________________
કાંત સિવાય તત્ત્વ વ્યવસ્થા નથી. તે અત્યંત સત્ય છે. આ સપ્તભંગી નય કાંઈ ભંગાલમાત્ર નથી, પણ તત્ત્વનો અવિસંવાદી યથાર્થ વિનિશ્ચય દઢ કરાવનારી પરમ સુંદર યુકિત છે. દા. ત. તે આત્મા પર ઉતારીએ તે આત્મા
વવેદ મતિ', “હવે નાસિત', આત્મા સ્વરૂપથી છે, પરરૂપથી નથી, ઇત્યાદિ પ્રકાર ફલિત થાય છે. અર્થાત્ સ્વ દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાલ-ભાવથી આત્મા છે, પર દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાલ– ભાવથી આત્મા નથી. આમ પર દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાલ-ભાવથી આતમાં ભિન્ન છે એવું તત્ત્વવિનિશ્ચયરૂપ ભેદજ્ઞાન આથી વાલેપ દઢ થાય છે. “નિજ ભાવે સીય અસ્તિતા રે; પર નાસ્તિત્વ સ્વભાવ; અસ્તિપણે તે નાસ્તિતા રે, સીય તે ઉભય સ્વભાવો રે.”
શ્રી દેવચંદ્રજી. . જડ ભાવે જડ પરિણમે, ચેતન ચેતન ભાવ; કઈ કઈ પલટે નહિં, છોડી આપ સ્વભાવ.”
શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી આ સપ્તભંગીનું સ્વરૂપ દર્શન કરાવી, બીજા પ્રકરણમાં અત્ર નયની સામાન્ય ચર્ચા કરી, દ્રવ્ય, પર્યાય, ગુણ અને સ્વભાવનું પરિસફુટ સ્વરૂપ દર્શાવ્યું છે. તેમાં પ્રથમ નય એટલે શું? તેની વિવિધ વ્યાખ્યા કરી, નયાભાસનું સ્વરૂપ કહ્યું છે, અને નયના બે મુખ્ય મૂળ ભેદ (૧) દ્રવ્યાર્થિક, (૨) પર્યાયાર્થિકને નિર્દેશ કર્યો છે. એટલે પ્રસંગ પ્રાપ્ત દ્રવ્ય એટલે શું? કબનું લક્ષણ શું? એની
