________________
સૂત્ર-૫૩
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨
૧૭૭
ભોગવાતું હોવાથી લાંબા કાળે ભોગવાય છે. જે આયુષ્ય બંધકાળે જ શિથિલ બાંધ્યું હોય તો ઢીલા કરેલા ઘાસના ઢગલાના દાહની જેમ સ્થિતિ ઘટાડીને ભોગવાય છે.
ગણિતનું દૃષ્ટાંત
આ વિષયમાં જ ‘યથા વા’ ઇત્યાદિથી અન્ય દષ્ટાંતને કહે છે- અથવા જેવી રીતે (ગણિત કુશળ) ગણિતાચાર્ય (ગુણાકાર, ભાગાકાર, બાદબાકી, સરવાળો વગેરે) ગણિતશાસ્ત્રમાં પ્રસિદ્ધ કરણોમાં જે અલ્પકાળથી થઇ શકે તેવો સરળ ઉપાય હોય તેનાથી ગણિતના ફળને લાવે છે. કેમકે ગણિતમાં કુશળ છે. તેથી તુલ્ય પણ ફળ લાવવામાં ગુણાકાર, ભાગાકારના બદલે કરણની સરળતા માટે છેદ કરવા યોગ્ય ૯૬ આદિ રાશિને છેદથી જ જલદીથી ટુંકાવી દે છે. છેદ કરવા યોગ્ય ન હોય તેવી ૧૦૫૧ આદિ રાશિને સરળ કરણનો જાણકાર પણ ટુંકાવી શકતો નથી, કિંતુ ટુંકાવવા માટે વારંવાર ગુણાકાર, ભાગાકારના ક્રમનો પ્રયોગ કરે છે. આમ છતાં ફળ સ્વરૂપ સંધ્યેયનો (સંખ્યાને યોગ્ય પદાર્થનો) અભાવ થતો નથી, અર્થાત્ કરણવશેષનો ઉપયોગ કરવા છતાં ઇચ્છિત ફળના અભેદને દર્શાવે છે=ઇષ્ટ ફળ સમાન હોય છે.
એકમાં કરણનો વ્યાપારકાળ ઘણો છે, બીજામાં કરણનો વ્યાપારકાળ અલ્પ છે. આમ કરણનો વ્યાપારકાળ બહુ-અલ્પ ભેદવાળો છે. આમ છતાં બંનેમાં ફળ તો સમાન જ છે. એ પ્રમાણે વૃદ્ધો કહે છે.
જે પ્રમાણે ગણિતમાં આવું(=અધિક-સ્વલ્પ સમય લાગતો હોવા છતાં ફળ સમાન) છે તેમ આયુષ્ય છે, અર્થાત્ આયુષ્ય ભોગવવામાં અધિક, અલ્પ સમય હોવા છતાં આયુષ્ય પૂર્ણપણે ભોગવાય છે. આ પ્રમાણે દાન્તિક યોજના છે.
ઉપક્રમથી(=ઉપક્રમના હેતુઓથી) હણાયેલો અને મરણસમુદ્દાત દુઃખાતે જીવ કર્મકારણ એવા અપવર્તના નામના કરણને ઉત્પન્ન કરીને જલદી ફળનો ઉપભોગ કરવા માટે આયુષ્યકર્મનું અપવર્તન કરે છે.
