________________
૧૨ શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૬
સૂત્ર-૫ ટીકાર્થ સમુદિત અર્થ સ્પષ્ટ છે. અવયવાર્થને તો તે પણ ઇત્યાદિથી કહે છે. તે આ પ્રસ્તુત કાયવ્યાપારાદિ રૂપ ત્રણેય પ્રકારનો યોગ સકષાય જીવનો ક્રોધાદિથી યુક્ત જીવનો સાંપરાયિક કર્મનો આસ્રવ થાય છે, અકષાય જીવનો કષાયરહિત જીવનો એક સમયની સ્થિતિવાળો ઇર્યાપથ કર્મનો આસ્રવ થાય છે.
સામ્પરાયિક શબ્દનો અર્થ– આમાં(=ચાર ગતિમાં) આત્મા ચોતરફ ઘણું જાય છે=ભમે છે એથી સમ્પરાય કહેવાય છે. સમ્પરાય એટલે સંસાર. સમ્પતિ એવા રૂપમાં સન્મ અને પર એમ બે ઉપસર્ગ છે. તેમાં સન્ અવ્યયનો ‘ચોતરફ હોવું' એવો અર્થ છે. જેમકે સંકીર્ણ વગેરે શબ્દ. (આ ઘર સંકીર્ણ છે–ચોતરફ માણસો વગેરેથી ભરાયેલું છે.) પર અવ્યયનો “ઘણું એવો અર્થ છે. જેમકે પગતિ=ઘણું જય પામે છે.
સામ્પરાયિક કર્મનું પ્રયોજન સંસાર છે તેથી સામ્પરાયિક કહેવાય છે. (અહીં સમ્પરીચ શબ્દને પ્રયોજન અર્થમાં તદ્ધિતનો રૂનું પ્રત્યય લાગવાથી “સામ્પરાયિક શબ્દ બન્યો છે.) સામ્પરાયિક કર્મ એટલે સંસારમાં પરિભ્રમણનું કારણ એવું કર્મ. (સામ્પરાયિક કર્મ સંસારમાં પરિભ્રમણ કરાવે છે.)
ઈર્યાપથ શબ્દનો અર્થ–જવું તે ઇર્યા, અર્થાત ઇર્યા એટલે ગતિ. અહીં આગમને અનુસરનારી ગતિ સમજવી, અર્થાત આગમમાં જેવી ગતિ કહી છે તેવી ગતિ સમજવી. તે આ પ્રમાણે- (૧) શાસ્ત્રોક્ત પ્રયોજન હોય ત્યારે, આગળ યુગપ્રમાણ દૃષ્ટિ રાખીને પગ નીચે ન આવી જાય તે રીતે સ્થાવર-જંગમ જીવોને છોડતો અપ્રમત્ત સાધુ ધીમે ધીમે જાય, આવી ગતિ અહીં સમજવી. સ્થા એટલે માર્ગ. માર્ગ એટલે પ્રવેશ. આવી ગતિ પ્રવેશ છે જે કર્મનો તે ઈર્યાપથ કર્મ. અવંવિધ યુવાન
=આવા પ્રકારની ગતિ ઉપાદાન છે જે કર્મની તે ઈર્યાપથકર્મ છે. ૧. વર્તો. એટલે કરનારાઓનોઃકર્મબંધ કરનારાઓનો. ૨. યુગ એટલે બળદોને ગાડામાં જોડવાની ધોંસરી. ધોંસરી ૪ હાથ પ્રમાણ હોય છે. યુમાવંત્રવતુરંતપ્રમાાં શોદ્ધિાંતિમ (આચા.શ્ર.૨ ૮.૩ ૧.૧ સૂ.૧૧૫)
