________________
૧૪૮
શ્રી તત્ત્વાથધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩ સૂત્ર-૧૩ અઢીદ્વિીપની બહાર જન્મ-મરણ સંભવતા નથી આવી મર્યાદાને નિશ્ચિત કરીને આ કહેવાય છે કે આથી જ માનુષોત્તર પર્વત પછી જન્મ-મરણ થતા ન હોવાથી) તે પર્વત માનુષોત્તર એમ કહેવાય છે.
તવમ મનુષોત્તર” ઇત્યાદિ ભાષ્ય છે. તેનો અર્થ આ પ્રમાણે છે.) જેના સ્વરૂપનું પૂર્વે વર્ણન કર્યું છે તે માનુષોત્તર પર્વતની પહેલાં, જબૂદીપ, ધાતકીખંડ અને પુષ્કરાઈ એમ અઢી દ્વીપો, લવણ અને કાલોદધિ એ બે સમુદ્રો, જંબૂદ્વીપમાં એક, ધાતકીખંડમાં બે, પુષ્કરાર્ધમાં બે એમ પાંચ મેરુ પર્વતો, જંબૂદ્વીપમાં ભરત વગેરે સાત ક્ષેત્રો, ધાતકીખંડમાં ચૌદ અને પુરાઈમાં ચૌદ એમ ૩૫ ક્ષેત્રો, જંબૂદ્વીપમાં હિમાવાન વગેરે છે, ધાતકીખંડમાં બાર અને પુષ્કરાઈમાં બાર એમ ૩૦ વર્ષધર પર્વતો, જેબૂદ્વીપમાં એક, ધાતકીખંડમાં બે અને પુષ્કરાઈમાં બે એમ પ દેવકુરુ, એ પ્રમાણે પ ઉત્તરકુરુ, જંબૂદ્વીપમાં ૩૨, ધાતકીખંડમાં ૬૪ અને પુષ્કરાઈમાં ૬૪ એમ ૧૬૦ ચક્રવર્તી વિજયો, પ્રત્યેક ભરતમાં અને પ્રત્યેક ઐરાવતમાં ૨પી આર્યદેશો છે. તેને દશ ગુણા કરતાં ર૫૫ આદિશો, જંબૂદ્વીપમાં હિમવંત પર્વતના પૂર્વ-પશ્ચિમ દિશામાં સાતસાત અંતર્લીપો છે. બધા મળીને ૨૮ થાય, તથા શિખરી પર્વતના પણ ૨૮ એ પ્રમાણે પ૬ અંતર્લીપો આવેલાં છે. ઉલ્લેધાંગુલને હજારે ગુણવાથી પ્રમાણાંગુલ થાય. આ દ્વીપો, ક્ષેત્રો, પર્વતો, કૂટો, નદીઓ, સમુદ્રો, કાંડો, પાતાલ, ભવન, કલ્પવિમાનો આદિનો વિખંભ, વિસ્તાર અને પરિધિ પ્રમાણાંગુલથી ગ્રહણ કરવા=માપવા.
અને ક્ષેત્રાદિને યથાવત્ પરિમાણથી જાણીને તેની ચોકસાઈ માટે (જે માપ રાખ્યું છે એ પુરવાર કરવા) સંખ્યાશાસ્ત્ર કહેવાયેલ છે. તે ગણિતની ગણતરીના વિષયવાળું હોવાથી સાક્ષાત્ ગણિતના ગ્રંથોમાંથી યથાર્થપણે ૧. ભરતક્ષેત્રના હિમવંત પર્વતથી ગજદંતના આકારની ચાર દાઢા નીકળે છે. તેમાં બે દાઢા તે પર્વતના પૂર્વ છેડાથી નીકળીને અને બે દાઢા પશ્ચિમ છેડાથી નીકળીને લવણ સમુદ્રમાં આવે છે. દરેક દાઢા ઉપર સાત સાત દ્વીપો હોવાથી કુલ ૨૮ દ્વીપો છે. એ જ પ્રમાણે ૨૮ દ્વિીપો શિખરી પર્વતથી નીકળતી ચાર દાઢા ઉપર છે. આમ કુલ ૫૬ દ્વિીપો છે. આ દ્વીપો લવણ સમુદ્રની અંદર હોવાથી અંતર્લીપો કહેવાય છે.
