________________
સૂત્ર-૫
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૬ સકષાય અને અકષાય જીવનો યોગ યથાસંખ્ય અને યથાસંભવ સામ્પરાયિક અને ઈર્યાપથ કર્મનો આસ્રવ છે, અર્થાત્ સકષાય જીવને સાંપરાયિક અને અકષાય જીવને ઇર્યાપથ કર્મનો આસ્રવ હોય છે.
યથાસંભવ-એકેન્દ્રિયાદિ જીવોમાં જે જીવને જેટલો યોગ સંભવે તેને તેટલા યોગ પ્રમાણે આસ્રવ થાય. (જેમકે- એકેન્દ્રિય જીવને કેવળ કાયયોગ હોય, વિકલેન્દ્રિય અને અસંજ્ઞિ પંચેન્દ્રિય જીવોને કાય અને વચન એ બે યોગ હોય. સંજ્ઞિ પંચેન્દ્રિય જીવોને ત્રણ યોગ હોય, અકષાય, સંજવલન કષાયવાળા, ઉપશાંત કષાય અને ક્ષીણમોલ જીવોને ત્રણ યોગ હોય. કેવળીને વચન અને કાય એમ બે યોગો હોય.)
સકષાય જીવનો યોગ સાંપરાયિક કર્મનો આશ્રવ છે. એમાં યથાસંભવ સમજવું. યથાસંભવ એટલે કષાયના ઉત્કર્ષાદિ ભેદ પ્રમાણે, અર્થાત્ કષાયોની તીવ્રતા-મંદતા પ્રમાણે આસ્રવ થાય.
અકષાયથી થતો આગ્નવ એક સમયની સ્થિતિવાળો છે= મધ્યમ સમયમાં રહે છે. આ વિશે પઢમસમ વન ઈત્યાદિ આગમ પાઠ છે. (पढमे समये बद्धपुट्ठा बितिए समये वेदिता ततिए समये निजिण्णा सेआले અમે વાવિ મતિ પહેલા સમયે ધૃષ્ટબંધ થાય, બીજા સમયે કર્મ વેદાય=ભોગવાય, ત્રીજા સમયે નિર્જરા થાય, ભવિષ્યકાળે આત્મા કર્મરહિત થાય.)
પ્રશ્ન- જો આ પ્રમાણે છે તો આ (નીચે મુજબ) જે કહ્યું છે તે કેવી રીતે ઘટે? અર્થાત્ નીચે મુજબના કથનની સાથે એનો વિરોધ આવે છે.
ઇસમિતિમાં ઉપયુક્ત સાધુ જવા માટે પગ ઉપાડે ત્યારે સહસા તેના પગ નીચે બે ઇન્દ્રિય વગેરે જીવ આવી જાય. ઉપયુક્ત સાધુના વ્યાપારને પામીને ઘણી વેદનાને પામે અને મરી જાય. (શ્રાવક પ્ર.ગા.૨૨૩)
તે સાધુને બેઇજિયાદિ જીવ મરવાના કારણે શાસ્ત્રમાં સૂક્ષ્મ પણ કર્મબંધ કહ્યો નથી. કારણ કે શુદ્ધ જીવને થતી કર્મપ્રાપ્તિને જિનેશ્વરોએ ફલરહિત કહી છે.
