjo bhAMgo sattvano sarvathA niSedha kare to te paNa naya na rahetA durnaya thaI jaze. A dazAmAM nayonA samUharUpa saptabhaMgI paNa apramANa thaI jaze. sattva ane asattva sApekSa bhAva che. apekSA yukta arthomAM apekSAthI ja pratipAdana thavuM joIe. sattva ane asattva, rUpa-rasa-sparza AdinI jema sarvathA paraspara nirapekSa nathI. svadravya ane paradravya AdinI apekSAe koIpaNa arthanA sattva ane asattva anubhava siddha che. zabda jyAre dravya AdinI apekSA vinA arthanA sattva ane asattvanuM prakAzana kare che, tyAre te nayavAkya nathI thatuM. tyAre temAM laukika prAmANya rahe che. saptabhaMgIrUpa prAdhAnyane mATe athavA prathama bIjA vagere bhAMgArUpa naya mATe zabdathI utpanna jJAnanuM apekSAtmaka hovuM Avazyaka che. sva-dravya kSetra AdinI sAthe arthano sAkSAt saMbaMdha che. tethI tenA kAraNe eka arthanuM sattva che, paraMtu je dravya kSetra Adi bhinna vastunI sAthe saMbaMdha rAkhe che, te paNa sat vastunA saMbaMdhI che. apekSAne kAraNe thavAvALo saMbaMdha be prakAre thAya che, sattva dvArA ane asattva dvArA. je dravya Adi "sva' che tenI sAthe sarva dvArA saMbaMdha che ane je dravya Adi "para" che tenI sAthe asattva dvArA saMbaMdha che ane ghaTa avasthAmAM piMDa AkArano paryAya nathI hoto. tethI tenI sAthe asattva dvArA saMbaMdha che. je dravya-kSetra Adi ghaTanA svarUpamAM pratIta nathI thatA, te ja para kahevAya che ane tenI sAthe asattva dvArA saMbaMdha thAya che. tethI sattva dvArA jenI sAthe saMbaMdha che, te ja mAtra saMbaMdhI nathI thato, jenI sAthe asattvarUpe saMbaMdha che, te paNa saMbaMdhI thAya che, jo te "para" hovAnA kAraNe sarvathA saMbaMdhathI rahita hoya to sAmAnya rUpe tenI sattA kyAMya paNa na hovI joIe. paraMtu para dravya Adino sva-svarUpe abhAva pratyakSa ane yukti virUddha che. jyAre loko kahe che ke, daridranI pAse dhana nathI, tyAre asattvarUpe dhanano saMbaMdha daridra sAthe hoya che. sattvarUpe saMbaMdha na hovAthI asattvarUpe je saMbaMdha che, teno niSedha nathI thaI zakato. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 jenadarzananA mahatvanA siddhAMto keTalAka loko kahe che ke, asattva abhAvarUpa che ane abhAva tuccharUpa che. tucchano svabhAva zUnyatA che. zUnyanI koI zakti nathI hotI. tethI temAM saMbaMdha karavAnI zakti paNa nathI hotI. A dazAmAM tuccha sAthe saMbaMdha nathI thaI zakato. emanuM te kathana paNa yukta nathI. bhinna bhinna rUpe na hovuM tene asattva kahe che ane asattva vastuno dharma che. tethI ekAMtathI te tuccharUpa nathI. asattva paNa vastu che, tethI tenI sAthe sat vastuno saMbaMdha thaI zake che. have je loko vastunA asarUpanA astitva sAme AkSepa kare che ke, "jo para dravya Adi eka arthamAM nathI, to asattvanI sAthe arthano saMbaMdha thaI zake che. paNa jenuM asattva che, e dravya AdinI sAthe to saMbaMdha thaI nathI zakato. ghaTano jo paTanA abhAva sAthe saMbaMdha hoya to paTanI sAthe saMbaMdha pratIta thato nathI." teonuM kathana paNa yukta nathI - kAraNa ke, para dravya Adine apekSAe jyAre ghaTanuM asattva kahevAya che, tyAre para dravya AdinI apekSA Avazyaka hoya che, tethI para dravya Adi paNa sat arthane mATe upayogI thaI jAya che. A prakAranI vivakSAmAM paTa Adi paNa satu ghaTano saMbaMdhI banI jAya che. paTanI apekSAe ghaTa ghaTarUpe asat kahevAya che. te sivAya, jyAM sudhI para dravya kSetrAdinuM jJAna na hoya, tyAM sudhI sva dravya, kSetra AdinuM "sva" rUpamAM jJAna nathI thaI zakatuM. paranI apekSAe svano vyavahAra thAya che. vanA vyavahAramAM kAraNa hovAthI para dravya Adi paNa arthanA saMbaMdhI che. vastu kevaLa sarUpa nathI, asatarUpa paNa che. pratyeka vastunuM svarUpa niyata che. niyata svarUpanuM jJAna tyAM sudhI nathI thaI zakatuM, ke jyAM sudhI eka artha bhinna arthonA abhAvanA rUpamAM pratIta na thAya. jyAM sudhI ghaTa, paTa AdinA rUpamAM asat pratIta na thAya, tyAM sudhI ghaTanuM yathArtha rUpe jJAna nathI thaI zakatuM. tethI paTa AdinA rUpe asattva paNa ghaTano dharma che. dharmanI sAthe dharmIno bhedabheda che, tethI ghaTa asat svarUpa paNa che. mukhya rUpathI koIpaNa arthanuM asattva, para dravya AdinI apekSAe pratIta thAya che. tethI bIjo bhAMgo A rItithI asattvanuM pratipAdana kare che. Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaMgI 2 4 3 ahIMyAM keTalAka lokono AkSepa che ke, "asattva abhAva rU5 che. abhAva pratiyogInA jJAnanI apekSA rAkhe che. ghaTanuM jJAna na hoya to ghaTanA abhAvanuM jJAna nathI thaI zakatuM. paraMtu bhAvanuM jJAna pratiyogInA jJAnanI apekSA nathI rAkhatuM. ghaTane ghaTAbhAvanA jJAnanI apekSA nathI hotI." te lokono AkSepa yukta nathI. arthanuM jJAna baMne prakAre thAya che, apekSAthI ane apekSA vagara. abhAvanuM jJAna pratiyogInA jJAnanI apekSA rAkhe che. paraMtu jyAre abhAvanuM jJAna prameya rUpe thAya che, tyAre pratiyogInA jJAnanI apekSA nathI hotI. ghaTa hoya ke paTa, vRkSa hoya ke latA hoya, koIpaNa hoya badhA ja artha prameya che ane prameya rUpe jJAnano viSaya hovAne kAraNe vRkSa latAnI ke latA vRkSanI apekSA nathI karatI. prameyatva badhI vastuono sAmAnya dharma che. bhAvonI jema abhAva paNa jJAnano viSaya che. AthI prameya che. prameya rUpe vRkSa Adi bhAva je rIte koI pratiyogInI apekSA nathI rAkhatA, te ja rIte abhAva paNa prameyarUpe koI pratiyogInI apekSA nathI rAkhato. abhAva abhAvarUpe pratiyogInA jJAnanI apekSA kare che. bhAva paNa potAnA abhAvanA abhAvarUpa che, e rUpe bhAva paNa potAnA abhAvanI apekSA kare che. ghaTa ghaTAbhAvano abhAva che, tethI ghaTAbhAvanA jJAnanI apekSA kare che. A to thaI svabhAvAbhAva rUpamAM arthAt potAnA abhAvanA abhAvanA rUpamAM pratiyogInA jJAnanI apekSA. bhAva rUpamAM paNa sattva rUpane mATe svadravya-kSetra AdinI apekSA anubhava siddha che. dravyAdi vagara koIpaNa arthanuM svarUpa pratIta thatuM nathI, tethI prathama bhAMgo sattvane ane bIjo bhAMgo asattvane apekSAe pragaTa kare che. A dazAmAM sattva asattvano ane asattva sattvano sarvathA virodhI nathI raheto. asattva dharmanI tAtvikatA : vastuno asattva dharma paNa sarva dharmanI jema tAtvika che, te jaNAvavA mATe yukti saha jainatarkabhASAmAM kahyuM che ke, Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 jainadarzananA mahatvanA siddhAMto ___ na cAsattvaM kAlpanikam, sattvavat tasya svAtantryeNAnubhavAt, anyathA vipakSAsattvasya tAttvikasyAbhAvena hetostrairuupyvyaaghaatprsnggaat| artha : jo tame kaho ke asattva kalpanAthI pratIta thAya che, to te yukta nathI. sattvanI jema asattvano paNa svataMtrarUpe anubhava thAya che. jo asattva kevaLa kalpanA dvArA siddha hoya, to satyarUpathI vipakSamAM asattva na hovAnA kAraNe hetunA traNa rUpo naSTa thavAnI Apatti Avaze. kahevAno Azaya e che ke, bauddha loko kahe che ke, "sarva dharma vastunuM satya che. asattva satya nathI. paraMtu kalpanA dvArA pratIta thAya che. kAlpanika dharma vastunuM svarUpa thaI zakato nathI. marU bhUmimAM kalpanA dvArA jaLa pratIta thAya che. vAstavamAM marUbhUmi sAthe jaLano saMbaMdha nathI thato. asatva paNa kalpanAthI pratIta thAya che, tethI vAstavamAM vastu asat nathI thaI zakatI." A kathana yukta nathI. vinA avarodhe je rIte sattvano anubhava thAya che, te rIte asattvano anubhava paNa thAya che. jo kalpanAne ja kAraNe asattvanI pratIti hoya, to pratyeka artha anya arthonA rUpamAM pratIta thavo joIe. paradeza-kALa Adi dvArA ghaTanuM asattva jo vAstava na hoya to ghaTa anya dezamAM ane anya kALamAM pratIta thavo joIe. te je rIte pArthivarUpamAM pratIta thAya che, te rIte jalIya rUpamAM athavA agni AdinA rUpamAM pratIta thavo joIe. eka arthane samasta vastuonA rUpamAM thaI javuM joIe. marUsthaLamAM dUrathI grISma RtumAM pANI dekhAya che paraMtu pAse javAthI pANI nathI maLatu ane tene pIIne tarasa chipAtI nathI. A bAdhaka jJAnane kAraNe marUsthaLamAM jaLanuM jJAna kalpanAthI utpanna siddha thAya che. paraMtu para dravya, deza, kAla AdinA rUpamAM asatrUpanA jJAnane bAdhita karavAvALuM koI jJAna nathI, tethI vastunuM asat rUpa kalpanAthI siddha nathI. asat rUpa satya nA badale kAlpanika mAnavAmAM Apatti che. tethI asat rUpa paNa satya che. e mATe bauddha kahe che "para dravya, kSetra AdinA rUpamAM je asattva Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaMgI pratIta thAya che, te sva-dravya AdinI apekSAe pratIta thavAvALA sattvathI bhinna nathI. sattva ja paranI apekSAe asattva rUpamAM pratIta thaI rahyuM che, tethI jo pa2rUpe asattva satya na hoya to paNa ghaTa Adi artha paTa, vRkSa AdinA rUpamAM pratIta nahIM thAya. asattva jo satya hota, to te na hovA chatAM paNa ghaTa Adi vRkSa AdinA rUpamAM pratIta thavAnI Apatti ApI zakAtI hatI. paraMtu para rUpathI asattva svarUpathI sattvanI apekSAe bhinna nathI.'' 245 A paNa yukta nathI. A rUpe jo svarUpanuM sattva para rUpe asattva hoya to sattvanuM potAnuM rUpa na hovAthI para rUpe asattva ja pradhAna thaI jaze. A dazAmAM ghaTa Adi artha sarvathA asat rUpa thaI javA joIe. A dazAmAM svarUpathI sattvanuM potAnuM alaga svarUpa nathI, te para rUpanA asattvamAM samAI gayuM che, tethI arthane asat thaI javuM joIe. jo tame 52-rUpe asattvane pradhAnatA na ApatAM svarUpathI sva sattvamAM ja para rUpe asattvano samAveza karo to pa2-rUpe asattva na hovAne kAraNe pratyeka artha anya badhA arthonA rUpamAM thaI javA joIe. jo tame kaho ke, koIpaNa padArtha potAnA kAraNo dvArA niyata rUpe utpanna thAya che. tenuM niyata svarUpa pararUpe asattvanI apekSA nathI karatuM. to paNa tamAruM kathana yukta nathI. jyAM sudhI 52-rUpe vastu asat na thAya, tyAM sudhI kAraNo dvArA tenI niyata rUpathI utpatti nathI thaI zakatI. sat ane asat rUpe vastunI pratIti vinA vastunA potAnA svarUpano anubhava nathI thaI zakato. asat rUpamAM jJAnane mithyA paNa nathI kahI zakatA. sat rUpamAM jJAna je prakAre pratIta thAya che, te ja prakAre asat rUpamAM paNa pratIta thAya che. A avasthAmAM sat rUpane satya ane asat rUpane mithyA nathI kahI zakAtuM. tethI sva sattva ja para rUpe asattva nathI. sva dravya AdinI apekSAe sattvanuM jJAna ane paradravyanI apekSAe asattvanuM jJAna thAya che. A kAraNono bheda paNa svarUpathI sattva ane pararUpathI asattvane siddha kare che ane ekAMta rUpe abhedano niSedha kare che. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 jenadarzananA mahatvanA siddhAMto jo asattva kalpanAthI siddha hoya to bauddha nirdoSa hetunA je traNa rUpono svIkAra kare che, te paNa upapanna nahIM thAya. bauddhonA mata pramANe, hetune mATe pakSamAM sattva, sapakSamAM sattva ane vipakSamAM asattva A traNa rUpa hovA joIe. jo asattva kalpanA mUlaka hoya, to vipakSamAM asattva paNa kAlpanika thaI jaze. A dazAmAM hetunuM nirdoSa svarUpa nahIM rahI zake. tethI sattva ane asattva vastunA baMne dharma tAttvika che. tRtIya bhAMgo : have tRtIya bhAMgAnuM svarUpa jaNAvatAM kahe che ke, syAdastyeva syAnAstyeveti prAdhAnyena kramikavidhiniSedha-kalpanayA tRtiiyH||) artha : koI apekSAe pratyeka artha sat che ane koI apekSAe asat che. A rIte pradhAna rUpe kramanI sAthe vidhi ane niSedhanA nirUpaNa dvArA tRtIya bhAMgo thAya che. kahevAno Azaya e che ke, kramazaH vidhi ane niSedha, A baMnenI vivekSA hoya, to trIjo bhAgo thAya che. prathama bhAMgA dvArA sva-dravya AdinI apekSAe kevaLa sattvanuM pradhAnarUpe nirUpaNa thAya che. bIjA bhAMgA dvArA para-dravya AdinI apekSAe asattvanuM pradhAnarUpe nirUpaNa thAya che. sattva ane asattva baMnenuM kramazaH pradhAnarUpe nirUpaNa trIjA bhAMgAmAM hoya che. prathama bhAMgo ane dvitIya bhAMgo baMnenuM pradhAna rUpe nirUpaNa nathI karato, A ja trIjA bhAMgAno prathama ane dvitIya bhAMgAthI bheda che. mahopAdhyAya zrI yazovijayajI ma. anya rItithI paNa prathama ane dvitIya bhAMgAthI tRtIya bhAMgAnA bhedane pragaTa kare che. prathama bhAMgAthI vidhinuM mukhyarUpe bhAna thAya che. dvitIya bhAMgAthI niSedhano bodha mukhya rUpe thAya che. prathama bhAMgA bAda dvitIya bhAMgo che. tethI vidhi ane 5. atha tRtIyabhaGgamullekhato vyaktIkurvanti-syAdastyeva nAstyeveti kramato vidhiniSedhakalpanayA tRtIyaH / / 4-17 / / yadA vastugatAstitva-nAstitvadharmo krameNa vivakSitau tadA cAyaeNva yAtratyeva' ti tRtIyo ma aa27II (pra.na.tasvA.) Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaMgI 247 niSedhanuM kramathI jJAna baMne bhAMgA karI de che. trIjo bhAMgo paNa kramanI sAthe vidhi ane niSedhanA jJAnane utpanna kare che. tethI tRtIya bhAMgAno prathama ane bIjA bhAMgAthI koI bheda nathI, A AzaMkAnuM nirAkaraNa karavA mATe teo kahe che ke, tRtIya bhAMgAthI je bodha thAya che. te ekatra dravyam' A rItithI thAya che. eka vizeSyamAM be arthonuM prakArarUpe je jJAna thAya che, te "ekamAM be' nAmathI oLakhAya che. "catra daMDI che ane kuMDalI che." A vAkya tenuM udAharaNa che. caitra daMDavALo ane kuMDaLavALo che, A jJAna A vAkyathI utpanna thAya che. A jJAnamAM caitra vizeSya che tathA daMDa ane kuMDala prakAra che. A ja rIte tRtIya bhAMgAmAM eka ja jJAna che, jemAM vidhi paNa prakAra che ane niSedha paNa prakAra che. eka vastu vizeSya che. prathama bhAMgA pachI jyAre bIjA bhAMgAthI bodha thAya che, tyAre kramaza: vidhi ane niSedhanuM jJAna to thAya che, paraMtu te jJAna eka nathI hotuM. te be jJAna thAya che, je kramathI thAya che. tRtIya bhAMgA dvArA thavAvALuM jJAna eka ja che, te eka jJAnamAM vidhi paNa prakAra che ane niSedha paNa prakAra che. prathama ane bIjA bhAMgAthI utpanna thavAvALAM be jJAnonI apekSAe eka vilakSaNa jJAnane utpanna karavAne kAraNe tRtIya bhAMgo bhinna che. ahIM dhyAna rahe ke - tRtIya bhAMgAthI utpanna jJAnamAM je vidhi ane niSedha pratIta thAya che, temAM paraspara vizeSaNa-vizeSya bhAva nathI. jo A baMnemAM vizeSaNa-vizeSya bhAva hoya, to vizeSaNa gauNa thaI jaze ane vizeSya mukhya thaI jaze. kramazaH baMnenI pradhAnatA ISTa che, te nahIM rahe. tethI tRtIya bhAMgo eka ja arthane vidhi ane niSedhathI vilakSaNa rUpe prakAzita kare che. A bodhamAM vidhi ane niSedha bane samAna rUpe prakAra che ane ghaTa Adi artha vizeSya che. cotho bhAMgo : have cothA vikalpanuM svarUpa jaNAvatAM kahe che ke, syAdavaktavyameveti yugapatprAdhAnyena vidhiniSedhakalpanayA caturthaH, ekena Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 48 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto padena yugpdubhyorvktumshkytvaat|(6) artha : koI apekSAe badhA padArtha avaktavya ja che. A rIte eka kALamAM pradhAnarUpe vidhi ane niSedhanI vivakSAne kAraNe cotho bhAMgo thAya che, eka pada eka kALamAM vidhi ane niSedhanuM kathana nathI karI zakatuM, tethI artha apekSAe avaktavya che. ahIMyAM kahevAno Azaya e che ke, asattvane gauNa karIne mukhya rUpe sattvanuM pratipAdana karavuM hoya to prathama bhAMgo thAya che. tenAthI viparIta sattvane gaNarUpe ane asattvane mukhya rUpe kahevuM hoya to bIjo bhAMgo thAya che. sattva ane asattva baMne dharmonuM mukhyarUpe nirUpaNa karavuM hoya to koIpaNa vacana tenA mATe samartha nathI, tethI artha avAcya che. arthamAM koI dharmanuM nirUpaNa eka kALamAM mukhya athavA gauNarUpe thaI zake che. baMne paraspara virodhI dharmone mukhya rUpe ke gauNarUpe kahI zakAtA nathI. baMne dharma eka arthamAM, eka kALamAM gauNa athavA mukhya nathI thaI zakatA. arthamAM A prakAranuM svarUpa asaMbhava che, tethI tenuM vAcaka pada paNa nathI, vAcakathI rahita hovAnA kAraNe artha avaktavya che. avaktavya bhAMgAnuM nirUpaNa aneka prakAre thaI zake che. arthamAM svarUpanI apekSAe ekAMta sattva ja nathI ane para rUpanI apekSAe ekAMta asattva ja nathI. kevaLa sattva athavA asattvane mAnIne koI zabda vaDe arthanuM kathana thaI zakatuM nathI, tethI artha avAcya che. kevaLa sattva athavA kevaLa asattva sarvathA avidyamAna che, tethI teno koI vAcaka nathI thaI zakato. jo artha badhA prakAre sat ja hoya, to tenI koI anya arthathI vyAvRtti nahIM thaI zake. te mahAsAmAnya sattAnI jema badhA sthAne raheze, tethI vizeSarUpe pratIta nahIM thaI zake. jo ghaTa sarvathA sat hoya, 6. idAnIM caturthabhaGgollekhamAvirbhAvayanti-syAdavaktavyameveti yugapadvidhi-niSedhakalpanayA caturthaH / / 4-18 / / yadA astitva-nAstitvadharmo yugapatpradhAnabhAvena vivakSitau, tadA tAdRzayugapaddharmadvayabodhakazabdAbhAvAdavaktavyameveti caturtho bhaGgaH / / 18 / / (pra.na.tattvA.) Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaMgI to badhA ja sthAne sarUpamAM ja pratIta thavo joIe, ghaTarUpamAM tenI pratIti na thavI joIe. ghaTa jyAre pratIta thAya che, tyAre vRkSa Adi arthothI bhinna AkAramAM ja pratIta thAya che. tethI ghaTa ghaTarUpe ja sat che, e ja rIte jo ghaTa Adi artha asatpa hoya, to vRkSa AdinA rUpe je rIte avidyamAna che, te rIte potAnA rUpe paNa avidyamAna hovAne kAraNe zazazRMganI jema tuccha thaI javo joIe. ekAMta rUpe kevaLa sattvAtmaka ane asattvAtmaka rUpamAM ghaTa Adi avAcya che. A avaktavyano pahelo prakAra che. 249 athavA nAma, sthApanA, dravya ane bhAvanA bhedathI jyAre arthono bheda karavAmAM Ave che, tyAre je rUpamAM vivakSA Icche che ane je rUpamAM vivakSA nathI IcchatA, te be rUpothI prathama ane bIjo bhAMgo thAya che. A baMne prakArothI jo eka kALamAM kahevAnI IcchA hoya, to artha koIpaNa zabdathI kahI zakAto nathI, tethI avAcya che. je rUpe vivakSA nathI te rUpe paNa jo ghaTa hoya to, niyata nAma ane sthApanA Adino vyavahAra na hovo joIe. e ja rIte je rUpe kahevA mAMge che te rUpe paNa jo ghaTa na hoya to ghaTano vyavahAra ja na thavo joIe. A baMne pakSomAMthI jo kevaLa eka pakSane svIkAra ka2vAmAM Ave to arthanuM svarUpa nahIM rahe, tethI avAcya thaI jAya che. A avaktavyano bIjo prakAra che. athavA nAma Adino je prakA2 niyata che, temAM je AkAra Adi che, tenA rUpe ghaTa che. nAma AdimAM je AkAra Adi nathI, tenA dvArA te ghaTa nathI. A baMne prakArothI eka kALamAM kahevAnI zakti koI padamAM nathI, tethI avaktavya che. je AkAra Adi vidyamAna che, tenA kAraNe je prakAre ghaTa che te prakAre jo avidyamAna AkArathI paNa ghaTa hoya, to eka ja ghaTa samasta ghaTonA rUpamAM thaI javo joIe. jo vidyamAna AkArathI paNa ghaTa na hoya, to ghaTanA arthI manuSya, vRkSamAM je rIte pravRtti nathI karato, te rIte ghaTamAM paNa pravRtti na kare. A baMnemAMthI koIpaNa ekAMta pramANothI siddha nathI, tethI avaktavyano A trIjo Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto prakAra che. anya aneka prakAre paNa avaktavya hoI zake che. artha avaktavya thavAmAM be kAraNa che - je mukhya che. be prakA2othI vastu eka kALamAM ekAMtarUpe saMbaMdha nathI rAkhatI. ekAMta rUpamAM e vastuno atyaMta abhAva avaktavya hovAnuM eka kAraNa che. virodhI be dharmone pradhAna athavA apradhAna rUpe kahevAmAM pada asamartha che. A bIju kAraNa che. have anya virodhonA parihAra pUrvaka pUrvokta vAtane spaSTa karatAM jaNAve che ke, zatRzAnazau sadityAdau sAGketikapadenApi krameNArthadvayabodhanAt / anyataratvAdinA kathaJcidubhayabodhane'pi prAtisvikarUpeNaikapadAdubhayabodhasya brahmaNApi durupapAdatvAt / artha : zatru ane zAnaz sat che, ItyAdi sthaLe sAMketika padathI paNa kramazaH baMne arthono bodha thAya che. anyataratva Adi dvArA koI rIte baMnenuM jJAna thaI jAya to paNa pratyekamAM thavAvALA niyatarUpathI baMnenuM jJAna brahmA paNa nathI karI zakatA. 250 kahevAno Azaya e che ke, ''pratistuM mavRtti'' A vyutpatti dvArA prAtisvika padano artha che - pratyekamAM rahevAvALuM asAdhAraNa svarUpa. virodhI be arthone eka kALamAM pradhAnatA athavA apradhAnatAthI kahevAmAM koIpaNa pada samartha nathI. A hetu para AkSepa kare che ke, saMketa dvArA pada arthano bodha karAve che. je rIte avirodhI arthamAM saMketa karI zakAya che. te ja rIte virodhI arthamAM paNa saMketa thaI zake che. saMketa thaye chate vidhi ane niSedha baMnenuM jJAna eka pada karAvI zake che. vyAkaraNamAM zatru ane zAnas be virodhI pratyaya che. A baMne mATe 'sat' padano saMketa che. sat padathI baMnenuM jJAna eka sAthe thAya che. 'sat' padanI jema koI sAMketika pada vidhi ane niSedhanuM jJAna karAvI zake che. A AkSepanA uttaramAM kahe che ke - saMketa ka2vAthI pada be arthono bodha karAvI zake che. paraMtu te kramazaH karAvI zake, eka kALamAM nahIM. