________________
૫૮ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
સૂત્ર-૨૨ ૧૬ વર્ષની વયવાળાથી ૧૦૦ વર્ષની વયવાળો પર(=મોટો) છે. ૧૦૦ વર્ષની વયવાળાથી ૧૬ વર્ષની વયવાળો અપર(નાનો) છે.
પ્રશંસાકૃત અને ક્ષેત્રકૃતમાં પરત્વ અને અપરત્વ થતા નથી, અર્થાત્ આ પર છે અને આ અપર છે એવો વ્યવહાર અહીં વિવક્ષિત નથી. કારણ કે દેશ, કુળ, જાતિ અને વિદ્યાથી હીન એવા શિકારીમાં પણ પરત્વ અને અપરત્વનું જ્ઞાન( બુદ્ધિ) અને કથન સંભવે છે. (પર એટલે શ્રેષ્ઠ. શિકારી શ્રેષ્ઠ ન હોવા છતાં તેને શ્રેષ્ઠ કહેવાનો વ્યવહાર સંભવે છે માટે તે વ્યવહાર સાચો નથી.)
બંધુજનની(=બંધુઓની) અપેક્ષાએ પરત્વ-અપરત્વનો વ્યવહાર વિવક્ષિત નથી, કારણ કે એકલામાં એક વ્યક્તિમાં) પણ પરત્વઅપરત્વનો વ્યવહાર સંભવે છે. (આ માણસ પરત્વશ્રેષ્ઠ છે. આ માણસ અપર હલકો છે એવો વ્યવહાર જોવામાં આવે છે.)
તપશ્ચર્યાના આલંબનથી પરત્વ-અપરત્વનો વ્યવહાર વિવક્ષિત નથી. કારણ કે જે તપસ્વી નથી તેમાં પણ પરત્વ-અપરત્વનો વ્યવહાર જોવામાં આવે છે.
કામની (આજીવિકા માટે નોકરી ધંધા વગેરે કામની) અને (શુભાશુભ) સંસ્કારની અપેક્ષાએ પરત્વ-અપરત્વ વિવક્ષિત નથી. કેમકે તે બેનો અહીં અધિકાર નથી.
સૂર્યના નિમિત્તથી(સૂર્યનું નિમિત્ત લઈને) પરત્વ-અપરત્વ વિવક્ષિત નથી. કારણ કે ત્યાં પણ આભિયોગ્ય(=નોકર જેવો દેવ) પર છે, સૂર્ય અપર છે. સૂર્ય પર છે, આભિયોગ્ય અપર છે એમ (એકમાં જ પરત્વઅપરત્વનો વ્યવહાર) જોવામાં આવ્યો છે.
આથી સામર્થ્યથી (આ સમજાય છે કે) પરત્વ-અપરત્વ કાલકૃત છેઃકાળની અપેક્ષાએ છે. પરત્વ-અપરત્વના કાલકૃત એવા વિશેષણ માટે(=વિશેષતા બતાવવા માટે) આ કહેવાય છે કે- પ્રશંસાકૃત અને ક્ષેત્રત પરત્વ-અપરત્વને છોડીને વર્તનાદિ સર્વ કાલકૃત છે, અર્થાત્
