________________
૭૪ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૧૦
સૂત્ર-૭ આગમમાં પણ કહ્યું છે- સાધ્વી, અવેદી, પરિહારવિશુદ્ધિસાધુ, પુલાકસાધુ, અપ્રમત્તસાધુ, ચૌદપૂર્વી અને આહારક શરીરીનું કોઇપણ સંહરણ કરતું નથી.
ઋજુસૂત્રનય, શબ્દનય, સમભિરૂઢનય અને એવંભૂતનય એ નયો વર્તમાન ભાવનું નિરૂપણ કરનારા છે, અર્થાત્ વર્તમાન અર્થને ગ્રહણ કરનારા છે. બાકીના નૈગમ વગેરે નો ભૂત અને વર્તમાન એમ ઉભયનું નિરૂપણ કરે છે. કેમકે એ નયો ત્રણેય કાળને સ્વીકારે છે.
(૨) કાળ- અહીં પણ કયા કાળે સિદ્ધ થાય છે એની વિચારણા કરવામાં તે જ બે નયો છે. તેમાં પ્રત્યુત્પન્નભાવપ્રજ્ઞાપનીયને આશ્રયીને અકાળે અવિદ્યમાન કાળમાં ઇષપ્રામ્ભારા પૃથ્વીથી ઉપલક્ષિત આકાશમાં સિદ્ધ થાય છે અને ત્યાં કાળ નથી. તેથી અકાળે સિદ્ધ થાય છે. પૂર્વભાવપ્રજ્ઞાપનયનયને આશ્રયીને તો જન્મથી અને સંહરણથી એમ બે રીતે સિદ્ધ થાય છે. તેમાં જન્મથી અવસર્પિણી આદિ ત્રણેય (અર્થાત્ અવસર્પિણી, ઉત્સર્પિણી, નોઅવસર્પિણી-નોઉત્સર્પિણી એમ ત્રણેય) કાળમાં જન્મેલો સિદ્ધ થાય છે. આ પ્રમાણે સામાન્યથી કહ્યું છે. વિશેષથી તો અવસર્પિણીમાં સુષમ-દુખમરૂપ ત્રીજા કાળવિભાગમાં(5ત્રીજા આરામાં) સંખ્યાતા વર્ષો બાકી રહે ત્યારે જન્મેલો સિદ્ધ થાય છે. દુષમ-સુષમરૂપ ચોથા કાળવિભાગમાં(=ચોથા આરામાં) જન્મેલો બધાકાળે સિદ્ધ થાય છે. દુષમ-સુષમરૂપ ચોથા આરામાં જન્મેલો દુષમરૂપ પાંચમા કાળવિભાગમાં પાંચમાં આરામાં) સિદ્ધ થાય છે. પણ દુષમરૂપ પાંચમા આરામાં જન્મેલો ક્યારેય સિદ્ધ થતો નથી. “ચત્ર” તિ અતિદૂષમામાં–છઠ્ઠા આરામાં પણ જન્મેલો સિદ્ધ થતો જ નથી. સંહરણની વિવક્ષા કરવામાં આવે તો સંહરણથી અવસર્પિણી આદિ ત્રણેય કાળમાં સિદ્ધ થાય છે.
(૩) ગતિ– ગતિ દ્વારમાં પ્રત્યુત્પન્નભાવપ્રજ્ઞાપનીયને આશ્રયીને સિદ્ધિગતિમાં સિદ્ધ થાય છે, બીજી ગતિમાં નહિ. બાકીના ત્રણ કાળના