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaMgI 2 5 1 je paNa padano vidhi ane niSedha baMnene mATe saMketa karavAmAM Avaze, te kramathI ja jJAna karAvI zakaze, eka kALamAM nahIM. AnA para pharI zaMkA karavAmAM Ave che ke, virodhI arthomAM virodhI dharma rahe che. e dharmo dvArA bodha baMne arthono eka padathI thAya, to krama avazya hoya che. ghaTamAM ghaTatva che, teno virodhI paTava paTamAM che. jo koIpaNa pada saMketane kAraNe ghaTatva ane paTava dharmo dvArA bodha karAve to kramathI ja karAvI zake che. virodhI dharmonuM jJAna kramathI ja thaI zake che. zatR ane zAnazuM paNa be virodhI dharma che. "setu" pada e be dharmo dvArA jJAna karAve che, tethI jJAna kramathI thAya che. sattva ane asattva paNa be virodhI dharma che. ghaTatva ane paTavanA svarUpathI sattva ane asattvanuM svarUpa bhinna che. paraMtu virodhanI dRSTie bheda nathI. ghaTatva ane paTavanA dharmI bhinna che, koI eka dharmamAM ghaTatva ane paTava nathI rahetA. paraMtu sattva ane asattva ahIMyAM bhinna dharmIomAM nathI, eka ja dharmImAM che. eka dharmImAM hovA chatAM paNa teno svabhAva paraspara virodhI che. eka ghaTamAM rUpa, rasa, gaMdha Adi dharma che, bhinna dharmIomAM rahevAvALA ghaTava paTavanI jema temAM virodha nathI. paraMtu asAdhAraNa dharmanA kAraNe temAM paNa virodha che. rUpatva ane rasatva Adi dharmonA kAraNe rU5 rasa Adi dharma paNa paraspara virodhI che. rUpatva kevaLa rUpamAM che ane rasatva kevaLa rasamAM che. rUpatra dvArA rUpanuM ane rasatva dvArA rasanuM jyAre jJAna thaze, tyAre eka ghaTa athavA phaLa Adi dharmamAM rahevA chatAM paNa rUpa ane rasanuM jJAna kramathI thAya che. sattva ane asattva, rUpa rasa AdinI jema ghaTa ane phaLa Adi dharmIomAM eka sAthe rahe che. paraMtu rUpatva je rIte rasatvathI bhinna che, te rIte ghaTa Adi eka arthamAM rahevAvALA sattva ane asattva paNa sattvabhAva ane asattvabhAvathI bhinna che. satvabhAva kevaLa sattvamAM ane asattvabhAva kevaLa asattvamAM che. tethI eka dharmamAM rahevA chatAM paNa sattva ane asattvano jyAre potapotAnA sattvabhAva ane asattvabhAva35 asAdhAraNa svarUpathI jJAna thaze, tyAre kramathI ja thaze. paraMtu jyAre bhinna virodhI dharmomAM samAna rUpe rahevAvALA koI eka sAmAnya dharma dvArA jJAna thaze to eka sAthe paNa thaI zakaze. rUpa, rasa Adi guNomAM guNatva eka sAmAnya Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto dharma che. guNatva rUpathI rUpa, rasa Adi samasta guNonuM eka sAthe jJAna thaI zake che. guNa pada guNatvarUpathI rUpa Adi samasta guNonuM eka kALamAM pratipAdana karI zake che. sattva ane asattva baMne dharmomAM sattva ane asattvano anyataratva sAmAnya dharma che. baMnemAMthI ekane anyatara kahevAya che. anyataratva baMnemAM che. te ja rIte jJeyatva, vAcyatva Adi sAdhAraNa dharma paNa sattva ane asattva baMne dharmomAM che. te dharmo dvArA paNa sAMketika pada sattva ane asattva baMne dharmonuM jJAna karAvI zake che. ane te jJAna eka kALamAM thaI zake che. A rIte ja eka padathI vAcya hovAne kAraNe ghaTa Adi artha koIpaNa apekSAe avaktavya nathI thaI zakato. teno uttara e che ke - anyataratva jJeyatva Adi rUpathI eka kALamAM sattva ane asattvano bodha thaI zake che, paraMtu asAdhAraNa rUpathI koIpaNa pada baMne dharmono bodha nathI karAvI zakatuM. sattvano asAdhAraNa dharma sattvabhAva che ane asattvano asAdhAraNa dharma asattvabhAva che. A baMne asAdhAraNa dharmo sAthe baMneno bodha eka kAlamAM eka pada dvArA nathI thaI zakato. guNa pada jyAre rUpa, 2sa AdinuM guNatva rUpathI jJAna karAve che, tyAre rUpatya rasatva Adi asAdhAraNa rUpothI nathI karAvatuM. ghaTa Adine jyAre kathaMcit avaktavya kahevAya che, tyAre asAdhAraNa svarUpanI sAthe pradhAna ke apradhAnarUpamAM sattva ane asattvanuM kathana nathI thaI zakatuM, tethI A apekSAe ghaTa Adi artha avaktavya che. keTalAka loko sat ane asat zabdanA samAsa dvArA baMne dharmonuM eka kALamAM kathana kahe che. temanuM vacana paNa yukta nathI. samAsathI yukta vacana paNa A rIte baMne dharmonuM pradhAnarUpathI athavA gauNarUpathI nirUpaNa nathI karI zakatuM. samAsomAM bahuvrIhi samAsa che, jemAM anya padano artha pradhAna hoya che. te paNa A viSayamAM samartha nathI thaI zakato. ahIMyAM baMne dharmonI pradhAna bhAve vivakSA che. avyayIbhAvamAM pUrvapadanA arthanI pradhAnatA hoya che. AthI Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaMgI 2 53 te paNa baMne dharmonuM pradhAnarUpathI pratipAdana nathI karI zakato. dvanda samAsamAM yadyapi baMne pada pradhAna hoya che, to paNa ahIMyAM dravyano bodhaka dvanda upayogI nathI. ahIMyAM be dravyonuM nahIM paraMtu be dharmonuM pratipAdana che. je dvandra guNono bodhaka hoya che. te paNa dravyamAM rahevAvALA guNonuM prakAzana kare che. te be pradhAna dharmonuM pratipAdana nathI karI zakato. tapurUSa samAsa uttara padanA arthanuM pradhAnarUpathI prakAzana kare che, tethI te paNa be dharmonAM pradhAnarUpathI pratipAdanamAM asamartha che. dvigu samAsamAM pUrvapada saMkhyAvAcI hoya che, tethI teno ahIMyAM avasara nathI. karmadhAraya samAsa guNI dravyane kahe che, tethI be dharma pradhAnarUpathI tenA viSaya nathI thaI zakatA. je samAsano artha che te ja vAkyano artha hoya che. samAsa asamartha hovAnA kAraNe vAkya paNa be pradhAna dharmonuM asAdhAraNa svarUpanI sAthe pratipAdana nathI karI zakatuM. AthI A apekSAe artha avaktavya che. sat ane asat zabdano prayoga samAsamAM athavA vAkyamAM kramathI thaI zake che. A dazAmAM jo sat zabda sattva ane asattvane eka kALamAM kahe, to potAnA vAcya artha sattvanI jema asattvane paNa sarUpamAM prakAzita karaze. jo asat zabda sattva ane asattvane eka kALamAM kahe, to potAnA vAcya artha asattvanI jema sattvane paNa asattva rUpamAM prakAzita karaze. vastutaH sat asatno ane asat satno vAcaka nathI thato. AthI eka zabda eka kALamAM paraspara virodhI bhAva ane abhAvano vAcaka nathI thaI zakato. have bAkInA traNa bhAMgAonuM svarUpa batAve che. pAMcamA, chaThThA ane sAtamA bhAMgAonuM svarUpa : syAdastyeva syAdaktavyameveti vidhikalpanayA yugapadvidhiniSedhakalpanayA ca pnycmH| 7) syAnnAstyeva syAdavaktavyameveti niSedhakalpanayA 7. atha paJcamabhaGgollekhamupadarzayanti - syAdastyeva syAdavaktavyameveti vidhikalpanayA yugapadvidhiniSedhakalpanayA ca paJcamaH / / 4-11 // svadravyAdicatuSTayApekSayA'stitve sati astitvanAstitvAbhyAM yaugapadyena vaktumazakyaM sarvaM vastu, iti syAdastitvaviziSTasyAdavaktavyameveti paJcamo maH 12 (pra.na.tasvA.) Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto yugapadvidhiniSedhakalpanayA ca SaSTha : (4) / syAdastyeva syAdavaktavyameveti vidhiniSedhakalpanayA yugapadvidhi-niSedhakalpanayA ca saptama iti (1) / (jainatarkabhASA) 254 artha :- badhA padArtha koI apekSAe che athavA koI apekSAe avaktavya che, A rIte vidhinI vivakSAe ane eka sAthe vidhi ane niSedhanI vivakSAe pAMcamo bhAMgo thAya che. koI apekSAe badhA padArtha nathI ane kathaMcit avaktavya che, A rIte niSedhanI tathA eka kALamAM vidhi-niSedhanI vivakSAe chaThTho bhAMgo thAya che. koI apekSAe badhA padArtha che, koI apekSAe nathI ane koI apekSAe avaktavya che, A rIte kramazaH vidhi-niSedhanI ane eka sAthe vidhi-niSedhanI vivakSAe sAtamo bhAMgo thAya che. kahevAno Azaya e che ke, apekSAe arthanA sattva ane asattvanuM nirUpaNa karavAvALo prathama ane bIjo bhAMgo mULabhUta che. bhAva ane abhAvarUpa be dharmonI pratIti pradhAnarUpe koI zabda nathI karAvI zakato, tethI avaktavya bhAMgo pragaTa thAya che. eka kALamAM be dharmonI pradhAnarUpe kahevAnI IcchA avaktavya bhAMgAnA pragaTa thavAmAM kAraNa che. pahelAM be bhAMgAonI sAthe avaktavya bhAMgAno vividha rItithI saMyoga karavAthI anya bhAMgA banI jAya che. temAM avaktavya bhAMgAne keTalAka loko trIjuM sthAna Ape che tathA vidhi ane niSedhanuM kramathI pratipAdana karavAvALA bhAMgAne cothuM sthAna Ape che. jyAre eka dharmImAM cothA bhAMgA dvArA pratipAdita thavAvALA avaktavyatvane prathama bhAMgA dvArA 8. atha SaSThabhaGgollekhaM prakaTayanti - syAnnAstyeva syAdavaktavyameveti niSedhakalpanayA, yugapadvidhiniSedhakalpanayA ca SaSThaH / / 4-20 / / paradravyAdicatuSTayApekSayA nAstitve sati astitvanAstitvAbhyAM yaugapadyena vaktumazakyaM sarvaM vastu, iti syAnnAstitvaviziSTasyAdavaktavyameveti SaSTho maS: / / (pra.na.tattvA.) 9. syAdastyeva syAnnAstyeva syAdavaktavyameveti kramato vidhi-niSedhakalpanayA, yugapadvidhiniSedhakalpanayA ca saptama iti / / 4- 21 / / kramataH svadravyAdicatuSTayApekSayA'stitve sati paradravyAdicatuSTayApekSayA nAstitve ca sati yaugapadyenAstitva- nAstitvAbhyAM vaktumazakyaM sarvaM vastu, kRti saptamo bha<=: / / 21 / / (pra.na.tattvA.) Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaMgI 2 5 5 pratipAdya sattvanI sAthe kahevA mAMge che, tyAre pAMcamo bhAMgo pravRtta thAya che. sva dravya AdinI apekSAe sattvanuM alaga nirUpaNa karavA mAMge che. tenI sAthe ja svadravya AdinI apekSAe sattvane ane para-dravya AdinI apekSAe asattvane pradhAnarUpe eka sAthe kahevA mAMge che - tyAre pAMcamo bhAMgo thAya che. kathaMcita sattva ane kathaMcit avaktavyatva A be dharmone prakArarUpe ane ghaTa Adi eka dharmane vizeSya rUpe prakAzita karavo te pAMcamA bhAMgAnuM asAdhAraNa svarUpa che. "cAt sti va sthA vaktavyameva" A pAMcamA bhAMgAno AkAra che. bIjA bhAMgAmAM asattvanuM ane cothAmAM avaktavyanuM pratipAdana che. baMnene meLavavAthI chaThTho bhAMgo pragaTa thAya che. chaThThA bhAMgAthI jyAre jJAna utpanna thAya che, tyAre koI apekSAe asattva ane koI apekSAe avaktavyatva prakArarUpamAM pratIta thAya che. ghaTa Adi dharmI vizeSya rUpe pratIta thAya che, A prakAranA jJAnane utpanna karavuM te chaThThA bhAMgAnuM lakSaNa che. trIjA bhAMgAmAM kramazaH sattva asattva dharmonuM prakAzana thAya che. cothA bhAMgA dvArA avaktavyatvanuM prakAzana thAya che. jyAre koI apekSAe sattva ane asattva baMne dharma kramaza: pratIta thAya che ane apekSAe avaktavyatva paNa pratIta thAya che, tyAre sAtamo bhAMgo thAya che. sAtamA bhAMgAmAM kramazaH sattva ane asattva baMne dharma prakAre rUpe pratIta thAya che. A kAraNe pAMcamA ane chaThThA bhAMgAthI sAtamA bhAMgAno bheda che. pAMcamAM bhAMgAmAM apekSAe kevaLa sattva ane chaThThA bhAMgAmAM kevaLa asattva prakArarUpe pratIta thAya che. sAtamA bhAMgAthI je jJAna utpanna thAya che, temAM apekSA dvArA sattva ane asattva baMne dharma prakArarUpe pratIta thAya che. ekAMta saptabhaMgI syAdavAltI samarthaka nathI : ahIM ullekhanIya che ke, pUrvanirdiSTa saptabhaMgImAM ekAMta vikalpa karavAthI te asamyak banI jAya che. tethI ekAMta vikalpathI sarjita saptabhaMgI syAdvAdanI samarthaka banI zakatI nathI. A vAtane spaSTa karatAM Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto pramANanayatattvAloka graMthamAM sUtro dvArA kramazaH jaNAve che ke, vidhipradhAna eva dhvaniriti na sAdhu / / 4 - 12 / / ('zabda: prAdhAnyena vidhimevamabhidhatte na niSedham' iti kathanaM na yuktamityarthaH / / 22 / / ) zabda pradhAnatAe vidhi ja batAve che, niSedhane nahI, A kathana yukta nathI, kAraNa ke, niSedhasya tasmAdapratipattiprasakte: / / 4 - 23 / / (zabdo yadi ekAnte vidhibodhaka eva bhavet tarhi tasmAd niSedhasya jJAnaM kadApi na syAt, niSedhajJAnaM tu anubhavasiddhaM, tasmAnna vidhibodhaka eva zabdaH kintu niSedhabodhako'pIti bhAva:||23||) 256 jo zabda ekAMte vidhibodhaka ja haze, to tenAthI niSedhanuM jJAna kadApi nahIM thAya, paNa niSedhanuM jJAna to anubhavasiddha che. tethI zabda mAtra vidhibodhaka nathI, paraMtu niSedhabodhaka paNa che ja. have AgaLa zaMkAnuM samAdhAna karatAM jaNAve che ke, aprAdhAnyenaiva dhvanistamabhidhatta ityapyasAram / / 4-24 / / (nanu bhavatu zabdo niSedhabodhako'pi tathA'pi apradhAnabhAvenaiva tamabhidhatte iti cet, tavavyasAram / / 24 / / ) zaMkA : zabda bhale niSedhabodhaka paNa hoya, paNa zabda apradhAnatAe niSedhanuM kathana kare che. kvacit kadAcit kathaJcit prAdhAnyenApratipannasya tasyAprAdhAnyAnupapatteH / / 4 - 25 / / (niSedhasya kutracit prAdhAnyena bhAnAbhAve'nyatrAprAdhAnyena bhAnaM na bhavitumarhati tasmAt zabdaH kutracit prAdhAnyenApi niSedhamabhidhatte tyaz2I raLIyam / / 21 / / ) tamArI vAta asatya che. kAraNa ke, jo niSedhanuM koI sthaLe pradhAnatAe bhAna nathI thatuM, to anya sthaLe tenuM apradhAnatAe bhAna thavAnuM zakya nahIM bane. tethI zabda koI sthaLe pradhAnatAe niSedhanuM kathana kare che, ema svIkAravuM joIe. A rIte prathama bhAMgAnI ekAMta prarUpaNAnuM khaMDana karIne have bIjA Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaMgI 2 57 bhAMgAnuM ekAMta nidarzana dUSita kare che - __ niSedhapradhAna eva zabda ityapi prAguktanyAyAdapAstam / / 4-26 / / (zabdo yadi pradhAnabhAvena niSedhamevAbhidadhyAt tarhi vidhibodhako na syAt, apradhAnabhAvena vidhi bodhayatIti cet, kutracit pradhAnabhAvena bodhakatvamantarA'nyatrApradhAnabhAvena bodhakatvA-sambhavAt, tasmAd niSedhapradhAna eva zabdaH iti ekAnto'pi na samIcIna iti bhAvaH / / 26 / / ) jo zabda pradhAnatAe niSedhanuM ja kathana karaze, to te vidhibodhaka nahIM thAya. "zabda apradhAnabhAve vidhino bodha kare che." ema kahezo, to te yogya nathI. kAraNa ke, koI sthaLe pradhAnabhAve bodhaka thayA vinA anya sthaLe apradhAnabhAve bodhaka banavuM zakya nathI, tethI "zabda niSedha pradhAna ja che." evo ekAMta paNa samIcIna (ucita) nathI. have tRtIya bhAMgAnA ekAMtanuM khaMDana karatAM kahe che ke, kramAdubhayapradhAna evAyamityapi na sAdhIyaH / / 4-27 / / (ayaM zabda: 'syAdastyeva ghaTa: syAnnAstyeva ghaTaH' ityAkArakaM kramArpitobhayamevAbhidhatte rUtyapi na sAdhu //ra7 II) A zabda "svAdaspeva ghaTa: yAtrAsyava ghaTaH" ItyAkAraka kramathI vidhi-niSedha ubhaya pradhAna ja che. evuM kathana paNa samIcIna nathI. A vAtane have daDha kare che. asya vidhi-niSedhAnyatarapradhAnatvAnubhavasyApyabAdhyamAnatvAt / / 4-28 / / (asya-zabdasya vidhiprAdhAnyena niSedhaprAdhAnyena ca svAtantryeNAnubhUyamAnatvAt, 'kramAdubhayapradhAna evAyam' iti tRtIyabhaGgaikAnto'pi na kAntaH / / 28 / / ) zabda vidhinI pradhAnatAe ane niSedhanI pradhAnatAe svataMtratayA anubhavamAM Ave che. tethI zabda kramathI ubhaya pradhAna ja che, evo ekAMta tRtIya bhAMgo paNa suMdara nathI. have cotho bhAMgAnA ekAMtanuM khaMDana karatA kahe che ke, yugapadvidhi-niSedhAtmano'rthasyAvAcaka evAsAviti vaco na caturasram / / 4-29 / / (asau zabdo vidhirUpamarthaM niSedharUpamarthaM ca yugapatprAdhAnyena Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto pratipAdayituM na samartha ityarthaka: 'syAdavaktavyameva' iti caturthabhaGgaikAnto'pi na ramaNIyaH / / 29 / / ) A zabda vidhirUpa artha ane niSedharUpa arthane yugapat pradhAnatAe pratipAdana karavAmAM samartha nathI, ItyAkAraka arthane batAvavAvALo syAdavaktavyameva' A ekAMta cotho bhAMgo paNa suMdara nathI. have ekAMta caturtha bhAMgo ramaNIya kayA kAraNe nathI, te jaNAve che, tasyA'vaktavyazabdenApyavAcyatvaprasaGgAt / / 4-30 / / (ayamartha :caturthabhaGgakAnte hi zabdasyA'vaktavyazabdenA'pyavAcyatvaM syAt, tasmAccaturthabhaGgaikAnto'pi na yuktaH / / 30 / / ) ekAMta caturtha bhAMgAmAM zabdanuM avaktavya zabda dvArA paNa avAgya thaI jAya che. tethI ekAMta caturtha bhAMgo ramaNIya nathI. have pAMcamo bhAMgAnA ekAMtanuM khaMDana karatA kahe che ke - vidhyAtmano'rthasya vAcakaH sannubhayAtmano yugapadavAcaka eva sa ityekAnto'pi na kAntaH / / 4-31 / / niSedhAtmanaH saha dvayAtmanazcArthasya vAcakatvAvAcakatvAbhyAmapi zabdasya pratIyamAnatvAt / / 4-32 / / ('syAdasti cAvaktavyazcetibhaGgasvarUpa eva zabdaH' ityekAnto'pi na yukta iti / / 31 / / ) ____'syAnnAsti cAvaktavyazca' iti SaSThabhaGge niSedhAtmano'rthasya vAcakatvena saha yugapat pradhAnabhAvena vidhi-niSedhAtmano'rthasyAvAcakazca zabdaH pratIyate tasmAt paJcamabhaGgaikAnto'pi na samIcInaH / / 32 / / ___ "zabdaH syAdasti cAvaktavya:- tyA123 Hi1354 cha." vo .ita 54 // yogya nathI. // 24 // 3, "syAnAsti cAvaktavyazca" A prakAranA chaThThA bhAMgAmAM niSedha svarUpa arthanA vAcakanI sAthe ane yugapat pradhAnabhAve vidhi-niSedha svarUpa arthano avAcaka zabda pratIta thAya che. tethI ekAMta pAMcamo bhAMgo paNa ramaNIya nathI. have chaThThA bhAMgAnA ekAMtanuM khaMDana kare che - niSedhAtmano'rthasya vAcaka sannubhayAtmano yugapadavAcaka evAyamityapyavadhAraNaM na ramaNIyam / / 4-33 / / itarathA'pi saMvedanAt / / 4-34 / / Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaMgI 259 ('kathaJcinnAstitvaviziSTakathaJcidavaktavyasvabhAvasya vastuna eva vAcaka: zabdaH' iti SaSThabhaGgaikAnto'pi na ramaNIya ityarthaH / / 33 / / prathamabhaGgAdiSu vidhyAdiprAdhAnyenApi zabdasya pratIyamAnatvAt SaSThabhaGgaikAnto'pi na samIcIna iti bhAvaH / / 34 / / ) kathaMcit nAstitva viziSTa kathaMcit avaktavya svabhAvavALI vastuno ja vAcaka che" evo ekAMta chaThTho bhAMgo paNa ramaNIya nathI. kAraNa ke, zabda prathama Adi bhAMgAmAM vidhi AdinI pradhAnatAe pratIta thAya che. tethI ekAMta chaThTho bhAMgo paNa yogya nathI. have sAtamA bhAMgAnA ekAMtanuM khaMDana kare che. kramAkramAbhyAmubhayasvabhAvasya bhAvasya vAcakazcAvAcakazca dhvanirnAnyathetyapi mithyA / / 4-35 / / vidhimAtrAdipradhAnatayApi tasya prasiddheH / / 4-36 / / ('kramApitobhayatvaviziSTAvaktavyasvabhAvasya vastuna eva vAcakaH zabdaH' ityapi mithyA / / 35 / / 'syAdastyeva ghaTa:' 'syAnnAstyeva ghaTaH' iti vidhyAdiprAdhAnyenApi zabdasya pratIyamAnatvAt saptabhaGgaikAnto'pi na yukta ityarthaH / / 36 / / ) "zabda kramArSita ubhayatvaviziSTa avaktavya svabhAvavALI vastuno ja vAcaka che." evo ekAMta sAtamo bhAMgo paNa mithyA che. sAtabhAMgAono sakalAdeza ane vikalAdeza svabhAva : have sAtabhAMgAonA sakalAdeza ane vikalAdeza svabhAvonuM nirUpaNa 43 cha - seyaM saptabhaGgI pratibhaGgaM sakalAdezasvabhAvA vikalAdezasvabhAvA c|(10) (jainatarkabhASA) 10. iyaM saptabhaGgI kiM sakalAdezasvarUpA, vikalAdezasvarUpA vetyArekA parAkurvanti - iyaM saptabhaGgI pratibhaGgaM 'sakalAdezasvabhAvA vikalAdezasvabhAvA ca / / 4-43 / / atha sakalAdezaM lakSayanti - pramANapratipannAnantadharmAtmakavastunaH kAlAdibhirabhedavRttiprAdhAnyAdabhedopacArAd vA yaugapadyena pratipAdakaM vacaH sakalAdezaH / / 4-44 / / yogapadyenAntadharmAtmakaM vastu pratipAdayati sklaadeshH| ayamartha:-sakalAdezatvena vivakSitaM Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto artha : A saptabhaMgI pratyeka bhAgomAM sakalAdeza svabhAvavALI ane vikalAdeza svabhAvavALI che. have baMnenuM svarUpa jaNAve che. tatra pramANapratipannAnantadharmAtmakavastunaH kAlAdibhirabhedavRttiprAdhAnyAdabhedopacArAdvA yaugapadyena pratipAdakaM vacaH sklaadeshH| nayaviSayIkRtasya vastudharmasya bhedavRttiprAdhAnyA dopacArAdvA krameNAbhidhAyakavAkyaM viklaadeshH| artha - pramANathI siddha anaMtadharmovALI vastuno kAla Adi dvArA abhedanI pradhAnatAe athavA abhedanA upacArathI eka kALamAM eka sAthe pratipAdana karavAvALuM vacana sakalAdeza kahevAmAM Ave che. nayanA viSayabhUta vastunA dharmanuM bhedavRttinI pradhAnatAe athavA bhedanA upacArathI kramazaH pratipAdaka vAkya vikalAdeza kahevAya che. 