________________
સૂત્ર-૬
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૧૦ બનેલાનો ઉપર જવાનો સ્વભાવ હોવાથી તેની(ત્રસિદ્ધ થતા જીવની) ઉપર જ ગતિ થાય છે અને સંસારી જીવની તો કર્મના સંગથી નીચી, તિર્જી અને ઉપર ગતિ થાય છે.
વળી બીજું– વિશ્વછતા- જેવી રીતે દોરીનું બંધન છેદાવાથી પેડાના ઉપરના પડનું ઊર્ધ્વગમન થાય છે=ઉપર જાય છે અને જેવી રીતે બંધનનો છેદ થવાથી એરંડાના બીજોની ઊર્ધ્વગતિ જોવામાં આવી છે તેવી રીતે કર્મના બંધનનો છેદ થવાથી સિદ્ધ થતા જીવની ગતિ ઊર્ધ્વ થાય છે.
વળી બીજું- તથા અતિપરિણામન્ત્ર ઉપર જવાનો સ્વભાવ હોવાથી અને પૂર્વપ્રયોગ આદિ હેતુઓથી આનો (સિદ્ધ થતા આત્માનો) તેવા પ્રકારનો ગતિપરિણામ ઉત્પન્ન થાય છે, જેથી સિદ્ધ થતા જીવની ઊર્ધ્વગતિ થાય છે, નીચી કે તિથ્વગતિ થતી નથી. કેમકે સિદ્ધ થતા જીવને ગતિપ્રયોગપરિણામ અને સંગનો યોગ હોતો નથી. તે આ પ્રમાણે–
ગુણવાળી ભૂમિમાં વાવેલું (યોગ્ય) ઋતુકાળે થયેલું, બીજનો ઉદ્દભેદ થવાથી (અનુક્રમે) અંકુર-પ્રવાલ-પર્ણ-પુષ્પ-ફળના કાળમાં આદરપૂર્વક સિંચન કરાયેલ, દોહલાદિના પોષણ કાર્યથી પરિણામ પામેલું(પાકેલું) વેલામાંથી કાળે લણેલું સૂકું તુંબડું પાણીમાં ડૂબતું નથી. તે જ તુંબડાને વજનવાળી (ભારે) કાળી માટીવાળા ઘણાં ઘનશેપોથી લેપવામાં આવે ત્યારે તેમાં ઘનમાટીના લેપોને વીંટવાના કારણે ભારેપણું ઉત્પન્ન કરાય છે. (હવે) પાણીમાં નાંખેલું તે તુંબડું તળિયે બેસી જાય છે. જ્યારે પાણીથી ભીંજાતા ભીનો થયેલ માટીનો લેપ દૂર થાય છે તે વખતે માટીના લેપના સંગથી તુંબડું સંપૂર્ણપણે મુક્ત બને છે. માટીના લેપથી મુક્ત બન્યા પછી તરત જ ઉપર પાણીની સપાટી સુધી જાય છે.
એ પ્રમાણે ઉપર ગતિ કરવાના સ્વભાવવાળો જીવ પણ આઠ કર્મરૂપ માટીના લેપોથી વીંટળાયેલો તેના સંગથી(=આઠ કર્મના સંગથી) સંસાર૧. શબ્દકોષમાં પડી=મોટો પટારો” એવો અર્થ છે. મોટા પેટારામાં સમાય તેના કરતા પણ
અધિક સામાન ભરી દબાવીને દોરડાથી બાંધ્યા પછી જ્યારે દોરડાના બંધનનો છેદ કરવામાં આવે ત્યારે પેટારાનું ઉપરનું ઢાંકણું ઉપર જાય છે. (અહીં આવું તાત્પર્ય જણાય છે.)
