________________
૫૯
સૂત્ર-૨૨
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫ વર્તનાદિ સર્વ અપેક્ષાકારણ એવા કાળનો અનુગ્રહ=ઉપકાર છે. આ પ્રમાણે સૂત્રાર્થ છે.
આ પ્રમાણે આચાર્ય ભગવંતે પરત્વાપરત્વે એમ સમાસ કરીને સૂત્રના ભેદથી પરત્વ-અપરત્વનો જે નિર્દેશ કર્યો તે એમ જણાવે છે કે અહીં પ્રશંસાકૃત અને ક્ષેત્રકૃત પરત્વ-અપરત્વનું ગ્રહણ કર્યું નથી. તથા વર્તના, પરિણામ, ક્રિયારૂપ દ્રવ્યપરિણામ કાળની અપેક્ષાએ છે અને પરત્વઅપરત્વ અવધિરૂપે કાળનું લિંગ છે એમ જણાવ્યું છે. (પ-૨૨)
भाष्यावतरणिका- अत्राह- उक्तं भवता शरीरादीनि पुद्गलानामुपकार इति । पुद्गलानिति च तन्त्रान्तरीया जीवान्परिभाषन्ते । स्पर्शादिरहिताश्चान्ये । तत्कथमेतदिति । अत्रोच्यते- एतदादिविप्रतिपत्तिप्रतिषेधार्थं विशेषवचनविवक्षया चेदमुच्यते
ભાષ્યાવતરણિકાર્થ– પ્રશ્ન- શરીર વગેરે પુલોનો ઉપકાર છે એમ આપે (અ.૫ સૂ.૧૯ માં) કહ્યું. અન્યદર્શનીઓ પુદ્ગલોને જીવ કહે છે અને બીજાઓ પુગલો સ્પર્ધાદિથી રહિત છે એમ કહે છે તેથી આ કેવી રીતે છે? અર્થાત અહીં સત્ય શું છે?
ઉત્તર– અન્ય દર્શનીઓ પુદ્ગલને જીવ કહે છે ઈત્યાદિ વિવાદનો નિષેધ કરવા માટે અને વિશેષ વચન કહેવાની ઇચ્છાથી આ કહેવાય છે–
टीकावतरणिका- अत्राहोक्तं भवतेत्यादि सम्बन्धग्रन्थः, अत्र प्रस्तावे परोऽभिधत्ते-प्रतिपादितं भवता शरीरादयः सुखादयश्च पुद्गलानामुपकार इति, तन्त्रान्तरीयाश्च मायासूनवीयाः पुद्गला इत्यनेन शब्देन जीवान् परिभाषन्ते, पुद्गलशब्दं जीवेषु सङ्केतयन्ति व्यवहारसिद्ध्यर्थमिति, ननु च तेषां जीव एव नास्ति कथं तद्विषयं पुद्गलध्वनि परिभाषेरनिति ?, उच्यते-अस्त्यार्यसम्मितीयानामात्मा, सौत्रान्तिकानां तु ૧. સૂત્રમાં વર્તના, પરિણામ અને ક્રિયા એ ત્રણ શબ્દોનો સમાસ કર્યા વિના નિર્દેશ કર્યો અને
પરત્વ-અપરત્વ એ બે શબ્દોનો સમાસ કરીને નિર્દેશ કર્યો. સૂત્રનો ભેદ થયો=સૂત્ર સમાન ન થયું. આથી ટીકામાં સૂત્રએફે(=સૂત્રના ભેદથી) એમ ઉલ્લેખ કર્યો છે.