'syAdastyeva ghaTaH' idaM vAkyaM na kevalamastitvadharmaviziSTaM ghaTaM bodhayati kintu anantadharmAtmakaM ghaTaM prkaashyti| nanu kathamastitvadharmaviziSTavastubodhakamidaM vAkyamanantadharmAtmakavastubodhakam? iti cet, ucyate-sarvadharmANAmastitvAtmakatvAd eka dharmaviziSTavastupratipAdanadvArA idaM vAkyaM anantadharmAtmakaM vastu prtipaadyti| nanu sarvadharmANAmastitvAtmakatvena na sambhavati, parasparabhinnatvAt sarvadharmANAmiti cet, na kAlAdibhirabhedavRttiprAdhAnyAdabhedopacArAd vA astitvAkhyasya dharmasyAnantadharmAtmakatvopapatteH, tathAhi-yadA kAlAdibhiraSTAbhiH kRtvA abhedavRtte: dharma-dharmiNorabhedasya prAdhAnyamaGgIkriyate tadA kAlAdibhiH samastadharmANAM tAdAtmyenAvasthitatvAt 'syAdastyeva ghaTaH' iti vAkyamekadharmaviziSTavastupratipAdanamukhena yaugapadyenAnantadharmAtmakaM vastu prtipaadyti| ke punaH kAlAdayaH? iti cet, ucyate-kAlaH, AtmarUpam, arthaH, sambandhaH, upakAraH, guNidezaH, saMsargaH, shbddhetyssttau| tatra 'syAdastyeva ghaTaH' ityatra ghaTAdau yatkAlAvacchedenAstitvaM vartate tatkAlAvacchedena zeSA anantadharmA api tatra vartante iti kaalenaa'bhedvRttiH| yadevAstitvasya ghaTaguNatvamAtmarUpaM-svarUpaM tadevAnyasarvaguNAnAmiti aatmruupennaabhedvRttiH| ya eva ca ghaTadravyarUpo'rtho'stitvasyA''dhAraH sa evaanypryaayaannaampiityrthenaa'bhedvRttiH| ya eva cAvinAbhAvaH kathaJcittAdAtmyasvarUpo'stitvasya sambandha: sa evAnantadharmANAmapIti smbndhenaa'bhedvRttiH| ya eva copakAro'stitvasya svAnuraktatvakaraNaMsvavaiziSTya-sampAdanaMsvaprakArakarmivizeSyakajJAnajanakatvaparyavasanaM, (astitvasya svAnuraktatvakaraNaM Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaMgI 261 kahevAno Azaya e che ke, pratyeka vastumAM anaMta dharma che, e badhAnuM ekamAM je pratipAdana kare, te vacana sakalAdeza che. sAdhAraNa rUpe eka zabda eka dharmanuM pratipAdana kare che. jo eka-eka dharmane mATe eka-eka zabdano prayoga karavAmAM Ave, to anaMta dharmone mATe anaMta zabdono prayoga karavo paDaze. paraMtu e nathI thaI zakatuM. tethI eka dharmano anya dharmonI sAthe abheda mAnI levAmAM Ave che. mukhyarUpe eka dharma eka zabdano vAcya che. paNa abheda thaI javAthI anya dharma paNa vAcya thaI jAya che. A rIte eka zabda anaMta dharmono pratipAdaka thaI jAya che. A rIte anaMta gharmono pratipAdaka thavAthI pratyeka bhAMgo sakalAdeza thaI jAya che. sakalAdezane pramANa vAkya kahevAya che. vAcya eka dharma sAthe anya dharmono abheda na mAnatAM jyAre eka gharmanuM pratipAdana thAya che, tyAre pratyeka bhAgo vikalAdeza kahevAya che. vastunA eka aMzanuM pratipAdaka hovAnA kAraNe tene nayavAkya kahevAya che. kAla Adi dvArA koI eka dharmano anya dharmonI hi astitvaprakArakapaTavizeSyakajJAnajanakatvam) sa evopakAro'nantadharmANAmapIti upkaarennaabhedvRttiH| ya eva guNinaH sambandhI dezaH kSetralakSaNo'stitvasya sa evAnya dharmANAmapIti gunnideshenaa'bhedvRttiH| ya eva caikavastvAtmanA'stitvasya saMsargaH sa evA'paradharmANAmapIti sNsrgennaabhedvRttiH| nanu sambandha saMsargayo: ko vizeSa:? iti ced ucyate-dravya paryAyayo: kathaJcid bhinnAbhinnatvAparaparyAya-kathaJcittAdAtmyalakSaNa: sambandha: saMsargazca, tatra yadA abhedasya prAdhAnyaM bhedasya ca gauNatvaM vivakSyate tadA smbndhH| yadA tubhedasya prAdhAnyamabhedasya ca gauNatvaM vivakSyate tadA saMsarga ityucyte| ya evAstItizabdo'stitvadharmAtmakasya vastuno vAcakaH sa eva anantaparyAyAtmakasya vastuno vAcaka iti shbdenaabhedvRttiH| evaM kAlAdibhiraSTavidhAbhedavRtti: paryAyArthikanayasya guNabhAve drvyaarthiknypraadhaanyaaduppdyte| dravyArthikanayaguNabhAve paryAyArthikanayaprAdhAnye tu na guNAnAmabhedavRttiH sambhavatIti kAlAdibhirbhinnAnAmapi guNAnAmabhedopacAra: kriyate iti| evaM kAlAdibhirabhedavRttyA abhedopacAreNa vA yaugapadyenAnantadharmAtmakasya vastunaH pratipAdakaM vAkyaM sakalAdeza ityucyate / / 44 / / adhunA nayavAkyasvabhAvatvena nayavicArAvasaralakSaNIyasvarUpamapi vikalAdezaM sakalAdezasvarUpanirUpaNaprasaGgenAtraiva lakSayanti tadviparItastu vikalAdezaH / / 4-45 / / nayaviSayIkRtasya vastudharmasya yadA kAlAdibhirbhedavivakSA kriyate tadA ekasya zabdasyAnekArthapratipAdane sAmarthyAbhAvAd bhedavRttyA bhedopacAreNa vA krameNa yadabhidhAyakaM vAkyaM sa vikalAdeza ityarthaH / / 45 / / (pra.na.tattvA.) Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto sAthe abheda be prakAre karavAmAM Ave che. pradhAnabhAve ane upacArathI. A pradhAnabhAva ane upacAranuM svarUpa mahopAdhyAya zrI yazovijayajIe zAstravArtA samuccayagraMthanI vyAkhyA syAdvAdakalpalatAmAM A rIte jaNAvyuM che. 1 - abhedavRttiprAdhAnyam - dravyArthikanayagRhItasattAdyabhinnAnantadharmAtmakavastuzaktikasya sadAdipadasya kAlAdyabhedavizeSapratisaMdhAnena paryAyArthikanayaparyAlocanaprAdurbhavacchakyArthabAdhapratirodha: / abhedopacArazca paryAyArthikanayagRhItAnyApohaparyavasitasattAdimAtrazaktikasya tAtparyAnupapattyA sadAdipadasyoktArthe lakSaNA / A pramANe dravyArthika nayathI jyAre sattA Adi koI eka dharmanuM jJAna thAya che, tyAre tenAthI abhinna anaMtadharmAtmaka vastumAM sat Adi padanI zakti hoya che. kAla Adi dvArA abheda mAnavAnA kAraNe sat Adi padathI anya dharma paNa vAcya pratIta thAya che. A dazAmAM paryAyArthika nayanA vicArathI anya dharmonI pratItirUpa zakya arthamAM je aDacaNa Ave che tene dUra karavI te abheda vRttinI pradhAnatA che. paryAyArthika naya dvArA sat Adi padanI zakti kevaLa sattA AdimAM pratIta thAya che ane tenuM paryavasAna anyApohamAM thAya che. A dazAmAM ''sat'' pada je asat nathI, tenuM jJAna karAve che. kevaLa sattva Adi dharmamAM pratipAdananI zakti che. A rIte pratIta thavAthI sat Adi padanI sattAthI bhinna anya dharmomAM lakSaNA karavAmAM Ave che. A vivecana pramANe ananta dharmarUpa zakya arthonA jJAnamAM aDacaNane dUra karavI e abheda vRttinI pradhAnatA che. tAtparya-upapanna thato nathI, A kAraNe anya anaMta dharmomAM sat Adi padanI lakSaNA upacAra che. abhedanI pradhAnatAmAM zakya rUpamAM sat Adi pada anaMta dharmone pratipAdita kare che. upacAranI dazAmAM e ja anaMta dharmomAM sat Adi pada lakSaNA dvArA jJAna utpanna kare che. jyAre vastuno dharma naya dvArA prakAzita thAya che, tyAre bheda pradhAna hovAthI athavA bhedano upacAra hovAthI kramazaH nirUpaNa thAya che. Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaMgI 26 3 kramazaH dharmanuM pratipAdaka vacana vikalAdeza kahevAya che. ahIMyAM pU. mahopAdhyAyajIe pU. AcAryadevasUrijInA mata anusAra, pratyeka bhAgAonuM sakalAdeza ane vikalAdezanA rUpamAM nirUpaNa karyuM che. anya AcArya bhagavaMto pahelA traNa bhAMgAone sakalAdeza rUpa ane pAchaLanA cAra bhAMgAone vikalAdeza mAne che.11) tattvArtha sUtranA bhASyamAM vyAkhyAkAra zrI siddhasena gaNi - svAdati, syA nAsti ane syAd avaktavya: A traNa bhAMgAone sakalAdeza kahe che ane anya bhAMgAone vikalAdeza kahe che. have krama ane yugapatuM nirupaNa kare che. krama ane yugapanuM vivecana : nanu ka: kramaH kiMvA yaugapadyam? ucyate-yadA astitvAdidharmANAM kAlAdibhirbhedavivakSA tadaikazabdasyAnekArthapratyAyane zaktyabhAvAt krmH| yadA tu teSAmeva dharmANAM kAlAdibhirabhedena vRttamAtmarUpamucyate tadaikenApi zabdenaikadharmapratyAyanamukhena tadAtmakatAmApannasyAnekAzeSarupasya vastunaH prtipaadnsmbhvaadyaugpdym| (jainatarkabhASA) artha : prazna : ahIM krama zuM che ane yogapadya zuM che? uttara : jyAre kAla Adi dvArA astitva AdinA bhedanI vivakSA karavAmAM Ave che, tyAre eka zabdanI aneka arthone prakAzita karavAmAM zakti nathI hotI, tethI krama thAya che. jyAre te ja dharmonuM kALa Adi dvArA abhinna svarUpa kahevAmAM Ave che, tyAre eka ja zabda eka dharmanuM prakAzana karIne eka dharmanA svarUpane prApta karavAvALA anya samasta dharmAtmaka arthonuM pratipAdana kare che. A rIte anaMtadharmAtmaka vastunuM pratipAdana thavAthI yogapadya kahevAya che. kahevAno Azaya e che ke, ghaTa AdimAM sattva Adi aneka dharma 11. syAdvAdo hi dharmasamAzrayaH svasiddhasattAkasya ca dharmiNa sattvAsattvanityatvAnityatvAdyanekaviruddhAviruddhadharmakadambakAbhyupagame sati saptabhaGgI sambhavaH, tatra saGgrahavyavahArAbhiprAyAt trayaH sakalAdezAH, catvArastu vikalAdezAH samavaseyAH RjusuutrshbdsmbhirudvaivNbhuutnyaabhipraayenn| Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto che, te paraspara bhinna che. jyAre tenA bhedane pradhAnarUpe prakAzita karavAnI IcchA hoya, tyAre kramathI ja pratipAdana thaI zake che. ''asti'' pada jyAre sattvanuM pratipAdana kare che, tyAre nAsti pada asattvanuM pratipAdana kare che. kevaLa asti pada asattva Adi aneka dharmonuM prakAzana nathI karI zakatuM. jyAre eka dharmano anya dharmonI sAthe abheda mAnI levAmAM Ave che, tyAre koI eka asti athavA nAsti pada samasta dharmone eka kALamAM kahevA lAge che. sakalAdeza ane vikalAdeza sAdhaka kAlAdi AThanuM nirUpaNa : have kAlAdi AThanA nAma jaNAve che - ke puna: kAlAdayaH ! / ucyate-kAla- AtmarUpamartha: sambandha, upakAraH guNideza : saMsarga : zabda ityaSTau / (jainatarkabhASA) artha : jijJAsA kAla Adi koNa che? utta2: (1) kAla, (2) AtmarUpa, (3) artha, (4) saMbaMdha, (5) upakAra, (6) guNideza, (7) saMsarga ane (8) zabda A ATha che. (1) have prathama prakAranuM nirUpaNa kare che, tatra syAjjIvAdivastvastyevetyatra yatkAlamastitvaM tatkAlA : zeSAnantadharmA vastunyekatreti teSAM kAlenAbhedavRttiH / artha :- koI apekSAe jIva Adi vastu che ja. ahIM je kALe jIva AdimAM astitva che, te ja kALamAM te vastuomAM zeSa anaMta dharma paNa che, A kALathI abhedavRtti che. kahevAno Azaya e che ke, arthano dharma sAthe bheda paNa che ane abheda paNa. ghaTa Adi artha je kALamAM che, te kALamAM tenA sattva Adi dharma paNa che. kALanI sAthe je rIte ghaTano saMbaMdha che, te rIte ghaTanA dharmono paNa saMbaMdha che. eka kALe saMbaMdha thavAthI samasta dharma kALanI apekSAe abhinna che. A rItithI vicAra karavAthI je kALe ghaTamAM sattva che, te ja kALe paradravya AdinI apekSAe asattva paNa che. eka kALamAM hovAnA kAraNe sattva ane asattvano abheda che. je rIte sattvano kALanA kAraNe Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaMgI asattvanI sAthe abheda che, te rIte zeSa dharmonI sAthe paNa abheda che. (2) dvitIya prakAranuM nirUpaNa yadeva cAstitvasya tadguNatvamAtmarUpaM tadevAnyAnantaguNAnAmapItyAtma ruupennaabhedvRttiH| artha :- jIva Adino athavA ghaTa Adino guNa hovo. je rIte astitvanuM AtmarUpa che, te rIte anaMta guNonuM paNa A ja AtmarUpa che, A rItithI AtmarUpa dvArA abheda vRtti che. (3) tRtIya prakAranuM nirUpaNa ya eva cAdhAro'rtho dravyAkhyo'stitvasya sa evaanypryaayaannaamityrthenaabhedvRttiH| artha - je dravyarupa artha astitvano AdhAra che, te ja anya dharmono AdhAra che. A kAraNe artha dvArA amedavRtti che. (4) cothA prakAranuM nirUpaNa : ya eva cAviSvagbhAvaH sambandho'stitvasya sa evAnyeSAmiti smbndhenaabhedvRttiH| artha : astivano jIva AdinI sAthe je aviSyabhAva nAmano saMbaMdha che. te ja saMbaMdha anya dharmono paNa che, A rIte saMbaMdha dvArA abhedavRtti che. (5) pAMcamA prakAranuM nirUpaNa H ya eva copakAro'stitvena svAnuraktatvakaraNaM sa evaanyairpiityupkaarennaabhedvRttiH| artha : astitva je upakArane kare che, te ja upakAra anya dharma paNa kare che. te upakArathI abhedavRtti che. ahIMyAM upakArano artha che potAnA raMgamAM raMgavu. astitvanA kAraNe vastu sat pratIta thAya che. prameyatvanA lIdhe prameya pratIta thAya che. vAcyatvanA lIdhe vAcya pratIta thAya che. lAla raMga vastrane lAla ane pILo raMga vastrane pILuM kare che. astitva Adi Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 jenadarzananA mahatvanA siddhAMto dharma paNa arthane potAnA saMbaMdhathI potAnA svarUpa sAthe prakAzita kare che. dharmIne potAnA svarUpa sAthe prakAzita karavo, te dharmono upakAra che. (6) chaThThA prakAranuM nirUpaNa : ya eva guNinaH sambandho deza : kSetralakSaNo'stitvasya sa evAnyeSAmiti gunnideshenaabhedvRttiH| artha : astitva dharma guNI arthanA je kSetrarUpa dezamAM rahe che, te ja deza anya dharmono paNa che, A guNInI deza dvArA amedavRtti che. (7) sAtamA prakAranuM nirUpaNa : __ya eva caikavastvAtmanA'stitvasya saMsargaH sa evAnyeSAmiti sNsrgennaabhedvRttiH| artha : astitvano jIva AdinI sAthe eka varUpe je saMsarga che, te ja anya dharmono paNa che. A saMsargathI abhedavRtti che. have saMbaMdha ane saMsarga vacce je bheda che te jaNAve che - guNIbhUtabhedAdabhedapradhAnAt sambandhAdviparyayeNa saMsargasya bhedH| artha - jemAM bheda gauNa che ane abheda pradhAna che. A prakAranA saMbaMdhathI viparIta svarUpavALuM hovAnA kAraNe saMsargano bheda che. kahevAno Azaya e che ke, pahelAM avikhvabhAva nAmanA saMbaMdhanuM varNana thayuM che, te saMbaMdha ja saMsarga che ke baMne vacce bheda che? A baMnemAM bhedanuM koI lakSaNa to pratIta thatuM nathI, A zaMkAnA uttaramAM kahyuM che ke, - saMbaMdha ane saMsargamAM abheda che, paraMtu bheda paNa che, saMbaMdhamAM bheda gauNa hoya che ane abheda pradhAna hoya che, tenuM viparIta rUpa saMsargamAM che. saMsargamAM abheda gANa ane bheda pradhAna hoya che. (8) AThamA prakAranuM nirUpaNa sa eva cAstIti zabdo'stitvadharmAtmakasya vastuno vAcakaH sa evAzeSAnantadharmAtmakasyApIti shbdenaabhedvRttiH| artha - je "asti' zabda astitva dharmAtmaka arthAt astitva Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaMgI svarUpa vastuno vAcaka che, te ja anya anaMtadharmonA svarUpamAM pratIta thavAvALI vastuno vAcaka che, A rIte zabdathI abheda vRtti che. pratyeka prakAramAM adhika spaSTatA karavA mATe jaNAve che ke - paryAyArthikanayaguNabhAvena drvyaarthikpraadhaanyaaduppdyte| artha - paryAyArthika naya gauNa thavAthI ane dravyArthika naya pradhAna thavAthI A abheda thAya che. kahevAno Azaya e che ke, dravya paryAyomAM anugata rahe che. pRthvI dravya che, te iMTa-paththara-ghaTa AdimAM anugata hovAthI abhinna che. iMTa, paththara Adino AkAra Adi bhinna rahe che, pRthvIrUpe e badhA abhinna che. A ja rIte dravyomAM je aneka dharma rahe che, te dravyanI apekSAe abhinna che. dravyanuM svarUpa jyAre mukhya rahe che, tyAre kAla AdinA kAraNe samasta dharmono abheda pratIta thAya che. A dazAmAM paryAya gaNa thAya che, tethI dharmono bheda mukhyarUpe pratIta thato nathI. dravyArthika-guNabhAvena paryAyAthikaprAdhAnye tu na guNAnAmabhedavRttiH sanmavatiA. artha : dravyArthikanaya gauNa thavAthI ane paryAyArthika naya pradhAna thavAthI guNonI abhedavRtti thaI zakatI nathI. kahevAno sAra e che ke, kAla Adi dvArA eka dharmanI sAthe anya azeSa dharmono bheda pratIta thAya che, to paNa abhedano upacAra karIne eka zabda eka kALe anaMtadharmAtmaka vastunuM pratipAdana kare che. tethI pratyeka bhAMgo sakalAdeza thaI jAya che. kAla Adi A dazAmAM abhedanuM pratipAdana je kAraNothI nathI karatA, tenuM nirUpaNa karavA mATe have kahe che ke, (1) samakAlamekatra nAnAguNAnAmasambhavAt, sambhave vA tadAzrayasya bhedprsnggaat| artha : (1) eka kALamAM eka dharmImAM aneka guNa nathI hoI Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 jenadarzananA mahatvanA siddhAMto zakatA. jo hoI zake to tenA Azraya arthamAM paNa bheda thaI javo joIe. ahIM tAtparyArtha e che ke, paryAyone pradhAna mAnIne guNIno vicAra karavAmAM Ave to je kALe eka arthamAM sattva che, te ja kALe asattva rahI zakatuM nathI. eka kALamAM sattva ane asattva baMne rahe to tenA Azraya bhinna thaI javA joIe. gotva ane azvatva be bhinna dharma che. baMnenA Azraya go ane azva che. eka kALamAM rahevAne kAraNe gotva ane azvatvano bheda nathI thato. (2) nAnAguNAnAM sambandhina AtmasvarUpasya ca bhinnatvAt, anyathA teSAM bhedvirodhaat| artha (2) aneka guNono saMbaMdhI Atmarupa paNa bhinna hoya che. jo bhinna na hoya to guNomAM bheda nahIM thaI zake arthAta puSpa Adi guNI arthomAM rUpa, rasa Adi guNonuM svarUpa paraspara bhinna hoya che. jo svarUpa bhinna na hoya to rUpa AdimAM bheda na hovo joIe. rUpa AdinI jema sattva ane asattva Adi dharma paNa potapotAnA svarUpathI bhinna che. jo emanuM svarUpa bhinna na hoya, to satva asatvarUpe ane asattva satvarUpe pratIta thavuM joIe. (3) svAzrayasyArthasyApi nAnAtvAt, anyathA naanaagunnaashrytvvirodhaat| artha :- (3) guNono Azraya artha paNa bhinna bhinna che, jo bhinna na hoya to te aneka guNono Azraya na thaI zakata. (4) sambandhasya ca sambandhibhedena bhedadarzanAt, naanaasmbndhibhirektraiksmbndhaaghttnaat| artha - (4) saMbaMdhIonA bhedathI saMbaMdhano bheda paNa dekhAya che. aneka saMbaMdhI eka sthAnamAM eka saMbaMdhanI racanA karI zakatA nathI. arthAt pratiyogI ane anuyogInA bhedathI saMbaMdhano bheda jovAmAM Ave che. bhUtala ane ghaTano je saMyoga che tenAthI parvata ane agnino saMyoga bhinna che. jo bhUtala ane ghaTano je saMyoga che, te ja parvata ane Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaMgI 269 agnino saMyoga hoya, to jyAre ghaTa ane bhUtalano saMyoga utpanna thAya, tyAre ja parvata ane agnino saMyoga utpanna thaI jAya ane jyAre ghaTa-bhUtalano saMyoga naSTa thAya, tyAre ja parvata ane agnino saMyoga paNa naSTa thaI jAya. saMyoganI jema ghaTa Adi dharmIno sattva Adi dharmonI sAthe eka saMbaMdha nathI, ghaTa anuyogI che. sattva Adi dharma pratiyogI che, tethI pratyeka pratiyogI sAthe saMbaMdha paNa bhinna che. (5) taiH kriyamANasyopakArasya ca pratiniyatarUpasyAnekatvAt, anekairupakAribhiH kriyamANasyopakArasyaikasya virodhaat| artha :- (5) dharmo dvArA karavAmAM AvatA upakAra paNa niyata svarUpamAM hovAnA kAraNe aneka hoya che. aneka upakArIothI karavAmAM Avato upakAra eka thaI zakato nathI. arthAt dharmIne potAnA raMgamAM raMgavo dharmono upakAra che. A rItano upakAra dharmo dvArA eka nathI thaI zakato. daMDanA kAraNe purUSa daMDI kahevAya che. kuMDaLa e svarUpane nathI banAvI zakatA, je daMDathI bane che. daMDa ane kuMDaLanI jema sattva ane asattva Adi dharma paNa dharmInA svarUpane eka prakAranuM nathI banAvatA. sarva je svarUpe arthane vyApta kare che, asattva tenAthI bhinna svarUpa dvArA vyApta kare che, tethI paryAyanayamAM upakArathI abheda vRtti thaI zakatI nathI. (6) guNidezasya ca pratiguNaM bhedAt, tadabhede bhinnArthaguNAnAmapi gunnideshaabhedprsnggaat| artha (6) pratyeka guNano guNideza bhinna bhinna hoya che, jo teno abheda hoya to bhinna-bhinna padArthonA guNonA guNidezane paNa abhinna mAnavo paDaze. arthAt jo ghaTanA sattA Adi guNono bheda hovA chatAM paNa guNideza eka ja hoya, to vRkSa AdinA sattva Adi guNono paNa te ja eka deza thaI javo joIe. (7) saMsargasya ca pratisaMsargibhedAt, tadabhede saMsargibhedavirodhAt artha - (7) saMsargInA bhedathI saMsargamAM paNa bheda thaI jAya che. Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto saMsargamAM bheda na hoya, to saMsargIomAM paNa bheda nathI thaI zakato. arthAt vRkSa, jala Adi saMsargIonA bhedathI saMsargamAM bheda jovAmAM Ave che. tethI eka dharmImAM aneka dharmono saMsarga paNa bhinna che. jo saMsargamAM bheda na hoya to dharmomAM paNa bheda na rahevo joIe. (8) zabdasya prativiSayaM nAnAtvAt, sarvaguNAnAmekazabdavAcyatAyAM sarvArthAnAmekazabdavAcyatApatteriti kAlAdibhirbhinnAtmanAmabhedopacAra : kriyate / 270 artha : (8) viSayanA bhedathI zabda paNa bhinna thaI jAya che. jo badhA guNa eka zabdanA vAcya hoya, to samasta artha eka zabdanA vAcya thaI jAya, A rIte kAla Adi dvArA bhinna svarUpavALA dharmomAM abhedano upacAra karavAmAM Ave che. arthAt vRkSa zabda, vRkSa rUpa arthano vAcaka che. nakSatra zabda nakSatra rUpa arthano vAcaka che. anya zabda paNa bhinna arthonAM vAcaka che. tethI badhA dharma eka zabdanA vAcya nathI thaI zakatA. jo svarUpa bhinna hovA chatAM paNa badhA dharmono vAcaka eka zabda hoya, to vRkSa, nakSatra Adi badhA arthono paNa vAcaka eka zabda thaI javo joIe. A rItithI kAla Adi dvArA bhinna svarUpavALA dharmomAM abhedano upacAra karavAmAM Ave che. paryAyArthika nayathI kAla Adi jyAre abhedanuM pratipAdana nathI karI zakatA, tyAre bhinna dharmomAM bheda hovA chatAM paNa abhedano vyavahAra karavAmAM Ave che. evaM bhedavRttitadupacArAvapi vAcyAviti / artha : A ja rIte bhedavRtti ane bhedanA upacAranuM paNa pratipAdana karI levuM joIe arthAt vikalAdezamAM kAla Adi dvArA bhedanuM pradhAnarUpe pratipAdana thAya che athavA bhedano upacAra thAya che. jyAre paryAyanaya pradhAna thAya che, tyAre dravyArtha naya dvArA bheda pradhAna nathI thaI zakato. tethI bhedano upacAra karavAmAM Ave che. jyAre paryAyanaya mujaba guNa Adi abhedano asaMbhava karI de che, tyAre bheda mukhya thaI jAya che. Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaMgI 27 1 jenabhAvanI sArthakatAH saptabhaMga e dRDha abhyAsI, je paramAratha dekhaI re| jasa kIrati jagi vAdhaI tehanI,jaina bhAva tasa lekhaI re / / 4-18 / / gAthArtha H A saptabhaMgIno daDha abhyAsa karIne je je vidvAna puruSa paramArthane (padArthonA yathArtha svarUpane) jANe che, tenI yazogAthA ane kirti A jagatamAM vRddhi pAme che. ane teno ja jainabhAva sArthaka thAya che. (saphaLatA pAme che.) (4-18)12) kahevAno sAra e che ke, nitArtha vahe che - A DhALono phalitArtha (sArAMza) jaNAve che ke - A saptabhaMgI, sAta naya, nizcayanaya, vyavahAranaya, tripadI A badhAM ja pAramArthika rUpe jANavA yogya che. A ja jainadarzanano sAra che. A samajamAM Ave to ja vizvanuM yathArtha svarUpa samajamAM Ave ane vizvanuM yathArtha svarUpa samajAya to ja mithyAjJAna naSTa thAya che. sarvAdi guNasthAnakonI prApti thAya che. tenA mATe A saptabhaMgI Adi bhAvono daDha (majabUta) abhyAsa karavo Avazyaka che. A ja vAtane graMthakArazrI svayaM ja kare che - upara samajAvelA te sAta bhAMgA (saptabhaMgI) che, teno je je vidvAna puruSa daDha abhyAsa kare che ane tenA anusaMdhAnamAM AvatA sakalAdeza, vikalAdeza, nayasaptabhaMga, pramANasaptabhaMga, tripadI, bhedabheda, nityAnitya, sAmAnya vizeSa, astinAsti ItyAdi prakArothI khUba vistAra karavA pUrvaka je paramArtha rUpe (jevo che tevo yathArtha) jagatanA svarUpane jANe che. tathA jIva, ajIva, puNya, pApa, Azrava, baMdha, saMvara, nirjarA, mokSa Adi nava tattvo ane cha dravyonuM paramArtha 12. o - nitArtha phUDuM chachuM - ahiyA ne saptamaM te kRDha agyAra sattAdheza vinAza, nayasaptabhaMga pramANasaptabhaMga ityAdi bhedaI ghaNo abhyAsa karI, je paramArtha dekhai, jIvAjIvAdi paramArtha rahasya samajai, tehani yazakIrti vaadhi| "je mATaI syAdvAdaparijJAnaiM ja jainanaI tarkavAda kA yaza chi| anaiM jainabhAva paNi tehano ja lekhi| je mArTi nizcayathI samyaktva syAdvAda parijJAne ja chi|" uktaM ca sammatau - caraNakaraNappahANA, ssmyprsmymukkvaavaaraa| caraNakaraNassa sAraM, nicchayazuddhaM Na yANaMti |3-67 (sA.pra.) - votha DhAta evA TevAyo, manaDuM satapaMgaLInuM sthApana vuiM I4-24 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto svarUpa (padArthonuM jevuM svarUpa che tevuM svarUpa), tenuM rahasya = sAra je je mahApurUSa samaje che, tenAthI te mahAtmA yathArtha jJAnI thAya che ane yathArtha jJAnI hovAthI jyAM jAya tyAM vastunuM yathArtha svarUpa samajAvavA dvArA yathArthavAdI hoya che. tenI vANI kyAMya koInI sAthe paNa TakarAtI nathI. bAdhA nathI pAmatI. tenA vacanone koI toDI zakatuM nathI. koIpaNa vAdI teno parAbhava karI zakato nathI. kAraNa ke, te vANI vitarAga sarvajJa paramAtmAnI che. samajAvavAvALA purUSo to tenA pracAraka-prasAraka eka prakAranA dalAla che, mAlika nathI. mAlika vItarAga sarvajJa prabhu hovAthI saMpUrNa satya che. tethI A jANavAvALAno sarvatra vijaya thAya che. A vANI nirdoSa ane yathArtha hovAthI tene samajavAvALAno ane tenA pracArakano yaza ane kIrti sadAkALa daze dizAmAM vRddhi pAme che. eka dizAmAM phelAya tene kIrti kahevAya che. ane sarva dizAmAM phelAya tene yaza kahevAya che athavA parAkrama janya prazaMsA tene yaza ane tyAga tapa Adi zeSa guNothI janya je prazaMsA tene kIrti kahevAya che. sAcuM samajavAvALA ane sAcuM samajAvavAvALAno vagara kahyuM ane vagara cAhya yaza ane kIrti svataH ja vadhe che. saptabhaMgI ane sAta niyonA daDha abhyAsInAM ja yaza ane kIrti kema vadhe? tenuM kAraNa samajAvatAM kahyuM che ke, - je kAraNe syAdvAda zailInuM (anekAntamaya saMsAranI svayaMbhU vyavasthAnuM) parijJAna je AtmAo prApta kare che, te ja AtmA jainatvane prApta tarkazAstromAM pAragAmI ane yazasvI siddha thAya che. ekAMtavAdInI game tevI dhAradAra majabUta dalIlone paNa syAdvAdI AtmA toDIne cUracUra karI zake che ane rAjasabhAmAM yathArthavAda karavA dvArA svarUpa samajAvIne syAdvAdano vijaya DiMko vagADI zake che ane A rIte jinezvara paramAtmAnI parama zuddha vANI rUpa jaina zAsananI prabhAvanA karavA dvArA te ja AtmAno "jainabhAva" (jainattvanI prApti) paNa saphaLa thAya che. sArthaka thAya che. kAraNa ke, nizcaya dRSTie "samyaktanI prApti syAdvAda zailInA vizALa jJAna dvArA ja thAya che. Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jainadarzanamAM nikSepayojana" padArthanA svarUpane jANavA mATenA aneka mArga che. pramANa, naya ane saptabhaMgInI jema "nikSepa" paNa vastune jANavAno eka mArga vizeSa che. jainadarzananI te eka anokhI zailI che. have ahIM jainatarkabhASA ane anuyoga sUtra graMthanA AdhAre nikSepanI vyAkhyA ane tenA prakAranuM varNana karavAmAM Ave che - nikSepanuM sAmAnya svarUpa : ___atha ni:kSepA niruupynte| prakaraNAdivazenApratipatyA(tyA) divyavacchedakayathAsthAna-viniyogAya-zabdArtha-racanA-vizeSA niHkSepA:(1) / (jainamASA) artha - have nikSeponuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. prakaraNa Adi dvArA apratipatti AdinuM nirAkaraNa karIne ucita sthAne viniyoga karavA mATe zabdanA vAcya arthanA viSayamAM racanA vizeSa nikSepa kahevAya che. 1. evaM nikSepaNaM nikSepaH, nikSipyate vA anenAsminnasmAditi vA nikSepaH nyAsaH sthApaneti pryaayaaH| (anu.sU. hAribhadrIyavRtti) evaM nikSepaNaM zAstrAdernAma-sthApanAdibhedairvyasanaM vyavasthApana nikSepaH, nikSipyate nAmAdibhedairvyavasthApyate anenAsminnasmAditi vA nikSepaH, vAcyArthavivakSA taLevA (manu.phU. devendrIyavRtti) | Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto kahevAno Azaya e che ke, nayonI jema nikSepono zruta pramANa sAthe saMbaMdha vizeSa rUpe che. zruta ane naya dvArA koI apekSAe arthanA prati jyAre IcchA thAya che, tyAre artha vAcya thaI jAya che. vAcya arthonA vAcakonuM bhedathI pratipAdana nikSeponuM svarUpa che. zabdane sAMbhaLIne arthanuM jJAna zrotAone ekarUpe nathI thatuM. je zrotA vyutpanna nathI hoto, te avasare padanA te arthane nathI jANato, ke jemAM vaktAno abhiprAya hoya che. koI zrotAne padonA arthanuM sAmAnya rUpe jJAna thAya che paraMtu vizeSa rUpe arthane jANavAnI zakti nathI hotI zabdanA aneka artha che, temAMthI kayo artha levo joIe, A viSayamAM tene saMdeha thaI jAya che. kyAreka kyAreka AvI rItano zrotAne bhrama thaI jAya che. je arthamAM abhiprAya hoya tene na letA anya arthane tyAM AgaLa samajI le che. utpanna thavAvALA saMdeha, bhrama ane ajJAnanuM nirAkaraNa thaI jAya, tenA mATe nikSepAonI racanA karavAmAM Ave che. nikSepAne jANIne prakaraNa Adi dvArA zrotA abhipreta arthane grahaNa karI le che ane anya arthano tyAga karI de che. prakaraNa Adine samajavAmAM nikSepa sahAyatA kare che. pAramArthika arthane nikSepanI sahAyatAthI zrotA jANIne teno ucita sthAne viniyoga karI zake che. je zabdanA aneka artha thAya che, teno vizeSa artha prakaraNanI sahAyatAe pratIta thAya che. tenuM prasiddha udAharaNa "saidhava" zabda che. saidhava zabdanA be artha che ane te baMne mukhya che. eka artha che azva, bIjo artha che lavaNa (mIThuM). jo vaktA kahe "tharva mAnava" arthAt saindhavane lAvo, to zrotA sAMbhaLIne saMdeha karavA lAge che, mane ghoDo lAvavAnuM kahevAyuM che ke lavaNa lAvavAnuM. tyArabAda jo zrotA samaje che, A samaya bhojanano che. bahAra javAno nathI, to te prakaraNa mujaba lavaNa arthano svIkAra karIne lavaNa laI jAya che. jo nikSepAo dvArA Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'jainadarzanamAM nikSepayojana'' 275 sendhava zabdanA cAra prakAranA vAcya arthone pragaTa karI devAmAM Ave to prakaraNane samajavAmAM saraLatA thAya che. A avasare jene sainyava padanA nAma, sthApanA, dravya ane bhAva nikSepAnuM jJAna thaI gayuM che te bhojanano samaya che ke bahAra jvAno, te vastune turaMta ja jANI le che. nikSepa mujaba jene jANI lIdhuM che, saindhava zabdano ahIMyAM bhAva nikSepa azva che athavA lavaNa che, tene vAcya azva che athavA lavaNa, A prakArano saMdeha nathI thato. je nAma ja nahIM, sthApanA saindhavane ane dravya saindhavane jANe che, tene te ja bhAva saindhavanuM jJAna thAya che, je sthApanA ane dravyane pratikULa nathI hotuM. azvanA AkArane sthApanA saindhava ane azvanA zarIrane je dravya saindhava samaje che, te cetana azvane bhAva saindhava samajaze. lavaNa tenA mATe bhAva saindhava nathI thaI zakatuM. eka ja arthanA viSayamAM nAma Adi cAra nikSepa karavAmAM Ave che. sthApanA ane dravya nikSepa azvanA viSayamAM hoya ane bhAva nikSepa lavaNanA viSayamAM hoya, evuM nathI thaI zakatuM. sthApanA ane dravya nikSepa dvArA jene saindhavane azva-prANInA rUpamAM jANyo che, te azvane ja bhAva nikSepanA rUpamAM mAnaze. te jyAre sAMbhaLaze ''saindhava lAvo'' to sthApanA dravya ane bhAva nikSepa mujaba azvane samajI leze. prakaraNanA jJAnanI apekSA nahI ka2vI paDe, jo ka2vI paNa paDaze, to prakaraNanuM jJAna nikSepA mujaba zIghra thaI jaze. jemAM abhiprAya che, te arthane samajI levAthI yogya viniyoga thaI zakaze. vaktA azvane laIne potAnA kAryanI siddhi karI zakaze. A rIte nikSepa vAcya arthanA nizcayamAM kAraNa bane che. have nikSepa kyAre phalavAna bane che, te jaNAve che : Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto nikSepanuM phalavattva : maGgalAdi padArthaniHkSepAnnAmamaGgalAdiviniyogopapattezca niHkSepANAM phalavattvam, taduktam - "aprastutArthApAkaraNAt prastutArthavyAkaraNAcca ni:kSepa: navIna" () rUti (jainatamAzA) artha - maMgala vagere padArthonA nikSepathI nAma maMgala Adino viniyoga thavAnA kAraNe nikSepa phalavAnuM che. anyatra kahyuM che ke : "jenuM prakaraNa nathI, te arthane haTAvavAthI ane je arthanuM prakaraNa che, tenuM nirUpaNa karavAthI nikSepa phaLavALo bane che." kahevAno Azaya e che ke, magaMlanA viSayamAM nikSepAonA dvArA nAma maMgala Adino ucita viniyoga nikSepAone phaLane prakAzita karavAne mATe udAharaNa che. nAma Adi nikSepAonA bhedathI maMgala cAra prakAranuM che. nAma maMgala, sthApanA maMgala, dravya maMgala ane bhAva maMgala. je vastu maMgala svarUpa nathI. paNa tenuM nAma maMgala rAkhI dIdhuM che, te vastu nAma maMgala kahevAya che. je varNAnuM uccAraNa karIne maMgala pada bolAya che athavA je varNone lakhIne maMgala pada lakhAya che, te varSono samUha paNa nAma maMgala che. svastika AdinuM citra lokamAM maMgala rUpa manAya che, te sthApanA maMgala che. jene koI kALamAM maMgala zabdanA vAcya arthanuM jJAna hatuM ane te jJAnathI utpanna saMskAra tenA AtmAmAM pachI paNa che, te uttaravartI kALamAM maMgala jJAnanA saMskArathI yukta thAya che ane maMgalanA jJAnathI jo rahita hoya, to dravya maMgala kahevAya che. AvA prakAranA jJAtAnuM jIvarahita zarIra paNa dravya maMgala kahevAya che. suvarNa, ratna, dahIM, akSata Adi paNa dravya maMgala che. jene maMgala zabdanA vAcya arthanuM vartamAnakALamAM jJAna che, te AtmA bhAva maMgala che. jinendra AdinA namaskAra paNa bhAva maMgala che. je maMgalanA Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jenadarzanamAM nikSepayojana" 277 A cAra nikSepAone jANe che, tene maMgala zabdanA vAcya arthanA viSayamAM saMdeha athavA bhrama utpanna thato nathI. te prakaraNa anusAra jemAM abhiprAya che, te arthane jANI le che ane arthano ucita viniyoga kare che. nikSepanA cAra prakAra : te ca saamaanytshcturdhaa-naamsthaapnaadrvybhaavbhedaat|(2) (jainatarkabhASA) artha - ane te nikSepa sAmAnya rUpe cAra prakAranAM che. nAma sthApanA, dravya ane bhAva bhedathI. nAma nikSepanuM svarUpa : tatra prakRtArthanirapekSo naamaanytrprinntirnaamni:kssepH| yathA saGketitamAtreNAnyArthasthitenendrAdizabdena vAcyasya gopAladArakasya zakrAdiparyAyazabdAnabhidheyA pariNatiriyameva vA yathAnyatrAvartamAnena yadRcchApravRttena DitthaDavitthAdi zabdena vaacyaa| (jainatarkabhASA) artha ? temAM prakRti arthanI apekSAthI rahita nAma athavA arthanI pariNati nAma nikSepa che. jema anya arthamAM sthita Indra Adi zabda dvArA kevaLa saMketathI vAcya gopAla putranI pariNati, je zakra Adi paryAya zabdothI nathI kahI zakAtI athavA e ja arthanI pariNati kevaLa IcchAthI prayukta koIpaNa anya arthanA avAcaka "sthi-vistha" Adi zabdathI vAcya hoya to nAma nikSepa che. kahevAno Azaya e che ke, Indra zabdano mukhya artha svargano adhipati Indra che, tenI apekSA vagara gopAlanA putramAM jyAre Indra padano saMketa karavAmAM Ave che, to Indra nAma gopAla putrano bodha 2. nAmasthApanAdrivyamAvatatanyAsa: II ta.phU. 2/1/ Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 jenadarzananA mahatvanA siddhAMto karAve che. A dazAmAM gopAlanA putranuM pariNAma Indra zabdanuM vAcya che. IndranA je anya paryAya che, tenAthI gopAlaputrane kahI zakAto nathI. A dazAmAM nAma ni:kSepa svargAdhipatino vAcaka nahIM thatAM gopAlanA putrano vAcaka banI jAya che. nAma nikSepane mATe mukhyarUpathI anya arthanuM vAcaka hovuM Avazyaka nathI. jyAre koI Ditya athavA Davittha zabdathI koIne bolAvavA lAge che, to tenuM te ja nAma ja thaI jAya che. Ditya ane Davitha koI anya vastunA nAma nathI. vastunA je guNa che tenI apekSA vagara arthamAM saMketa karavo nAma nikSepane mATe Avazyaka che. Indra zabdano jyAre gopAlanA putramAM saMketa kare che, tyAre Indra zabdathI svargAdhipatinA je prasiddha aizvarya guNanI pratIti thAya che, tenI apekSAe karavAmAM AvatI nathI. jyAre koI arthamAM Ditya Adi zabdono saMketa karavAmAM Ave che, tyAre paNa vAcya arthanA guNonI apekSA karavAmAM AvatI nathI. Indra zabda dvArA aizvarya rUpa guNa vAcya che ane Ditya Adi padano vAcya koIpaNa guNa nathI. eTalo bheda hovA chatAM paNa guNonI apekSA vinA kevaLa saMketanI apekSA baMne prakAranA nAma nikSepomAM che. A prakAranI apekSA nAma nikSepanuM asAdhAraNa svarUpa che. have A viSayamAM vadhu spaSTatAo karatAM kahe che ke, tattvato'rthaniSThA upacArataH zabdaniSThA c| mervAdi-nAmApekSayA yAvadravyabhAvinI, devadattAdinAmApekSayA cAyAvadvyabhAvinI, (jainatarkabhASA) artha - vAstavamAM A pariNati arthaniSTha che ane upacArathI zabdaniSTha che. merU Adi nAmonI apekSAe A pariNati yathAvat dravyabhAvinI che. devadatta Adi nAmonI apekSAe e ayAvadravya bhAvinI che. Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzanamAM nikSepayojana'' sArAMza e che ke, nAma ke arthanA pariNAmane nAma nikSepa kahevAya che. paraMtu pariNAma arthamAM spaSTa che, nAmamAM nahIM. to paNa upacArathI zabdamAM kahevAya che. zabda vAcaka che ane artha vAcya che, A kAraNe zabdamAM arthano abheda mAnavAmAM Avyo che ane arthanA pariNAmane zabdamAM kahevAya che. nAma nikSepa be prakArano che. eka te che, je vAcya dravya sthira rahe che, tyAM sudhI svayaM paNa rahe che. merU, dvIpa samudra Adi nAma A ja prakAranAM che. jyAM sudhI merU Adi artha rahe che, tyAM sudhI A nAma paNa rahe che. anya nAma bhinna prakAranAM che. devadatta Adi nAma A prakAranAM che. je devadatta Adi artho rahevA chatAM paNa badalAI jAya che. vastu rahevA chatAM paNa nAmonuM parivartana jovAmAM Ave che. have anya prakAre nAmanikSepanuM svarUpa jaNAve che. 66 279 yathA vA pustakapatracitrAdilikhitA vastvabhidhAnabhUtendrAdivarNAvalI / (nainata bhASA) artha :- athavA pustaka, patra ane citra AdimAM likhita vastunI abhidhAnasvarUpa Indra Adi varNonI paMkti paNa nAma che. kahevAno sAra e che ke, jyAre Indra padathI svarganA adhipatino ane aizvaryathI rahita nRtya Adino bodha thAya che, tyAre vAcaka ane vAcyano bheda spaSTa rahe che. kyAreka kyAreka Indra padano prayoga te varNonA samudAyamAM paNa karavAmAM Ave che. jenA samudAyane Indra kahevAya che. ''n dba' teno kramathI samudAya Indra pada rUpa che, tene paNa Indra kahevAya che. IndranuM uccAraNa karo, A prakAre jyAre kahe che tyAre Indra zabdano vAcya Indra eTalA varNono samudAya thAya che. te paNa nAma nikSepa che. A prakAranA nAma nikSepamAM vAcya ane vAcakano spaSTa bheda pratIta thato nathI. ahIMyAM paNa mukhya arthanI upekSA Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto karIne saMketane lIdhe Indra pada varNonA samudAyano vAcaka che. sthApanA nikSepanuM svarUpa : yattu vastu tadarthaviyuktaM tadabhiprAyeNa sthApyate citrAdau tAdRzAkAram, akSAdau ca nirAkAram, citrAdyapekSayetvaraM nandIzvaracaityapratimAdyapekSayA ca yAvatkathikaM sa sthApanA ni:kSepaH, yathA jinapratimA sthApanAjinaH, yathA cendrapratimA sthaapnendrH| (jainatarkabhASA) artha - je vastu te arthathI rahita hoya ane tenA abhiprAyathI sthApita hoya te sthApanA nikSepa che. citra AdimAM te vastunA samAna AkAravALo hoya che ane akSa AdimAM AkArarahita hoya che. citra AdinI apekSAe te alpakALa sudhI sthira rahevAvALo (phurva niva) hoya che ane nandIzvara dvIpanA caityonI pratimAnI apekSAe bhAvatha hoya che. jema ke, jina pratimA sthApanA jina che ane IndranI pratimA sthApanA Indra che. kahevAno sAra e che ke, be arthomAM bheda hovAthI ekamAM je anyanA abhedano Aropa karavAmAM Ave che, te sthApanA che. mana dvArA bhedamAM abhedano Aropa thAya che. A abhedano Aropa sthApanAnuM mULabhUta tatva che. abhedano Aropa kyAMka samAna AkArane laIne karavAmAM Ave che, to kyAMka AkAra samAna na hovA chatAM paNa karavAmAM Ave che. go athavA azvanA AkArane kASThamAM, pattharamAM ke patramAM joIne kahevAya che ke, "A gI che, A azva che" jovAvALo kASTha AdinA ane gI AdinA bhedane jANe che, paraMtu AkAra samAna hovAthI cetana go Adino acetana kASTha AdimAM Aropa kare che. eka acetanamAM bhinna acetanano paNa Aropa karavAmAM Ave che. vRkSa, parvata AdinA citrane vRkSa ane parvata samajIne vyavahAra cAle che. A prakAranA vyavahAranuM mULa sthApanA che. A prakAranI Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jenadarzanamAM nikSepayojana" 28 1 sthApanA sabhAva sthApanA kahevAya che. AkAramAM samAnatA na hote jIte jyAre bhinna AkAranA arthamAM abheda mAnI levAmAM Ave che tyAre asaddabhAva sthApanA thAya che. akSa AdimAM jyAre jinendradeva AdinI sthApanA thAya che, tyAre asadbhAva sthApanA thAya che. jinendra deva ane akSomAM AkAranuM sAmya koI aMzamAM nathI. AkAra samAna nathI, tethI akSamAM devanI sthApanAne nirAkAra kahe che. akSa sarvathA AkAra zUnya nathI. ahIMyAM nirAkAra zabdano AkAra pada, samAna AkArane mATe prayukta thayo che. ahIMyAM dhyAna rAkhavuM joIe ke, sthApanAne mATe samAna athavA asamAna AkAranuM hovuM Avazyaka nathI. koI prakArano AkAra na hovA chatAM paNa vastumAM AkArano Aropa karI levAmAM Ave che. akAra IkAra Adi varSono koI nAno-moTo AkAra na AMkhathI dekhAya che ane na tvacAthI sparzI zakAya che, to paNa akAra AdinA AkAronI kalpanA aneka prakAranA svarUpomAM karavAmAM Ave che ane tenA dvArA vyavahAra cAle che. varSonI bhinna bhinna lipio abhedanA AropathI utpanna thaI che. patra para zAhIthI eka AkArane lakhIe chIe ane tene akAra athavA IMkAra kahIe chIe. lakhelo AkAra cakSuthI dekhAya che. paraMtu uccAraNathI utpanna thavAvALo zabda cakSu dvArA pratIta thavAvALA AkArathI zUnya che. nirAkAra varNano kalpita AkAramAM abheda mAnI levAmAM Ave che. A abhedano Aropa netra dvArA jovA yogya AkArathI zUnya varNanI rekhAomAM AropavAmAM Avyo che, tethI nirAkAra kahI zakAya che. citra ane akSa AdimAM je sthApanA karavAmAM Ave che, te jyAM sudhI citra Adi rahe che tyAM sudhI rahe che. citra Adi lupta thavAthI Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 2 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto sthApanA rahetI nathI. naMdIzvaranA cetyonI pratimAmAM je sthApanA che, te zAzvata pratimAo hovAnA lIdhe cirakALa sudhI rahe che. jyAM sudhI pratimAonI kathA cAle che, tyAM sudhI sthApanA sthira rahe che, tethI yAvaskathika kahevAya che. dravya nikSepanuM svarUpa : bhUtasya bhAvino vA bhAvasya kAraNaM yannikSipyate sa dravyaniHkSepa:(3) yathA'nubhUtendraparyAyo'nubhaviSyamANendraparyAyo vA indraH, anubhUtaghRtAdhAratvaparyAye'nubhaviSyamANaghRtaparyAye ca ghRtghttvypdeshvtttrendrshbdvypdeshopptteH| (jainatamAlA) artha - bhUtakAlIna bhAva athavA bhAvI bhAvanuM che kAraNa nikSipta karavAmAM Ave che, te dravya nikSepa che. jema ke, je bhUtakALamAM Indra paryAyano anubhava karI cUkyA che athavA je bhAvI kALamAM Indra paryAyano anubhava karaze te Indra che. je ghaTamAM ghUta bhUtakALamAM rAkhavAmAM AvyuM hatuM athavA bhAvIkALamAM jemAM vRta rAkhavAmAM Avaze, temAM je prakAre vRtaghaTano vyavahAra thAya che, te rIte te pUrvokta manuSyamAM paNa Indra zabdano vyavahAra thaI zake che. sArAMza e che ke, jemAM kyAreka ghIne rAkhavAmAM AvyuM hatuM athavA jemAM ghI rAkhavAmAM Avaze, te ghaTane vartamAna kALamAM ghUta sAthe saMbaMdha na hovA chatAM paNa loko vRtano ghaTa kahI de che. dhRtano AdhAra hovo paryAya che, e paryAya ghaTa vinA thaI zakato nathI. tethI ghaTa paryAyanuM kAraNa che. kAraNa hovAthI ahIMyAM ghaTa dravya kahevAya che. kAraNa hovA chatAM paNa teno vyavahAra paryAya dvArA thAya che. 3. bhUtasya bhAvino vA, bhAvasya hi kAraNaM tu ylloke| tadravyaM tattvajJaiH, sacetanAcetanaM kathitam // (anu.phU. 22, vRtti) Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jenadarzanamAM nikSepayojana" 28 3 saMyoga saMbaMdhathI ghaTamAM ghI rahe che. AdhAra hovAnA kAraNe dhRtaghaTa kahevAya che. vRta ghaTa kahevaDAvavAmAM vRtano AdhAra hovo nimitta che. je manuSya atyAre manuSya che, te jo kyAreka arthAt pUrva bhavamAM Indra banI cUkyo hoya athavA AgAmI kALamAM arthAt AgAmI bhavamAM Indra banI javAno hoya, to tene A rItithI Indra kahI zakAya che. ahIM dhyAna rAkhavuM ke, paryAya aneka prakAranA hoya che. mATInA piMDano ghaTanA AkAramAM pariNAma paryAya che. A pariNAmanuM kAraNa hovAthI mATI dravya ghaTa che. mATI ghaTanuM kAraNa hovAthI dravya ghaTa che ane ghaTa dhRtano AdhAra hovAthI vRtaghaTa che. A baMne nikSepAomAM kAraNano kAraNabhAva samAna nathI. vRtane dhAraNa karavAmAM ghaTa nimitta kAraNa che, upAdAna kAraNa nathI. ghaTa vRtanA saMyogarUpamAM pariNata nathI thato, nimitta kArya rUpamAM pariNAma nathI thaI zakatuM. mATI dravya ghaTa che, paraMtu te ghaTanuM pariNAmI kAraNa che, nimitta kAraNa nathI. mATI ghaTarUpane dhAraNa karI le che. dravya nikSepane mATe arthanuM kAraNa hovuM joIe, te pariNAmI kAraNa hoya ke nimitta kAraNa hoya, te dravya nikSepanA rUpamAM hoI zake che. dravya nikSepanuM bhinna dRSTikoNathI svarUpa jaNAvatAM kahe che ke, kvacidaprAdhAnye'pi dravyanikSepaH pravartate yathA'GgAramardako dravyAcAryaH, AcAryaguNarahitatvAt apradhAnAcArya ityrthH| (jainatarkabhASA) artha :- kyAMka apradhAnatAmAM paNa dravya nikSepa pravRtta thAya che. je rIte aMgAramardaka dravyAcArya kahevAmAM AvyA che. AcAryanA guNothI rahita hovAnA kAraNe apradhAna AcArya che. A dravya padano ahIMyAM abhiprAya che. Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 jainadarzananA mahatvanA siddhAMto aMgAramardakanI kathA A prakAre che. garjanaka nAmanA nagaramAM ekavAra AcAryazrI vijayasenasUri nAmanA AcArya bhagavaMta AvyA. teoe eka divasa potAnA ziSyone kahyuM, Aje eka AcArya Avaze, paNa te bhavya nathI, tenA kahetAM kahetAM ja rUdradeva nAmanA AcArya potAnA sAdhuonA parivAranI sAthe tyAM AvI pahoMcyA, tenI parIkSAne mATe sAdhuoe prazravaNa bhUmimAM aMgArA nAkhI dIdhA. jyAre atithi sAdhu bahAra nIkaLyA ane pagothI AghAta thavAnA kAraNe "kisa-kisa" zabda thayo to teo mithyA duSkRta kahIne pAchA vaLI gayA. teoe tyAM divasamAM jovAnI IcchAthI cihna karyuM. upara AcArya rUdradeva kolasAone masaLIne dhvani utpanna karatAM cAlyA gayA ane kahetA gayA pramANothI ahIMyAM jIva siddha nathI thato, to paNa jinendroe jaMtuono nirdeza karyo che. A badhuM sAMbhaLIne AcArya zrI vijayasenasUrie rUdradevanA ziSyone kahyuM : A abhavya che, Apa ene choDI do. AcArya rUdradeva ja aMgAramardaka nAmathI prasiddha thayA. bhAva cAritrathI rahita hovAnA kAraNe te mokSane prApta karI na zakyA ane saMsAramAM ja rahyA. have anya dRSTikoNathI "vya" zabdano prayoga jaNAve che. kvacidanupayoge'pi, yathA'nAbhogenehaparalokAdyAzaMsAlakSaNenAvidhinA ca bhaktyApi kriyamANA jinapUjAdi kriyA dravyakriyaiva, anupayuktakriyAyAH saakssaanmokssaanggtvaabhaavaat| bhaktyA'vidhinApi kriyamANA sA pAramparyeNa mokSAGgatvApekSayA dravyatAmaznute, bhaktiguNenAvidhidoSasya niranubandhIkRtatvAdityAcAryA : (jainatarkabhASA) artha :- jema ucita upayoga vinA ane Ihaloka - paraloka AdinI IcchArUpa viruddha vidhithI bhakti sAthe paNa karavAmAM AvatI jinapUjA Adi kriyA dravya kriyA che. upayoga rahita kriyA sAkSAt mokSanuM Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jainadarzanamAM nikSepayojana" 285 kAraNa nathI. bhakti sAthe vidhithI viruddha karavAmAM AvatI te jinapUjA Adi kriyA paraMparAe mokSanuM sAdhana hovAnA kAraNe dravya thaI jAya che. AcArya kahe che ke, bhaktirUpa guNa viruddha vidhinA doSane anubaMdhathI rahita karI de che. kahevAno Azaya e che ke, karmathI kriyAthI phaLane prApta karavA mATe karma karavAnI vidhinuM jJAna ane ekAgra citta Avazyaka kAraNa che. je vidhine nathI jANato te pratikULa rItithI paNa kArya karavA lAge che. A dazAmAM je phaLa prApta karavA cAhe che, te phaLanI prApti thatI nathI. eTaluM ja nahIM aniSTa phaLa prApta thaI jAya che. AyurvedanA zAstromAM tIvra rogonA nAzane mATe pArAnI bhasmano prayoga khUba uttama kahevAyo che. cikitsAnA graMtha kahe che ke, pAro svayaM marI jAya che. paraMtu rogIne jIvita karI de che. je manuSya pArAnI bhasmane ucita rIte nathI banAvato, tenA pArAno paripAka ucita pariNAmamAM nathI thato. pUrNarUpamAM apakva pArAnI bhasma jo rogI khAI le, to rogano nAza to dUra rahyo, prANonuM saMkaTa thaI jaze. ajJAnanA kAraNe pratikULa kriyA thAya che, te paNa aniSTa, duHkha phaLa Ape che. tethI temane pradhAnarUpe kriyA kahevAne yogya nathI. ayogya kriyA apradhAna kriyA che. apradhAnanuM pAribhASika nAma dravya che. A prakAranI kriyA dravya kriyA kahevAya che. vidhinA jJAnanI jema phaLa prApta karavA mATe kArya karavAmAM cittanI ekAgratA paNa Avazyaka che. kriyA karavAmAM dhyAna na detAM anya viSayamAM dhyAna devAthI paNa aniSTa phaLa prApta thaI jAya che athavA je utkRSTa phaLane prApta karavAnI IcchA hoya che, te na maLatAM nyUna koTinuM phaLa maLe che. eka manuSya cAlIne koI niyata sthAne niyata samaye pahocavA mAMge che. jo cAlatAM-cAlatAM koI anya viSayamAM dhyAna Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto cAlyuM jAya, to pathika jyAM javA nathI cAhato, tyAM pahoMcI jaze. jo anukULa dizAmAM paNa raheze, to paNa niyata samaye vAMchita sthAnane prApta nahIM karI zake. eka gAma ke nagarathI anya gAma ke nagaramAM javA mATe AjakAla moTara ke relagADIno upayoga thAya che. jo yAtrI citta ekAgra na hovAthI moTara athavA relanI prApti sthAne jyAre pahoMcavuM joIe, tyAre na pahoMcatA vilaMbathI pahoMce, to gaMtavya sthAna para pahoMcavA mATe pahelI moTa2 ke rela nahIM maLe, keTalAka samaya pachI anya moTa2 ke relano Azraya levo paDaze. A kAraNe phaLa to maLaze, paNa vilaMba thaI jaze. jo pathikane koI eka dizAmAM dUra sudhI becAra jagyAe javuM hoya ane te niyata samaye vAhanonA prApti sthAne na pahoMce, to tene A prakAranuM paNa vAhana maLI zake che, je tenA vAMchita bIjA athavA trIjA sthAna sudhI to jatuM hoya paNa vAMchita cothA sthAna sudhI na jatuM hoya. A prakAranI dazAmAM yAtrIne bIjA athavA trIjA sthAna sudhI rahevuM paDaze. A badhAM citta ekAgra na hovAnAM phaLa che. ekAgra citta vagara karelI A prakAranI kriyA paNa apradhAna kriyA che ane te dravya kriyA kahevAya che. 286 laukika kriyAnI jema zAstramAM vihita kriyA paNa vidhinuM jJAna ane ekAgra citta hoya to phaLa Ape che. zAstramAM samyak cAritrane mokSanuM kAraNa kahevAmAM AvyuM che. jo koI lokone ThagavA mATe cAritranuM pAlana karato hoya, to tene mokSa nahI maLe paraMtu aneka janmomAM duHkha maLaze. vaMcanA sAthe kareluM cAritra mukhya rUpe cAritra nathI. apradhAna cAritra che ane A kAraNe dravya cAritra che. adhikArI na hovAnA kAraNe paNa kriyA apradhAna thaI jAya che ane ucita phaLa utpanna karatI nathI. te pathika je mArgane jANe che ane Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jenadarzanamAM nikSepayojana' 287. pahoMcavAnA sthAnane mATe ekAgra citta paNa che, paraMtu te jo rogI hoya ane dUra sudhI cAlavAmAM asamartha hoya to thoDe dUra cAlIne rahI jaze ane vAMchita sthAne nahIM pahoMcI zake. rogI pathika dUra sudhInI yAtrAno adhikArI nathI tenI yAtrA apradhAna kriyA rUpa, che tethI vAMchita sthAna sudhI pahoMcADavAmAM asamartha che. rogI yAtrInI jema abhavya ane dUrabhavya jo ekAgra citte pUjA kare to paNa adhikArI na hovAthI ISTa phaLane prApta nathI karI zakato. tIrthakara AdinI pUjA Adi joIne abhavya jIvane "cAritra svIkAravAthI AvI pUjA prApta thAya che" evuM cAritranuM jJAna thAya che ane tenAthI tenI pUjAmAM pravRtti thaI zake che. paraMtu ISTa phaLa nathI maLatuM. jenuM citta ekAgra nathI, je saMsAranA anya viSayonuM ciMtana karI rahyo che, tenI pUjA paNa dravya kriyA che. te mokSanuM sAkSAt kAraNa nathI. jinendranA rAga, dveSa AdithI rahita svarUpanuM ekAgra citta dvArA ciMtana na hoya to sAdhakanA rAga-dveSa Adi doSa kSaNa nathI thatA. A kAraNe tene mokSa prApta thaI zakato nathI. je ekAgra cittathI bhaktinI sAthe pUjA kare che. paraMtu vidhinI sAthe nathI karato athavA putra, aizvarya AdinI kAmanAthI kare che, tenI pUjA paNa dravya pUjA che. vidhi vinA pUjA jo bhaktinI sAthe paNa karavAmAM Ave, to te rAga AdinA nAzamAM pradhAnarUpe sAdhana nathI rahetI. paraMparAe mokSanuM sAdhana na hovAnA kAraNe te apradhAna dravya rUpa thaI jAya che. laukika phaLano abhilASI putra Adi phaLa prApta karIne saMsAramAM rahI jaze. tene mokSa nahIM maLe. jo te rAga AdinA zayane mATe bhakti kare to vidhi anusAra na hovA chatAM paNa paraMparAe mokSanuM kAraNa thaI zake che. vidhinA virodhano je doSa che, te bhaktinA kAraNe niraMtara aniSTa phaLanI utpattimAM Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto asamartha thaI jAya che. AcAryo-bhagavaMtonA A abhiprAya anusAra vidhi rahita ane bhakti sahita pUjA paNa dravya pUjA che. bhAvanikSepanuM svarUpa : vivakSitakriyAnubhUtiviziSTaM svatattvaM yannikSipyate sa bhAvaniHkSepaH, yathA indanakriyApariNato bhAvendra iti| (jainatarkabhASA) artha - vaktA je kriyAnI vivakSA kare che, tenI anubhUtithI yukta je svatattva nikSipta karavAmAM Ave che, e bhAva nikSepa che. jema IndanA Adi kriyAmAM pariNata thavAvALo bhAvendra che. je bhavanane prApta thAya che te "bhAva" che. koI paryAyanA rUpamAM pariNata thavuM "bhavana" che. je paryAya anubhavamAM AvI rahyA che, tenAthI yukta vastunuM svarUpa jyAre pratipAdita karavAmAM Ave che, tyAre "bhAvanikSepa" thAya che. je Indana kare che, te Indra che. A vyutpatti mujaba je jIva svarga lokamAM zAsana kare che, te bhAvendra che. vastunuM je asAdhAraNa varUpa che, te tenuM "svatattva che. asAdhAraNa svarUpathI pariNAma prApta artha "bhAva" che. mRt piMDa ghaTanA AkAramAM pariNAma pAme to tene ghaTa kahevAmAM Ave che. madhyamAM goLa hoya, grIvAno bhAga saMkucita ane goLa hoya ane uparanI tarapha hoya to ghaTanA rUpamAM pariNAma hovAnA kAraNe ghaTa vyavahAra thAya che. A prakAranA AkAramAM pariNata mRt piMDarUpa artha bhAvaghaTa che. arthano vartamAnakALamAM je paryAya che te bhAva che. te A prakAre phalita thAya che. nAmAdi nikSepAono paraspara bheda : zaMkA : nanu bhAvavarjitAnAM nAmAdInAM kaH prativizeSastriSvapi vRttyavizeSAt 1, tathAhi-nAma tAvannAmavati padArthe sthApanAyAM dravye cAvizeSeNa vartate Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jenadarzanamAM nikSepayojana" 289 bhAvArthazUnyatvaM sthApanArUpamapi triSvapi samAnam, triSvapi bhaavsyaabhaavaat| dravyamapi nAmasthApanAdravyeSu vartate eva, dravyasyaiva nAmasthApanAkaraNAt dravyasya dravye sutarAM vRtteceti viruddhadharmAdhyAsAbhAvAnnaiSAM bhedo yukta iti tu, (nainanamASaT) artha - zaMkA H bhAvane choDIne nAma Adino paraspara zuM bheda che? traNeyamAM vRttino arthAt sthitino koI bheda nathI, kAraNa ke, nAma nAmavAn padArthamAM, sthApanAmAM ane dravyamAM samAna rUpe rahe che. sthApanAnuM svarUpa bhAva arthathI rahita hoya che, te paNa traNeyamAM samAna che. kAraNa ke, traNeyamAM bhAvano abhAva che. dravya paNa nAma, sthApanA ane dravyamAM vidyamAna che. dravyanuM ja nAma rAkhavAmAM Ave che ane dravyanI ja sthApanA karavAmAM Ave che. dravyanI dravyamAM vRtti vinA kleze thAya che, virodhI dharmono saMbaMdha na thavAthI temano bheda yukta nathI. zaMkAkArano abhiprAya e che ke, arthano vartamAnakALamAM je paryAya che, te bhAvanuM asAdhAraNa svarUpa che. e nAma, sthApanA athavA dravyamAM nathI. paraMtu nAma Adi parasparamAM jovA maLe che. A traNeyano je asAdhAraNa dharma che, te paraspara virodhI nathI. jenA dharma paraspara virodhI hoya che, te artha bhinna thAya che. zIta sparza ane uSNa sparza paraspara virodhI che. zIta sparza jalano ane uSNa sparza tejano dharma che. A kAraNe jala ane teja bhinna che. jo nAma Adi paraspara virodhI hota to temAM AdhAra-AdheyabhAva na hovo joIe. paraMtu te enAmAM che. je arthanuM koIpaNa nAma che, temAM nAmanI sattA che. je svarganA adhipati nathI, kevaLa nAmathI Indra che te Indra nAme kahevAya che. jemAM IndranI sthApanA karavAmAM AvI hoya tene paNa loko Indra kahe che. je koI kALamAM arthAt AgAmI bhavamAM Indra thavAvALo che tene paNa Indra Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29o jenadarzananA mahatvanA siddhAMto kahevAya che. je haju yuvarAja che, keTalAMka samaya pachI rAjA banavAvALo che, tene pahelethI rAjA kahevA lAge che. jo nAmanuM svarUpa, sthApanA ane dravyanuM virodhI hota to sthApanA ane dravyanI sAthe nAmano saMbaMdha na thAta. bhAvendramAM paNa yadyapi nAmano saMbaMdha vidyamAna che. paraMtu bhAvendrano je vartamAna paryAya che, te nAma, sthApanA ane dravyamAM nathI. svarga para zAsana bhAvendranuM asAdhAraNa svarUpa che. te nAma, sthApanA ane dravya IndromAM jovA nathI maLatuM. tethI bhAvendrano nAmendra AdithI bheda che. je paryAyanA kAraNe dravya bhAva thAya che, te paryAya nAma, sthApanA ane dravyamAM nathI, tethI bhAva ane nAma AdimAM bheda che. nAmanuM svarUpa je rIte nAmamAM che, te rIte sthApanA ane dravyamAM paNa che. tethI temAM bheda nathI thaI zakato. bhAva svarUpa arthathI rahita hovuM e sthApanAnuM asAdhAraNa svarUpa che. e paNa nAma Adi traNeyamAM che. anya koI e prakArano dharma nathI ke, je sthApanAmAM hoya, paNa nAma ane dravyamAM na hoya. dravya paNa jyAM nAma, sthApanA ane dravya che, tyAM vidyamAna rahe che. dravya hoya to tenuM nAma dharI zakAya che. sthApanA paNa dravyanI thAya che. je dravya che te dravya che ja, tyAM dravya hovAmAM koI saMdeha nathI thaI zakato. mRt piMDane ghaTa dravya kahevAya che te dravya rUpe vidyamAna che. je dravya che temAM dravyane avidyamAna kahI zakAtuM nathI. A prakAranuM koI svarUpa A traNeyamAM nathI, je AmAMthI ekamAM hoya ane anyamAM na hoya. have pUrvokta zaMkAnuM samAdhAna kare che. samAdhAna - .na, anena rUpeNa viruddhadharmAdhyAsAbhAve'pi rUpAntareNa viruddhdhrmaadhyaasaattdbhedopptteH| tathAhi - nAmadravyAbhyAM sthApanA tAvadAkArAbhiprAyabuddhikriyA, Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jenadarzanamAM nikSepayojana" 291 phaladarzanAd bhidyate, yathAhi sthApanendre locanasahasrAdyAkAraH, sthApanAkartuzca sadbhUtendrAbhiprAyo draSTazca tadAkAradarzanAdindrabuddhiH, bhaktipariNatabuddhInAM namaskaraNAdi kriyA, tatphalaM ca putrotpattyAdikaM saMvIkSyate, na tathA nAmendre dravyendre ceti tAmyAM terA meDA (nainatamASA) artha samAdhAna : ApanuM kathana yukta nathI, e svarUpe viruddha dharmono saMbaMdha na hovA chatAM paNa anya rUpa dvArA virodhI dharmonI sAthe saMbaMdha hovAnA kAraNe temAM bheda thaI zake che. te A rIte - sthApanA to AkAra, abhiprAya, buddhi, kriyA ane phaLanA dekhAI zakavAnA kAraNe nAma ane dravyathI bhinna che. sthApanA IndramAM je rIte hajAra netra vagere AkAra ane sthApanA karavAvALAno satya Indrano abhiprAya ane daSTAne te AkAranA jovAthI IndranI buddhi utpanna thAya che ane bhaktimAM pariNata buddhivALA loko namaskAra Adi kriyA kare che ane tenuM phaLa putra janma Adi jovAmAM Ave che. A rIte nAmendra ane pratyendramAM nathI, tethI te baMnethI teno bheda che. kahevAno Azaya e che ke, je arthomAM paraspara virodhI dharma rahe che, temAM jo koI samAna dharma paNa rahe che, to tenA lIdhe virodhI padArthono bheda dUra nathI thato. lokhaMDa bhAre che ane teja bhArathI rahita che. lokhaMDa uSNa nathI ane teja uSNa che, A prakAre baMne bhinna che. jyAre agni lokhaMDamAM praviSTa thaI jAya che, to agninI jema lokhaMDa paNa dAha utpanna kare che. dAhane utpanna karavo, baMneno samAna dharma che. to paNa lokhaMDa ane agni eka nathI thaI jatA baMnemAM bheda rahe che. te ja rIte agninA saMyogathI jaLa paNa bALavA lAge che. paraMtu jala ane teja bhinna rahe che. lokhaMDa ane jalanI sAthe je rIte teno saMbaMdha che, te rIte nAmano nAmavAn padArtha, Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 jenadarzananA mahatvanA siddhAMto sthApanA ane dravyanI sAthe saMbaMdha hoya che. paraMtu A saMbaMdhanA kAraNe nAma Adi eka nathI thaI jatA. tenA svarUpa ane tenA kArya bhinna che. jyAM IndranI sthApanA thAya che, te kASThamAM ke paththaramAM sahAsa netra ane hAtha adino AkAra jovA maLe che. je sthApanA kare che, teno abhiprAya satya IndramAM hoya che. sthApanAne joIne IndranuM jJAna thAya che. Indra samajIne loko pratimAne praNAma kare che. bhakti karavAvALAone tenA dvArA dhana, putra Adino lAbha paNa thAya che, A badhuM je kevaLa nAmathI Indra che, tenA dvArA nathI thatuM. te ja rIte je kyAreka Indra rahI cUkyo che athavA koI AgAmI kALamAM Indra banaze, tenA dvArA paNa A phaLa nathI prApta thatA. Indrano AkAra paNa dravya IndramAM nathI hoto, tethI tene joIne IndranI buddhi utpanna nathI thatI. tethI nAma ane dravyathI sthApanAno bheda che. kevaLa saMbaMdhanA kAraNe athavA samAna kAryanA kAraNe vilakSaNa artha bhedathI rahita thaI zakatA nathI. jyAre azva para purUSa beTho hoya che, tyAre baMneno saMyoga thAya che. paraMtu eTalAthI baMneno bheda dUra nathI thaI jato. rathamAM ghoDA joDAIne manuSyane eka sthAnethI bIjA sthAne laI jAya che. kyAreka kyAreka manuSya paNa rathamAM joDAIne koI koI manuSyane eka sthAnethI bIjA sthAne laI jAya che. paraMtu AnA lIdhe ghoDA ane manuSyano bheda dUra nathI thaI jato. nAma-sthApanA ane dravyanI jAtio bhinna che. teno bheda kevaLa saMbaMdha thavAthI dUra nathI thaI zakato. je nAmathI Indra che ane je dravya Indra che, te baMne IndranA viSayamAM jJAna utpanna kare che. paNa A samAnatAmAM paNa bheda che. dravya Indrane joIne buddhi thAya che ke A kyAreka Indra banaze. paraMtu nAma Indrane joIne A prakAranI buddhi thatI nathI. A vAtane adhika spaSTa karatAM kahyuM che ke - Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzanamAM nipayojana" 293 dravyamapi bhAvapariNAmikAraNatvAnnAmasthApanAbhyAM bhidyate, yathA hyanupayukto vaktA dravyam, upayuktatvakAle upayogalakSaNasya bhAvasya kAraNaM bhavati, yathA vA sAdhujIvo dravyendraH sadbhAvendrarUpAyAH pariNateH, na tathA naamsthaapnendraaviti| nAmApi sthApanAdravyAbhyAmuktavaidhAdeva bhidyate iti| (jainatarkabhASA) artha - bhAvanuM pariNAmI kAraNa hovAthI dravya, nAma ane sthApanAthI bhinna che. jema upayoga rahita vaktA dravya che, jyAre te upayogavALo thAya che, tyAre upayoga svarUpa bhAvanuM kAraNa thAya che, athavA je rIte bhAvendra rUpa pariNAmanuM kAraNa hovAthI sAdhuno jIva dravyendra thAya che. nAma-Indra ane sthApanA Indra, A rIte bhAva-IndranA pariNAmI kAraNa nathI banatA. je vilakSaNa dharma pahelAM kahyo che, tenA kAraNe ja sthApanA ane dravyathI nAma paNa bhinna che. kahevAno Azaya e che ke, vartamAna kALamAM je paryAya che, tenI sAthe saMbadhdha pariNAmI kAraNa "bhAva" kahevAya che. bhAva rUpamAM pariNata thavAthI pariNAmI kAraNane kAryabhAvanuM dravya kahevAya che. mATIno piMDa bhAva ghaTanA rUpamAM pariNata thAya che, tethI tene dravya ghaTa kahe che. nAma ghaTa athavA sthApanA ghaTanA pariNAma bhAva ghaTanA rUpamAM nathI thaI zakato. A kAraNe dravya, nAma ane sthApanAthI bhinna che. A ja rIte sAdhujIvanuM koI kALe arthAta AgAmI bhavamAM bhAvendranA rUpamAM pariNAma hoI zake che, paraMtu nAma-Indra ane sthApanA IndranuM bhAvaIndranA rUpamAM pariNAma thatuM nathI. A ja abhiprAya mujaba vaktA purUSane dravya kahevAya che. vaktAno upayoga koI viSayamAM kyAreka hoya che ane kyAreka nathI hoto. upayoga AtmAno dharma che. jyAre koI eka viSayamAM upayoga nathI raheto, tyAre apekSAe AtmAne upayoga rahita kahevAya che. keTalAka kALa pachI AtmA vizeSa viSayanA upayoga Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 jedarzananA mahattvanA siddhAMto rUpamAM pariNata thaI jAya che. A upayoganuM kAraNa thavAthI upayoga rahita AtmA dravya kahevAya che. sthApanA ane dravyanA je vilakSaNa dharma batAvyA che, te nAmamAM nathI. e kAraNe nAmano sthApanA ane dravyathI bheda che. have nAmAdimAM koIka rUpe abheda ane koIka rUpe bhedane jaNAvatAM kahe che ke - dugdhatakrAdInAM zvetatvAdinA'bhede'pi mAdhuryAdinA bhedavannAmAdInAM kenacidrUpeNAbhede'pi rUpAntareNa bheda iti sthitm| (jainatarkabhASA) . artha - dUdha ane tarka AdimAM zveta varNa Adi dvArA abheda hovAM chatAM paNa mAdhurya AdinA kAraNe je rIte bheda hoya che, e rIte nAma AdimAM paNa koIka rUpe abheda che ane anya rUpe bheda che - A siddha thAya che. kahevAno Azaya e che ke, je dharma vastuone bhinna kare che, tenI upekSA karIne samAna dharmanA baLe jo vastuomAM abheda mAnavAmAM Ave to pramANothI siddha vastuono bheda paNa nahIM rahI zake. gAya, ghoDo, iMTa, paththara, nadI Adi artha AMkhathI joI zakAya che. dazyatva A badhAno sAdhAraNa dharma che. tenA dvArA jo A badhAne abhinna mAnavAmAM Ave to pratyakSa Adi pramANonI sAthe virodha thaze. cetana ane acetanano bheda anubhava siddha che, te