________________
૨૦ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૬
સૂત્ર-૬ (૧૦)પ્રાણાતિપાતક્રિયા– પ્રાણાતિપાતક્રિયા પણ સ્વ-પર પ્રાણાતિપાતના ભેદથી બે પ્રકારે છે. (પર્વત ઉપરથી નીચે ભુસકો મારવો, અગ્નિમાં પડીને બળી મરવું, ઊંડા પાણીમાં પડીને મરવું વગેરે સ્વપ્રાણાતિપાત છે. બીજા જીવોને મારવા તે પરપ્રાણાતિપાત છે.) સ્વપરપ્રાણાતિપાતમાં ક્રોધ, લોભ અને મોહ કારણ છે એમ વિદ્વાનો કહે છે. કેમકે ગિરિપાત વગેરે ક્રોધ વગેરેથી થાય છે.
(૧૧)દર્શનક્રિયા- દર્શનક્રિયા જીવ-અજીવના ભેદથી બે પ્રકારે છે. તેમાં રાજા નગરમાંથી નીકળતો હોય વગેરે જોવું એ જીવદર્શનક્રિયા છે. દેવકુલિકાદિ જોવું તે અજીવદર્શનક્રિયા છે.
(૧૨)સ્પર્શનક્રિયાદારૂ આદિનો સ્પર્શ અને કરવત-પર્યાદિનો સ્પર્શ એમ સ્પર્શન બે પ્રકારે છે.
(૧૩)પ્રત્યયક્રિયા–પૂર્વે કોઇએ ઉત્પન્ન ન કરી હોય તેવી (અધિકરણ રૂ૫) વસ્તુને ઉત્પન્ન કરવી તે પ્રત્યયક્રિયા છે.
(૧૪)સમન્નાનુપાતક્રિયા અત્યંડિલ(=વાકુળભૂમિ) આદિમાં આહારાદિનો ત્યાગ કરવો.
(૧૫)અનાભોગક્રિયા– પડિલેહણ-પ્રમાર્જન કર્યા વિનાના સ્થાનમાં શરીરનિક્ષેપ=બેસવું, પડખું ફેરવવું વગેરે અને ઉપકરણનિક્ષેપ એટલે ઉપકરણોને મૂકવા.
(૧૬)સ્વહસ્તક્રિયા– અભિમાનથી કંઈક ગુસ્સે થયેલા ચિત્તથી અન્ય પુરુષને પાછો વાળીને જે ક્રિયા પોતાના હાથથી કરવામાં આવે તે સ્વહસ્તક્રિયા.
(૧૭)નિસર્ગક્રિયા– ઘણા કાળથી પ્રવર્તેલા એવા પરદેશી માણસને પાપકાર્યમાં ભાવથી અનુજ્ઞા આપવી. १. स्पर्शनक्रिया द्विविधा-जीवाजीवभेदात् । तत्र जीवस्पर्शनक्रिया योषित्पुरुषनपुंसकाङ्गस्पर्शनलक्षणा राग-द्वेष-मोहभाजः । अजीवस्पर्शनक्रिया मृगरोमकुतवपट्टशाटकनील्युपधानादिविषया॥ श्रीसिद्धसेनगणिकृतटीका।
