________________
શ્રી તત્ત્વાથધિગમસૂત્ર અધ્યાય
સૂત્ર-૯ આગમમાં કહ્યું છે કે- “સર્વજીવોના જ્ઞાનનો અનંતમો ભાગ સદા ઉઘાડો(=આવર્યા વિનાનો) રહે છે.” (જો જ્ઞાનનો આટલો ભાગ ઉઘાડો ન રહે તો આત્મા જ્ઞાનરહિત બને. આત્મા જ્ઞાનરહિત બને તો જીવજડનો ભેદ ન રહે.) ઇત્યાદિ. (૨-૮).
ઉપયોગના ભેદોસ વિથોwતુર્મેન્ટ સારસૂત્રાર્થ– ઉપયોગ બે પ્રકારનો છે. ઉપયોગના અનુક્રમે આઠ પ્રકાર અને ચાર પ્રકાર છે. (૨-૯)
भाष्यं- स उपयोगो द्विविधः साकारोऽनाकारश्च । ज्ञानोपयोगो दर्शनोपयोगश्चेत्यर्थः । स पुनर्यथासङ्ख्यमष्टचतुर्भेदो भवति । ज्ञानोपयोगोऽष्टविधः । तद्यथा- मतिज्ञानोपयोगः श्रुतज्ञानोपयोगोऽवधिज्ञानोपयोगो मनःपर्यायज्ञानोपयोगः केवलज्ञानोपयोगो मत्यज्ञानोपयोगः श्रुताज्ञानोपयोगो विभङ्गज्ञानोपयोग इति । दर्शनोपयोगश्चतुर्भेदः । तद्यथा- चक्षुर्दर्शनोपयोगोऽचक्षुर्दर्शनोपयोगोऽवधिदर्शनोपयोगः केवलदर्शनोपयोग इति ॥२-९॥
ભાષ્યાર્થ– તે ઉપયોગના સાકાર અને અનાકાર એમ બે ભેદ છે. સાકારોપયોગ એટલે જ્ઞાનોપયોગ. અનાકારોપયોગ એટલે દર્શન ઉપયોગ. તે બે ઉપયોગના અનુક્રમે આઠ અને ચાર ભેદ છે. જ્ઞાનોપયોગના આઠ ભેદ છે. તે આ પ્રમાણે- મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, મન:પર્યાયજ્ઞાન અને કેવળજ્ઞાન, મત્યજ્ઞાન, શ્રુતઅજ્ઞાન અને વિર્ભાગજ્ઞાન આ આઠ જ્ઞાનના ઉપયોગ છે.
દર્શન ઉપયોગના ચાર ભેદ છે. તે આ પ્રમાણે- ચક્ષુદર્શન, અચક્ષુદર્શન, અવધિદર્શન અને કેવળદર્શન એમ દર્શન ઉપયોગના આ ચાર ભેદ છે. (૨-૯).
टीका- स द्विविधोऽष्टचतुर्भेदः सूत्रान्तरं, स उपयोगो द्विविधः सामान्येन, अष्टचतुर्भेदा विशेषत इति सूत्रसमुदायार्थः । अवयवार्थं
