________________
નયે ન અધૂરી રે.” આવા સમર્થ આ ન્યાયાચાર્યના આ ન્યાય ગ્રંથને સ0 લેખકે સુંદર અર્થ-વિવેચનથી યથાયોગ્ય ન્યાય આપે છે. (વિષયની વિશદતા અને વાંચકની સુમગતાર્થે અત્રે પ્રકરણની યેજના મેં પ્રયુકત કરી છે.)
આ ગ્રંથમાં સૌથી પ્રથમ પ્રકરણમાં સમસ્ત પ્રમાણના પાયારૂપ સપ્તભંગી નયનું સ્વરૂપ વિસ્તારથી નિરૂપણ કર્યું છે. કોઈ પણ વસ્તુની સર્વદેશીય પરીક્ષા માટે ‘સ્થા ', “ચાન્ઝારિત ” આદિ સાત જ ભંગ-વચન પ્રકાર થઈ શકે. વસ્તુ તત્ત્વની સાંગોપાંગ નિશ્ચયાત્મક સમીક્ષામાં પરમ નિપુણ એ આ જૈનોનો પ્રસિદ્ધ સ્યાદ્વાદ અથવા અનેકાંત છે. આ અનેકાંત મહાન તત્ત્વદષ્ટા શ્રી અમૃતચંદ્રાચાર્યજીએ કહ્યું છે (જુઓ સુભાષિત રત્નો ) તેમ “પરમાગમને જીવ-પ્રાણુ છે, અને જન્માંધ પુરુષોના હાથીના સ્વરૂપ વિષેના ઝઘડાને શમાવનાર તથા સકલ નય વિલસિતોના વિરોધને મથી નાંખનારે,’ એ પરમ ઉદાર ગંભીર ને સર્વગ્રાહી છે. કારણકે તે ભિન્ન ભિન્ન નયઅપેક્ષાવિશેષ લક્ષમાં રાખી જૂદા જૂદા દષ્ટિકોણથી અસંદિગ્ધ નિશ્ચયપૂર્વક સમગ્ર–સંપૂર્ણ (Comprehensive, collective & complete) વસ્તુનું સ્વરૂપ તપાસે છે. તેથી પરસ્પર કલહ કરતા નાની તકરારનો અંત આવે છે, અને કોઈ પણ પ્રકારના એકાંતવાદરૂપ મહાગ્રહને ઉભવાનું સ્થાન રહેતું નથી. તત્વના જીવનરૂપ આ અનેકાંતના આવા પરમ અભુત ચમત્કારિક સર્વ સમન્વયકારી સ્વરૂપથી મુગ્ધ થઈને પરમ તત્ત્વજ્ઞોએ ઉદારોપા ઉદ્યોષણ કરી છે કે “અને
