________________
૭૫
સૂત્ર-૭
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૧૦ વિષયવાળા નયો અનંતર પશ્ચાતકૃતિક અને એકાંતર પશ્ચાકૃતિક એમ બે પ્રકારે છે. અનંતર એવી પશ્ચાસ્કૃત ગતિ છે જેમની તે અનંતર પશ્ચાતગતિક છે. તે નયોની અપેક્ષાએ મનુષ્યગતિમાં સિદ્ધ થાય છે. એકાંતર એવી પશ્ચાતકૃતગતિઓ છે જેમની તે એકાંતર પશ્ચાતકૃતગતિક છે. તેની અપેક્ષાએ પણ અવિશેષથી સર્વગતિઓમાંથી સિદ્ધ થાય છે. (એકાંતર પશ્ચાતકૃતગતિક શબ્દનો અર્થ આ પ્રમાણે છે-કે જેનાથી(=જે નયથી) એક મનુષ્યગતિવડે નરકાદિ ગતિઓ અંતરિત છે=પાછળ કરાયેલી છે તે એકાંતર પશ્ચાકૃતગતિક છે.
(૪) લિંગ- સ્ત્રી આદિ લિંગ છે. તેમાં પ્રત્યુત્પન્નભાવપ્રજ્ઞાપનીયને આશ્રયીને વેદરહિત બનેલો જીવ સિદ્ધ થાય છે. લિંગ અને વેદ એ બેનો એક જ અર્થ છે. પૂર્વભાવપ્રજ્ઞાપનીયના મતે તો અનંતર પશ્ચાસ્કૃતગતિકને આશ્રયીને, અર્થાત અનંતર પશ્ચાતકૃત લિંગને આશ્રયીને ત્રણે લિંગમાં સિદ્ધ થાય છે.
પ્રશ્ન-અહીં અનંતર પશ્ચાતકૃતગતિકને બદલે અનંતર પશ્ચાસ્કૃતલિંગ એવો શબ્દ કેમ ન લીધો? અર્થાત્ લિંગ શબ્દનો ઉચ્ચાર કેમ ન કર્યો?
ઉત્તર– ચારે પ્રકારની ગતિમાં લિંગ અવશ્ય હોય છે અને લિંગમાં ગતિ અવશ્ય થાય છે. આથી લિંગ શબ્દનો ઉચ્ચાર કર્યો નથી. લિંગ અને ગતિનો અવિનાભાવ હોવાથી અનંતર પુરુષલિંગ, સ્ત્રીલિંગ કે નપુંસકલિંગ એમ એક જ લિંગ હોય છે.
“પાન્તરપશ્ચાતાતિય વ” એ સ્થળે ગતિ શબ્દ લિંગવાચી જાણવો. એક અંતરવાળા લિંગથી બાકીના લિંગો પાછળ કરાયા છે જેનાથી તે એકાંતરપશ્ચાતકૃતલિંગ. આ નયની અપેક્ષાએ ત્રણેય લિંગોથી સિદ્ધ થાય છે.
(૫) તીર્થ– તીર્થ એ સ્થળે સક્તિ એટલે વિદ્યમાન છે. તીર્થંકરનામનો અનુભવ કરવા પૂર્વક જે સિદ્ધ થયા છે તે તીર્થંકરસિદ્ધ છે અને તે તીર્થંકરસિદ્ધ તીર્થકરના તીર્થમાં=તીર્થકર વડે પ્રવર્તાવાયેલા તીર્થમાં તે
