________________
૧૭૬
શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૨ સૂત્ર-૫૩ ક્ષાયોપથમિક શુભ ભાવરૂપ અનશન અને પ્રાયશ્ચિત્ત આદિ તપથી ખપાવ્યા વિના ક્ષય થતો નથી.” (દ.વૈ. પહેલી ચૂલિકા) તે જ ભવમાં ભોગવવું પડે એ દષ્ટિએ આયુષ્યકર્મ એક ભવની સ્થિતિવાળું છે. અન્ય જન્મમાં ભોગવાતું ન હોવાથી આયુષ્યકર્મ અન્ય જન્મના અનુબંધવાળું નથી=અન્ય જન્મમાં જતું નથી. આથી આયુષ્યનું જેનું લક્ષણ પૂર્વે કહ્યું છે તે અપવર્તન નથી. આ પ્રમાણે અન્ય કહે છે.
આયુષ્યના અપવર્તન સંબંધી ઉત્તરપક્ષ અહીં સમાધાન કહેવામાં આવે છે- અપવર્તનમાં પૂર્વોક્ત કર્મના કૃતનાશ, અકૃતાગમ અને નિષ્ફળતા દોષો નથી. આયુષ્યનો અન્યભવમાં અનુબંધ પણ થતો નથી. કિંતુ યથોક્ત અધ્યવસાન-વિષ આદિ ઉપક્રમોથી પીડિત થયેલો જીવ (સર્વસંતોન=)ક્રમ વિના એકી સાથે ઉદયમાં આવેલા કર્મને ક્રમથી થનારા વિપાકની સ્થિતિને ઘટાડીને આયુષ્યનો જલદી અનુભવ કરે તેને અપવર્તન કહેવાય છે. આ પ્રમાણે અપવર્તન શબ્દનો આ અર્થ છે. તેથી સઘળાય આયુષ્યનો અનુભવ થતો હોવાથી અપવર્તન યોગ્ય જ છે.
શુષ્કતૃણરાશિદહનનું દૃષ્ટાંત આ વિષયમાં જ દષ્ટાંતને કહે છે- ઢગલો કરેલા સૂકા ઘાસના સમૂહના દહનની જેમ. આને જ (વિશેષથી) કહે છે. જેવી રીતે ભેગા કરેલા (ગાંસડી રૂપે બાંધેલા) સૂકા ઘાસનાં ઢગલાને બાળવામાં આવે તો, અવયવશ એક એક અવયવ ક્રમે બળતું હોવાથી લાંબા કાળે બળે છે. તે જ સૂકા ઘાસના ઢગલાને ઢીલું અને છૂટું ભેગું કરીને ચારે બાજુથી એકી સાથે સળગાવવામાં આવે અને પવન રૂપ ઉપક્રમથી અભિઘાત થતો હોય તો સહકારવિશેષના કારણે જલદી બળે છે. તેવી રીતે આયુષ્ય પણ જલદી અનુભવી લેવાય છે. જો બંધકાળે જ આયુષ્યના દલિકો અતિઘનરૂપે દઢ એકઠાં કરીને આયુષ્ય બાંધ્યું હોય તો તે આયુષ્ય ક્રમશઃ ૧. સમૂહ રૂપે ન હોય અને ઘાસ લીલું હોય તેવો ઘાસનો ઢગલો નહિ.