paNa nahIM rahI zake. eka pariNAmI dravyanA aneka pariNAma thAya che. temAM dravyanI dRSTie abheda hovA chatAM paNa paryAyanI apekSAe bheda rahe che. takra (chAza) dUdhanuM pariNAma che, AthI dravyanI apekSAe takra ane dUdhamAM bheda nathI. paraMtu paryAyanI apekSAe A baMnemAM bheda che. chAza dUdha nathI ane dUdha chAza nathI. dUdhano rasa madhura che ane teno rasa khATo che. nAma Adino paNa saMbaMdha AdinI apekSAe abheda samajI zakAya che. paraMtu tenA je svarUpa Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jainadarzanamAM nikSepayojana' 295 bhinna che, tenA kAraNe temAM bheda che. have navI eka zaMkA karI tenuM samAdhAna Ape che. zaMkA : nanuM bhAva va vastu tivarthapUrvenamAmiti ceA (nainatamA ) artha - zaMkA : bhAva kevaLa vastu che, bhAvanA arthathI zUnya nAma Adi dvArA zuM lAbha che? kahevAno Azaya e che ke, kAraNabhUta dravya jyAre koI paryAyathI yukta thAya che. tyAre tenA dvArA kArya karI zakAya che. bhAvarUpa arthathI je kArya siddha thAya che, te nAma, sthApanA athavA dravyathI siddha nathI thatuM. mATInuM jyAre ghaTa rUpamAM pariNAma thAya che, tyAre pANI lAvI zakAya che. ghaTanuM nAma athavA ghaTanI sthApanA athavA ghaTanuM kAraNa mRpiMDa pANI lAvavAnuM sAdhana nathI banI zakatuM. tethI ghaTa zabdano vAstavamAM vAcya artha mATInA pariNAma svarUpa bhAva ghaTa ja che. nAma Adine ghaTa zabdano vAcya mAnavAmAM koI lAbha nathI. pANIne lAvavuM Adi vizeSa kArya ghaTanuM che, te ja jo koI arthathI siddha na thAya, to tene ghaTa nAmathI kahevuM ucita nathI. nAma kevaLa nAma che, te nAma dvArA vAcya vastunI jema svayaM vastu nahIM thaI zake. samAdhAna : na, nAmAdInAmapi vastuparyAyatvena sAmAnyato bhAvatvAnatikramAt, aviziSTe indre vastunyuccarite nAmAdi bhedacatuSTayaparAmarzanAt prakaraNAdinaiva vishesspryvsaanaat| (jainatarkabhASA) artha :- samAdhAna : nAma Adi paNa vastunA paryAya che, tethI sAmAnyarUpe temAM paNa bhAvatva che. sAmAnyarUpe Indra zabdanuM uccAraNa karavAthI nAma Adi cAra bhedonuM jJAna thAya che. prakaraNa Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto Adi dvArA vizeSanuM jJAna aMte thaI jAya che. kahevAno sArAMza e che ke, kevaLa paryAya ja kAryane siddha nathI karato. nAma AdithI paNa kArya siddha thAya che. ghaTa paryAya pANI lAvavAnuM sAdhana che ane ghaTanuM nAma anyane ghaTanA viSayamAM jJAna karAvavAnuM sAdhana che. nAma vagara ghaTanA viSayamAM lAvavAno, laI javAno ke rAkhavA Adino vyavahAra thaI zakato nathI. vyavahAra zabdane AdhIna che, zabdarUpa na hovAne kAraNe bhAva ghaTa vAkya dvArA vyavahAranuM sAdhana nathI thaI zakato. sthApanA paNa AkArano anubhava karAve che. AkArano anubhava karAvavo paNa eka kArya che. A kAraNe sthApanA paNa bhAva che. kAraNa dravyane joIne tenAthI utpanna thavAvALAM kAryonuM jJAna thAya che. bhAvI kAryanA viSayamAM jJAna utpanna karavuM e paNa eka kArya che. badhA ja bhAva eka prakAranA kAryane utpanna karatAM nathI. bhAva ghaTanI jema nAma ghaTa Adi paNa potapotAnAM kAryone utpanna karavAvALA che tethI te paNa vasturUpa che. sAmAnya rUpe koIpaNa zabdane sAMbhaLIne nAma Adi cAreyanuM jJAna thAya che. kyA avasare kone levAnA che, te nirNaya prakaraNa Adi dvArA thAya che. bhAva je rIte vastuno paryAya che, nAma Adi paNa e rIte vastunA paryAya che. have nAmAdi traNanI upayogitA jaNAvatAM kahe che ke - bhAvAGgatvenaiva vA nAmAdInAmupayogaH, jinnaamjinsthaapnaaprinirvtmunidehdrshnaadbhaavollaasaanubhvaat| kevalaM nAmAditrayaM bhAvollAse'naikAntikamanAtyantikaM ca kAraNamiti ekAntikAtyantikasya bhAvasyAbhyarhitatvamanumanyante prvcnvRddhaaH| etacca bhinnvstugtnaamaadypekssyoktm| (nainatama) Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jenadarzanamAM nikSepayojana" 297 artha :- athavA bhAvanuM sAdhana hovAnA kAraNe nAma Adino upayoga che. "jina" nA nAmathI, "jina" nI sthApanAthI ane je muni nirvANane prApta thaI gayA che. tenA dehane jovAthI bhAvamAM ullAsa thAya che. tethI nAma Adi bhAvanA sAdhana che. nAma Adi traNeya bhAvanA ullAsamAM ekAMta rUpe ane AtyaMtika rUpe kAraNa nathI, kevaLa A kAraNe pravacananA vRddha AcArya bhagavaMto bhAvane utkRSTa mAne che. A samAdhAna bhinna vastuomAM rahevAvALA nAma AdinI apekSAe kahyuM che. kahevAno Azaya e che ke, sAmAnya purUSamAM paNa "jina" nAmano saMketa thAya che. A nAmane sAMbhaLIne paNa zrotAnA manamAM bhAva jinanuM smaraNa thaI jAya che ane atyaMta bhakti pragaTa thaI jAya che. te ja rIte jenA AkArathI rAga-dveSa Adino abhAva pragaTa thAya che, e prakAranI jina pratimAne joIne paNa bhAvano ullAsa anubhavathI siddha che. jina-pratimAne joIne kyAre mArA rAga-dveSa Adi zAMta thaze ane huM emanA jevo thaI jaIza" A prakAranI IcchA thaI jAya che. samyaka cAritra dvArA je mokSane prApta thayA che, te muninA prANahIna zarIrane joIne paNa bhaktibhAva utpanna thAya che. A rItithI bhAvanI abhivyaktinA sAdhana hovAthI nAma Adi traNeya vasturUpa che. nAma Adi badhAM ja bhAvanA sAdhana che. paraMtu bhAva jinendrane joIne bhaktino jeTalo utkarSa pragaTa thAya che, teTalo jinendranuM nAma sAMbhaLavAthI athavA jina pratimAne jovAthI nathI thato. tethI vizeSa nAma Adi bhAvanA ullAsamAM kyAreka kAraNa bane che ane kyAreka nathI banatA. bhAva jinendra bhaktinA atyaMta ullAsamAM niyata kAraNa che. tethI prAcIna AcArya bhagavaMto nAma AdinI apekSAe bhAvano utkarSa adhika mAne che. have nAmAdi traNano bhAva sAthe avinAbhAva jaNAvatAM kahe che ke - Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto abhinnavastugatAnAM tu nAmAdInAM bhAvAvinAbhUtatvAdeva vastutvam, sarvasya vastuna: svAbhidhAnasya nAmarUpatvAt, svAkArasya sthApanArUpatvAt kAraNatAyAzca dravyarUpatvAt, kAryApannasya ca svasya bhAvarUpatvAt / (jainatarkabhASA) artha :- abhinna vastumAM rahevAvALA nAma Adi to bhAvanI sAthe avinAbhAva hovAthI ja vasturUpa che. samasta vastuonuM potAnuM abhidhAna nAma rUpa che, potAno AkAra sthApanA svarUpa che, vastumAM rahevAvALo kAraNabhAva dravya svarUpa che. kAryarUpamAM pariNata potAnuM svarUpa bhAva che. 298 kahevAno Azaya e che ke, bhAvane vasturUpa mAnI levAthI pariNAmI kAraNa rUpa dravyanA viSayamAM vastu hovAnI zaMkA nathI rahI zakatI. bhAvanI sAthe dravya eka vastumAM che. mRtkiMDa ghaTanA rUpamAM pariNata thAya che. tethI jo bhAva ghaTa vastu che, to mRtkiMDa rUpa dravyaghaTa paNa avazya vastu che. je pariNAmI kAraNa nathI, temAM paNa nAma ane sthApanA thaI zake che. tethI nAma ane sthApanAnA vasturUpa hovAmAM zaMkAno avasara che. daridra bALaka nAmendra che. kASTa athavA pattharanI pratimA sthApanA Indra che. A baMneno svarganA adhipati bhAva IndrathI ghaNo bheda che. tethI tenA vasturUpa hovAmAM zaMkA thaI zake che. paraMtu jyAre eka vastumAM nAma ane sthApanA hoya, tyAre bhAvanI jema athavA dravyanI jema vastu svarUpa hovAmAM zaMkA nathI thaI zakatI. eka vastunuM vAcaka pada nAma che. tenI AkRti sthApanA che. uttarakALamAM prakaTa thavAvALA paryAyone utpanna karavAvALuM svarUpa dravya che. kArya rUpe abhivyakta svarUpa bhAva che. udAharaNa tarIke ghaTane laIe. ghaTa arthano vAcaka ghaTa pada nAma che. ghaTano AkAra sthApanA che. uttaravartI paryAyone utpanna ka2vAnI zakti dravya ghaTa che. ghaTa rUpe abhivyakti bhAva ghaTa che. ahIMyAM Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jenadarzanamAM nikSepayojana' 299 bhAva svarUpa ghaTa je rIte vasturUpa che te ja rIte bhAvI kSaNomAM thavAvALA paryAyonI utpAda zakti ghaTathI bhinna-abhinna hovAnA kAraNe vasturUpa che. A zakti vartamAna ghaTamAM pratIta thaI rahI che, tethI vastu che. AkAra paNa ghaTamAM pratIta thaI rahyo che, teno paNa ghaTa sAthe abheda che. AthI te paNa vasturUpa che. varNAtmaka ghaTa pada paNa ghaTa arthanI sAthe pratIta thAya che, ethI te paNa vastu che. ghaTa artha je prakAre ghaTa kahevAya che, te rIte ghaTa pada paNa ghaTa kahevAya che, ghaTa laI AvI zakAya che, laI jaI zakAya che, ghaTa pada bolI zakAya che, lAvavA ane laI javAnI jema bolAvavuM paNa vyavahAra che. bhAva ghaTanI jema ghaTa pada paNa vyavahArano viSaya che. tethI vastu che. have "nAma" nI vasturUpatAne spaSTa karatAM yuktipUrvaka jaNAve che ke, yadi ca ghaTanAma ghaTadharmo na bhavettadA tatastatsaMpratyayo na syAt tasya svApRthagbhUtasambandhanimittakatvAditi sarvaM naamaatmkmessttvym| (jainatarkabhASA) artha - jo ghaTanAma ghaTano dharma na hoya to ghaTanAmathI ghaTanI pratIti na thavI joIe. ghaTa padathI ghaTarUpa arthanA jJAnano nimitta saMbaMdha che ane te saMbaMdha "sva" thI arthAt "ghaTa'' rUpa vAcya artha ane ghaTa pada rUpa vAcakathI pRthaka nathI. tethI samasta vastu nAnAtmaka mAnavI joIe. kahevAno sAra e che ke, vastunuM nAma vastunA jJAnamAM nimitta kAraNa che. ghaTanA rUpa Adi guNa ghaTanA jJAnamAM kAraNa che. ghaTanA rUpa Adi paTanA dharma nathI, tethI tenA dvArA paTanuM jJAna nathI thatuM. ghaTanA jJAnamAM kAraNa hovAthI ghaTanAma paNa rU5 AdinI jema ghaTano dharma che. dharma ane dharmImAM abheda paNa hoya che. tethI ghaTa ane ghaTanAmano abheda paNa mAnavo joIe. samasta vastuonuM jJAna tenA Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 jenadarzananA mahatvanA siddhAMto vAcaka padothI thAya che. tethI samasta vastuone nAmAtmaka samajavI joIe. ghaTa vastu che, tethI tenAthI alaga na rahevAvALo ghaTanAma paNa vastu che. jyAre nAma-sthApanA ane dravya bhinna-bhinna vastuomAM hoya che, tyAre tenuM svarU5 bhAvanuM sAdhana thAya che, A apekSAe nAma AdinuM vasturUpamAM pratipAdana A rIte karyuM che. have "AkAra' nI vasturUpatAmAM yukti jaNAve che. sAkAraM ca sarvaM mati-zabda-ghaTAdInAmAkAravattvAt, niilaakaarsNsthaanvishessaadiinaamaakaaraannaamnubhvsiddhtvaat| artha - samasta padArtha AkArathI yukta che. buddhi-zabda ane ghaTa Adi artha AkAravALA che. nIla Adi ane AkRti vizeSa Adi AkAra anubhavathI siddha che. kahevAno Azaya e che ke, buddhi jyAre viSayane prakAzita kare che, tyAre viSayano je AkAra thAya che, te AkAramAM svayaM paNa thaI jAya che. sUrya Adino prakAza jyAre vRkSa Adine prakAzita kare che, tyAre vRkSanA AkAramAM thaI jAya che. buddhi paNa sUrya AdinA prakAzanI samAna vRkSa AdinI prakAzaka che. te paNa vRkSa AdinA AkArane dhAraNa kare che. jJAtAne je rIte bAhya vRkSa AdimAM AkAra pratIta thAya che, te ja rIte jJAnamAM paNa vRkSa Adino AkAra pratIta thAya che. A jJAna vRkSanuM che ane megha AdinuM nathI, A vyavasthA paNa AkAra vinA thaI zakatI nathI. jo vRkSanA jJAnamAM vRkSano AkAra pratIta na thAya, to A jJAna vRkSanuM che, megha AdinuM nathI, A prakAranI vyavasthA thaI zakatI nathI. AkAra viSayanI vyavasthAno niyAmaka che. bAhya ghaTa Adi vastuno AkAra pratyakSathI siddha che. zabda pugalano pariNAma che, tethI te paNa AkArathI yukta che. AkArathI yukta varNa kramathI rahe che, tyAre teno Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jenadarzanamAM nikSepayojana" 30 1 AkAra vizeSa nAmathI kahevAmAM Ave che. pahelA zuM pAchaLa A pachI tyAra pachI a nuM uccAraNa jyAre krama sAthe thAya che, tyAre "ghaTa" padano eka AkAra pragaTa thAya che. paTa Adi zabdono AkAra ghaTa padanA AkArathI bhinna che. vAcya arthonI jema vAcaka zabdono paNa AkAra che. arthono AkAra bAhya cakSu Adi Indriyono viSaya che ane padono AkAra zrotrano viSaya che, eTalo bheda che. vastu ane AkAramAM atyaMta bheda nathI. tethI vRkSa AdinI jema AkAra paNa vasturUpa che. have sarva padArtha dravyAtmaka che, A vAtane spaSTa kare che dravyAtmakaM ca sarvaM utphaNaviphaNakuMDalitAkArasamanvitasarpavat vikArarahitasyAvirbhAvatirobhAvamAtrapariNAmasya dravyasyaiva sarvatra srvdaanubhvaat| artha :- badhA padArtha dravyAtmaka che. uMcI phaNAvALA ane phaNAthI rahita ane kuMDalI AkArathI yukta sarSanI jema vikArathI rahita AvirbhAva ane tirobhAvarUpa kevaLa pariNAmathI yukta dravyano ja samasta deza ane kALamAM anubhava thAya che. kahevAno Azaya e che ke, arthomAM vikAra pratikSaNa utpanna thatA rahe che. keTalAka vikArono AkAra khUba bhinna hoya che. jyAM AkAra khUba vadhAre bhinna hoya che, tyAM vikAra spaSTa rUpe pratIta thAya che. mATIno piMDa jyAre ghaTa banI jAya che, tyAre piMDano je AkAra che, tenAthI ghaTanA AkArano bheda jotAM ja pratIta thaI jAya che. dUdha jyAre dahIMnA rUpamAM pariNata thAya che, tyAre dUdha ane dahIMnA AkAramAM kaMIka bheda thAya che, paNa eTalo nahIM, jeTalo mATInA piMDa ane ghaTano thAya che. dUdhanI goLAI jeTalI hoya che, teTalI dahIMnI paNa thAya che. dUdhanI jema dahIM paNa varNamAM zveta hoya che. paraMtu dUdha drava rahe che ane dahIM jAmIne ghana thaI jAya che, eTalo bheda pragaTa thAya che. A prakAranA Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzananA mahattvanA siddhAMto AkAromAM ekavAra vikAra utpanna thaI javAthI pachI vikArathI rahita dazAno AkAra spaSTa dekhAto nathI. dahIM banI javAthI pachI dUdhano AkAra nathI banato. 302 bIja ane aMkuramAM kAraNa ane kAryanA AkAromAM je bheda che, te dUdha dahIM AdinI apekSAe paNa atyaMta adhika che. vaTa vRkSanA bIjano AkAra atyaMta nAno che, tene eka kIDI paNa uThAvIne ahIMyAMthI tyAM dUra sudhI laI jaI zake che, jyAre te vRkSa moTuM thaIne zAkhA-prazAkhAo sAthe phelAI jAya che tyAre tene hAthI paNa ukheDI zakato nathI. zAkhAonA lAMbA ane uMcA AkAranI sAthe bIjanA atyaMta laghu AkArano bheda bahu spaSTa che. A prakAre samasta vikAromAM AkArano bheda rahe che. paraMtu eka anugata AkAra haMmezA rahe che ane te anugata rUpa dravyanuM che. jyAre dravya kyAreka vikAramAM bhinna AkArane dhAraNa karIne pharIthI mULa AkAramAM dekhAya che, tyAre dravyanuM anugata svarUpa spaSTa thaI jAya che. sApa jyAre pheNa uMcI rAkhIne Ubho thAya che tenAthI pheNa rahita dazAno AkAra bhinna hoya che, jyAre te ja sarpa kuMDaLanI jema goLa thaI jAya che, tyAre je AkAra che te pheNanI nIce ane upara hovAnI dazAthI bhinna hoya che. A samasta dazAomAM sarpano anugata AkAra spaSTa pratIta thAya che. eka ja sarpa kyAreka pheNa uMcI kare che ane kyAreka nIcI, te ja sarpa kyAreya goLa thaI jAya che, to kyAreka lAMbo, eka ja sarpanA bhinna bhinna AkAra mULa rUpanI sAthe vAraMvAra dekhAya che ane tethI anugata ane je anugata nathI, evI rItanA baMne rUpa pratyakSa thAya che. anugata rUpa dravya che. anugAmI arthamAM bhinna AkAranA paryAyone pragaTa karavAnI je zakti che, te paNa dravya kahevAya che. kAraNabhUta dravya pratyakSa che ane Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jenadarzanamAM nikSepayojana" 303 tenI paryAyone utpanna karavAnI zakti pratyakSa nathI, tenuM paryAyothI anumAna thAya che. jyAre paryAya samAna AkAranA hoya che, tyAre tenuM aneka dazAomAM pratyakSa kaThina thaI jAya che. jyAre artha anya arthanA rUpamAM pariNata thatuM nathI. paraMtu pariNAmane prApta karAve che, tyAre paryAyonA AdhArano bheda keTalIka dazAomAM pratyakSa nathI thato. AjakAla yatro dvArA paisA vagere je utpanna thAya che, teno AkAra atyaMta samAna hoya che. jo tene bhinna sthAnamAM rAkhelA na jovAmAM Ave to A paisA bhinna che ane bIjA bhinna che te pratIta nahIM thAya. eka ja sthAne eka paisAne haTAvIne tenA sthAne bIjA paisA rAkhI devAmAM Ave to kevaLa jovAthI pahelA ane bIjA paisAno bheda spaSTa jovAmAM Avato nathI. jyAM sudhI sthAna para eka dravyamAM samAna AkAranA paryAya niraMtara utpanna thatA rahe che, bhinna AkAranA arthanA rUpamAM pariNAma thatuM nathI tyAre bhrama thaI jAya che. eka dravya sthira rUpa pratIta thavA lAge che, paryAyonA utpatti ane nAza dekhAtAM nathI. jyAre dIpa prakAza kare che, tyAre tenI vAlA pratikSaNa utpanna thatI ane naSTa thatI rahe che. te ja anugata rUpamAM sthira rahe che. jovAvALAne "teja' dravya kalAko sudhI eka sthira pratIta thAya che. pratyeka kSaNamAM utpanna thavAvALI vAlAomAM bheda spaSTarUpe dekhAto nathI. A javAlA pahelI kSaNanI che, A bIjI kSaNanI che, A rUpe jvAlAono bheda jovAmAM nathI Avato. ahIMyAM anumAna dvArA jvAlAono bheda pratIta thAya che. jyAM sudhI tela rahe che, tyAM sudhI dIpa jalato rahe che. niraMtara telanA nyUna thatAM rahevAthI anumAna thAya che. prathama kSaNanA telathI prathama vAlA utpanna thaI hatI, bIjI kSaNonA telathI anya jvAlAo utpanna thAya che. Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto A dIpanA dRSTAMtathI siddha che ke, jyAre eka dravya rUpa adhikaraNamAM samAna AkAranA paryAya utpanna thAya che, tyAre paryAyono bheda pratIta thato nathI, paraMtu kevaLa anugAmI dravya pratIta thAya che. dIpanI jema samasta artha pudgalanA pariNAma che. jyAre temAM anya hetuothI bhinna AkArane dhAraNa karavAvALA pariNAma utpanna thatA nathI, tyAre paNa samAna AkAranA pariNAma utpanna thatAM rahe che. A samAna AkAranA pratikSaNa utpanna thavAvALA paryAyone utpanna karavAnI zakti anugAmI dravyamAM rahe che. A zakti pratyeka dravyamAM che. zakti ane zaktimAnano abheda che. tethI zakti paNa dravya kahevAya che. A zaktirUpa dravya pratyeka vastumAM che. eka sthAna para paDelo ghaTa athavA lokhaMDa paNa pratikSaNa navA navA paryAyone utpanna kare che. eka ja ghaTa je rIte nAmarUpa ane sthApanA rU5 che, te ja rIte zaktirUpa hovAthI dravyarUpa paNa che. AthI dravya vastu hovAmAM zaMkA nathI thaI zakatI. have sarva vastunI bhAvAtmakatA ane samasta jagatane nAmAdi catuSTayAtmaka jaNAvatAM kahe che ke, bhAvAtmakaM ca sarvaM parAparakAryakSaNasantAnAtmakasyaiva tasyAnubhavAditi catuSTayAtmakaM jagaditi naamaadinysmudyvaadH| (jainatarkabhASA) artha - samasta vastu bhAvAtmaka che arthAt paryAyarUpa che. pratyeka kSaNamAM thavAvALA para apara kAryonI paraMparAnA rUpamAM arthano anubhava thAya che. A kAraNe samasta jagata nAma-sthApanA-dravya ane bhAva A cAreyanA svarUpamAM che. A nAma Adi nayono samudayavAda che. kahevAno Azaya e che ke, jyAre paNa arthano anubhava thAya che, tyAre koI eka paryAyanA rUpamAM thAya che, pratyeka arthamAM nAma, AkAra, dravya ane paryAya che. pratyeka arthamAM kevaLa nAma, kevaLa AkAra, kevaLa dravya athavA kevaLa paryAya kyAMya paNa nathI. ghaTane jyAre joIe chIe, Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzanamAM nikSepayojana'' 305 tyAre AkAra, anugAmI dravya ane bhAva eka kALamAM jovAmAM Ave che. dravya paryAyo vagara ane paryAya dravya vagara je rIte pratIta nathI thatA te rIte dravya ane paryAya AkAra vagara paNa pratIta nathI thatA, nAmanI pratIti tyAre spaSTa rUpe hoya che, jyAre nAmanuM uccAraNa karavAmAM Ave che. uccAraNa na hovA chatAM paNa vastune joIne nAmanuM smaraNa avazya thAya che. koIpaNa Indriya dvArA pratyakSa thAya tyAre nAmano saMbaMdha avazya rahe che. arthathI sarvathA dUra rahIne nAmano anubhava thato nathI. artha ane jJAna je zabda dvArA kahevAya che, te ja zabdathI nAma paNa kahevAya che. arthane ghaTa kahe che, tenA jJAnane ghaTanuM jJAna kahe che, nAmane paNa ghaTa kahe che. A rIte badhAno AkAra samAna che. samasta artha nAma AdinA rUpamAM che. tethI nAma, sthApanA, dravya paNa bhAvanI jema vastu che. A nAma Adino samudayavAda che. nAma Adi cA2 nikSepa che tene mAnavAvALA nayonuM nikSepanA vAcaka zabdo dvArA pratipAdana karIne nAmanaya Adino prayoga karavAmAM Avyo che. nAmane mAnavAvALo naya nAmanaya, sthApanAne mAnavAvALo sthApanA naya kahevAyo che. dravya naya ane bhAvanaya zabdano prayoga paNa A rItithI che. je paNa vastu che, te badhI nAma Adi cAreyanA rUpamAM che. AkAzanA puSpa Adi je sarvathA asat che, temAM nAma Adi cAreyanuM svarUpa pratIta thatuM nathI. AthI samasta vastu nAma Adi cAra paryAyothI yukta che. nikSepAonI nayonI sAthe yojanA : atha nAmAdinikSepA nayaiH saha yojyante / tatra nAmAditrayaM dravyAstikanayasyaivAbhimatam, paryAyAstikanayasya ca bhAva eva / Adyasya bhedau saMgrahavyavahArau, naigamasya yathAkramaM sAmAnyagrAhiNo vizeSagrAhiNazca anayorevAntarbhAvAt / RjusUtrAdayazca catvAro dvitIyasya bhedA Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto ityaacaarysiddhsenmtaanusaarennaabhihitN| jinabhadragaNikSamAzramaNa pUjyapAdaiH'nAmAitiyaM davvaTThiyasya bhAvo a pjjvnnyss| saMgahavavahArA paDhamagassa seso u iyarassa / / 75 / / ' ityAdinA vizeSAvazyake artha :- have nAma Adi nikSepAonI nayonI sAthe yojanA karavAmAM Ave che. dravyAstika naya, cAra nikSepAomAMthI nAma, sthApanA ane dravya nikSepa A traNeyano svIkAra kare che. paryAyAstika naya kevaLa bhAvano svIkAra kare che. prathama dravyAstikanA be bheda che. saMgraha ane vyavahAra, sAmAnyagrAhI maigamano kramathI saMgrahanayamAM ane vizeSa grAhI negamano vyavahAranayamAM samAveza thAya che. RjusUtra Adi cAra dvitIya paryAyAstikanA bheda che, A vastu pU. AcArya siddhasenadivAkarasUrijInA mata pramANe che. pUjya jinabhadragaNi kSamAzramaNajIe vizeSAvazyakamAM kahI che, te vizeSAvazyakanI gAthA A prakAre che - "dravyArthika nayane nAma Adi traNa abhimata che ane paryAyArthikane kevaLa bhAva abhimata che. saMgraha ane vyavahAra dravyArthikanA bheda che ane zeSa paryAyArthikanA bheda che." kahevAno Azaya e che ke, svayaM sthira rahIne atIta, anAgata ane vartamAna paryAyomAM je jAya che - te dravya che. dravati ti dravyam A vyutpattimujaba paryAyomAM anugata ane sthira dravyanI pratIti thAya che, te dravyane je pradhAnarUpe svIkAre che, te naya dravyAstikanaya. saMgraha ane vyavahAra naya dravyAstikanA matano Azraya kare che. saMgraha sAmAnya gharma dvArA badhAMno saMgraha kare che. saMgraha naya mujaba badhAM ja padArtha sat svarUpa che. sat rUpe samasta cetana ane acetana arthonI pratIti thAya che. A padArthomAM paraspara je bheda che, te anyanI apekSAe pratIta thAya che, tethI te mukhya nathI. sat svarUpanI pratItimAM Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jainadarzanamAM nikSepayojana" 307, anyanI apekSA nathI, tethI te mukhya che, sat svarUpanI apekSAe badhA eka che. anugAmI svarUpa dravyanuM asAdhAraNa tattva che. anugAmI sattAnA kAraNe badhAno saMgraha karIne sat rUpe cetana ane acetanane eka kahevAvALo saMgraha sattAnA rUpamAM dravyano pratipAdaka che, tethI te dravyAstikano bheda kahevAya che. vyavahAra naya bhedanuM pratipAdana kare che. te je bhedonuM pratipAdana kare che, temAM paNa dravyanuM svarUpa sthira rahe che. paryAyano Azraya vyavahAra kare che. paryAya dravyothI sarvathA bhinna nathI. vyavahAra naya mujaba sat rUpa vastunA bheda che dravya Adi, dravyanA bheda che jIva Adi, jIva potAnA guNa ane paryAyomAM anugata che. pudgala potAnA guNa ane paryAyomAM anugAmI rUpe vidyamAna che. cetana acetana dravyono svIkAra karavAnA kAraNe vyavahAra naya paNa dravyArthikano bheda che. saMgraha ane vyavahAra baMne dravyano Azraya le che. saMgraha sat rUpa dravyano Azraya laIne bhinna arthomAM pradhAna rUpe abhedanuM pratipAdana kare che. vyavahAra dravyonAM bhedanuM nirUpaNa kare che. A baMneno bheda che. nagama paNa eka naya che paraMtu te pU.A.zrI siddhasena divAkara sUrIjInA mata pramANe saMgraha ane vyavahArathI bhinna nathI. nigama be prakArano che - eka sAmAnyano bodhaka che ane bIjo vizeSano. je sAmAnyano pratipAdaka maigama che, teno saMgrahamAM ane je vizeSano pratipAdaka che, teno vyavahAramAM samAveza thaI jAya che. negamanaya gauNa-mukhya bhAve guNa ane guNInA bheda ane abhedanuM nirUpaNa kare che. guNono Azraya dravya che, tenuM pradhAna ane apradhAna bhAve nirUpaNa guNo vagara nathI thaI zakatuM. tethI te paNa dravyArdikano bheda che. RjusUtranaya vartamAnakALamAM rahevAvALI vastunuM nirUpaNa kare che. Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto atIta ane anAgata paryAyone alaga karIne nirUpaNa karavAnA kAraNe temAM anugAmI svarUpanI pradhAnatA nathI. tethI tene pU.A.zrI siddhasena divAkarasUrijI paryAya nayanA bheda tarIke svIkAra kare che. A matane mAnIne pUjya jinabhadragaNi kSamAzramaNa mahArAje vizeSAvazyakabhASyamAM jusUtrane paryAyAstikanA bhedarUpe kahyo che. dravya je rIte vartamAna paryAyanI sAthe rahe che, te rIte atIta ane anAgata paryAyonI sAthe paNa rahe che. kevaLa vartamAna paryAyanI sAthe mukhyarUpe saMbaMdha hovAnA kAraNe RjusUtrano anugAmI dravyanI sAthe nahIM, paraMtu ananugAmI paryAyanI sAthe saMbaMdha che. A vAdI pU.A.zrI siddhasenadivAkarasUrijInA anugAmIono abhiprAya che. A mata anusAra nAma, sthApanA, dravya A traNa nikSepAono saMbaMdha dravyAstikanI sAthe che, paryAyAstikanI sAthe nathI. paryAyAstika nayano saMbaMdha kevaLa bhAva nikSepanI sAthe che. have A viSayamAM pU.A.zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNajIno mata prastuta kare che. ___svamate tu namaskAranikSepavicArasthale "bhAvaM ciyasaddaNayA sesA icchanti savvaNi kkheve" (2847) iti vacasA trayo'pi zabdanayA: zuddhatvAdbhAvamevecchanti RjusUtrAdayastu catvArazcaturo'pi nikSepAnicchanti avishuddhtvaadityuktm| artha :- ApaNA manamAM to jyAM namaskAranA nikSepano vicAra karyo che, tyAM zabdanaya bhAvanikSepane ja mAne che ane zeSa naya badhA nikSepAone mAne che, A vacana dvArA zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta A traNeya naya kevaLa bhAvane ane RjusUtra Adi cAra naya azuddha hovAthI cAreya nikSepAono svIkAra kare che e kahyuM che. kahevAno sAra e che ke, koI pada dvArA vyutpattinA baLe je artha pratIta thAya che, tenA vAcaka zabdanA viSayamAM sAMprata, samabhirUDha ane Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jenadarzanamAM nikSepayojana 309 evaMbhUta A traNeya zabdanaya pradhAnarUpe vicAra kare che. ghaTana kriyAmAM samartha ghaTa ja ghaTa che. A vastu sAthe zabdanayono saMbaMdha che. pANI lAvavuM ghaTana kriyA che. pANI lAvavuM eka paryAya che, te anugAmI dravya nathI. A paryAya vizeSanI sAthe mukhyarUpe saMbaMdha rAkhavAnA kAraNe zabdanaya bhAvabodhaka kahevAya che. jala lAvavAmAM samartha ghaTa bhAva ghaTa che. te je prakAre nAmaghaTa athavA sthApanAghaTa nathI, te rIte dravya ghaTa paNa nathI. bhAva ghaTanuM kAraNa che mRtyiMDa. tenI sAthe zabdanayono saMbaMdha nathI. mATInA piMDathI pANI lAvI zakAtuM nathI. potAnA AkAramAM jyAre ghaTa banI jAya che, tyAre ja pANI lAvI zakAya che. zabdano pramANe dravya ghaTane ghaTa kahI zakAto nathI. zabda ane arthanA vAcya-vAcaka bhAvanI sAthe jusUtrano saMbaMdha nathI, te vartamAnakALa sAthe saMbaMdha rAkhavAvALA arthane svIkAre che. vartamAnakALano paryAya atIta ane anAgatamAM nathI, tethI dravyanA anugAmI svarUpanI sAthe yadyapi RjusUtrano sIdho saMbaMdha nathI paraMtu gauNa rUpe saMbaMdha avazya che. RjusUtra naya vartamAna paryAyanA AdhArabhUta dravyanI ekatAno niSedha nathI karato. bhAva ghaTa dravya vinA pratiSThita thaI zakato nathI. bhAva ghaTamAM paNa uttaravartI kSaNomAM ghaTane utpanna karavAnI zakti che. A apekSAe te paNa dravya ghaTa che. A svarUpanA dravya ghaTano niSedha RjusUtra karI zakato nathI. AthI vizeSAvazyakanA kartA potAnA mate A jusUtrane paNa negama AdinI jema dravyArthikano bheda mAne che ane 8 jusUtra pramANe dravya nikSepano paNa svIkAra kare che. have RjusUtra naya nAma ane bhAva nikSepane ja mAne che, ane dravyanikSepane nahIM, A mAnyatAnuM khaMDana kare che. RjusUtro nAmabhAvanikSepAvevecchatItyanye, tatra (tanna); RjusUtreNa Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 jenadananA mahattvanA siddhAMto dravyAbhyupagamasya sUtrAbhihitatvAt, pRthaktvAbhyupagamasya paraM nissedhaat| tathA ca sUtram-"ujjusuassa ege aNuvautte Agamao egaM davvAvassayaM, puhattaM necharU utta''I (manuyo. mU. 24) artha - 28 jusUtra nAma ane bhAva A be nikSepAone ja mAne che, evuM keTalAka loko kahe che, te mata yukta nathI. kAraNa ke, RjusUtra dravyane mAne che, A sUtramAM pratipAdita che. A naya pRthakatva arthAt anekatAno svIkAra kare che, te ja vastuno niSedha che. sUtra (sUtrano artha) A rIte che. RjusUtra nayanA mate eka upayoga rahita purUSa AgamataH eka dravyAvazyaka che. A naya anekatAne mAnato nathI. kahevAno Azaya e che ke, AgamamAM dravya nikSepanA be prakAranA bheda pratipAdita che. eka AgamathI dravya che ane bIjo noAgamathI. dravya che. padArthanA jJAnane Agama kahe che. padArthajJAnano abhAva noAgama kahevAya che. je ghaTa zabdanuM uccAraNa kare che paraMtu ghaTanA viSayamAM upayogathI arthAt ghaTa viSayaka avadhAnathI zUnya che, te purUSa AgamathI dravya ghaTa che. noAgamathI dravyaghaTa traNa prakArano che. jJAtAnuM zarIra, bhAvI zarIra ane A baMnethI bhinna mATI rUpa ghaTa. ghaTanuM kAraNa hovAthI je rIte mATIno piMDa dravya ghaTa che, te ja rIte ghaTanA viSayanA jJAnathI rahita purUSa paNa pachI ghaTa viSayano jJAtA thaI jAya che, tethI upayoga rahita purUSa AgamathI dravya ghaTa che, ghaTanA jJAtAnuM zarIra zilA para paDelA pUrvakALamAM jJAnayukata AtmAnI sAthe saMbaddha hatuM. tethI A kALamAM jJAtAnuM zarIra dravya ghaTa kahevAya che. je zarIra dvArA atyAre ghaTane jANavo nathI, paraMtu anya kALamAM te ja zarIrathI jANaze te bhAvI zarIrarUpa dravya ghaTa che. dravya nikSepanA A bhedomAM atIta ane bhAvI zarIrane athavA bhAvI kAryanA kAraNane dravya kahevAyuM che. anuyoga dvAra Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jenadarzanamAM nikSepayojana" 311 sUtramAM RjusUtra anusAra AvazyakanA viSayamAM upayoga rahita purUSane dravya Avazyaka kahe che. anuyogadvAra sUtra pramANe jusUtra nayanA mate dravya Avazyaka eka che, te aneka dravya Avazyakone nathI mAnato. je loko RjusUtra pramANe dravya nikSepano svIkAra nathI karatA, temano anuyoga dvAranA A sUtranI sAthe virodha che. kAryarUpa bhAvane jusUtra svIkAra kare che, A viSayamAM badhAno mata eka che. kArya ghaTamAM paNa je vartamAna paryAya che, te uttara kSaNanA paryAyone utpanna karavAmAM kAraNa che, kAraNa hovAthI bhAva ghaTa paNa dravya ghaTa che. jusUtra vartamAnakALa sAthe saMbadhdhabhAvanuM pratipAdana mukhyarUpe kare che. je bhAva ghaTa vartamAna che, temAM uttara kSaNanA ghaTane utpanna karavAnI yogyatA che. A yogyatA kAraNatA rUpa che ane tethI dravyarUpa che. bhAvanuM kArya svarUpa ja vartamAnakALamAM nathI, paraMtu yogyatA rUpa kAraNatA paNa vartamAnakALamAM che. tethI RjusUtranaya mujaba dravyano nikSepa ucita che. RjusUtra ane dravyanikSepanA paraspara saMbaMdhanuM pratipAdana karavAvALAono A abhiprAya che. have RjusUtra nayane sthApanA nikSepa paNa mAnya che, A vAtane yuktipUrvaka jaNAve che - kathaM cAyaM piNDAvasthAyAM suvarNAdidravyamanAkAraM bhaviSyatkuNDalAdi - paryAyalakSaNabhAvahetutvenAbhyupagacchan viziSTendrAdhabhilApahetubhUtAM sAkArAmindrAdisthApanAM necchet ?, na hi dRSTe'nupapannaM naameti| artha :- A RjusUtranaya piMDaavasthAmAM AkArathI rahita suvarNa Adi dravyane bhAvI kuMDaLa Adi paryAyarUpa bhAvanuM kAraNa hovAthI svIkAra kare che. to Indra padanA uccAraNamAM kAraNa ane AkArathI yukta Indra AdinI sthApanA kema nahIM mAne? je anubhavathI yukta che, te ayukta nathI thatuM. Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 jainadarzananA mahattvanA siddhAMto kahevAno Azaya e che ke, jusUtranA mate dravya nikSepa siddha thaI javAthI sthApanAno svIkAra paNa Avazyaka thaI jAya che. piMDa avasthAmAM suvarNa kuMDaLa Adi paryAyonA AkArathI rahita hoya che. kuMDalaparyAyarUpa bhAvanuM kAraNa hovAthI suvarNanA piMDane jo jusUtra dravyakuMDaLa AdinA rUpamAM mAnI zake che, to sthApanAne mAnavAmAM koI Apatti na hovI joIe. suvarNano piMDa joIne tenA mATe kuMDala Adi zabdano prayoga nathI thato. paraMtu IndranI pratimA joIne Indra zabdano prayoga thAya che. suvarNanA piMDamAM kuMDala Adino AkAra nathI paraMtu pratimAmAM Indrano AkAra che. bhAvaIndrano je rIte vartamAna kALanI sAthe saMbaMdha che, te rIte sthApanA Indrano paNa arthAt IndranI pratimAno paNa vartamAnakALa sAthe saMbaMdha che. A vastu anubhavathI siddha che, tethI 28jusUtranA matamAM sthApanAne mAnavI yukta che. have A viSayamAM anya yukti batAvIne vadhu spaSTatA kare che. kiJca, indrAdisaMjJAmAtraM tadartharahitamindrAdizabdavAcyaM vA nAmecchan ayaM bhAvakAraNatvAvizeSAt kuto nAma dravyasthApane necchet ? / pratyuta sutarAM tadabhyupagamo nyaayyH| indramUrtilakSaNadravyaviziSTatadAkArarUpasthApanayorindraparyAyarUpe bhAve tAdAtmyasaMbandhenAvasthitatvAttatra vAcya-vAcakabhAvasambandhena saMbaddhAnnAmno'pekSayA snnihittrkaarnntvaat| artha :- uparAMta, A trasUtra kevaLa Indra Adi saMjJA rUpa nAmane athavA Indra Adi arthathI rahita Indra Adi zabda dvArA vAcya vasturUpa nAmane mAne che. to bhAvanuM kAraNa thavAmAM koI bheda na hovAthI dravya ane sthApanAne kema nahIM mAne? uchuM, tene mAnavuM vadhAre ucita che. Indra mUrtirUpa dravya ane IndranA viziSTa AkAra rUpa sthApanA, A baMne Indra paryAyarUpa bhAvamAM tAdAtya saMbaMdhathI rahe che, paraMtu nAma vAcya Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jainadarzanamAM nikSepayojana' 31 3 vAcaka saMbaMdhathI rahe che, tethI nAmanI apekSAe dravya ane sthApanA bhAvanuM adhika nikaTa kAraNa che. kahevAno Azaya e che ke, RjusUtra nAmano svIkAra kare che te tame paNa mAno cho. nAma be prakAranuM hoI zake che. kevaLa Indra Adi saMjJA rU5 athavA IndranA mukhya arthathI rahita. paraMtu Indra zabdathI vAcya gopAlano bALaka Adi vasturUpa che. A baMne prakAranA nAma bhAvanA kAraNe che tethI teno jusUtra svIkAra kare che. nAma nikSepane mAnavAnuM kAraNa dravya ane sthApanAmAM paNa vidyamAna che. eTaluM ja nahi, nAmanI apekSAe dravya ane sthApanA Indra paryAya rU5 bhAvamAM adhika nikaTavartI hetu che. IndranI mUrti dravya che ane teno viziSTa AkAra sthApanA che. A baMne Indra paryAyarU5 bhAvamAM abhedathI vidyamAna che. IndranI mUrti ane teno viziSTa AkAra baMne bhAva IndrathI alaga thaIne dekhAtA nathI paraMtu nAma bhAvaIndrathI alaga thaIne pratIta thAya che. nAmano bhAvanI sAthe saMbaMdha vA-vAcaka bhAvarUpa che. dravya ane AkAranI jema nAma sarvathA bhAvanA svarUpamAM pratIta thatuM nathI. tethI nAmanI apekSAe vadhu nikaTa hovAthI jusUtra dravya ane sthApanAno svIkAra kare che. saMgraha ane vyavahAranaya sthApanA nathI mAnatA," - A matanuM khaMDana karatAM jaNAve che ke - anya mata H saMgrahavyavahArau sthApanAvarjAstrInikSepAnicchata iti kecit; artha - saMgraha ane vyavahAra sthApanAne choDIne anya traNa nikSepAono svIkAra kare che - Avo keTalAka lokono mata che. kahevAno sAra e che ke, saMgraha naya anusAra sthApanAne na Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto mAnavAvALA nAmanikSepa dvArA sthApanAno saMgraha karI le che. temano abhiprAya A rItano che - bhinna arthone sAdhAraNa dharma dvArA saMgraha eka karI de che. nAma nikSepanuM svarUpa e rItanuM che ke jenA dvArA sthApanA paNa nAmanikSepanI aMdara cAlI jAya che. eka nAma varNarUpa che ane bIjuM nAma Indra padanA saMketanA viSayarUpa che. je rIte svarganA adhipati bhAvaIndrathI bhinna hovAM chatAM paNa saMketanA kAraNe Indrapada gopAlanA bALakanuM paNa bodhaka thaI jAya che, A rIte saMketanA kAraNe sthApanA IndranuM paNa bodhaka thaI jAya che. Indra nAmathI pratIta hovAnA kAraNe sthApanA paNa nAmamAM samAviSTa che. yadyapi Indra dvArA bhAvaIndranuM paNa jJAna thAya che. paraMtu A kAraNe bhAva ane nAmanuM aikya nathI thaI zakatuM. bhAvaIndrano bodha Indra pada mukhya vRttithI karAve che. svargano adhipati ezvaryathI yukta che, tethI temAM Indrapadano saMketa artha pramANe che, paraMtu gopAlanA bALakamAM Indra padano saMketa artha pramANe nathI. gopAlano bALaka svarga para zAsana nathI karato, tethI te vastutaH Indra nathI. mAtA-pitA dvArA saMketa karI devAnA kAraNe te Indra kahevAya che, tethI nAma dvArA bhAvano saMgraha thaI zakato nathI. artha vagara kevaLa saMketathI Indra pada je rIte gopAlanA bALakano bodha karAve che, te rIte svarga para zAsanarUpa artha vagara Indra pratimAno bodha paNa Indra pada karAve che. tethI nAmamAM sthApanAno samAveza thaI zake che. vyavahAra nayanA mate sthApanA nikSepa nathI, A matane mAnavAvALA paNa lokamAM pracalita vyavahArano Azraya pradhAnarUpe le che. loko mukhyarUpe saMketa dvArA gopAlanA bALaka Adine, varganA adhipati bhAva Indrane ane je jIva anya bhavamAM Indra padane prApta karaze tene Indra kahe che, tethI vyavahAra naya pramANe, nAma, dravya ane bhAva A traNa nikSepa che, sthApanA nathI. Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jenadarzanamAM nikSepayojana" 31 5 anya matanuM khaMDana : tannAnavadyaM yataH saMgrahiko'saMgrahiko'narpitabhedaH paripUrNo vA naigamastAvat sthApanAmicchatItyavazyamabhyupeyam, saGgraha-vyavahArayoranyatra dravyAthike sthaapnaabhyupgmaavrjnaat| artha :- A kathana nirdoSa nathI, kAraNa ke, saMgrahika, asaMgrahika athavA bhedanI vivakSA na karavAvALo paripUrNa nagama sthApanAne mAne che - A avazya mAnavuM paDaze. saMgraha ane vyavahArathI bhinna dravyArthikamAM sthApanAno tyAga nathI. tenAthI A tattva siddha thAya che. kahevAno Azaya e che ke, saMgraha ane vyavahAramAM sthApanAnA tyAganuM pratipAdana karavAvALA vAdI je hetuone kahe che, te hetu saMgraha ane vyavahArano virodha pragaTa nathI karatA. te hetu nAmamAM sthApanAno samAveza kare che ane A kAraNe vAdI sthApanAnA tyAgano svIkAra kare che. vicAra karIne jovAmAM Ave to antarbhAva mAnavAthI sthApanAno svIkAra Avazyaka thaI jAya che. saMgraha ane vyavahAra jyAre nAmano svIkAra kare che, to nAmanA aMtargata sthApanAno svIkAra kare che, te mAnavuM paDaze. nAmathI sthApanAnuM svarUpa bhinna hoya ane teno saMgraha ane vyavahAranI sAthe saMbaMdha na thaI zakato hoya, tyAre sthApanAno tyAga kahI zakAya che. je hetuthI nAmamAM sthApanAno aMtarbhAva kahyo che, te yukta nathI. Indra pada kevaLa saMketanA baLe ezvaryahIna gopAla bALaka rUpa nAma Indrano vAcaka che paraMtu IndranI pratimAmAM A padano prayoga saMketane kAraNe nathI thato. Indra padano prayoga gopAla bALakane mATe je rIte thAya che, te rIte A pratimAne mATe paNa thAya che, eTalAthI jo nAma ane sthApanAno abheda mAnavAmAM Ave to nAma dvArA Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 jenananA mahattvanA siddhAMto dravyano paNa aMtarbhAva mAnavo joIe. dravya IndramAM paNa Indra padano prayoga thAya che. jo tame bhAvanI sAthe saMbaMdhano bheda hovAthI nAma ane dravyano bheda svIkAro to nAma ane sthApanAmAM paNa bheda mAnavo paDaze. dravya pariNAmI kAraNa che, dravya bhAvarUpamAM pariNata thAya che. nAmanuM pariNAma bhAvarUpamAM nathI thatuM, Indra nAma svargAdhipati IndranA rUpamAM thaI jatuM nathI. Indra nAma kevaLa saMketanA baLe gopAlanA bALakanuM pratipAdana kare che. A kAraNe nAma ane dravyano bheda hoya to nAma ane sthApanAno paNa bheda aparihArya thaI jAya che. sthApanAnI sAthe nAmano saMbaMdha kevaLa saMketanA kAraNe nathI. ezvaryarUpa arthanI sAthe saMbaMdha thavAthI Indra padano saMketa bhAva IndramAM je rIte thAya che, te rIte IndranI pratimArUpa sthApanAmAM nathI thato. pratimA svarga para zAsana nathI karatI. sthApanAmAM Indra padano prayoga mukhya rUpathI nathI. sAdagdhanA kAraNe sthApanAmAM Indra padano prayoga thAya che. sAdazyarUpa saMbaMdha paNa sadbhAva sthApanAmAM thAya che. asaddabhAva sthApanAmAM to sAdazya paNa prayojaka nathI thatuM. tyAM kevaLa abhiprAya prayojaka thAya che. nAma nikSepamAM abhiprAya prayojaka nathI hato, tethI nAma dvArA sthApanAno antarbhAva yukta nathI. nAma Adi cAreyanA bhinna svarUpanI sAthe saMbaMdha saMgraha ane vyavahAramAM svIkAra karavo joIe. tenAthI atirikta te vAdI saMgraha ane vyavahArathI bhinna dravyArthikamAM sthApanAno svIkAra mAne che. saMgraha ane vyavahArathI bhinna nigamanAya dravyArthika che, A viSayamAM matono bheda nathI. have A vAdIne nagamamAM sthApanAno svIkAra mAnavo paDaze. nagamanA traNa bheda karavAmAM Ave che. eka saMgrahika che, bIjo asaMgrahika che, trIjo paripUrNa nigama che. Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jenadarzanamAM nikSepayojana" 317 A traNeya negamomAM sthApanAne mAnI levAthI saMgraha ane vyavahAramAM paNa sthApanAno nikSepa Avazyaka thaI jAya che. have naigamanA traNa bheda svIkAravAthI saMgraha ane vyavahAramAM paNa sthApanA nikSepano svIkAra Avazyaka thaze, te kramazaH yukti purassara jaNAve che. tatrAdyapakSe saMgrahe sthApanAbhyupagamaprasaGgaH, saMgrahanayamatasya sNgrhiknaigmmtaavishessaat| dvitIye vyavahAre tadabhyupagamaprasaGgaH tanmatasya vyvhaarmtaadvishessaat| artha :- temAMthI pahelo pakSa hoya to saMgrahamAM sthApanAno svIkAra karavo paDaze, kAraNa ke, saMgrahanayanA matamAM ane saMgrahika nagamanA matamAM koI bheda nathI. bIjo pakSa hoya to vyavahAramAM sthApanAno svIkAra karavo paDaze, kAraNa ke, asaMgrahika nagama ane vyavahAranA matamAM bheda nathI. kahevAno Azaya e che ke, saMgrahika negama saMgrahanA matane mAne che. saMgraha je rIte sAmAnyano svIkAra kare che, te rIte saMgrahika negama paNa sAmAnyano svIkAra kare che. jo saMgrahanA matane mAnavAvALo negama sthApanAne mAne che, to saMgrahane paNa samAna mata hovAthI sthApanAne mAnavI paDaze. jo tame asaMgrahika nagamanA matamAM sthApanAno svIkAra karo cho, to vyavahAra nayamAM sthApanAne mAnavI paDaze. asaMgrahika negama vyavahAra nayanA matane mAne che. vyavahAra naya je rIte vizeSano svIkAra kare che, te rIte asaMgrahika negama paNa vizeSane svIkAre che. jo asaMgrahika begama sthApanAne mAne, to samAna mata hovAthI vyavahAramAM paNa sthApanA Avazyaka thaI jAya che. have trIjA vikalpanA viSayamAM khulAso kare che ke, Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 jainadarzanane mahattvanA siddhAMto tRtIye ca nirapekSayoH saMgrahavyavahArayoH sthApanAbhyupagamopapattAvapi samuditayoH saMpUrNa gamarUpatvAttadabhyupagamasya durnivAratvam avibhAgasthAnnaigamAtpratyekaM tdekaikbhaaggrhnnaat| artha - trIjA pakSane mAnavAmAM Ave to nirapekSa saMgraha ane vyavahAramAM sthApanAno asvIkAra thaI zake che. paraMtu paraspara maLelA saMgraha ane vyavahAra saMpUrNa nagamanA svarUpamAM thaI jAya che. tethI tene sthApanA svIkAra karavo paDaze. vibhAga rahita negama nayanA eka-eka bhAgano saMgraha ane vyavahAra svIkAra kare che. kahevAno Azaya e che ke, paripUrNa naigama saMgraha ane vyavahArathI vilakSaNa che. tethI jo te sthApanAno svIkAra kare to saMgraha ane vyavahAra pramANe sthApanA anivArya nathI thatI. paraMtu paraspara maLIne saMgraha ane vyavahAra saMpUrNa negama samAna thaI jAya che. A dizAmAM saMpUrNa nagamanA eka-eka bhAgane levAvALA saMgraha ane vyavahArane mATe paNa sthApanA Avazyaka thaI jAya che. have A viSayamAM adhika spaSTatA kare che - kiJca, saMgrahavyavahArayo gamAnta vAtsthApanAbhyupagamalakSaNaM tanmatamapi tatrAntarbhUtameva, ubhayadharmalakSaNasya viSayasya pratyekamapreveze'pi sthApanAlakSaNasyaikadharmasya pravezasya sUpapAdatvAt, sthApanA sAmAnyatadvizeSAbhyupagamamAtreNaiva saMgrahavyavahArayorbhedopapatteriti yathAgamaM bhaavniiym| artha :- uparAMta, saMgraha ane vyavahAramAM negamano aMtarbhAva che, tethI sthApanAnA svIkAra rUpa je nagamano mata che, te paNa te baMnenI aMtargata che. ubhaya dharmarUpa arthAt sAmAnya-vizeSa rUpa viSaya koI ekamAM praviSTa thato nathI, paNa sthApanA rU5 eka dharmamAM pravezanuM upapAdana saraLatAthI thaI zake che. sthApanA sAmAnya ane sthApanA vizeSa mAnI levAthI saMgraha ane vyavahArano bheda Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzanamAM nikSepayojana" 319 saMgata thaI zake che. A rItithI Agama anusAra vicAra karavo joIe. kahevAno Azaya e che ke, nagama be prakArano che. eka kevaLa sAmAnyanuM pratipAdana kare che ane bIjo kevaLa vizeSanuM. sAmAnyavAdI nagamano saMgrahamAM ane vizeSavAdI negamano vyavahAramAM samAveza che. A kAraNe sthApanAnA svIkAra rUpa je naigamano mata che te paNa saMgraha ane vyavahArano siddha thaI jAya che. paripUrNa nagamano viSaya sAmAnya paNa che ane vizeSa paNa. A baMneno praveza ekalA saMgraha ane ekalA vyavahAramAM thaI zakato nathI. paraMtu sthApanA rUpa dharmano praveza baMnemAM thaI zake che. sAmAnya ane vizeSarUpa baMne sthApanAono svIkAra paripUrNa nagamamAM che. saMgraha kevaLa sAmAnyano ane kevaLa vizeSano vyavahAra svIkAra kare che. tethI baMnene ekalo saMgraha ke ekalo vyavahAra yadyapi svIkAra karato nathI. paraMtu sthApanAnA svIkAra rUpa dharmane baMne svIkAra karI zake che. sAmAnya sthApanA je prakAre sthApanA che, te prakAre vizeSa sthApanA paNa sthApanA che, tethI sthApanAno svIkAra negamanI jema saMgraha ane vyavahAramAM paNa samAna rUpathI che. jo tame ema kaho ke, jo baMne sthApanAno svIkAra karIe chIe, to A viSayamAM saMgraha ane vyavahArano bheda nahIM rahe. to A zaMkA yukta nathI. sAmAnya sthApanAno svIkAra karavo saMgrahano ane vizeSa sthApanAno svIkAra karavo vyavahArano asAdhAraNa dharma che, AthI baMneno bheda paNa che. jIvanA viSayamAM nikSepa H etaizca nAmAdinikSepairjIvAdayaH padArthA nikssepyaaH| Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 jainadarzanane mahattvanA siddhAMto artha :- A nAma Adi nikSepAo dvArA jIva Adi padArthono nikSepa karavo joIe. tatra yadyapi yasya jIvAsyAjIvasya vA jIva iti nAma kriyate sa nAmajIvaH, devatAdipratimA ca sthApanAjIvaH, aupazamikAdibhAvazAlI bhAvajIva iti jIvaviSayaM nikSepatrayaM sambhavati, na tu drvynikssepH| artha - je jIva athavA ajIvanuM jIva" e nAma karI devAmAM Ave che, te nAma jIva che. devatA AdinI pratimA sthApanA jIva che. pazamika Adi bhAvothI je yukta che te bhAva jIva che. A prakAre jIvanA viSayamAM traNa nikSepa thaI zake che. paraMtu jIvano dravya nikSepa nathI thaI zakato. kahevAno Azaya e che ke, cetana athavA acetana arthane jIva nAma ApavAmAM Ave to te nAma jIva che. manuSya Adi jIvonA bheda che, te badhA sAmAnya rUpe jIva che. te badhA jIva jIvanathI yukta che. tenuM jyAre jIvanAma che, tyAre te vAcya arthathI yukta thAya che. jyAre acetana kASTha AdinuM jIva nAma dharI devAmAM Ave che, tyAre jIvana rU5 vAcya arthathI rahita hoya che, A dazAmAM A nAma jIva che. jyAre koI acetana vastunuM jIva nAma rAkhI devAmAM Ave che, tyAre te acetana nAma jIva kahevAya che. je rIte svarganA adhipati IndrathI bhinna gopAlano bALaka nAmathI Indra kahevAya che. A prakAre jIvathI bhinna acetana artha nAmathI jIva kahevAya che. devatA, manuSya AdinI pratimAnuM sthApana jIva buddhithI karavAmAM Ave to te pratimA "sthApanA jIva' kahevAya che. devatA ane manuSya zarIradhArI che. A dizAmAM zarIrano je AkAra che, te AkAra AkArarahita.jIvano paNa mAnI levAmAM Ave che. IndranI pratimA IndranI buddhithI banAvavAmAM Ave che ane te Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jenadarzanamAM nikSepayojana" 3 21 sthApanA Indra kahevAya che. te prakAre jIvanI koI pratimA banAvavAmAM Ave ane temAM jIva buddhinuM sthApana karavAmAM Ave to te pratimA, devatAnI hoya ke manuSya AdinI, sthApanA jIva che. opazamika Adi bhAvothI yukta jIva bhAvajIva che. jIva jJAna svarUpa che. karma pudgalonA upazama AdinA kAraNe jJAnanA pariNAma bhinna prakAranA thaI jAya che. A samasta pariNAma sadA jIvamAM nathI thatA. paraMtu koIne koI pariNAma avazya rahe che. caitanya AtmAnuM asAdhAraNa svarUpa che, tenAthI rahita AtmA kyAreya nathI hoto. agni je rIte uSNatAthI rahita nathI hoto, te ja rIte jIva kyAreya caitanyathI rahita nathI hoto. karmanA kAraNe jJAnanA pariNAma aneka prakAranAM thatA rahe che. A pariNAmothI yukta jIva bhAvajIva che. A rIte jIvanA viSayamAM nAma, sthApanA ane bhAva A traNa nikSepa thaI zake che. paraMtu dravya nikSepa nathI thaI zakato. jIvanA viSayamAM dravya nikSepanA niSedhanuM rahasya jaNAvatAM AgaLa batAve che ___ ayaM hi tadA sambhavet, yadyajIvaH sannAyatyAM jIvo'bhaviSyat, yathA'devaH sannAyatyAM devo bhaviSyat (n) dravyadeva iti| na caitadiSTaM siddhAnte, yato jIvatvamanAdinidhana: pAriNAmiko bhAva iSyata iti| artha - e dravya jIva tyAre ja thaI zake ke, jyAre ajIva hoya tevo koI artha bhAvI kALamAM jIva thaI jato hoya. je prakAre deva nathI, te deva thavAvALA che to dravyadeva kahevAya che, paraMtu dravya jIva viSayamAM A siddhAtamAM ISTa nathI. kAraNa ke, jIvatva Adi ane attathI rahita pAriNAmika bhAva mAnavAmAM Ave che. kahevAno sAra e che ke, vartamAnakALamAM je paryAya che, tenA kAraNa svarUpa artha, dravya kahevAya che. ghaTa vartamAnakALanuM pariNAma che. mRrliMDa Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 2 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto tenuM kAraNa che, te ghaTanA rUpamAM nathI. tethI dravya ghaTa kahevAya che. jo koI jIvabhinna artha anya kALamAM jIva rUpe pariNAmane prApta thaI zake, to kAraNa hovAthI tene dravya jIva kahI zakAya che. paraMtu jIva na to utpanna thAya che na naSTa thAya che, je artha jIvathI bhinna cetanAzUnya che te kyAreya jIva svarUpane prApta karato nathI. je hajI manuSya che, paraMtu pachI kyAreka devarUpamAM thaze te manuSya hovA chatAM paNa dravya deva che. paraMtu ajIva ane jIvano paraspara kArya-kAraNa bhAva nathI. tethI koIpaNa artha dravya jIva thaI zakato nathI. have A viSayamAM anya matane upasthita karIne tenuM khaMDana karatAM AgaLa jaNAve che ke, tathApi guNaparyAyaviyuktatvena buddhyA kalpito'nAdipAriNAmikabhAvayukto dravyajIvaH zUnyo'yaM bhaGga iti yAvat, satAM guNaparyAyANAM buddhyApanayasya kartumazakyatvAt na khalu jJAnAyattArthapariNatiH kintu artho yathA yathA vipariNamate tathA tathA jJAnaM prAdurastItiA (- ahIMyAM "satAM guNapayAna" thI AgaLa "zUnyo caM caM rUti vAva" eTalo pATha na hovo joIe. paraMtu "dravyanIva:" tyAra bAda "ti vi tanna" eTalo pATha hovo joIe. "tathA tathA jJAnaM prAdurastIti" enI pachI "zUnyochyuM rUti thavA" ATalo pATha hovo joIe. A prakAre pAThane mAnavAthI artha A prakAre thaze.) artha :- to paNa guNa ane paryAyathI rahita rUpamAM buddhi dvArA kalpita karelA anAdi pAriNAmika bhAvathI yukta dravya jIva che. A mata yukta nathI. je guNa ane paryAya vidyamAna che. tene kalpanAthI haTAvI zakAtAM nathI. padArthanuM pariNAma jJAnane AdhIna nathI, paraMtu artha je rUpamAM pariNAmane prApta kare che, te te rUpathI jJAna pragaTa thAya che. kahevAno sAra e che ke, dravyano guNa ane paryAyonI sAthe je Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzanamAM nikSepayojana" 3 2 3 saMbaMdha che, te koI kALe dUra nathI thato, paraMtu tenI kalpanA karI zakAya che. vastunuM ja svarUpa che, tenI viruddha artha satya rUpamAM thaI zakato nathI. paraMtu kalpanA dvArA nyUna ane adhika pariNAmamAM te viruddha karI zakAya che. eka manuSya jyAM sudhI manuSya che, tyAM sudhI tenA zarIra para siMhanuM mAthuM nathI, paraMtu siMhanA mAthAvALAM manuSyanI kalpanA thaI zake che. A ja rIte manuSyanA zarIramAM pAMkha nathI hotI paNa kalpanA dvArA temAM pAMkha lagAvI zakAya che. A ja rIte dravya yadyapi koI kALamAM guNa ane paryAyothI rahita nathI hotuM, to paNa dravyanA A rItanA svarUpanI kalpanA karI zakAya che, jemAM guNa ane paryAya na hoya. A prakArano guNa ane paryAyathI rahita jIva pAchaLanA kALamAM guNa ane paryAyathI yukta thaI zake che, A rItanA kalpita jIvane guNa ane paryAyathI viziSTa jIvanuM kAraNa hovAthI dravya jIva kahI zakAya che. keTalAka loko A rIte jIvanA viSayamAM paNa dravya nikSepanuM pratipAdana kare che. paraMtu te yukta nathI. je vastu vidyamAna che, tenI virUddha kalpanA ja thaI zake che, paraMtu kalpanA pramANe arthanuM pariNAma nathI thatuM. manuSyanA zarIramAM kalpanAthI siMhanuM mAthuM lagAvI devAthI vAstavamAM mAthAno saMbaMdha nathI thato ane na to manuSyanA zarIra para pAMkho thaI jAya che. A ja rIte anAdi pAriNAmika cetanyathI yukta jIva koIpaNa samaye guNa ane paryAyothI rahita thaI zakato nathI. tethI A prakArano kalpita jIva, bhAva jIvanI apekSAe dravya jIva thaI zakato nathI. tethI jIvanA viSayamAM dravya nikSepa nathI. ahIM ullekhanIya che ke, ahIMyAM tarkabhASAnA mudrita pAThamAM ATalo (pUrvokta) pheraphAra karavAmAM Ave to zrI mahopAdhyAyajIe tattvArthasUtranA Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 24 - jainadarzananA mahattvanA siddhAMto (nyAsa pratipAdaka) bhASyanI je prakAranI vyAkhyA karI che, tenI sAthe pUrNa saMmati thaI jAya che. - "jIvanA viSayamAM dravyajIvane asvIkRta karavAmAM nAmAdi cAra nikSepAonI vyApakatAno bhaMga thaI jaze" AvI zaMkAnuM samAdhAna ApatAM have kahe che ke - na caivaM nAmAdicatuSTayasya vyApitA bhaGgaH yataH prAyaH sarvapadArtheSvanyeSu tat smbhvti| yadyatraikasminna sambhavati naitAvatA bhavatyavyApiteti vRddhaaH| artha - A prakAre thavAthI nAma Adi cAra nikSeponI vyApakatAno bhaMga thaI jAya che, evuM na mAnI levuM joIe. kAraNa ke, prAyaH anya samasta padArthomAM te hoI zake che. jo ahIMyAM ekamAM nathI hotA to eTalAthI emanI vyApakatA dUra nathI thatI, ema vRddha lokonuM kahevuM che. ' vizeSArtha - anuyoga dvArA sUtramAM kahyuM che ke, je paNa artha hoya temAM cAreya nikSepAono saMbaMdha karavo joIe. "vAsthaya gaM gANijJA nikkheve nnirvsesN| jattha vi ya na jANijjA caukkayaM NikkhivaM tasthA" (anuyoga dvAra sUtra.1) A vacanathI nikSepa vastu mAtra vyApaka pratIta thAya che. jo jIvamAM dravyano nikSepa na thaI zake, to vyApakatAno bhaMga thaI jAya che, tenA uttaramAM kahe che ke, adhika padArthonI sAthe saMbaMdha thavAthI ahIMyAM vyApakatA kahevAmAM AvI che. keTalAka arthomAM jo koI nikSepano saMbaMdha na hoya to eTalAthI vyApakatAno bhaMga nathI, thaI jato. tattvArtha sUtranA bhASyanI TIkAmAM A vastunuM pratipAdana che. (tattvArthAdhigama sUtra, svopallabhASyaTIkAlaMkRta, prathama adhyAya, sUtra-2) have jIvanA dravyanikSepanI mAnyatAno anya mata prastuta kare che. jIvazabdArthajJastatrAnupayukto dravyajIva itypyaahuH| Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jenadarzanamAM nikSepayojana" 3 25 artha - je jIva zabdanA arthane jANe che, paraMtu jIvanA viSayamAM koI koLe upayogathI zUnya che, te purUSa te kALamAM dravya jIva che, ema paNa keTalAka loko kahe che. kahevAno sAra e che ke, je loko nikSepAonI vyApakatAne siddha karavA mAMge che, emAMthI amuka loko zAstranI paribhASAno Azraya laIne jIvanA viSayamAM dravya nikSepanuM nirUpaNa kare che. "anupayogo dravyama'' A prAcIna paribhASA mujaba upayoganA abhAvane dravya kahe che. tethI jIva zabdanA arthanuM jJAna thavA chatAM paNa jyAre jIvanA viSayamAM upayoga nathI, tyAre purUSa dravyajIva kahI zakAya che. A viSayamAM zrI mahopAdhyAyajI A uttarane vadhAre yukta nathI samajatA. nikSepanA prakaraNamAM mukhya rUpe dravya te thAya che, je bhAvanuM kAraNa thAya. paNa svayaM bhAvarUpa na hoya. dravyanuM A mukhya svarUpa jIvamAM nathI thaI zakatuM. anyamataH apare tu vadanti - ahameva manuSyajIvo (dravyajIvo)'bhidhAtavya: uttaraM devajIvamaprAdurbhUtamAzritya ahaM hi tasyotpitsordevajIvasya kAraNaM bhavAmi yatacAhameva tena devajIvabhAvena bhaviSyAmi, atohamadhunA dravyajIva iti| etatkathitaM tairbhavatipUrvaH pUrvo jIvaH parasya parasyotpitso: kaarnnmiti| asmiMzca pakSe siddha eva bhAvajIvo bhavati nAnya iti etadapi nAnavadyamiti tttvaarthttiikaakRtH| artha - anya loko kahe che ke - je hajI utpanna nathI thayo, e prakArano uttarakALamAM thavAvALA deva jIvanI apekSAe, "huM manuSya jIva ja dravya jIva chuM." A rIte kahevuM joIe. kAraNa ke, te utpanna thavAvALA deva jIvanuM zuM kAraNa chuM. huM ja te deva jIvanA svarUpamAM hoIza, tethI huM atyAre dravya jIva chuM. temanA kahevAno abhiprAya A rItano che. pUrva Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto pUrva kALano jIva utpanna thavAvALA para para kALanA jIvano kAraNa che. A pakSamAM siddha ja bhAva jIva thaI zake che. anya nahIM, A kAraNe A mata paNa doSa rahita nathI ema tattvArthanI TIkAnA kartA kahe che. kahevAno Azaya e che ke, je loko kAraNane dravya mAnIne jIvanA viSayamAM dravyanikSepanuM pratipAdana kare che, tenA matanuM nirUpaNa ane temAM doSanuM pratipAdana zrI mahopAdhyAyajIe tattvArthanA TIkAkAra anusAre karyuM che. je atyAre manuSya che. paraMtu kAlAMtare deva rUpe svargamAM utpanna thaze, te deva jIvanuM kAraNa che. mRtiMDa je rIte ghaTa rUpamAM pariNata thAya che, te rIte manuSyano jIva have deva jIvanuM kAraNa che. A rItithI keTalAka loko utpatti ane vinAzathI rahita jIvanA paNa utpAdaka jIvanuM pratipAdana kare che. kAryanI apekSA kAraNa pUrva kALamAM hoya che. deva jIva uttarakALano che, manuSya jIva pUrvakALano che, tethI te baMne jIvomAM kArya-kAraNa bhAva thaI zake che, A keTalAka lokono dravya jIvanA viSayamAM mata che. tattvArthanA TIkAkAra kahe che ke, jo A matane mAnIne dravya jIvanuM upapAdana karavAmAM Ave to manuSya vagere badhA ja jIva dravyajIva thaI jaze. koI bhAvajIva nahIM rahe. kArya dazAmAM artha bhAva che ane kAraNa dazAmAM dravya che. eka ja kALamAM eka ja artha kAraNarUpa ane kAryarUpa nathI thaI zakato. A matane mAnI levAthI eka siddha ja bhAvajIva thaI zakaze. siddha thaI javAthI jIva anya bhavamAM utpanna nathI thato, tethI te bhAvarUpamAM ja raheze. jeTalA paNa saMsArI jIva che, te badhAM A mata pramANe dravya thaI jaze. koIpaNa bhAva jIva nahIM thaI zake. vAstavamAM saMsAranA badhAM ja jIva bhAvajIva che tethI A rItithI dravya jIvanuM svarUpa ucita nathI. Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jenadarzanamAM nikSepayojana" 327 'have zrI mahopAdhyAyajI potAnI mAnyatAne jaNAvatAM kahe che ke, idaM punarihAvadheyaM-itthaM saMsArijIve dravyatve'pi bhAvatvAvirodhaH, ekavastugatAnAM nAmAdInAM bhaavaavinaabhuuttvprtipaadnaat| tadAha bhASyakAra:"ahavAvatthUbhihANaM nAmaM ThavaNA ya jo tayAgAro kAraNayA se davvaM, veLAvaa taLe mAvo phA" (60) rUti artha :- ahIMyAM A dhyAna devA yogya che ke, A rIte saMsArI jIvanA dravya hovA chatAM paNa bhAvatvano virodha nahIM thAya. eka vastumAM rahevAvALA nAma Adino bhAvanI sAthe avinAbhAva che, A vastunuM pratipAdana zAstramAM che. bhASyakAra kahe che ke, athavA vastunuM abhidhAna nAma che, teno AkAra sthApanA che, bhAvaparyAya prati kAraNatA dravya che ane kArya dazAmAM te vastu bhAva che. sArAMza e che ke, tattvArthanA TIkAkAra kahe che ke, jo manuSya jIvane deva jIvanuM kAraNa hovAthI dravya jIva kahevAmAM Ave to te dravya jIva ja raheze. te bhAva jIva nahIM thaI zake. A rIte saMsArI jIvamAM bhAvano nikSepa vyApaka nahIM rahe, je siddha jIva bhAvajIva thaze te dravyajIva nahIM thaI zake, A rIte nikSepa avyApaka raheze. zrI mahopAdhyAyajI kahe che ke - TIkAkArazrIe dravya jIvanuM pratipAdana karavAvALA A matamAM je rItathI nikSepanI vyApaktAnuM nirUpaNa karyuM che, te ucita nathI. je saMsArI jIva anya bhavanA jIvanuM kAraNa hovAthI dravya che, te bhAva paNa hoI zake che. eka artha kAraNa hovAthI dravya ane kArya dazAmAM hovAthI bhAva kahevAmAM Ave to temAM koI bAdhaka nathI. je saMsArI jIva che te anAdi pAriNAmika jIvabhAvathI yukta che. tethI bhAva jIva che, deva jIvanuM kAraNa che tethI dravya paNa che. vizeSAvazyakanA bhASyakAra eka arthamAM dravya ane bhAvanuM pratipAdana kare che. kevalamaviziSTajIvApekSayA dravyajIvatvavyavahAra eva na syAt, Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 jenadarzananA mahattvanA siddhAMto. manuSyAderdevatvAdiviziSTajIvaM pratyeva hetutvaaditi| artha :- A rIte mAnavAthI kevala sAmAnya jIvanI apekSAe drA jIvano vyavahAra nahIM thaI zake. manuSya Adi devabhAvathI viziSTa jIva prati ja kAraNa che. zrI mahopAdhyAyajI svaye ukta matamAM doSanuM pratipAdana A rIte kahe che, - je manuSya devajIvanuM kAraNa che tene dravya deva kahI zakAya che, paraMtu dravyajIva kahI zakAto nathI. ghaTanuM kAraNa hovAthI mRtyiMDane dravya ghaTa kahe che, dravya pRthvI nathI kahetA. je manuSya jIva che, te svayaM ajIva thaIne jIvanuM kAraNa nathI, tethI sAmAnya jIvanI apekSAe dravya jIva kahI zakAto nathI. manuSya ane devamAM kAryakAraNabhAva hovAthI sAmAnya jIvanI apekSAe koI arthamAM kArya-kAraNabhAva siddha nathI thato. AthI sAmAnya jIvanI apekSAe jIvanA viSayamAM dravya nikSepa thaI zakato nathI. A kAraNe je nikSepamAM avyApakatA che, tene mAnavI joIe. AvA to zuM, dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAzAstikAya paNa e prakAranA artha che ke, jemAM dravya nikSepa thaI zakato nathI, jo koIe prakArano artha hoya, ke je svayaM dharmAstikAyanA rUpamAM na hoya ane dharmAstikAyanuM kAraNa hoya, to te dravya dharmAstikAya kahI zakAya che. paraMtu A prakArano koI artha nathI. tethI dharmAstikAyamAM dravyanikSepa thaI zakato nathI. adharmAstikAya aneAkAzAstikAmAM paNa e rIte dravya nikSepa thaI zakato nathI. keTalAka arthomAM koI nikSepa na hovAM chatAM paNa prAyaH badhA arthomAM cAreya nikSepa thaI zake che, tethI tene vyApaka kahevAya che. | (A "nikSepa yojana" cepTara (prakaraNa) jainatarkabhASAnI paM. zrI IzvaracaMdra zarmA kRta hindI vivecanAne sAme rAkhIne taiyAra karavAmAM AvyuM che.) Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ galannayakRtabhrAntiryaH, syAdizrAntisanmukhaH / syAdAdavizadAlokaH sa evAdhyAtmabhAjanam / / je nayakRta brAntiothI rahita che, vizrAntine sanmukha banyo che, syAdvAdarUpa vizada daSTivALo che, te ja adhyAtmano adhikArI che. ziradl8-rAri, rirAmacaMdra.. ..zIsaMva che. vi.saM. 1ER, poSa suda 13 4aanyjaabaadd'ii